Neerlandia. Jaargang 26

Nederland en Vlaanderen
(naar aanleiding van Prof. Blok's lezing).

Mijn hooggeschatte leermeester, Prof. Blok, zal niet verwonderd zijn, als hij van mijn hand een bestrijding lezen moet van de beschouwingen vervat in zijn Delftsche lezing, waarvan in het laatste nummer van Neerlandia een verslag voorkwam. Ik zou me evenwel tot een rechtstreeksche en openlijke bestrijding nooit hebben vermeten, ik zou hoogstens bij onze volgende ontmoeting gelijk bij onze laatste, toen Prof. Blok me van zijn plan tot deze lezing vertelde, met hem geschertst hebben over de omstandigheid dat meester en leerling lezingen hielden over deze groote kwestie van zoo diametrale tegenovergesteldheid, als ik me door de plaatsing van dit verslag als hoofdartikel in het orgaan van het Algemeen Nederlandsch Verbond niet tegen wil en dank gedrongen voelde te getuigen. Op deze wijze toch worden de beschouwingen van Prof. Blok aangediend als de eenig mogelijke historische grondslag voor de idealen van het Verbond. Maar mijns inziens is het een grondslag, die hun niet de minste vastheid biedt, en hoezeer ik me ook bewust ben van de miniemheid van mijn aanspraken op de eerenaam van historicus vergeleken met die van Prof. Blok, ik gevoel toch, dat het minste waartoe mijn persoonlijke overtuigingen ten deze me verplichten, een bescheiden poging is om in het licht te stellen, dat de geschiedenis op een geheel andere wijze geinterpreteerd kan worden.

De opvatting van Prof. Blok over de verhouding tusschen Nederland en België is sinds lang zeer in eere geweest zoowel bij Nederlandsche als Belgische historici, en het is vooral Pirenne geweest, een van de bekwaamste vijanden in België van onze stam en onze beschaving, die ze in onze tijd heeft gesystematiseerd en daarmede haar propagandistische kracht vertienvoudigd. Het is, in 't kort samen gevat en misschien wat verscherpt, de opvatting, dat het huidig Nederland en het huidig België volkomen natuurlijke historische producten zijn, beide normale en volgroeide nationale staten; dat geen ander resultaat dan de toestand, die wij thans voor oogen hebben, op natuurlijke wijze uit de politieke en nationale ontwikkeling der Nederlandsche gewesten had kunnen voortkomen; dat dus in het bizonder de twee scheuringen, die van het einde der 16e eeuw en die van 1830, verklaard moeten worden als natuurlijke, ‘onvermijdelijke’ gebeurtenissen, bepaald door de innerlijke factoren der Noord- en Zuid-Nederlandsche ontwikkelingsgeschiedenis. Ik houd het ervoor, dat deze wijze van de geschiedenis te zien zelve met de nationale gevoelens der gschiedschrijvers ten nauwste samenhangt. De generaties, die ons onmiddellijk zijn voorafgegaan, bezaten bitter weinig van dat ‘algemeen Nederlandsch’ stamgevoel, dat dit Verbond tracht op te wekken: voor de verfranschte Belgen, de eenigen die telden in het Zuiden, was de idee van een volmaakte Belgische nationaliteit een inspireerend politiek programma; terwijl een sterk en uitsluitend Hollandsch, een klein-Nederlandsch nationaliteitsgevoel in het Noorden de natuurlijke vrucht was van de roemrijke geschiedenis der Republiek en van de teleurstelling van 1814-30. Dat de historici te hulp kwamen om die gevoelens te ondersteunen, heeft niets bevreemdends. Heeft niet Seeley opgemerkt, dat ‘historici vatbaar zijn voor dat eigenaardig soort van optimistisch fatalisme’, dat hen b.v. in het geval van de Amerikaansche vrijheidsoorlog deed betoogen, ‘dat het verlies van onze koloniën niet alleen onvermijdelijk, maar zelfs een geluk voor ons geweest is’?

