Neerlandia. Jaargang 27

[p. 137]

[Nummer 10]

Prof. Dr. G. Kalff (1856-1923).

In dezen hoogleeraar heeft niet alleen de wetenschap van de geschiedenis onzer letterkunde, door hem bijna een halve eeuw lang (in de laatste jaren in steeds nauwer verband met de algemeene en vergelijkende literatuurgeschiedenis) beoefend, een harer bekwaamste en smaakvolste beoefenaars verloren; ook in ruimeren kring mag het Nederlandsche volk in hem een man betreuren, met een diep gevoel en een warm hart voor alle nationale belangen, en altijd bereid om daarvan te getuigen. Als zoodanig verdient zijne nagedachtenis ook hier gehuldigd te worden, in het blad van het Algemeen Nederlandsch Verbond, dat immers den band wil vormen tusschen allen, voor wie vaderlandsliefde nog geen verouderd begrip is.

Niet alsof hij zoo bijzonder veel in en voor dat Verbond zelf gedaan zou hebben. Hij koesterde er groote sympathie voor en heeft zich ook, wanneer hij meende iets voor het Verbond te kunnen doen, aan die taak, dien plicht niet onttrokken; maar hij was geen vriend van vele en lange vergaderingen en beraadslagingen (allerminst wanneer het wetten en reglementen betrof), van bestuurlijken omslag, die zooveel tijd beslaat, dien hij nuttiger en aangenamer meende te kunnen besteden. Toch heeft hij vaak, eigenlijk altijd, in den geest van het Verbond gewerkt, door het opwekken van een gezonden vaderlandschen geest, met zijn geschreven of gesproken woord, bezield door een sterke en oprechte overtuiging: bewondering voor wat er in ons volk groots en goeds was, maar ook verontwaardiging over wat hij klein en laag vond. En hij kon dat doen, omdat hij beschikte over een welversneden en altijd vaardige pen: kloek en krachtig, kleurig en fleurig; met een scherp oog waarnemend en met veel zin voor echten, gezonden humor begiftigd, dikwijls geestig, altijd onderhoudend, wist hij met een fraaie beeldspraak, een aardige herinnering aan een voorval uit onze geschiedenis of uit zijn eigen leven, met een wel te pas gebrachte aanhaling uit den rijken schat zijner ontzaglijke lectuur den lezer te boeien, niet zelden hem in een lach doende schieten, maar ten slotte altijd een verwarmenden indruk achterlatende.

Zoo schreef hij b.v. in De Gids over ‘Persoonlijke Dienstplicht (1889): de genoeglijke schets zijner eigen ervaringen als soldaat (hij had, toen iets zeer ongewoons, geen ‘remplaçant’ gesteld, maar was zelf ‘voor zijn nummer opgekomen’); later dat voortreffelijke stuk ‘Pro Patria’ (1898) over ons nationaliteitsgevoel (een onderwerp, vooral ook historisch meermalen door hem behandeld), opstellen die hem a.h.w. aanwezen voor het voorzitterschap der vereeniging ‘Volksweerbaarheid’ (1899-1910). Verwant hiermede is dat aardige boekje ‘Van Zeevarende Luyden en Zee-poëten’ (1905), geschreven als Inleiding voor Scheurleer's ‘Mannen ter Zee’ en ‘Van Varen en van Vechten’, en zijn bloemlezing uit Brandt's ‘Leven van De Ruiter’, met een inleiding, waardoor als een frissche zeewind blies. In de Vragen des Tijds gaf hij in lateren tijd voor het groote publiek zijne indrukken weer van belangrijke historische uitgaven als de briefwisseling van Const. Huygens of van Jan de Witt, waaruit hij tal van treffende bladzijden, teekenende uitdrukkingen en merkwaardige gedeelten wist aan te halen. Driemaal Voorzitter van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, bepleitte hij (1905) de beoefening der ‘oudheidkunde’ (daarmede vooral bedoelende de ‘volkskunde’), of hield een geestige causerie over de rol der predikanten en andere geestelijken in onze (en in vreemde) literatuur (1912),

