Neerlandia. Jaargang 32

De Taal.

Het Afrikaansche Woordenboek.

Met vier medewerkers is prof. J.J. Smith in zijn kantoor in de Keeromstraat te Kaapstad bezig aan zijn groot werk: het ‘Afrikaanse Woordeboek’. Het is een geweldige arbeid. De samenstellers moeten niet alleen op de hoogte zijn van alles, wat in de laatste jaren verschenen is en nog verschijnt, maar kennis hebben van alle Afrikaansche geschriften sedert 1860 en alle Nederlandsche en Engelsch-Afrikaansche werken, waarin sporen van Afrikaansch worden aangetroffen. Aldus omschreef de hoogleeraar zelf zijn taak in een gesprek met een medewerker van de Cape Argus. Het Afrikaansch is een levende, groeiende taal en een menigte woorden in de spraak zijn nooit in druk verschenen. Een groot aantal medewerkers helpen prof. Smith, zulke woorden te verzamelen; zij hebben reeds duizend lijsten voor hem opgesteld. Natuurlijk vindt prof. Smith ook medewerking in Nederland en vooral ten kantore van het Algemeen Nederlandsch Verbond wordt zeer veel belang gesteld in zijn arbeid. Dezerzijds hebben wij met behulp van den voorzitter der Taalwacht, den hoogleeraar kunnen helpen aan woorden voor allerlei dingen van dagelijksch gebruik, die in Zuid-Afrika alleen onder een Engelschen naam bekend zijn. Natuurlijk wordt zorg gedragen in zulke gevallen alleen woorden te kiezen, die in Zuid-Afrika ook verstaanbaar zijn. ‘Wij kunnen’, zoo schreef prof. Smith ons, ‘de vreemde woorden alleen met eigen goed bevechten.’ Prof. Smith gewaagde ook in het gesprek met den dagbladschrijver van de moeilijkheden, die hij ontmoet bij de overzetting van technische uitdrukkingen en vreemde woorden, die in het Afrikaansch nooit gehoord worden. Aan die vreemde woorden, zeide hij, zijn de Nederlandsche het naast verwant.

De spelling is nog niet in haar geheelen omvang bestudeerd. In dit opzicht wil de hoogleeraar trachten, zooveel mogelijk de Nederlandsch-Afrikaansche overlevering te bewaren. Aangaande de uitspraak volgt hij het plan van het Internationale phonetische genootschap. Prof. Smith hoopt tegen het eind van 1929 zijn handschrift gereed te hebben. Bedenkt men, dat de samenstelling van het Oxford-woordenboek bijna 75 jaren geduurd heeft, dan zal niemand beweren, dat de Z. Afrik, hoogleeraar treuzelt. Een volgend plan drijft hem tot spoed aan: het ontwerp voor een ander tweetalig - Engelsch-Afrikaansch - woordenboek, dat ook hard noodig is. Met het Nederlandsch-Afrikaansche is ongetwijfeld een groot stambelang gemoeid en wij wenschen den hoogleeraar van harte het beste welslagen op zijn arbeid.

Anderen hebben hun tijd gegeven aan een klein Afrikaansch-Engelsch zakwoordenboek: het Springbokwoordenboek, dat wij in een Afrikaansch blad aangekondigd vinden. Men vindt daarin o.a. een lijst van Engelsche voetbaluitdrukkingen met hun vertaling in het Afrikaansch. Het blijkt wel, hoe de tijd staat naar zulk werk.

Bemoedigende en ontmoedigende verschijnselen.

Het Afrikaansch verkeert in zijn jeugd; het wordt opgemerkt en besproken; velen willen het ten gevalle zijn en het voorthelpen.

Toen lord Knollys, een der directeuren van Barclay's Bank, onlangs in Afrika reisde, hield hij een toespraak in het Afrikaansch. Een Engelsche firma in Engeland heeft een prijslijst voor het Afrikaansch sprekende deel van Zuid-Afrika daar verspreid. Als men even nadenkt over de kosten van zulk een uitgaaf, blijkt het wel, dat deze onderneming niet maar een aardigheid heeft willen uithalen, doch daarvan inkomsten verwacht en de toenemende beteekenis van het Afrikaansch erkent.

‘Die Burger’ vertelt, dat een Amerikaansch blad de ‘Columbia Missourian’ in een feestbijlage ter gelegenheid van zijn twintigjarig bestaan een artikel heeft opgenomen in het Afrikaansch, onder het opschrift ‘Die joernalis se Geloofsbelijdenis’. Een student aan de school voor dagbladschrijvers te Columbia, de heer T. le Grange leverde de vertaling.

