Neerlandia. Jaargang 23

[p. 1]

Nederland en België.

I.

Het vraagstuk der toekomstige verhouding van Nederland en België heeft verschillende zijden. Een politieke, een economische, een ideëele.

Laten wij beginnen met de economische.

België heeft zwaar geleden en zoekt ‘herstel.’ In hoeverre Duitschland zal worden gedwongen daartoe bij te dragen, is af te wachten. Doch naarmate men Duitschland harder voorwaarden oplegt, zal zijn eigen ‘herstel’ langer op zich laten wachten, en bij een niet al te verarmd Duitschland kan belang hebben - België zelf.

Men weet dat Antwerpen vóór den oorlog in de eerste plaats was - aanloophaven voor de Duitsche scheepvaart. Deze zal vermoedelijk na den vrede voor jaren geknot blijven. Zullen anderen Antwerpen dit verlies kunnen vergoeden?

Het Frankrijk van vóór 1914 had Antwerpen niet noodig. Maar dat van 1919 en vervolgens hoopt tegenover Antwerpen en geheel België in andere positie geplaatst te zijn dan te voren.

Van het eerst na 1870 in zijn waarde erkende minettegebied bezat Frankrijk vóór den oorlog slechts een derde gedeelte (Briey). Het zal daarmede nu het grootere deel, dat in het (tot 1918) Duitsche Lotharingen ligt, mogen vereenigen. Een laatste, kleiner deel ligt binnen het groothertogdom Luxemburg. Ook op dit deel heeft Frankrijk begeerige blikken geslagen. Misschien verwerft het dit niet, maar in ieder geval zal het willen en vermoedelijk kunnen bewerken, dat Luxemburg aan de tolunie met Duitschland onttrokken wordt. Doch hoe dit ook uitloope, reeds de vereeniging der minettegebieden van Fransch- en Duitsch-Lotharingen alleen verschaft Frankrijk eene ‘ijzerpositie’, die zonder wedergade is op het vasteland van Europa.

Om van deze positie het volle voordeel te trekken tot vestiging eener bloeiende metaalindustrie moet Frankrijk echter over steenkool beschikken, zooveel mogelijk steenkool, en zoo dicht mogelijk in de buurt der ijzermijnen. Welnu, vlak in de buurt ligt het Saarbekken.

De grens daar liep in 1814 (na den eersten vrede van Parijs) wat gunstiger voor Frankrijk dan zij in 1815 getrokken is, toen Frankrijk o.a. Saarlouis verloor. Als minimum van gebiedsverwerving buiten Elzas-Lotharingen staat Frankrijk dan ook het herstel der grens van 1814 voor den geest, maar eigenlijk is het daarmede geenszins tevreden, en zou het geheele kolendistrict aan de Saar wenschen te verkrijgen.

Na den vrede zal Frankrijk wederom Rijnoeverstaat zijn, en op het gewichtig vraagstuk der verbinding van Rijn en Donau grooten invloed kunnen uitoefenen. Het zal vermoedelijk kunnen bewerken dat die verbinding tot stand komt zooals Straatsburg haar altijd heeft gewenscht: niet van de Main uit, maar beneden het meer van Constanz. Hoe Europa ook georganiseerd wordt, in ieder geval zal de Rijn-Donau de koningsweg zijn van het binnen-Europeesche goederenverkeer. Het voornaamste Fransche industriegebied der toekomst ligt weinig van dien weg verwijderd, en bereikt dien veel gemakkelijker dan de minder goede waterwegen die naar de eigenlijke Fransche havens leiden. In de beheersching van een zoo groot mogelijk gedeelte van dien we ziet Frankrijk een belang van de eerste orde. Dus zal het zoeken te bewerken dat op een enkel punt beneden Bazel die weg aan de Fransche contrôle geheel ontsnapt, doordat beide oevers tot Duitschland of ten minste tot een Duitsche toleenheid zouden behooren.

Het maximum der wenschen sluit ongetwijfeld in, dat de Derde Republiek de veroveringen der Eerste terugbekome, en Frankrijk opnieuw de machtigste staat zij op het vasteland van Europa. Doch in 1794 en '95 overwon het voor eigen rekening, thans met bondgenooten. Van inlijving van België kan het thans zelfs niet re en. Doch het Fransche belang vordert niet gebiedend dat België wordt ingelijfd. Zelfs mag het worden vergroot, mits op zoodanige wijze, dat het aan het Fransche belang geheel gebonden wordt.

