Neerlandia. Jaargang 29

Paul Krüger
door Dr. W.J. Leijds.

Krüger was een groot man, een geweldige persoonlijkheid, ook als historische figuur, en van zulk een wereldbeteekenis, dat zijn naam eenmaal weerklonken heeft tot in de verste hoeken der aarde. Het verzoek, hem op dezen dag te willen herdenken, heb ik dan ook gevoeld als een eer mij bewezen, doch tevens als een plicht mij opgelegd.

Immers, onder de thans levenden zijn er voorzeker niet velen, die zoo lang dag aan dag met hem hebben samengewerkt, die hem zoo vertrouwd hebben gekend, en daarom zoo bevoegd tot getuigen zijn.

Krüger was - in trouwe en in waarheid - een groot man. En tevens een goed mensch. Iemand, die ontzag wekte en bewondering, doch tevens toewijding en aanhankelijkheid.

Zij, die hem alleen hier in Holland in zijn laatsten tijd hebben gezien, zij - het moet mij van het hart - hebben niet het recht over hem te oordeelen. Hij was toen een wrak; doof, slecht ziend, zich moeilijk bewegend. Was dat de groote Krüger? vroeg men zich af. Die vraag was onbillijk. Men moet hem gekend hebben in zijn besten tijd, toen zelfs Bismarck - ik heb het uit zijn eigen mond - toch ook niet een zwak mannetje, van Krüger dadelijk den indruk van iets geweldigs ontving.

Ik heb zelf ook dien indruk ondergaan, toen ik hem voor het eerst ontmoette - in 1884 -, en niettegenstaande ons dagelijksch verkeer, dat dikwijls als een domper werkt, heb ik dien indruk behouden.

Men vergeve mij, wanneer ik wat persoonlijk ben. Is het mogelijk, zich iemand voor den geest terug te roepen zonder persoonlijk te wezen?

Wat mij het innigst bij zal blijven, wat ik mij, om zoo te zeggen, herinneren zal met mijn hart, - dat is zijn goedheid, zijn goedigheid. Een man als hij, in zijn positie, die, verslaafd als hij was aan zijn pijp, die altijd neerlegde, zoodra ik de kamer binnenkwam, omdat hij wist, dat rook mij kwaad deed, - is het wonder, dat ik van dien man ben gaan houden?

Doch, ook een zwak man had zulk een opmerkzaamheid kunnen bewijzen of ook een man zonder verstand geest. Krüger was het tegengestelde van beiden.

Ik heb in mijn lange leven, en in mijn rijke ondervinding, vele mannen ontmoet van karakter en begaafdheid; maar ik zou niet weten wien boven Krüger te stellen. Uit boeken geleerd had hij niet en toch wist hij veel. Zijn kolossaal geheugen stelde elk ander in de schaduw. Hij was - om de treffende woorden van Ds. Botha omtrent Murray over te nemen - scherpzinnig, diepzinnig, vèrziend en wijdziend. En daarbij was hij steeds gereed om bekwaamheden in een ander te erkennen en bij zichzelf zijn eigen tekortkomingen.

Hij was trouw en leende geen oor aan kwaadspreken.

Hij was een voorbeeldig pleiter in den Volksraad voor zijn ambtenaren, al had hij ze pas onder vier oogen den mantel uitgeveegd.

Hij was nobel in zijn houding tegenover zijn vijanden, die eenmaal zijn vrienden waren geweest; en nooit zou hij tegenover hen gebruik maken van wat hij te hunnen nadeele uit die vroegere tijden wist.

Krügers geboorteplek, de plaats Bulhoek te Cradock.

[p. 147]

Nooit zou hij terugkomen op een aangelegenheid, waarbij hij met een ander had getwist, als die twist was bijgelegd.

Krüger op omstreeks 30-jarigen leeftijd.

Hij bezat de ware vroomheid, die gepaard gaat met eerbied voor een anders overtuiging.

En hij was een dapper en moedig man. Hij bezat den zedelijken moed van ongelijk te kunnen erkennen. Het is om nooit te vergeten, dat hij eenmaal in het midden van den nacht aan mijn deur kwam kloppen, nadat wij daags te voren zeer heftig van meening hadden verschild, omdat hij geen rust kon vinden, vóórdat hij mij gezegd had in het ongelijk te wezen.

Naast dien zedelijken moed was zijn onverschrokkenheid bewonderenswaardig. Als kind reeds was hij ervoor bekend en weldra gold hij als de dapperste onder de dapperen. Ik heb een getuigenis uit dien tijd, een brief in 1858, door Ds. Van der Hoff aan Professor Lauts geschreven over de expeditie tegen het kafferhoofd Mapela. Daarin zult ge hem met diezelfde woorden beschreven vinden.

