Neerlandia. Jaargang 29

Het Verdrag tusschen Nederland en België van 3 April 1925.

Nu uit verschillende kringen van het A.N.V. aandrang op het Hoofdbestuur wordt uitgeoefend om zijn houding te bepalen ten aanzien van het Nederlandsch-Belgisch Verdrag, schijnt het niet overbodig hieraan in Neerlandia eenige beschouwingen te wijden, waarbij de leidende gedachte zal zijn: na te gaan. hoe de door het Verdrag geboren verhouding tusschen Nederland en België is met 't

[p. 130]

oog op de gemeenschappelijke belangen van Nederlanders en Vlamingen; voorts in hoeverre er aanleiding is voor ongerustheid over de machtspositie van Nederland, zijn onafhankelijkheid en 't ongerept behoud van zijn grondgebied, alzoo over zijn nationale belangen.

Wat het eerste betreft, behoort men daarbij de werkelijkheid onder de oogen te zien. De burgers van een Staat moeten voor de bevordering hunner economische belangen tegenover het buitenland vertrouwen stellen in en, voor zooveel noodig, invloed oefenen op de regeering van dien Staat. Voor de Belgen, zoowel Vlamingen als Walen, is dit derhalve de Belgische regeering.

Ik kan buiten beschouwing laten het standpunt van die Vlamingen, die deze oogenblikkelijke belangen willen verwaarloosd zien, om den staat België zooveel mogelijk te verzwakken en de ontbinding van dien Staat te bevorderen. Het is immers wel duidelijk gebleken, dat bijna alle Vlaamsche voormannen, ook zij die in de eischen voor hun Volk zeer ver gaan, eensgezind zijn in hun verlangen, dat het Verdrag geratificeerd wordt, en verwerping zouden betreuren, niet alleen ter wille van de belangen, welke daarbij voor België op het spel staan, maar ook met 't oog op de goede verstandhouding met Nederland.

De oprechte wensch, dat de thans aanmerkelijk verbeterde verstandhouding blijft bestaan en nog versterkt wordt, maakt hen echter toegankelijk voor het verlangen van Nederland naar wijzigingen, die het wezen van het Verdrag niet aantasten.

Overgaande tot de bespreking van de punten van het Verdrag, waarop ik de aandacht wil vestigen, stuit ik in de eerste plaats op de vraag, hoe het staat met het recht van België om oorlogsschepen over het Nederlandsch gedeelte van de Schelde op en af te laten varen.

De bepaling van art. XIV van het verdrag van 1839 is in het verdrag van 1925 geschrapt. Dit artikel luidt: ‘Le port d'Anvers, conformement aux stipulations de l'article 15 du Traité de Paris du 30 Mai 1814. continuera d'être uniquement un port de Commerce’.

Antwerpen kan dus een oorlogshaven worden, maar art. IV. par. 1, van het verdrag van 1925 zegt dat de Schelde voortdurend vrij en open zal zijn voor de vaart van alle vaartuigen van alle naties. uitgezonderd oorlogsschepen. Dus ook met uitzondering van Belgische oorlogsschepen. Het verdrag van 1925 brengt geen wijziging in de Nederlandsche regeling van 30 October 1909, S. 351, ten aanzien van de toelating van oorlogsschepen van vreemde mogendheden in de Nederlandsche territoriale wateren en het daarbinnen gelegen Nederlandsch watergebied.

Bij deze regeling behoort ook de bepaling, dat de toelating van vreemde oorlogsschepen geheel kan worden verboden. Nu is het te betreuren, dat de bij het Verdrag van 1925 behoorende ‘Toelichtende Memorie’ op dit punt niet duidelijk is. Zij zegt omtrent dit punt: ‘De tekst sluit oorlogsschepen uit. Maar hij regelt niets omtrent de doorvaart van Belgische oorlogsschepen over de Schelde en hare toegangen in tijd van vrede en oorlog.’ De vraag dringt zich op, of ook dit punt - gelijk zoovele andere punten in het Verdrag, met name de verdeeling van kosten over de beide staten - soms nog nader geregeld moet worden? Dit moet natuurlijk uitgesloten zijn. De Toelichtende Memorie bedoelt ongetwijfeld te zeggen: ‘De tekst sluit alle oorlogsschepen uit. De regeling van 30 October 1909, S. 351, blijft daarvoor onverminderd van kracht. Dat volgt duidelijk uit het Verdrag, en mag in de Toelichtende Memorie slechts bevestigd worden. Wijziging dezer memorie is derhalve noodzakelijk.