Hiertoe kan dienen, dat het een deel krijgt van Luxemburg of desnoods het geheel, strookjes van de Rijnprovincie, strookjes van Nederland, mits het maar niet, dan onder contrôle van Frankrijk, met Duitschland kan verkeeren. Tot aan den Rijn mag het niet reiken. De linker Rijnoever blijft gereserveerd voor inlijving bij Frankrijk, of, zoo dit niet kan, voor een bufferstaat onder Fransche

[p. 2]

bescherming, van het Duitsche tolgebied afgescheiden. Het vergroote België moet door Frankrijk worden omkneld. Zijn belooning zal het hierin vinden, dat het Rijnverkeer, voor zoover het door Frankrijk wordt beheerscht, naar de Antwerpsche haven wordt afgeleid.

Tegenover Europa zal Frankrijk zijn aanspraken hiermede motiveeren, dat immers Duitschland zich door de aanhechting van Duitsch-Oostenrijk versterkt, en het nu voor de veiligheid van West-Europa dubbel noodig is, het van den linker Rijnoever verwijderd te houden.

Antwerpen-Rijnhaven is een integreerend deel van het geheele plan. Immers al strekt de Fransche invloed zich tot voorbij Keulen en Neuss uit, daarmede is het laatste stuk van den grooten handelsweg nog niet onder Fransche contrôle gebracht. Nederland blijft in wezen altijd schakel in de verbinding Engeland-Duitschland; te Rotterdam zullen altijd sterke invloeden dien van Frankrijk beperken. Weliswaar is Antwerpen reeds thans met met den Rijn verbonden, maar langs een omweg die, door Nederlandsche binnenwateren, tot onder den rook van Rotterdam leidt, en door Frankrijk niet onder alle omstandigheden kan worden vertrouwd. Daarom moet het meermalen geopperde plan thans worden uitgevoerd, en Antwerpen, door een groot scheepvaartkanaal, met Neuss of Keulen onmiddellijk worden verbonden.

Technisch is de uitvoering zeer wel mogelijk, mits men zich bediene ook van gebied, dat thans aan Nederland behoort. Tegen ombuiging om de zuidpunt van Nederlandsch Limburg heen daarentegen verzet zich de bodemgesteldheid; ook verlengt die ombuiging de gansche verbinding in zeer onwenschelijke mate.

Het graven van dit kanaal is inderdaad voor België van zeer groot economisch belang. Het brengt, via de (te verbeteren) Maas van Luik tot Maaseyck, de ontbrekende (immers elders in België niet dan ten uiterste gebrekkig aanwezige) waterverbinding tot stand tusschen het Belgische industriegebied en de Belgische haven, en komt dus aan de beteekenis van deze laatste in dubbel opzicht ten goede; zoowel door de verbetering harer gemeenschap met het Belgische achterland, als door die harer aansluiting aan het Rijn-Donauverkeer. Zal zich te Antwerpen in de door de Duitschers ledig gelaten plaats eene nationale reederij tot de groote vaart ontwikkelen, dan is het Rijnkanaal tot voeding der haven onontbeerlijk, en het natuurlijke Rijnkanaal loopt langs Maaseyck.

Ziehier het samenstemmen van zekere Fransche en zekere Belgische wenschen verklaard, dat de kracht uitmaakt van het Belgische annexionisme. Het wenscht de vrije beschikking over Nederlandsch-Limburg, en wil tevens het Nederlandsche gezag over den Scheldemond te niet doen. De beschikking, onder alle omstandigheden, over de uitvaart van Antwerpen naar zee is een even noodzakelijke factor in het politiek-economische geheel als de beschikking over eene verbinding van Antwerpen met den Rijn waarover slechts België en Frankrijk zeggenschap zullen hebben, als de onttrekking van den geheelen linker Rijnoever aan het Duitsche tolgebied, of de inlijving van het Saarbekken bij Frankrijk.

II.