Die dapperheid deed van jongsaf het licht op hem vallen, het eerst dus in het veld. Doch weldra deed hij zijn invloed gelden, waar hij zich ook vertoonde, in den krijgsraad en daarnaast in de kerk; daarop in de raadszaal, in de regeering en bij de onderhandelingen met het buitenland. Overal speelde hij een gewichtige rol en nam veelal de leiding.

We moeten ons niet voorstellen, dat dit spelenderwijze geschiedde. Ook hij had met moeilijkheden, met slapheid of met tegenwerking te kampen en niet alles ging, zooals hij dat wenschte.

Gelukkig echter wanneer hij zijn stempel op de gebeurtenissen kon drukken, want dat was de stempel van moed, van betrouwbaarheid, van onafhankelijkheidszin.

We weten, hoe in den aanvang van Krügers loopbaan de Boeren onder elkaar verdeeld waren, terwijl zij van alle kanten bedreigd werden door moordlustige kaffers. Het gold dus het inboorlingengevaar te bedwingen en een eind te maken aan de rampzalige binnenlandsche verdeeldheden.

Beide gelukten.

Maar daarop kwam onder welmeenende doch zwakke staatspresidenten de inzinking, die aan een buitenlandschen vijand, den belager der onafhankelijkheid, de kans gaf zich van het land meester te maken.

Met één slag bleek toen, in 1877, wat men aan Krüger had als politikus en als staatsman. Terwijl de toenmalige staatspresident zich bij de inlijving zoo goed als neerlegde en het land verliet, weigerde Krüger, in dien tijd slechts vice-president, de annexatie te erkennen, bleef de Transvaal de Zuid-afrikaansche Republiek noemen en zichzelven haar vice-president, bij ontstentenis van den president als zoodanig optredend.

Na jaren van lijdelijk verzet en vreedzame vertoogen - want Krüger had een afkeer van bloedvergieten - kwam het, in 1880, tot wapengeweld. En daarbij kwam voor den dag, hoe scherpzinnig hij was geweest: dank zij zijn vèrzienden blik was Engeland genoodzaakt de Boeren te behandelen als oorlogvoerenden en niet als rebellen.

Het is bekend, wat gevolgd is: het herstel der onafhankelijkheid, eerst ten deele, daarna geheel.

Welnu, die worstelstrijd der Transvalers, van 1877 tot 1881, lijdelijk en daarna metterdaad, deed de

Krüger in den eersten vrijheidsoorlog.
(naar een zeldzame oude prent).

Afrikaansche natie geboren worden. In Vrijstaat en in Kolonie begon men den band te bespeuren met de broeders van over de Vaal. In de Kaap groeide de

[p. 148]

taalbeweging en werd de Afrikaner Bond gesticht. In den Oranje-Vrijstaat gingen roepstemmen op om hechter politieken band. De Afrikaners begonnen elkaar meer te zien, beter te kennen, elkaar te hulp te komen, zich te voelen één nationaliteit met één taal.

Die ontwikkelingsgang heeft zich, met schommelingen, voortgezet gedurende de twintig volgende jaren, toen, en waarschijnlijk ook wel dóórdat de Transvaal van Oost en West en Noord werd belaagd. Totdat de overmeestering volgde, na een heldenstrijd, die de oogen der geheele wereld trok naar Zuid-Afrika. niet naar de Transvalers alleen, doch naar alle Afrikaners.

Men heeft zich neer te leggen bij onafwendbare feiten.

Maar wij kunnen blijven bewonderen en een voorbeeld nemen aan een groot man, die voor zijn vaderland tot het laatst van zijn leven al zijn krachten gegeven heeft, zoolang hij ertoe in staat was.

Zijn einde kwam, voor hemzelven, in duisternis; doch wij hebben zijn naam in lichtende letteren voor onzen geest en wij herdenken hem als den man, die zijn leven lang gestreden heeft voor het recht zichzelf te zijn, en die het meest heeft bijgedragen tot het aanéénsmeden van de Afrikaners.

Krüger heeft zelf niet mogen gadeslaan, waarheen deze beweging leidde: wijzelf, in dezen tijd, kennen even weinig haar toekomst.

Alles hangt af van de jongeren onder hen.

Welken weg zij ook volgen mogen, in welke richting hun arbeid moge liggen, - het zal hun en hun vaderland tot eer strekken, als zij zich spiegelen aan hun groote mannen en onder hen aan Paul Krüger.