Neerlandia. Jaargang 29

[p. 172]

Nederlandsche muziek in concerten in Nederland.
II. (Slot.)

Zij, die de beginselen van het A.N.V. ook op 't gebied der kunst willen zien toegepast, verlangen, dat de werken van alle toondichters van Dietschen stam, en vooral zij, die liederen schrijven op teksten in de taal van dien stam, altijd en overal gehoor zullen vinden.

Dat is een eisch, die volkomen gerechtvaardigd is, zoodra de toonzettingen van volstrekte, te bewijzen kunstwaarde zijn. Maar, zoover zijn wij nog lang niet!

Bij 't vele materiaal, mij welwillend ter beschikking gesteld, toen ik den wensch uitsprak mij zooveel mogelijk op de hoogte te stellen van de ‘beweging’, vond ik ook eenige Zuidafrikaansche liederen. Die nu waren - zonder eenige uitzondering - allerdroevigst. Zou een zanger het wagen die voor te dragen in een concert van eenige beteekenis hier te lande, dan zou hem zeker worden belet de stukken ten einde te zingen. En 't zou verdiend Zijn!

De stijl (kan men hier nog van ‘stijl’ spreken?) is ‘pre-Victorian’, de harmonieën meer dan poover, de begeleidingen den ‘Music-Hall’ afgeluisterd, het geheel in dien beruchten ‘Ballad’-trant, die de Engelsche zangmuziek weleer zoo gevreesd maakte.

Hier is belangrijk werk te verrichten: den Afrikaanders duidelijk maken, wat goede zangmuziek is.

Gelukkig is met dat werk reeds een begin gemaakt: Anna Lambrechts-Vos heeft een aantal liederen geschreven op Afrikaansche teksten; ik heb Ze alle doorgezien en, al moet ik 't een beter noemen dan 't andere, de algeheele indruk is zoo gunstig, dat ik van die liederen, wanneer ze maar ruim verspreid en druk gezongen worden, een allergunstigsten invloed verwacht op den muzikalen smaak in 't verre Afrika.

Ik gewaagde hierboven van 't mij ter beschikking gestelde materiaal. Daar was nog iets bij, waarover te spreken valt: de lijst der werken, die de verschillende afdeelingen der Maatschappij tot bevordering der Toonkunst in 't seizoen 1924-'25 hebben uitgevoerd. Een dreigende wijsvinger gleed langs de lijst en een booze stem zei: 36 Afdeelingen voeren 61 werken uit en daarvan zijn slechts zes door Nederlanders getoonzet.

Dat wil dus zeggen: 10 procent van de uitgevoerde stukken zijn voortbrengselen van eigen bodem. Mij dunkt, vooral wanneer wij in acht nemen, 't geen hierboven gezegd is over de noodzakelijkheid de werken der groote meesters te blijven uitvoeren, dat dit percentage lang niet gering is.

Men vergete niet, dat ook hier het publiek zijn eischen stelt; het wil nu eenmaal Mattheus-Passion, Jahreszeiten, Damnation de Faust, Les Béatitudes enz. enz. geregeld hooren; verder zijn velen sterk gekant tegen programma's, die uit verschillende nummers zijn samengesteld; zij willen een werk hooren, dat den ganschen avond vult.

Zulk een werk, getoondicht door een landgenoot, te vinden, is bijna onmogelijk. Men vergete niet, dat ook hier de tijd, zonder mededoogen, de zwakheden van voorheen geschatte koorwerken heeft blootgelegd. Men kan tegenwoordig een Vincentius van Heinze, een Bonifacius van Nicolai niet meer genieten. Dit is een feit, waarover alle filosofeeren nutteloos zou zijn; men heeft het te aanvaarden, maar daarmee ook de zekerheid, dat het Nederlandsche repertoire met een paar werken verminderd is. Kleinere werken, die b.v. de tweede afdeeling eener uitvoering zouden kunnen vullen, zijn waarlijk niet talrijk. De voorheen gaarne gehoorde stukken van Henri en Ludwig Brandts Buys (van den laatste denk ik aan Das Singenthal) zouden thans een bleek en bloedeloos uiterlijk vertoonen. 't Is nu eenmaal niet anders! Reeds ‘De Schoolmeester’ heeft het gezegd in den dichtregel:

‘De tand des tijds slaat zware builen’......

Ik geloof niet, dat men de Maatschappij verwijten kan, dat zij 't goede Nederlandsche werk heeft verwaarloosd. Wijlen Ant. Verhey heeft toch, met zijn Rotterdamsche koor, dadelijk, nadat ze voltoodi waren, ‘Hanneles Hemelvaart’ van Loman en Der Zauberlehrling van Henri Zagwijn uitgevoerd.