De praktijk zal mitsdien zijn, dat in vollen vredestijd alle oorlogsschepen van alle naties van de Nederlandsche Regeering verlof krijgen de Schelde op en af te varen naar en van Antwerpen, gelijk tot dusverre het geval is, maar buiten dien tijd die Regeering haar volledige vrijheid behoudt de op- en afvaart te weigeren.

De verdere vraagpunten betreffen:

1^o. Geldelijke belangen: aandeel van Nederland in de kosten van onderhoud, verbetering en verandering voor de Schelde en in de kosten der kanalen;

2^o. Souvereiniteitsbelangen: de afstand door Nederland van het recht van onderzoek van schepen, de Nederlandsche Schelde bevarende; de toekomst van Nederlandsch Limburg (zuidelijk gedeelte), wanneer die provincie door het kanaal Antwerpen-Ruhrort zal worden doorsneden;

3^o. Economische belangen: benadeeling van Nederlandsche havens door den aanleg van de kanalen Antwerpen-Moerdijk en Antwerpen-Ruhrort, en door de verbetering en uitbreiding van andere kanalen; voorts door ongelijke rechten van Nederland en België, ten nadeele van Nederland ten aanzien der loodsgelden.

Het ligt niet op mijn weg al deze belangen uitvoerig te bespreken. Daartoe acht ik mij niet bevoegd en ik zou bovendien dan buiten het terrein treden, dat het A.N.V. het zijne acht. En ten slotte hebben anderen de onderwerpen van deskundig standpunt zoo van alle zijden in adressen aan de Regeering en de Kamers in tijd- en vlugschriften behandeld, dat ik mij volkomen gerechtigd acht daarnaar te verwijzen.

Ik zal de critiek van Nederlandsche zijde derhalve alleen in zooverre behandelen als mij noodig voorkomt voor de taak, welke ik mij gesteld heb.

Het is dan in de eerste plaats noodig rekening te houden met den loop der geschiedenis: de scheiding van 1830 en het verdrag van 1839; de wereldoorlog, de overwinningsroes der Belgen met als gevolg de bekende eischen ten nadeele van Nederland; de weigering van België om het verdrag van 1920 te teekenen in verband met zijn aanspraken op de Wielingen; den daarop volgenden langen tusschentijd van mokken en wrijvingen, eindigende met de nieuwe onderhandelingen, welke tot het Verdrag van 1925 hebben geleid.

Niet minder moeten de Nederlanders zich rekenschap geven van de geographische gesteldheid in

[p. 131]

Nederland en België en ten opzichte van elkaar. Buren over de gansche zuidergrens, hetgeen op zichzelf reeds een goede verstandhouding tot plicht stelt, bewonen Nederlanders en Belgen een streek, welke feitelijk een geheel vormt voor de behartiging der economische belangen van beide landen. Bovendien wordt deze streek doorsneden door waterwegen, waarbij beide landen, of althans een van beide, belang hebben, Nu deze streek niet onder één staatsbestuur staat, is het de voor de hand liggende plicht in het eigen belang van beide volken, en dus ook tegenover elkaar, om samen al die maatregelen te treffen, welke noodig zijn om de nadeelen van het gescheiden Staatsverband tot de geringst mogelijke afmetingen terug te brengen en terug te houden.

Deze overwegingen moeten tot leiding strekken bij alle onderhandelingen tot regeling van gemeenschappelijke belangen.

Wat voor Nederland geldt, moet ook België ter harte nemen. Ook België behoort het standpunt in te nemen, dat het de concessies moet doen, welke het in zijn macht heeft om de economische belangen van Nederland te bevorderen. Het beginsel van wederkeerigheid behoort dus aan elk economisch verdrag tusschen Nederland en België tot grondslag te dienen.

Uit het voorgaande volgt, dat Nederland niet maatregelen mag tegenhouden, welke noodig zijn voor de ontwikkeling van Antwerpen als havenstad, ook al zal een Nederlandsche haven daardoor benadeeld kunnen worden.

