Neerlandia. Jaargang 29

[p. 86]

Wat is het Nederlandsche Volk? Wat is de Nederlandsche Taal?
III (Slot).

België werd met 't noorden vereenigd; dat was zelfs een voorwaarde, die Engeland gesteld had voor zijn deelneming aan het Congres: de zuidelijke en de noordelijke Nederlanden moesten, onder de dynastie der Oranjes¹⁾ een krachtige mogendheid van den tweeden rang vormen. Het was een eisch, gegrond op de historische ervaring: zoo moest een Oostenrijksch- of Spaansch-Habsburgsche hegemonie worden voorkomen; zoo zou het zuiden de noodlottige beteekenis, het slagveld van Europa te zijn, verliezen; zoo zouden tevens de monden der groote Westeuropeesche rivieren worden bewaakt door een niet al te onbeduidende mogendheid, van wie kon worden verwacht, dat zij - ook, en vooral, uit eigenbelang - deze voor den vrede in Europa zoo gewichtige taak blijvend zou willen vervullen.

Maar de saamkoppeling van wat nu twee-en-een-halve eeuw gescheiden was geweest, bleek niet duurzaam. Hoever hun geschiedenis van het einde der XVIde eeuw af in godsdienstig, staatkundig en cultureel opzicht was uiteengeloopen, schetste ik hierboven. Daarbij kwam nu, dat de inlijving bij Frankrijk, die voor het zuiden twintig jaar had geduurd, de verfransching van de regeerende klassen, welke al in de XVde eeuw was begonnen, geheel had voltooid; het ‘Vlaamsch’, dat onder al de vreemde overheerschingen eeuwen had stilgestaan, had nu wel volkomen de pozitie van een keuken- en achterbuurttaal gekregen. Ook hadden de voornaamste klassen der bevolking, reeds zoo lang gewoon aan overheersching van elders, in de inlijving bij - het geliefde - Frankrijk nog een soort promotie gevoeld; terwijl die inlijving in Noord-Nederland algemeen was gevoeld als een ramp. En die inlijving had voor het zuiden dan ook nog een economischen vooruitgang beteekend; voor het noorden - ten gevolge van Napoleons oorlogen met Engeland - achteruitgang en verarming. (Alleen in godsdienstige kringen was er in België meer verzet geweest tegen de regeering der revolutiemannen dan bij ons). Zoo schikte België zich niet dan morrend in het besluit van het Congres van Weenen; ook het katholieke deel toch, dat tegen de Fransche overheersching was geweest, kon kwalijk de toevoeging aan een grootendeels protestantschen staat onder een protestantschen vorst een verbetering achten. En in het noorden beschouwde men de zuiderlanden als achterlijk, als landen zonder nationaal besef, waarvoor men weinig meer dan minachting had. De vereeniging was eigenlijk niemand van harte welkom dan Koning Willem I, die graag een groot rijk wilde hebben; en zijn kleinen kring van raadslieden. Maar dynastiek belang kon in de XIXde eeuw niet meer op-den-duur den doorslag geven.