Daar is één werk, dat - om de muziek - het wederhooren zeker waard is: De wederkomst van Christus of het naderende Godsrijk van Gerard van Brucken Fock. Hier echter is, n.m.m., de tekst - een mengeling van profetische vervoering en Leger-des-Heilslyriek - een onoverkomelijk beletsel. Een deel van 't publiek aanvaardt zoo iets niet meer; en - ongelukkig samentreffen! - dat gedeelte van de hoorders, waarvoor de tekst een genietbare lafenis zou kunnen zijn, is muzikaal zoo hopeloos achterlijk, dat het den toondichter met geen mogelijkheid zou kunnen volgen.

Alles bijeen genomen: de Maatschappij tot bevordering der (N.B. niet alleen Nederlandsche) Toonkunst doet voor de Nederlandsche koorwerken niet te weinig.

Misschien - dit zij toegegeven - kon zij nog meer doen.

Het feit, dat de hierboven genoemde koorwerken alle, met slechts twee uitzonderingen, op Duitsche teksten gecomponeerd zijn (o, wreede ironie van 't noodlot!) brengt ons tot den, door sommigen gestelden eisch: ‘Nederlandsche solisten moeten in Nederland niet anders dan Nederlandsch zingen? D.w.z. de teksten van de door hen voor de dragen liederen behooren alle in onze moedertaal te worden overgezet.

Het komt mij gewenscht voor dien eisch in den breede te bespreken; maar, voor ik er toe over ga, wensch ik dit zeggen: in mijn oogen beteekent ook hij een groote ongerijmdheid.

Ik mag wel als regel dit vaststellen: elke vertaling, hoe voortreffelijk ook, beteekent een (zij 't ook geringe!) verzwakking ten opzichte van den oorspronkelijken tekst, tenzij de vertaler - maar dan moet hij in genialiteit den schrijver van 't oorspronkelijke tenminste evenaren, en beide talen volkomen beheerschen - een geheel zelfstandige, nieuwe lezing van 't te vertalen werk geelt.

Zulk vertalen is, waar het gecomponeerde teksten geldt, niet mogelijk. Het verband tusschen woord en toon, door den componist gelegd, in de vertaling onverzwakt te bewaren, is meestal ondoenlijk. Tusschen de beide talen bestaat steeds een verschil in 't aanbrengen der accenten, in 't gebruik en 't schikken der klinkers en medeklinkers, en dientengevolge

[p. 173]

beteekent vertalen - ik herhaal -: verzwakken.

Dat bezwaar wordt uit den aard der zaak bijna (of in 't geheel) niet gevoeld, wanneer de hoorder de oorspronkelijke taal niet kent; vergelijken is dan niet mogelijk, maar toch bestaat altijd de kans, dat een oor, begaafd met een fijn onderscheidingsvermogen voor toon -en dichtkunst, de gewaarwording van onvoldaanheid krijgt.

Ik zei hierboven, dat mij de eisch, van alles in 't Nederlandsch te zingen, een ongerijmdheid schijnt. Laat mij dat nader uiteenzetten! Hier te lande kan een zanger, die een lied met Duitschen tekst zingt, gevoeglijk aannemen, dat 60 tot 80 procent van de hoorders dien tekst ook begrijpen; met de Fransche taal is 't bijna, hetzelfde, maar het percentage zal hier niet zoo groot zijn. Over het Engelsch behoeven wij niet te spreken, want bijna niemand brengt liederen in die taal op zijn programma.

Voor mij - die het kunstwerk altijd in de eerste plaats laat gelden - is er dus geen aanleiding, om tot het vertalen van Duitsche of Fransche liederteksten over te gaan.

Maar.... dit brengt ons vanzelf op een zeer belangrijk punt: het oorspronkelijke Nederl. lied.

Daar is vroeger veel, en daar wordt tegenwoordig nog wel geklaagd over de verwaarloozing van de Nederlandsche zangcomposities, en meestal gaat die klacht vergezeld van de opmerking, dat hun aantal toch zoo groot is. Dat laatste is waar! Te beginnen met de ‘Loverkens’ van Nicolai (eigenlijk 't eenige, dat uit het tijdperk, waartoe die toondichter behoort, nog levensvatbaar is) langs de mooie liederen van Zweers, de hoogst belangrijke van Diepenbrock en Gerard von Brucken Fock (N.B. geweldig moeilijke begeleidingen!) tot aan de meer moderne van Willem de Haan, Ant. Averkamp, Mevr. Frensel Wegener, de zeer vooruitstrevende van Mevr. Mesritz-van Veldhuyzen en van Henri Zagwijn, bevat de lijst der goede liederen voor ernstige concerten een schat van goeds en moois, waarin ik hierboven maar een greep deed.