Bezien wij nu de politieke zijde der zaak. Wij zeiden boven dat Frankrijk niet alleen overwonnen heeft, maar met bondgenooten, en onder die bondgenooten zijn er, die niet minder dan Frankrijk in de gelegenheid zullen zijn, op het vredescongres hun invloed te doen gelden.

Frankrijk, alles verkrijgende wat het wenscht, zou de eerste staat zijn op het vasteland van Europa, hetgeen zijne bestaande betrekkingen tot Engeland niet ongewijzigd zou laten.

Bij een in waarheid onafhankelijk België heeft Engeland nog altijd belang, en zoo min als Engeland heeft kunnen dulden dat België in de macht van Duitschland zou geraken, zoo min kan het wenschen dit land aan een eenzijdigen Franschen invloed onderworpen te zien.

Hoe de vrede ook luide, Frankrijk's positie zal versterkt zijn, zijne vrijheid van beweging als groote Europeesche mogendheid zal zijn toegenomen. Het zal Engeland minder naar de oogen behoeven te zien dan te voren. Het geheel van de middelen, waarover het binnen eigen grenzen of die van vazalstaten beschikt, zal vrijelijk ten bate van Fransche politieke oogmerken worden aangewend. Kan Engeland gedoogen dat tot die vazalstaten België, tot die middelen de positie van Antwerpen in zijn militair-maritieme beteekenis behoort?

Engeland is stellig niet vergeten, waarom het in 1668 de Triple Alliantie sloot, waarom later het Groote Verbond; waarom het sedert herhaaldelijk troepen zond naar het vasteland; waarom het zijne expeditie van 1809 uitrustte; waarom het in 1814 bedong dat Antwerpen uitsluitend handelshaven zou zijn; waarom het van 1830 tot '39 de door Frankrijk ondersteunde aanspraken van België op Staats-Vlaanderen terugwees; welke toezeggingen Gladstone in 1870 van Napoleon III en van Bismarck eischte; waarom het in 1914 in den oorlog is gegaan.

België ligt op een kruispunt van sterke politieke invloeden; het moge, na het schandaal van 1914, het opnieuw opleggen der neutraliteit afwijzen, het zal zich niettemin zelf een strenge neutraliteitspolitiek moeten voorschrijven, of het zal zich, aan een nieuw onheil als dat van 1914, minder onschuldig mogen voelen dan aan het pas geschiede.

Behalve dat eene goede buitenlandsche politiek België het nauwe huwelijk zijner belangen aan die van één der omringende groote mogendheden verbiedt, zijn er ook gewichtige binnenlandsche belangen die tegen zulk een huwelijk waarschuwen. Wij raken hiermede de derde, de ideëele zijde van het vraagstuk.

III.

Toen Duitschland te Antwerpen zat en het hun mogelijk scheen dat het er zou blijven, zijn er

[p. 3]

enkele kortzichtige Nederlanders geweest die zich vermeiden in het vooruitzicht van de groote rol, die Nederland zou kunnen spelen in het geheel eener door Duitschland beheerschte economische eenheid, welke een groot deel van Midden-Europa zou omvatten. Dat Nederland de mogelijkheid van vrije levenskeus benomen zou zijn, wanneer Duitschand tegelijk te Emden, te Emmerik, te Luik, te Antwerpen en aan de Vlaamsche kust gebood. zagen zij voorbij.

Talrijker en invloedrijker dan de zoodanige Nederlanders het zijn geweest, zijn thans de Belgen die Staats-Vlaanderen en Limburg zouden willen verwerven tot den prijs van algeheele vervreemding van Nederland en verslaving aan Frankrijk.

Wij hebben, in de annexionistische beweging, één element van kracht onderkend. Zij heeft ook haar elementen van zwakheid. Het annexionisme heeft weinig oog voor de politieke bezwaren, die het op zijn weg ontmoeten zal, en in het geheel geen voor de cultureele.

Het miskent de ziel van het eigen Vlaamsche volk, het miskent de groote passieve kracht van Nederland, het miskent den geest der Duitsche bevolking van den linker Rijnoever, ja mogelijk vergist het zich zelfs in de wenschen der Luxemburgers; de toekomst moet nog uitwijzen, of die, in meerderheid, de inlijving bij België inderdaad begeeren.