Die meest-belanghebbende Koning - die een bijna autocratische macht had - beging, al deed hij veel voor 't onderwijs en de nijverheid, helaas eenige misslagen, die zijn onderdanen-in-het-zuiden nog meer van hem vervreemdden, en hen steeds meer naar Frankrijk dreven. Het Vlaamsche volk stootte hij af en door zijn van weinig tact getuigende godsdienstpolitiek, de liberalen, doordat hij, door-dik-en-dun gesteund door de Hollandsche parlementsleden, den eisch van ministerieele verantwoordelijkheid afwees. Want in het noorden was, na al de partijveeten der Republiek en de op enkel ellende uitgeloopen revolutionnaire bevliegingen, een zekere ‘lassitude sociale’ ontstaan, waardoor men liefst maar alles aan het ‘vaderlijk’ bestuur van den eersten koning overliet. Zoo kwamen dan zelfs de twee antipoden in het zuiden, de Katholieken en de liberalen, tot een verbond; in Augustus 1830 brak de opstand uit, die na enkele maanden een voldongen feit bleek De Europeesche politiek bracht op dat oogenblik nu weer mee, dat men de scheiding van Noord- en Zuid-Nederland wèl wenschte; - de laatste poging om Noord en Zuid nog eens te vereenigen, was mislukt. En toen eindelijk - na negen jaar - de Koning de macht der feiten zijn sanctie gaf, werd, op een enkele kleine uitzondering na, de grens van vóór 1795 hersteld, d.w.z. de noch op ethnografische, noch op taalkundige gronden berustende grens ten zuiden van de oude generaliteitslanden. Staatkundig zijn Noord en Zuid dan weer gescheiden. Wel komt er, vooral na ± 1880, wanneer het Dietsch sprekende België, met het voortschrijden van de democratie, meer naar voren komt (Vlaamsche beweging), een langzamerhand sterker intellectueele toenadering tusschen dat deel van België en het Noorden. Een intellectueele toenadering, welke geenszins herstel van staatkundige banden ten gevolge behoeft te hebben.

Want hoezeer Nederland en Vlaanderen ook verwant zijn, hier evenmin als daar wordt de behoefte aan hereeniging in ruimen kring gevoeld. Vlaanderens taal en cultuur hebben onder de verschillende vreemde overheerschingen een paar eeuwen nagenoeg stilgestaan; de taal is in al dien tijd niet of ternauwernood gebruikt als voertuig voor hoogere cultuurwaarden, terwijl het Noordnederlandsch steeds zich ontwikkelde en verfijnde. Dat verschijnsel was symptoom en symbool van het heele cultuurverschil.

Toch - het is ontegenzeglijk waar, dat de Vlaamsche intellectueele beweging in de laatste kwart eeuw zeer sterk is toegenomen, onze taal wordt door de meer ontwikkelden onder de Vlamingen even zuiver gesproken als in ons land. Het verlangen onder de Vlamingen naar kennis van de Nederlandsche letteren neemt sterk toe. Aldus worden de geestelijke banden tusschen Nederland en Vlaanderen belangrijk versterkt. De Vlaamsche jongvolksche kracht en de Hollandsche intellectueele, maar wel wat naar 't gevoel verarmde, verfijning kunnen elkaar dan ook prachtig aanvullen en met wederzijdsche beinvloeding kan een hechtere Grootnederlandsche cultuur opbloeien.

Dat echter voor een zoodanige vereeniging geen staatkundige ineensmelting wordt vereischt, wordt duidelijk, als we eens letten op de Zwitsersche cultuur, die eenerzijds tot de Fransche, anderzijds tot de Duitsche zeer waardevolle elementen levert, zonder dat iemand

1) Die tot 1795 steeds - een paar onderbrekingen uitgezonderd - als voornaamste functionarissen onder den titel van ‘stadhouder’ de Republiek hadden gediend.

[p. 87]

eraan denkt, dat hieruit politieke gevolgtrekkingen zouden moeten worden getrokken.