Antwerpen als wereldhaven kan niet buiten de Schelde. Ook Gent niet. Het ligt dus voor de hand, dat vooral Antwerpen de Schelde als zijn rivier beschouwt, niet in staatkundigen zin maar als onmisbaar element voor zijn ontwikkeling. Daar nu die Schelde voor een groot deel Nederlandsch gebied is, moet Nederland het zich tot plicht rekenen met België samen te werken om die rivier, of juister: dien Zee-arm, zoo goed mogelijk aan de eischen van het zeevaartverkeer voor Antwerpen te doen beantwoorden.

Bij het Verdrag van 1925 neemt daarom Nederland op zich:

Ten eerste zorg te dragen de Schelde in zijn tegenwoordigen toestand te onderhouden en daarvan de kosten voor zijn rekening te nemen.

Dat dit beginsel naar mijn meening moet worden aanvaard, zal uit het voorafgaande wel duidelijk zijn, maar sluit nog niet in dat het geen verduidelijking behoeft. De Schelde is een zeearm met alle grilligheden, die aan zeearmen eigen zijn. Volgens deskundigen is het zelfs mogelijk, dat op den langen duur de Schelde geheel verzandt en geen menschelijk vernuft dat kan verhelpen. Het is mitsdien noodzakelijk de verplichting van Nederland ten aanzien der kosten van het onderhoud van de Schelde te begrenzen. Meer dan de betaling der kosten van het onder de tegenwoordige omstandigheden normale onderhoud kan van Nederland niet worden verlangd. Ik ben trouwens overtuigd, dat België ook niet anders bedóelt, maar bij belangrijke vraagstukken als waarvan hier sprake is, eischt bij voortduring de goede verstandhouding van beide landen, dat men zich niet neerlegt bij de geruststellende verklaringen der zittende Regeering, maar het Verdrag zelf, of althans een nader Protocol, dat het Verdrag aanvult en verduidelijkt, geen twijfel overlaat over zijn toepassing.

Naar mijn overtuiging zou het te laat zijn, in elk geval een gevoel van groote onzekerheid scheppen, wanneer Nederland het zou moeten laten aankomen op een beroep op ‘force majeure’ of wel op art. 19 van het Covenant van den Volkenbond, luidende: ‘l'Assemblée peut, de temps á autre, inviter les Membres de la Société à procéder à un nouvel examen des traités devenus inapplicables ainsique des situations internationales, dont le maintien pourrait mettre en péril la paix du monde’.

De vraagstukken, waarbij beide landen belang hebben, hielden reeds zóó lang een zekere ongerustheid gaande, dat het onverantwoordelijk zou zijn thans een Verdrag in werking te stellen, waarvan men vooraf weet dat het tot nieuwe moeilijkheden aanleiding kan geven. Onvolmaakt is alle menschelijk werk en dat zal ook het Verdrag van 1925 blijven. Men voorkome echter zooveel mogelijk elke wrijving, welke men thans niet uitgesloten acht.

Deze opmerkingen gelden ook voor de andere maatregelen, waarin het Verdrag voorziet.

Ten tweede, mede te werken om de Wester-Schelde met haar toegangen uit volle zee, alsmede de Schelde beneden de haveninrichtingen van Antwerpen, wat de bevaarbaarheid betreft, te allen tijde te doen beantwoorden aan de eischen, welke zoowel door den vooruitgang van den scheepsbouw als door de toenemende behoeften van de scheepvaart worden gesteld.

Ik gaf hier par. 2 van art. IV van het Verdrag woordelijk weer met het oog op het groote belang van dit artikel.

Beide staten zullen nader overeenkomen omtrent ieders aandeel in de kosten van deze werken en maatregelen.

Hiervoor gelden, in nog grooter mate dan voor het onderhoud van de Schelde, de boven gegeven algemeene overwegingen.

Onder voorbehoud der goedkeuring van beide regeeringen zal eene commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van beide staten, besluiten omtrent alles wat betreft de belangen van de scheepvaart, betonning, bebakening, verlichting, de plaatsing op de oevers van alle inrichtingen, welke door de belangen van de scheepvaart worden gevorderd, het onderhoud en de verbeteringen van den Waterweg, waaronder begrepen zijn werken als verleggingen en doorsnijdingen zelfs landwaarts van de bandijken, het stopzetten van werken rivierwaarts van die dijken, wanneer zij de belangen der scheepvaart zouden schaden.