Ik wil echter een andere voorstelling van de nationale ontwikkeling der volken, die de Nederlandsche gewesten bewonen, formuleeren; ik wil Prof. Blok's argumentatie op twee punten (want ik moet me beperken) onderzoeken; en ik wil ten slotte kort aangeven, hoe veel natuurlijker die andere voorstelling bij de oogmerken en idealen van het Verbond schijnt te passen. (Het spreekt vanzelf dat ik in dat laatste geen criterium voor de juistheid van een historische theorie zie; ik wil er slechts nogmaals mee verklaren, hoe het verschijnen van Prof. Blok's beschouwingen in de vorm van een hooldartikel van Neerlandia aanhangers van het andere inzicht moest schokken.)

Volgens mij dan, moet men in de wordingsgeschiedenis van onze en de Belgische staat de inwendige factoren, die ik de natuurlijke zou willen noemen, scherp van de uitwendige, of toevallige, onderscheiden. Die laatste spelen in de wordingsgeschiedenis van alle naties een grooter rol, naarmate elk hunner zwakker en hun buren sterker waren, naarmate zij op een meer blootgestelde plek in de wereld waren gelegen. Met de ontwikkeling nu van weinig naties heeft het buitenland zich zoo ingelaten als met die van de onze. Het is onnoodig in détail te gaan over de middeleeuwen. Onze middeleeuwsche geschiedenis wordt bekroond door de staatvorming der Bourgondiërs, die eindigde met alle 17 gewesten te omvatten, en

[p. 17]

ik zie geen enkele reden, waarom men dat niet als een natuurlijke ontwikkeling zou beschouwen. Verschillen als die tusschen Noord en Zuid vóór die eenwording, welke Prof. Blok aanwijst, vindt men in de middeleeuwsche geschiedenis van alle moderne eenheidsstaten. Zelfs rasverschillen⁽¹⁾ bestaan b.v. in Frankrijk en Groot-Brittannië zonder, daar ze niet door taalverschil worden geschraagd, de nationale eenheid aan te tasten.

Maar de scheuring van dit Bourgondisch rijk, daar heeft de vreemdeling de hand in gehad! De onzalige connectie met Spanje heeft het de Nederlanders onmogelijk gemaakt zich naar hun wensch te ontwikkelen (tegengaan der hervorming) en zelfs nadat ze, in weerwil van toen reeds kunstmatig verscherpte godsdienstverschillen, gezamenlijk waren opgestaan (1576), is het de gedeeltelijke terugverovering door Parma geweest, die de scheuring heeft teweeg gebracht. ‘Het gehoorzame Katholieke Zuiden (Atrecht 1579) staat scherp tegenover het rebelsche N. onder Protestantsche leiding (Utrecht)’; aldus het verslag van Prof. Blok's lezing. Zeker, er zijn in 1579 te Atrecht gewesten afgevallen: maar dat waren enkel de Waalsche. Brabant en Vlaanderen bleven weerstand bieden en zijn stad voor stad veroverd moeten worden. Dat ze veroverd kònden worden, kwam vooral door het feit dat ze het eerst aan de beurt lagen en niet gelijk het Noorden een bolwerk hadden in de rivieren. Om de scheuring uit het godsdienstverschil af te leiden is oorzaak en gevolg verwarren. Aanvankelijk was de hervorming vrij gelijkmatig over de Nederlanden verspreid.⁽²⁾ Na de herovering echter werden de Zuidelijke Nederlanden stelselmatig gerekatholiciseerd, hun Protestantsche uitwijkelingen versterkten het Protestantsche element in het Noorden, dat bovendien van zijn kant, zij het iets minder stelselmatig, geprotestantiseerd werd. Zoo werd de groote cultureere kloof tuschen Nederland en Vlaanderen, die het denkbeeld van een hereeniging in de 17de en 18de eeuw bijna deed ondergaan en het in de 19de nog zoo moeilijk voor uitvoering vatbaar maakte, gegraven door uitwendige omstandigheden, door inmenging van een vreemde mogendheid, Spanje, geenszins door verschil in ras of aanleg in de boezem der Nederlandsch sprekende gemeentschap.