Het Vlaamsche volk. Is men de geschiedenis der Vlaamsche beweging van 1830 tot 1914 vergeten? Denkt men dat sterker druk dan het België van vóór 1914 een deel zijner bevolking oplegde, nalaten zal zich in sterker reactie te wreken? Zoo iets, dan eischt de toekomst van België een taalen cultuurvrede binnen de grenzen van België zelf. De kleine mogendheden, ondanks alle fraaie leuzen die de oorlogvoerenden plachten aan te heffen, zullen het niet gemakkelijk hebben in de wereld van morgen; alle energie zal er zich moeten kunnen richten op centrale doeleinden van den nieuwen tijd, of zij worden van hun plaats gedrongen. Zooals Nederland eene misdaad begaan zou tegen zichzelf, als het zich in den schoolstrijd terugvallen liet, heeft België de levendigste behoefte aan beeindiging van den taalstrijd. Maar die taalstrijd al niet beeindigd worden, hij zal feller oplaaien dan ooit, wanneer België onder leiding komt van lieden, die zich een Franschen bril hebben laten opzetten.

Nederland. Aan de zaak der inlijving te onzen koste zullen wij niet veel woorden verliezen. Staats-Vlaanderen wil niet, Limburg wil niet, Nederland wil niet. Wij zullen niet bukken dan voor geweld, en geweld thans en tegen ons zou den wrekers van het onrecht van 1914, om het zeer zacht te zeggen - uiterst ongelegen komen.

De linker Rijnoever. Daar wonen ettelijke millioenen Duitschers, die niet ‘los van Duitschland’ bedoelen, wanneer zij thans roepen: ‘los van Berlijn’. Hoe het nieuwe Duitschland georganiseerd zal zijn, zullen de Duitschers onder elkander moeten uitmaken, maar dit is zeker dat deze menschen geen goede burgers zullen kunnen zijn hetzij van Frankrijk, hetzij van België, hetzij van Nederland. (Wij noemen er Nederland bij, daar er in de Fransche pers stemmen opgaan om het noordelijkste gedeelte van den linker Rijnoever, als compensatie voor het verlies van Staats-Vlaanderen en Zuid Limburg, aan ons te laten, die een dergelijk geschenk niet begeeren.)

Van den Elzas heeft Duitschland van 1870 tot 1918 in werkelijkheid niet dan last gehad. Zoo Frankrijk thans veronderstelt van den linker Rijnoever geen last te zullen hebben, overschat het ver zijne assimilatiekracht. Er ligt tusschen 1813 en 1918 een stuk Duitsche geschiedenis, dat door Keulen, Aken, Krefeld, met toenemende bewustheid actief is medegeleefd en dat zich niet weg laat cijferen.

Belgie heeft aan het oplossen zijner eigen binnenlandsche vraagstukken voorloopig nog de handen vol. Als veroveraar, als lotsbeschikker over anderen dan Belgen, werkt het op de lachspieren. Ieder begrijpt dat het veroveren zou en sous-ordre, en den schijn van machtsuitbreiding zou koopen voor innerlijke ontwrichting en verval.

IV.

Is hiermede, van Nederlandsche zijde, het laatste woord gezegd? Volstrekt niet. Wij behooren meer en anders te doen dan onredelijke eischen van België af te wijzen. Wij moeten nagaan, in hoever wij uit eigen beweging aan redelijke eischen zouden kunnen voldoen.

De onafhankelijkheid van België (niet de nominale, maar de werkelijke) is bestaansvoorwaarde der onafhankelijkheid van Nederland, en omgekeerd. Uit dit besef behooren èn België èn wij den wil af te leiden tot veel enger verstandhouding dan tusschen ons beiden vóór 1914 bestond, en de kracht te putten om de moeilijkheden, welke aan die verstandhouding in den weg staan, te overwinnen. Er is, van Nederlandsche zijde, tegenover het zwaarbeproefde buurland noodig een gulle verzekering, een vertrouwen wekkend gebaar. Wij willen België's zelfbeschikkingsrecht, ook op cultureel gebied, ten volle eerbiedigen; en wij willen naar vermogen medewerken tot België's economisch herstel.