Wanneer de commissie niet tot een besluit komt, moeten de regeeringen trachten het eens te worden, en gelukt ook dat niet, dan kunnen zij arbitrage vragen.

[p. 132]

Er zal verder een vast scheidsgerecht zijn voor het uitvoeren van dringende baggerwerken, opruiming van wrakken enz., waarmede meer dan f 100.000 is gemoeid.

Beide staten voeren de besluiten der commissie uit, elk op zijn eigen gebied.

De kosten van onderhoud zijn dus voor elken staat voor zijn gebiedsdeel, terwijl overeenstemming moet worden verkregen over het aandeel in de kosten van verbeteringen voor elken staat.

Wanneer men met mij van meening is, dat Nederland voor zijn gedeelte van de Schelde verplichtingen behoort op zich te nemen ten behoeve van Antwerpen, kan men tegen deze regeling geen bezwaar hebben. Zij is 't noodzakelijk gevolg van die verplichtingen.

Het stelsel van een scheidsgerecht, zoo vast doorgevoerd, verdient toejuiching.

Het kàn zijn, dat noodzakelijke werken een enkele maal voor een Zeeuwschen polder nadeelig zijn; zonder behoorlijke schadevergoeding zal geen scheidsgerecht daartoe meewerken. Evenmin kan men redelijkerwijs verwachten, dat België de uitvoering van werken zal eischen, die afbreuk zouden kunnen, doen aan het zoo moeilijke Waterstaatsstelsel in Zeeland. Een scheidsgerecht, dat zijn plicht begrijpt, zou daartoe zeker niet te vinden zijn. Men moet ten slotte, waar een andere gedragslijn niet mogelijk schijnt, iets aan het wijs beleid van de regeeringen en, zoo noodig, aan het scheidsgerecht overlaten.

Met Jhr. Mr. W.J.M. van Eysinga in de Economisch-Statistische Berichten van 27 Mei 1925 betreur ik het, dat het stelsel van een scheidsgerecht niet voor alle punten van het Verdrag, die er voor in aanmerking komen, wordt doorgevoerd.

Bedenkelijk is de bepaling, dat de vaartuigen gedurende hun doorvaart naar en van Antwerpen niet aan eenig onderzoek, oponthoud of belemmering, op welken grond dan ook, zullen zijn onderworpen.

Het is niet duidelijk, welk belang België hierbij Zou kunnen hebben, maar in elk geval lijdt het geen twijfel, dat Nederland hiermede afstand doet van zijn souverein recht. België zou dit op zijn gebied ook niet dulden en kan het van Nederland redelijkerwijs ook niet verlangen. Bovendien kan deze bepaling aanleiding geven tot tal van misbruiken, smokkelarij enz. Ingeval van aanvaringen zijn de Nederlandsche autoriteiten onmachtig. De Schelde zou aldus een gebied worden, waarop niemand gezag uitoefent, een ideale toestand in tijden van onrust en voor ongure elementen, maar onduldbaar voor een souvereinen staat zijn.

Wijziging van het Verdrag, althans aanvulling, schijnt, wat de Schelde betreft, noodzakelijk ten aanzien van de bepaling omtrent de heffing van loodsgelden. Deze mogen op de Schelde naar en van Antwerpen niet hooger zijn dan uit en naar zee naar en van Rotterdam.

Het is duidelijk, dat deze bepaling valt buiten het terrein, dat het Verdrag bestrijken moet, wil men vasthouden aan de eenige overweging, welke voor de regeling op de Schelde mag in aanmerking komen, n.l. om, gegeven de geografische omstandigheden en het verlangen met België in goede nabuurschap te leven, tegemoet te komen aan de bezwaren, welke die omstandigheden door het gescheiden staatsverband kunnen opleveren.

Die bepaling omtrent de loodsgelden kan geen ander doel hebben dan een kunstmatige uitschakeling der mededinging tusschen Rotterdam en Antwerpen bedoelt derhalve niet om, in verband met de ligging van Antwerpen ten aanzien van de zee en het achterland, de natuurlijke ontwikkeling van die havenstad te bevorderen.