Dat wil Nederland ook niet doen. Met de nuchterheid die ons volk kenmerkt, dat in zijn worsteling tegen de onvriendelijke elementen het dadeloos mijmeren verleerde, zien wij zeer klaar onze pozitie in de wereld. Wij vinden die heelemaal niet zoo min; o neen, wij gevoelen zelfs, dat wij waarlijk een zekere grootheid vertegenwoordigen. Maar ook: dat wij die thans niet meer moeten zoeken in de sferen der politieke macht. Dat is voor ons een afgedaan verleden; onze scheepvaart moge nog de derde der wereld zijn, die tijd, waarin wij overal onze vlag plantten; toen wij Nieuw-Amsterdam (nu New-York) en Batavia stichtten, is voorbij; al is, gelijk we reeds opmerkten, het koloniaal bezit dat wij toen verwierven, ook in het heden nog voor ons van het grootste belang; het moederland is slechts een staat van zeven millioen inwoners, maar als we de bewoners van onze koloniën in Oost en West meetellen, heeft onze Koningin vijftig millioen onderdanen. En daarvan is verreweg het grootste deel Javanen en Maleiers; volkeren van een oude en hooge beschaving; welke wij de laatste eeuw met een humaniteit, die kracht niet uitsluit, steeds nader aan ons zoeken te verbinden. Was de Oostindische Compagnie, die onze betrekkingen met den Archipel tijdens de republiek der Geuniëerde Provinciën onderhield, zuiver een handelsonderneming, die met soms bedenkelijke krachtdadigheid tegen de inboorlingen optrad, en was in de eerste helft van de XIXde euw onder het koninkrijk de koloniale politiek ook nog vrijwel uitsluitend op batige saldo's gericht, ongeveer in 1870 begint een humane richting steeds meer veld te winnen; die ons koloniaal beheer tot een veel bewonderd voorbeeld voor andere naties-met-koloniën heeft gemaakt. De waarde onzer Westersche beschaving wordt den inlandschen bevolkingen niet opgedrongen, maar als-'t-ware in overweging gegeven. Geen ander land heeft in zijn koloniën - men schuwt tegenwoordig dat woord, en spreekt liever van ‘gebiedsdeelen over zee’ - zoozeer de moederland-taal en de moederland-cultuur doen doordringen; - drie vierden van het aantal inlanders, die lezen en schrijven kunnen, lezen en schrijven ook Nederlandsch. Ze studeeren aan onze universiteiten, ze nemen in hun land groote verantwoordelijke pozities in; ze gaan om met de blanken op een wijze als in géén koloniën van eenigen anderen staat.

Veel, helaas, van wat in de XVIIde eeuw aan ons verbonden was, raakte politiek los van het moederland; ik noemde reeds Zuid-Afrika, waar althans nog een in haar boofdbestanddeelen Nederlandsche taal gesproken wordt, en in het Nederlandsch geschreven bladen verschijnen. Dit geldt ook van een deel van den staat New-Yersey, niet ver van New-York; ook in Michigan, Illinois, Wisconsin, Ohio, Minnesota wonen vele afstammelingen van Nederlandsche kolonisten, zij het uit later tijd.¹⁾

Maar die laatste verwantschappen althans missen alle politieke beteekenis. Wat onze staatkundige plaats in Europa zelf aangaat, hebben we van de dubbele taak, het Koninkrijk in 1815 door het Congres van Weenen opgedragen, n.l. de bewaring der riviermonden en van het terrein, dat steeds slagveld was tusschen 't Romaansche en 't Germaansche ras, na 1839 slechts het minst gevaarlijke, maar toch stadig politieke voorzichtigheid en aandacht eischende eerste deel overgehouden; een taak die Turkije lang in het Oosten vervulde.

Doch de groote taak, die wij in de wereld vervullen, is een andere; één van cultureelen aard. En men kan zeggen, dat wij - na de periode van 1830 tot 1880, die van de grootste verslapping van den Nederlandschen geest - dit waarlijk beseffen.