Daarnaast, de echt Hollandsche zangen van Cath. van Rennes, van Hendrika van Tussenbroeck, de meer populaire van Spoel en Wierts; men ziet: keus in overvloed. Maar is 't nu waar, dat zij niet worden gezongen? Ik geloof het niet.

Het zou mogelijk zijn daaromtrent wiskundige zekerheid te erlangen, wanneer de Bureaux voor Auteursrecht hun gegevens zouden willen openbaar maken.

Zeker is 't, dat ik heel wat programma's gezien heb, waarop die liederen voorkwamen; maar mij is ook toegezonden een programma van een Kerkconcert, waarop een ontevredene had aangeteekend ‘een uit vele’, daarmee doelende op 't feit, dat er geen enkel Nederlandsch nummer op voorkwam.

En zoo schijnen goed en kwaad ongeveer gelijkelijk verdeeld. Zoo blijkt het, dat er verbetering is aan den eenen, maar verstoktheid in 't booze aan den anderen kant. Daarom is 't goed, dat steeds meer er op worde gewezen, dat onze Nederlandsche kunstenaars een achtenswaardig aantal deels goede, deels Zeer mooie, ook enkele voortreffelijke werken hebben geschreven, die tenminste evenveel recht hebben gehoord te worden als de voortbrengselen uit het buitenland van ongeveer gelijke waarde.

Begrijpen de concertgevers, zien de ‘ultra's’ in, dat zij den strijd tegen de onsterfelijke, klassieke meesterwerken nooit kunnen winnen, neen! moeten opgeven uit eerbied voor die stukken en voor hen, die ze hebben geschapen, dan zullen de klachten over verwaarloozing onzer Nederlandsche kunst van zelf verstommen.

Daartoe kan ook nog een derde middel dienen, en dit hangt van de Nederl. toondichters zelf af.

Ik weet, dat ik mij blootstel aan 't toeslingeren van vele banbliksems, maar toch wil ik uitspreken, wat ik op het hart heb: onze toonkunstenaars moesten veel minder op muziek zetten. Of - beter gezegd! - laat hen er op los schrijven, zooveel zij willen, mits zij hunne medemenschen er niet mee lastig vallen.

Wanneer wij een tiende van 't geen jaarlijks gedrukt wordt (niet geschreven, dat getal wordt te groot!) rekenen tot de werkelijk geïnspireerde muziek, dan volgt onverbiddelijk daaruit, dat de overblijvende negen tienden niet geïnspireerd, dus niet levensvatbaar zijn; dat zij niet zouden moeten zijn geschreven.

Hierboven heb ik gezegd, dat ik sedert ongeveer dertig jaren het componeeren heb opgegeven. Nu, aan 't slot van mijn artikel wil ik de reden daarvan aangeven: ik kwam tot de erkenning, dat de muziek, die ik schreef, de kunst geen stap verder bracht, 't geen logisch verder redeneerend beteekende, dat zij overbodig was.

Die erkenning is nog niet algemeen doorgedrongen; mij kwam o.a. dezer dagen onder de oogen een liedje, dat moest dienen, om Huig de Groot te huldigen ter gelegenheid van den driehonderdsten gedenkdag, en ik heb mij geschaamd, dat een kunstbroeder zulk een slappe, oversuikerde slaap-kindjeslaap-limonade durfde schenken.

Wanneer hij, en velen met hem, zich ook de vraag willen stellen: brengt mijn geschrijf de kunst vooruit en 't antwoord, dat hun verstand hun geven zal, onbevooroordeeld aanvaarden en kloek er naar handelen, dan wordt de voortbrenging van Nederlandsche composities (?) van zelf binnen redelijke banen geleid, dan zal de oplossing van 't vraagstuk ‘Nederlandsche werken in Nederlandsche concerten’ heel wat eenvoudiger worden.

WOUTER HUTSCHENRUIJTER.

Naschrift: Het bovenstaande was reeds gezet, toen de opvoeringen van Beatrijs den toondichter Willem Landré zulk een groot en verdiend succes brachten. Hier past een woord van hulde aan de co-Opera-tie. wier eerste daad in 't nieuwe seizoen was: het opvoeren van een Nederlandsch werk.