Tot een dergelijke regeling, nog wel een regeling die haar eigen havens benadeelt, mag de Nederlandsche regeering niet meewerken, en behoeft dit ook niet te doen op de zoo even aangegeven gronden. De bepaling is voorts onredelijk, omdat de afstand van Rotterdam naar zee korter is dan die van Antwerpen, en zij aan België veroorlooft de loodsgelden voor Antwerpen lager te stellen dan die voor Rotterdam gelden.

En thans de kanalen.

Bij het recht van België om te eischen, dat de kanalen door Walcheren en Zuid-Bevel and worden verruimd, zal ik niet lang stilstaan. Het ligt voor de hand, dat België zich dit recht alleen heeft voorbehouden voor 't geval andere verbindingen niet bruikbaar mochten zijn. Het is anders niet denkbaar, dat België op die verbreeding eenigen prijs zou stellen. Het wil zooveel mogelijk onder alle omstandigheden van een verbinding met den Rijn ten behoeve van Antwerpen zeker zijn. De beoordeeling der vraag of de noodzakelijkheid tot verbreeding bestaat, moet redelijkerwijs aan België worden overgelaten.

In de tweede plaats kan België volgens het verdrag aanleg van een kanaal Antwerpen-Moerdijk verlangen, en voorts ook een kanaal Antwerpen-Ruhrort, Limburg ten zuiden van Venlo doorsnijdend.

Zooals alles wat strekt om den handel op Antwerpen te trekken, zullen ook deze kanalen zeker niet de groote Nederlandsche havens tot voordeel zijn. Wanneer men echter het door mij ingenomen algemeene standpunt ten aanzien van het verdrag aanvaardt, kan daarin geen reden gelegen zijn zich tegen het Verdrag te verzetten.

Weigering tot medewerking immers zou hierop neerkomen, dat Nederland gebruik maakt van de omstandigheid, dat werken op zijn grondgebied noodzakelijk zijn om aan Antwerpen te onthouden, wat het meent voor zijn verdere ontwikkeling noodig te hebben.

Het is voorts verkeerde politiek zich tegen die kanalen niet te verzetten op grond, dat zij toch niet tot stand zullen komen. Dit kan immers niemand vooruit weten. Mijn overtuiging is, dat het kanaal Antwerpen-Moerdijk er wèl zal komen. Dit zal immers een betrekkelijk eenvoudig kanaal zijn, dat den afstand van Antwerpen naar den Rijn aanmerkelijk verkleint en 't groote voordeel heeft de schepen

[p. 133]

niet langer bloot te stellen aan de wisselvalligheden van de Zeeuwsche stroomen. Rotterdam maakt zich over dat kanaal zeer ongerust. Als Nederlander ware het mij liever, wanneer Nederland dit kanaal kon weigeren. Nu dit volgens mijn overtuiging niet kan, is het geen algemeen Nederlandsch belang zich er tegen te verzetten. Het is ook zeer de vraag of Rotterdam er sterk door benadeeld zal worden. Deze wereldhaven heeft immers natuurlijke voorrechten, die zelfs het bewuste kanaal niet noemenswaard kan verzwakken.

Ten slotte mag men ook niet de voordeelen van dit kanaal voor Westelijk Brabant voorbijzien. Het zou de eerste maal zijn, dat een dergelijk kanaal niet de streek, welke het doorsnijdt, tot voordeel strekt.

Het is ongetwijfeld goed gezien, om den aanleg van het kanaal in hoofdzaak in Nederlandsche handen te leggen. Het geldt hier immers voornamelijk werken op Nederlandsch grondgebied, zoodat zooveel mogelijk alles moet worden vermeden, wat dat gebied en zijn bewoners kan schaden, hetgeen op deze wijze het best gewaarborgd is.