België's recht van zelfbeschikking op cultureel gebied. Wij, die eerbied vragen voor den wil der Nederlanders, die in Staats-Vlaanderen en Limburg wonen, en ieder buitenstaander het recht ontzeggen zich ongevraagd tot tolk der gevoelens van die Nederlanders op te werpen, wij behooren ook de Vlamingen in België steeds te laten spreken voor zichzelf. Wij hebben volle vertrouwen in hun goede zaak, die ons zoo sterk schijnt dat zij het op den duur winnen moet, maar die er slechts bij verliezen kan, zoo Nederland er zich langs directen weg mede zou willen bemoeien. Tijdens den oorlog hebben helaas! te veel Nederlanders dit vergeten; zij kunnen nu de vruchten zien van hun bedrijf. Wij kunnen de Vlaamsche cultuur dienen door onze

[p. 4]

eigen Nederlandsche zoo hoog mogelijk te heffen, en anders niet. Natuurlijk nemen wij ons volstrekt niet voor, ons geestelijk verkeer met de Vlamingen te verminderen; ver van daar; maar de vraagstukken van technischen, economischen, staatkundigen aard, die wij met België te behandelen zullen hebben, warren wij niet met andere dooreen, waarin ons als staatkundige persoon geen medezeggenschap door België behoort te worden toegekend. Voor hun rechten als Vlamingen moeten de Vlamingen zelven waken; zij hebben nu gezien wat er van komt, als zij de behartiging daarvan aan derden toevertrouwen.

België's economisch herstel. Zoo wij beseffen het bestaan van België noodig te hebben, moeten wij dit land sterk en bloeiend wenschen, opdat het niet onderga. België's bloei is van de verwezenlijking der droombeelden van het annexionisme gelukkig niet afhankelijk. Op de Schelde leggen wij aan de vrijheid der handelsvaart van Antwerpen niets hoegenaamd in den weg; ook niet op onze binnenwateren aan Antwerpen's Rijnverkeer. Maar wij moeten verder gaan. Er is uit het oogpunt der levensbelangen, die België en Nederland gemeen hebben, niets tegen en alles voor, dat Nederland medewerke tot het graven van Antwerpens waterweg door Limburg naar den Rijn, dat België medewerke tot eene Maasverbetering, die behalve het Nederlandsche ook het Belgische nijverheidsgebied aan de Maas bereikbaar make voor de scheepvaart van Rotterdam, zooals beide het, dank zij het kanaal, zijn zullen voor die van Antwerpen. Die verkeersverbeteringen zijn uitvoerbaar zonder dat België zich in een politiek avontuur behoeft te storten van zeer onzekere uitkomst, of één onwillig onderdaan, tot schande dergenen die hem dwingen, behoeft te worden ingelijfd in het Belgisch staatsverband. Wat het Rijn-Donauverkeer betreft, het zal zich niet minder ontwikkelen, wanneer het vrij blijft van geforceerde maatregelen, verzonnen om het aan eenzijdigen invloed van Frankrijk geheel te onderwerpen. Het zal er voordeel bij hebben, zich naar keuze van twee groote Noordzeehavens als eindpunt te kunnen bedienen, die elk van beide een eigen economische belangensfeer vertegenwoordigen en bloeien kunnen nevens elkander. Aan rechtmatige belangen van Frankrijk wordt zoodoende niets te kort gedaan.

Blijft het vraagstuk van het Scheldeverkeer in oorlogstijd. Meer dan een Belgisch-Nederlandsch, is het een Europeesch vraagstuk, dat wij bereid moeten zijn met Europa te behandelen. De samenstelling van Europa's raad geeft reden te verwachten, dat daarbij noch de levensbelangen van den Zuid-, noch die van den Noord-Nederlandschen staat, zullen worden uit het oog verloren.

De hoofdzaak voor België en voor Nederland is, dat zij het buitenland buiten de mogelijkheid stellen, ooit één van hen beiden tegen den ander uit te spelen. Daartoe zijn geen diplomatieke kunstverrichtingen noodig, maar de krachtige wil, hier en ginds, tot die bevordering van elkanders belangen, welke alleen tot de gewenschte toekomst van onderling vertrouwen leiden kan. In een Belgisch-Nederlandsche toenadering, mits zij het vrij bestuurde werk der zustervolken zelve zij, is niets dat strijden kan tegen werkelijk gemeen-Europeesche belangen.

H.T. COLENBRANDER.