[p. 138]

of besprak met veel kennis en geest het voor en tegen van het uitloven van prijzen in de letterkunde (1921), om ten slotte met goelijken spot te gewagen van de overtalrijke vereenigingen, die, vooral na den oorlog, ons land en volk met schier alle andere landen en volken in nauw verband willen brengen, en te eindigen met deze behartigenswaardige woorden: ‘Niemand kan er zich hartelijker dan ik over verheugen, dat ons volk weer begint zich krachtig in de wereld te doen gelden. Wij moeten zoowel het Algemeen Nederlandsch Verbond als de vereeniging Nederland in den Vreemde dankbaar zijn voor het vele dat zij in dezen gedaan hebben en nog doen. Maar laten wij op ons zelven passen. Laat ons niet vergeten, dat wij in het internationaal verkeer slechts dan iets waard zijn, indien wij ons zelf blijven. “Ons zelf” in den zin van het diepzinnig woord der bijbelsche gelijkenis: “en tot zich zelven gekomen, zeide hij”. Met dat “zich zelf” immers bedoelen wij iemands beter-ik, het beste dat in hem is. Zulk een eigenst-zelf heeft ook een volk in de gezamenlijke deugden en krachten waardoor het groot is geworden; de groote dingen die het heeft gedaan en de diensten aan de volkerengemeenschap, als eerebeelden prijkend in de hallen zijner historie; de hooge idealen, door enkelingen of een deel zijner gemeenschap verkondigd en bereikt of ook maar bestreefd; de roemrijke heugenissen van dat alles; die bronnen zijn van nieuwe kracht en nieuw geestelijk leven. Dat “zelf” van een volk is zijn kostbaarste schat; dien schat hoede de plicht van ons allen, die hechten aan ons onafhankelijk volksbestaan.’ Of eindelijk, als Rector Magnificus der Leidsche Hoogeschool, oreerde hij over ‘Onze verhouding tot het verleden’ (1918), met die welsprekende, krachtige peroratie tot de studenten, wien hij in hetzelfde jaar aan het slot der rectoraatsoverdracht nog eens met waarlijk grimmigen spot zijn meening over den groentijd en andere ongerechtigheden liet hooren. Overal, altijd spreekt dezelfde warme liefde voor zijn land en volk, dat hij zoo gaarne goed en groot zag.

Doch zijn blik bleef niet bepaald binnen onze jonge landsgrenzen. Hoezeer afkeerig van al te vage en hoogvliegende denkbeelden over ‘stambelangen’, had hij een levendige belangstelling voor Vlaanderen, en niet minder voor Zuid-Afrika. Als Nederlandsch philoloog vertoefde hij vanzelf met zijne gedachten telkens in het Zuiden, waar zulk een groot deel onzer letter-, ja onzer volksgeschiedenis zich heeft afgespeeld; vooral zijn liefde voor het lied had reeds vroeg banden van vriendschap geknoopt tusschen hem en Paul Fredericq en Florimond van Duysse. Geen wonder dat onze Regeering hem tweemaal tot haren vertegenwoordiger benoemde op Noorden Zuidnederlandsche Taal- en Letterkundige Congressen: dat te Kortrijk (1902) en dat te Leiden (1908). En eindelijk mag hier niet vergeten worden wat hij heeft gedaan voor de oprichting van den leerstoel voor Nederlandsche taal- en letterkunde aan de Columbia-University te Nieuw-York: grootendeels zijn bedrijf. Inderdaad hij mocht de Voorrede van zijn laatste, helaas onvoltooide werk over ‘Westeuropeesche Letterkunde’ eindigen met deze woorden, a.h.w. zijn wetenschappelijk testament: ‘Zoo moge dan wie aanleg en neiging heeft voor onderzoek van dezen aard, wie voor de toekomst van ons volk hoopt op de ontwikkeling van een krachtig internationalisme uit den voedingsbodem van een krachtiger nationalisme, het zijne doen om de studie der vaderlandsche letterkunde te verruimen en te verheffen door die van algemeene en vergelijkende literatuurgeschiedenis.’

‘Bene meritus de patria’ mag ook van hem getuigd worden!

Leiden, 14 Sept. 1923.

J.W. MULLER.