Nederland zal een gedeelte der kosten van aanleg, verbetering, onderhoud en bediening moeten betalen. De betrekkelijk geringe voordeelen van het kanaal voor het Westen van Brabant in vergelijking met die voor Antwerpen kunnen voor een bescheiden aandeel in die kosten grond opleveren. Voorts kan er reden zijn voor een bijdrage van Nederland in de kosten van onderhoud en bediening, evenzeer als voor de Schelde is overeengekomen. Maar overigens vervult Nederland ten volle zijn plicht door het totstandkomen van het kanaal ter wille van Antwerpen mogelijk te maken. Over ieders aandeel in de kosten zullen beide landen tot overeenstemming moeten komen. Gelukt dit niet, dan beslist een scheidsgerecht. In den aanvang heb ik reeds gewezen op het hoogst ongewenschte van deze regeling. Zij kan de bron worden voor nieuwe moeilijkheden tusschen beide landen. Het ware toch niet moeilijk geweest het geldelijk belang en de zedelijke verplichting van Nederland ten aanzien van het kanaal Antwerpen-Moerdijk in een percentage vast te leggen. Ter wille van de goede verstandhouding met België is wijziging of aanvulling van het Verdrag op dit punt noodzakelijk.

Ten aanzien van het kanaal Antwerpen-Ruhrort staat de zaak geheel anders dan bij het kanaal Antwerpen-Moerdijk. Hoewel ook voor dát kanaal Nederland moet aannemen, dat het tot stand zal komen, is de kans daarop veel geringer dan bij het andere.

De kosten leggen daarbij niet in de eerste plaats gewicht in de schaal. Zooals in de Economisch-Statistische Berichten is aangetoond, is het geenszins ondenkbaar dat Duitschland krachtens het plan-Dawes ten deele aan zijn geldelijke verplichtingen voldoet door het uitvoeren van werken ten behoeve der ententelanden, hetgeen onder levering in natura wordt gerangschikt.

Maar de uitvoering der werken voor dit kanaal zal op groote technische moeilijkheden stuiten.

De vraag is ook of België het kanaal zelf wel wil. Het kolengebied van Duitschland in snellere verbinding met België te brengen, kan geen Belgisch belang zijn.

Dit ligt echter buiten het doel van dit opstel. De vraag, die ik te beantwoorden heb, is alleen of Nederland in zijn verplichtingen ter wille van een goede verstandhouding met België te ver gaat, zijn medewerking te verleenen aan het graven van het bewuste kanaal.

Hierbij vragen onze aandacht de groote werken, welke thans in uitvoering zijn om Limburg rechtstreeks in verbinding te brengen met de andere Nederlandsche provinciën en de Nederlandsche havens, n.l. het lateraal kanaal Maastricht-Maasbracht, feitelijk een verlegging van dat gedeelte van de Maas, om de vaart met groote binnenschepen mogelijk te maken, alsmede het kanaal bij Grave, dat de verbinding tusschen Maas en Waal ten noorden van Limburg tot stand moet brengen. Door deze werken worden groote mogelijkheden geopend, zoowel voor Limburg als voor het Luiksche gebied en de Rijnprovincie in verbinding met het overige gedeelte van Nederland en vooral met de groote Nederlandsche havens.

De afzet van de Limburgsche kolen en de zich in Zuid-Limburg snel uitbreidende nijverheid naar de andere Nederlandsche provinciën zal op geen andere wijze kunnen geschieden dan langs de zooeven genoemde waterwegen en er sterk door worden bevorderd.

Maar ook de Belgische nijverheid in het Luiksche gebied en Duitsche nijverheidsdistricten zullen er hun voordeel in zien van deze waterverbinding gebruik te maken, wanneer de Nederlandsche Regeering een vlotte, tegemoetkomende houding aanneemt en zorgt dat alles gereed is om het vervoer vlug en zeker te doen geschieden. In Limburg heeft men groote verwachtingen van de ontwikkeling van het vervoer, getuige de plannen der Limburgsche-Maassteden voor overlaadinrichtingen.

Wanneer Nederland voortvarend en breed blijft handelen ten aanzien van dezen waterweg, kan volgens mijn overtuiging het kanaal Antwerpen-Ruhrort rustig worden afgewacht.

Het kanaal Antwerpen-Ruhrort zal Limburg ten zuiden van Venlo doorsnijden. In Nederland zien sommigen hierin het begin van het verlies van 't Zuiden van Limburg aan België, te meer omdat de Belgische kanaalplannen het zuiden van Limburg geheel op Antwerpen zouden richten. Het doet mij leed, dat men hiermee voor den dag gekomen is.