Een woord over het tweede punt, de scheuring in 1830. Prof. Blok meent, dat er in 1830 duidelijk twee natiën tegenover elkander stonden. Zeer zeker was er door de ontwikkeling sinds het einde der 16de eeuw een groot verschil ontstaan tusschen Nederlanders en Vlamingen. Afgescheurd van hun Noorderbroeders waren de Vlamingen, vooral in de periode onmiddellijk aan 1814 voorafgaande, intensief verfranscht. Een Belgisch nationaal bewustzijn bestond echter nog zeer weinig. Als het aan Holland niet gelukte om gedurende de vereeniging de Vlamingen terug te winnen, dan was dat behalve aan het godsdienstverschil (dat zeker minder telde dan in de 17de en 18de, maar toch meer dan in de 20ste eeuw), alsook aan de fouten der regeering en aan het intens klein-Nederlandsch patriottisme der toenmalige Hollanders, zeker niet in de laatste plaats te wijten aan de omstandigheid, dat de aantrekkingskracht van Frankrijk met die van Holland wedijverde. De doorslag is ook toen gegeven van buiten. De revolutie van 1830 was het werk van de Walen en de Brusselaars, sterk door de moreele steun van Frankrijk. Zij sleepten de Vlamingen mee, ofschoon vrij wat aarzeling overwonnen moest worden. En België, het resultaat van die revolutie, is dan ook een staat geworden, waarin tot op de huidige dag de Vlamingen zich niet geheel thuis gevoelen.

Zal mijn conclusie nu zijn, dat Prof. Blok ongelijk heeft met te waarschuwen tegen inmenging in België's binnenlandsche politiek? Volstrekt niet. Wat gebeurd is, is gebeurd. De Nederlandsche stam is politiek gescheiden en geen verstandig Hollander zal zelfs maar denken aan een politiek van irredentisme. Maar voor leden van het A.N.V., welks beginselverklaring inhoudt, dat zij beoogen ‘de verhooging van de zedelijke en stoffelijke kracht van de Nederlandsche stam’ te bevorderen o.a. door ‘het wekken van eenheidsbewustzijn... onder Nederlanders en stamverwanten’, moet het toch natuurlijk zijn om in de beschouwing van de gemeenschappelijke geschiedenis van Nederland en Vlaanderen het oog te richten op wat ons vereenigt liever dan op wat ons scheidt. De stellers van die beginselverklaring meenden blijkbaar, dat als de Vlamingen zich doordringen van het besef, dat hun vereeniging met de Walen en hun scheiding van de Hollanders de gevolgen zijn van uitwendige omstandigheden meer dan van natuurlijke uitverkiezing, hun volkskracht zoowel als die der Noord-Nederlanders er bij winnen zou. Dat is een inzicht, waarmee ik mij ten volle vereenig.

(1) Vermoedelijk wekt slechts de beknoptheid van het verslag de schijn alsof Prof. Blok de Nederlanders tegenover de Belgen, d.i. Vlamingen plus Walen, stelt als een Germaansch tegenover een Keltisch volk. De Vlamingen behooren toch zonder twijfel tot hetzelfde ras als de Nederlanders. In de Romeinsche tijd mag het Keltendom Noordelijker gereikt hebben, de grens van de Frankische nederzetting wordt zeer precies aangegeven door de taalgrens. Zelfs Pirenne (I. p. 11) geeft de voorstelling, dat er slechts een zeer geringe Keltische bijmenging in het Vlaamsch Germanendom kan hebben plaats gehad.

(2) Zie b.v. Moorrees, Gesch. der kerkhervorming in de Z. Ned., waarvan Prof. Knappert opmerkt, dat het ‘uitnemend geschikt is om te doen zien, hoe in de Z. Ned. de hervorming tot grooten bloei gekomen en niet dan door de hardnekkigste vervolging uitgeroeid is.’

[p. 18]

België zal er niet minder om kunnen bestaan, als het Vlaamsche volksdeel zich meer en meer bewust wordt van een eigen nationaliteit te bezitten, die door de verfransching verstikt dreigde te worden. Maar het zal, als ik ook even aan de Nederlandsc-Belgische geschillen mag herinneren, waaover Prof. Blok sprak op het eind van zijn lezing, het zal een België zijn, waarmee het voor Nederland aangenamer samenleven zal zijn. Wie is vergeten, hoe anders de Vlaamsche pers zich na de wapenstilstand tegenover ons gedroeg dan de Fransch-Belgische?

Londen, 10 Jan. 1922.

P. GEYL.