* * *

Wat is dan nu het Nederlandsche volk? Een volk van zeven millioen Europeesche inwoners, Germaansch van oorsprong, met een eigenaardige grensland-cultuur, waaraan de Romaansche invloed een volkomen eigen kleur gaf. Een volk, dat driehonderd jaar lang zijn eigen leven leidde en zijn eigen karakter ontwikkelde. Zijn stage strijd tegen het water, waarop het zijn polderrijk land goeddeels veroverde, waartegen het gestadig waakzaam moest en moet zijn, waaraan het steeds nieuwe brokken ontwoekert (het laatst den grooten Haarlemmermeer-polder; terwijl sedert 1918 de drooglegging der Zuiderzee wordt voorbereid) hield het volk koel en nuchter; deed ook ten onzent een wereldvermaarde school van waterbouwkundigen ontstaan; groote havenwerken in Chili bijvoorbeeld, baggerwerken in Venetië, werden door Nederlanders uitgevoerd. De staag ree te houden kracht en 't steeds vaardig te blijven eigen initiatief maakten ons volk vrijheidlievend; tot aan, en soms over, de grenzen van het anarchistische. De regeering heeft daardoor vooral, en in een mate als wellicht nergens elders, een administratief karakter; niet dan in exceptioneele omstandigheden - bijvoorbeeld tijdens den grooten Europeeschen oorlog - laat de Nederlander zich beperking van zijn persoonlijke vrijheid welgevallen. Ook in een consequent - slechts in noodtoestand in zeer geringe mate verbroken²⁾ - vrijhandelsstelsel openbaart zich die vrijheidszin; in het geestelijke is de kerkelijke versnippering er een symptoom van. Dat die vrijheidszin in staatkundig opzicht zich vooral vertoont als een allen internationalen sym- en antipathieën te-boven-gaande zin voor onafhankelijkheid, bleek in de laatste kwarteeuw in bijzonder sterke mate: Nederland heeft vóór den oorlog, ondanks het aandringen van België, geenerlei militair verbond gewild; tijdens den oorlog heeft het in uiterst, uiterst moeilijke omstandigheden, en met opoffering van veel materieele waarden, zijn neutraliteit gehandhaafd.

De vrijheid is geen onvruchtbaar bezit. De werken des vredes zijn groot en bloeiend in Nederland. Er is een wetenschap, ook van eigen karakter, het grenslandkarakter alweer, die de Duitsche degelijkheid en de Fransche elegantie van methoden gelijkelijk waardeert, en met veel geluk weet te vereenigen. Vooral op natuurwetenschappelijk gebied is de laatste halve eeuw grootsch geweest; Nederland is het land, dat dan ook in verhouding tot zijn aantal inwoners de meeste Nobelprijzen heeft verworven; namen als Van 't Hoff, Van der Waals, Zeeman, Lorentz, Kamerling Onnes, Asser en Einthoven hebben een wereldbeteekenis.

Wat de kunst betreft, Mauve en de Marissen herinneren aan de XVIIde eeuwsche glorie van ons schildersland; ook op muzikaal gebied nemen we tegenwoordig in de wereld een eerste plaats in (Mengelberg).

En dan nog - lest best - onze beteekenis voor internationale besprekingen. Het land van Grotius is het geboorteland van 't internationaal privaatrecht; de vredesconferenties van 1899 en 1907 hadden hier plaats; hier verrees in 1913 het Vredespaleis, en werd in 1922 het Internationaal Scheidsgerechtshof geopend. Inderdaad hier, in een land, dat niemand meer kan verdenken van eigen politieke machtsbegeerte, waar door de ligging kennis van vreemde talen een algemeen bezit is geworden, wordt, naast de andere werken des vredes, de internationale rechtsgedachte bevorderd als nergens elders op de wereld.

Heeft dit volk dan niet zijn welgegrond recht bewezen op zijn bescheiden plaatsje onder de zon?

JAN WALCH

1) 1847 en volgende jaren. Toen weken vele Nederlanders, behoorende tot de Chr. Geref. Kerk, hierheen uit. Tal van plaatsnamen herinneren daar aan ons vaderland. Alleen in Grand-Rapids zijn meer dan twintig kerken, waar nog iederen Zondag in het Nederlandsch wordt gepreekt. In deze stad alleen wonen dertigduizend Nederlanders. In Amerika verschijnen dan ook een twintigtal dag-, week-, en maandbladen in het Nederlandsch.

2) Schoenwetje.