Reeds gaf ik als mijn overtuiging te kennen, dat het verkeer van Zuid-Limburg met de andere Nederlandsche provinciën juist sterk zal toenemen. Voorts zullen toch over het kanaal bruggen worden gelegd, zoodat het onderling verkeer tusschen de beide deelen van Limburg niet wordt belemmerd. Maar ten slotte: de Nederlanders, en de Limburgers in groote massa in de eerste plaats, wijzen er zeer te recht

[p. 134]

met klem op, dat de Limburgers volbloed Nederlanders zijn; maar laat men dan ook daaraan vasthouden en niet met de gedachte rondloopen dat de Zuid-Limburgers zich zullen laten ompraten.

Het betreft hier echter niet alleen het kanaal Antwerpen-Ruhrort, maar ook over andere waterwerken, ten deele daarmede in verband staande, ten deele geheel onafhankelijk daarvan. De vraag dient dan weer gesteld, op welken grond de Nederlandsche Regeering voor laatstgenoemde werken haar medewerking toezegde. Zij zullen immers - dat is althans de bedoeling aan Belgische zijde - tot gevolg hebben dat België, en voornamelijk het Luiksche gebied en Antwerpen, voordeel gaan trekken, ten koste van Nederland, van waterwerken, welke Nederland met groote kosten ten bate van Nederland uitvoert. Met de rechtstreeksche verbinding van Antwerpen met den Rijn hebben zij niets te maken.

De werken, welke ik op 't oog heb, zijn de volgende:

1. het kanaal Luik-Maastricht zal worden vergroot op voldoende capaciteit voor schepen van 1000 ton;

2. in dezelfde mate zal worden vergroot het gedeelte van de Zuid-Willemsvaart tusschen Maastricht en het beginpunt van het verbindingskanaal tusschen Maas en Schelde bij Bocholt;

3. voorts een kanaal van dezelfde capaciteit uit de Zuid-Willemsvaart tusschen Neeroeteren en Bocholt naar de gekanaliseerde Maas bij Maasbracht.

Dit kanaal is bedoeld als te zullen zijn in het belang van Nederland. ‘België stemt er in toe dat het gegraven wordt’, zegt het Verdrag.

Het vierde kanaal kan in dit verband onbesproken blijven, aangezien het verbinding zou moeten geven van het kanaal Antwerpen-Ruhrort met de Maas.

Door de drie genoemde kanalen wordt het Antwerpen mogelijk gemaakt het verkeer van het lateraal kanaal Maastricht-Maasbracht tot zich te trekken, terwijl dit kanaal, dat natuurlijk geheel door Nederland betaald wordt en een onderdeel vormt van den waterweg Maas-Waal, ten doel heeft het verkeer van Zuid-Limburg naar de Nederlandsche havens te leiden.

Door deze kanalen krijgt Nederland niet een betere verbinding met Luik, maar zij geven aan Luik een betere verbinding met Antwerpen, en wel gedeeltelijk over Nederlandsch gebied, derhalve door waterwerken, welke Nederland betaalt. Het doel, dat België met deze kanalen heeft, komt nog duidelijker uit door het feit, dat het eenige stukje kanaalverbinding in deze kanaalplannen, dat Nederland ten goede zou komen - de verbinding bij Loozen - niet in de plannen is opgenomen.

Zeer bedenkelijk is ook, dat België volle vrijheid zal hebben door bijzondere voordeelen aan de scheepvaart met geweld het verkeer op Anrwerpen over deze kanalen te trekken.

*_**

Tot welke gevolgtrekkingen moeten nu deze beschouwingen over het Verdrag leiden?

Zeker spreekt uit dat Verdrag niet het beginsel van wederkeerigheid, niet blijkt er uit, dat beide partijen den plicht aanvaarden om over en weer alle beletselen weg te nemen en medewerking te verleenen ter bevordering der economische en andere belangen van de andere partij en een einde te maken aan hangende vraagstukken, alles 't gevolg van de ligging van beide landen naast elkaar en hun geographische gesteldheid.

Integendeel draagt het Verdrag zeer sterk een eenzijdig karakter. Verklaarbaar is dat natuurlijk, wanneer men de geschiedenis der laatste jaren kent.

Maar hiermede is het eenzijdig karakter nog niet goed gepraat.