Zeer bemoedigend is een mededeeling van den heer F. van Rensburg, secretaris eener te Kimberley opgerichte ‘Afrikaanse Kultuurcommissie’ aan Die Burger, dat daar in de laatste twee of drie jaren herhaaldelijk met goed gevolg Afrikaansche tooneelstukken gespeeld en voorlezingen gehouden zijn. En zulks in een plaats, waar het Afrikaansch altijd op den achtergrond was gebleven.

Onder zulke omstandigheden is het vreemd, dat er nog zooveel wantrouwen in het Afrikaansch in het eigen land wordt gevonden en dat er zooveel minder Afrikaansch wordt gelezen dan vroeger Nederlandsch. ‘Die Burger’ schrijft, dat een groot Zuidafrikaansch universiteitscollege in een stad, waar de meeste menschen Afrikaansch of Nederlandsch spreken, zich overwegend van Engelsch bedient. Zeer teleurstellend was onlangs een afbrekend dagbladartikel van prof. Clarke tegen het Afrikaansch, dat hij alleen voor huiselijke kringen geschikt noemde. Professor C.A. Botha is hem het antwoord niet schuldig gebleven; nochtans vinden wantrouwen en wankelmoedigheid voedsel in zulke beschouwingen. Bemoedigende woorden sprak dr. D.F. Malan bij de jaarlijksche prijsuitreiking in verband met de Taalbond-examens te Stellenbosch. Het gehoor luisterde met diepe belangstelling en onderbrak de rede herhaaldelijk met gejuich. Hij riep de herinneringen op van de indrukken, die in zijn jeugd de Taalbond-beweging op zijn gemoed hadden gemaakt. De bond gaf aan zijn leven richting en werklust. En met hem aan heel het jonge Zuid-Afrika.

De Taalbond.

Wat had de Taalbond gedaan? Meer dan aan eenige andere organisatie, zei spr., is men den Taalbond dank schuldig voor het bewaren der schatten van de Nederlandsche taal. Evenzoo heeft de Taalbond aan de bevolking haar taal gegeven in haar tegenwoordigen vorm. De Taalbond bevordert eerbied en liefde voor de eigen taal; hij heeft den grond toebereid, grondslagen gelegd. Tegelijk met de taal zorgde de Bond voor alles, wat de taal beheerscht. In de eerste plaats voor de ontwikkeling zijner

[p. 173]

beschaving, den opbouw van het volkskarakter, van eerbied voor zichzelf, ‘'n Volk sonder selfrespek is gedoemd’, zei dr. Malan, ‘want ook al die ander deugde gaan verlore. Die geskiedenis van onderdrukte volkere bewys dit, veral waar hulle te swak is om vir hulle regte te stry. Sulke volkere mis die fondamente van volkskarakter.’ De Taalbond had tweetaligheid doen aannemen voor openbare ambten en had geholpen, zooals hij nog helpt, aan den opbouw van een groot vereenigd Zuidafrikaansch volk.

Af te wenden gevaren.

Zulk werk brengt voor de bevolking de verplichting mede, voor eigen taal te ijveren, haar te ‘handhaven’. In een uitgebreid gebied bezit het Afrikaansch nog niet de rechten, die het toekomen. Prof. Smith wees hierop in een bijeenkomst van de ‘Afrikaanse Taal- en Kultuurvereeniging’ van de universiteit te Kaapstad:

‘Ons is vandag al heeltemal mak, verklaar spr., en as iemand so nou en dan daarvan praat, dan sê ons hy is 'n rusverstoorder. Nie alleen die taal, maar ook die tradiesies van die Afrikaanse volk moet gehandhaaf word.
...Ons het vandag met 'n machtige kultuur te kampe, en ons moet op die hoogte daarmee wees om krag vir ons eie kultuur daaruit te put, en om te leer om daarvoor op te pas en te sien hoe gevaarlik dit is. Ons mag niet ons oë vir die Engelse kultuur sluit nie. Ons het hier twee volke in een staat, en ons moet sorg, dat ons ons taal en kultuur op alle moontlike wyse ontwikkel. Op die manier sal ons sterk word, en dan kan ons die toekoms sonder vrees tegemoet gaan, en die eerbied van ons vyande afdwing. Ons mag nie so maklik ons verlede prysgee nie.’

Waakzaamheid en werkzaamheid zij de leus. De tegenstander is sterk en slaapt niet!