Wanneer België de medewerking van Nederland verlangt voor de oplossing van vraagstukken in zijn belang, welke zonder die medewerking onopgelost moeten blijven, is dat zijn recht, al is er ook 't gevolg van, dat Nederlandsche belangen er door worden geschaad. Nederland heeft dan te beoordeelen, in hoeverre dit te verantwoorden is. De beslissing hieromtrent zal in niet geringe mate den invloed ondervinden van de houding, welke België aanneemt ten aanzien van vraagstukken, welke voor Nederland van belang zijn en waarvan de oplossing zonder de medewerking van België niet mogelijk is.

Het verzet tegen het Verdrag zou in Nederland zeker veel geringer zijn, wanneer het karakter van wederkeerigheid er duidelijk uit sprak.

Waarom bijv. is het vraagstuk van de Wielingen bij dit Verdrag onopgelost gebleven? Het ware een belangrijke stap vooruit geweest, wanneer die zaak thans afdoend geregeld was. Het is gevaarlijke politiek op zien komen te spelen. Wie zal voorspellen, welke verwikkelingen zich zullen voordoen? De oud-Minister Franck beoordeelt alle Belgen naar zich zelf, wanneer hij voorspelt, dat over eenige jaren niemand meer aan de Wielingen denkt.

Waarom verder bevat het Verdrag ook geen bepalingen, die het mogelijk maken de belangrijke Belgische nijverheidsdistricten sneller en voordeeliger naar de Nederlandsche havensteden te leiden? Het tegendeel is het geval, zooals uit mijn beschouwingen over het Verdrag is gebleken.

Het is mogelijk, dat de heer Van Karnebeek vo or deze en ook andere vraagpunten te vergeefs getracht heeft de medewerking van België te verkrijgen. Dan zal echter het krachtig geluid van de Nederlandsche openbare meening, weerklank vindende in de Volksvertegenwoordiging, den Minister tot steun zijn om alsnog te beproeven het Verdrag in den geest van wederkeerige diensten en concessies gewijzigd te krijgen.

Wanneer dit gelukt, zal Nederland geheel anders over het Verdrag denken, al blijven dan ook de voordeelen grootendeels aan den Belgischen kant.

Maar tevens zal dan een nadere regeling moeten worden getroffen ten aanzien van de geldelijke bijdragen van Nederland voor de Schelde en de beide groote kanalen, de loodsgelden, het onderzoek van schepen op de Schelde, de kanaaltarieven, de

[p. 135]

kanalen in verband met het Luiksche gebied, terwijl de Toelichtende Memorie omtrent het verkeer van Belgische oorlogsschepen op de Schelde verduidelijking behoeft.

Wanneer België niet bereid mocht zijn, mede te werken aan de oplossing van vraagstukken, welke voor Nederland van belang zijn, alsmede aan het wegnemen van bezwaren tegen het verdrag, een en ander zooals in dit opstel is uiteengezet, zoodat het eenzijdig karakter van het verdrag ten voordeele van België althans eenigszins wordt verzacht, dan zou de waardigheid van Nederland als sóuvereine Staat zoodanig in het gedrang komen, dat het Verdrag naar mijn meening niet kan worden aanvaard.

Ik hoop in het belang van beide volken, in de eerste plaats van Nederlanders en Vlamingen, dat dit door de medewerking van België zal worden voorkomen. Aan een hartelijke verstandhouding met België zal dan eindelijk niets meer in den weg staan, zoodat zich tal van mogelijkheden openen voor samenwerking op economisch en cultureel gebied, waarvan beide volken de vruchten zullen plukken. Aldus kunnen Nederland en België, ook zonder politieke verbonden, nuttig werk doen in het Europeesche huishouden.

Een dergelijke band tusschen beide landen moet ook onzen stamgenooten, den Vlamingen, ten goede komen, en zal zijn terugslag hebben op hun strijd voor hun verheffing en hun verkeer met de Nederlanders.

Ook om deze belangen is Nederland verantwoord aan de Belgische wenschen ver te gemoet te komen.

Van Vlaamsche zijde is reeds de wensch gehoord om gerechtvaardigde bezwaren van Nederland zooveel mogelijk te ondervangen.

Moge dan het nader overleg, dat niet kan uitblijven, er toe leiden dat Nederland, gerustgesteld, en België, dankbaar voor den steun van Nederland, in goede vriendschap gaan arbeiden aan de behartiging hunner gemeenschappelijke belangen.

19 Augustus 1925.

P.J. DE KANTER.

*_**