Neerlandia. Jaargang 21

Hygiënische toestanden in Nederlandsch Indië.

I.
Over 't vraagstuk van ‘het Wonen’ in Kromo's groote land, door H.F. Tillema, Apotheker, oud-lid van den Gemeenteraad van Semarang.

Dat er in de laatste jaren heel wat gedaan is om Nederlandsch Oost-Indië gezonder te maken, is vrijwel bekend. Maar ook, dat er op dit gebied nog oneindig veel meer moet en kan gedaan worden, wil Nederland zijne plichten als voogd over Indië ten volle nakomen. Mannen als Dr. de Vogel, Dr. W.A. Kuenen, Dr. J.J. van Lochem en de heer D.J.A. Westerveld, om slechts deze te noemen, hebben in het Koloniaal Instituut te Amterdam en in het Indisch Genootschap te 's-Gravenhage hunne stem doen hooren om aan te dringen op verbetering der hygiënische toestanden in onze Koloniën. Zij hebben daarmede, zij het dan ook in beperkten kring, het oog gevestigd op wat er tot nu toe verzuimd werd op het gebied der algemeene gezondheid en hunne woorden zullen niet te vergeefs zijn gesproken!

Maar de heer Tillema sloeg in 1916 een anderen weg in. Hij wendde zich tot geheel het intellectueele gedeelte van Groot-Nederland om de noodzakelijkheid van een spoedig ingrijpen en handelen aan te toonen door woord, statistiek en beeld. Zijn werk zal op hygiënisch gebied voor Indië een standaardwerk blijven, waarmee allen hun voordeel kunnen doen, die geroepen zijn Indië te besturen en vooruit te helpen. Groot-Nederland is den heer Tillema dank en hulde verschuldigd voor dit zijn werk!

In deel I - en thans zullen wij het uitsluitend

[p. 36]

hierover hebben, doch in een volgend nummer ook iets over deel II zeggen - begint de Schrijver met te vertellen wat men niet mag nalaten om een werelddeel tot ontwikkeling te brengen. Hij wijst daarbij niet alleen op wat verbetering behoeft, maar toont ook aan, wat op hygienisch gebied reeds verricht werd of in de naaste toekomst zal verricht worden. Uit alles blijkt echter, dat er nog o zoo weinig ten goede is gedaan. ‘Het sterftecijfer in de groote steden van Indië is hoog, vecl hooger dan dat der binnenlanden, waar het ook reeds hoog is’ (blz. 16). Slechts door goede watervoorziening, goeden faecaalafvoer, straat- en erfreiniging, drainage van den bodem, decentralisatie op woninggebied kan dit veel te hooge cijfer aanzienlijk verlaagd worden. Dat zulks mogelijk is heeft onder anderen Deli bewezen, waar de machtige en rijke tabaksmaatschappijen reeds lang den weg ter verbetering gewezen hebben. ‘Nederland zal de landen, waar thans 40.000.000 menschen leven - doch waar plaats is voor 400.000.000 en voedsel ook - tot ontwikkeling brengen, mits aan de hygiene voldoende aandacht wordt gewijd!’ (blz. 28).

Hoofdstuk II, het belangrijkste gedeelte van deel I, is gewijd aan ‘Wasch-, Bad- en Drinkwater.’ Dat goed drinkwater een eerste vereischte is voor een goeden gezondheidstoestand, zal wel door niemand in twijfel worden getrokken, al blijkt ook in de praktijk, dat daaraan niet de noodige zorg wordt besteed. Zelfs niet in Europa, zooals wij weinige jaren geleden in een der grootste steden van Duitschland hebben kunnen waarnemen. Bij de groote cholera-epidemie te Hamburg, waar het onzuivere Elbewater werd gedronken, stierven 8200 menschen, terwijl in dien tijd in het aan Hamburg grenzende Altona slechts enkelen overleden. En in Indië? ‘In Semarang stierven bij de voorlaatste epidemie 3500 menschen, gedurende de laatste 5000. Semarang heeft nog geen 100.000 inwoners,

Ongezonde Kampongwoning.

Ouderwetsche, gezonde Europeesche woning.

Hamburg pl m. 500.000’ (blz. 33).

Hier is alleen sprake van drinkwater, maar hetzelfde geldt voor al het andere.

Alle water, zegt de schrijver, waarvoor ook gebruikt in de huishouding, moet rein zijn. En daar waterleidingen en hydranten op zeer vele plaatsen ontbreken, of slechts in zeer geringen getale voorhanden zijn, moeten de bewoners van Indië wel gebruik maken van rivierwater of van putten. Maar juist deze bronnen worden door geheel Indië op de ergerlijkste wijze verontreinigd en besmet. Van de rivieren zegt de heer Tillema: ‘De faeces met hun milliarden bacillen blijven voor een deel aan de oevers hangen, aan gras en andere vegetatie en vormen een voortdurend gevaar voor allen, die benedenstrooms wonen, want allen baden er in, wasschen er hun kleeren in, drinken er uit. Zelfs bovenstrooms bestaat dit gevaar!’ (blz. 33).

Met de putten is het niet veel beter gesteld. Deze bevinden zich naast of achter de huizen in de onmiddellijke nabijheid der beerputten, waardoor het water zoo mogelijk nog meer gevaar oplevert dan dat van de rivieren. Hier is maar één redmiddel, maar ééne afdoende verbetering: overal ruime watervoorziening van overheidswege en dan het volstrekte verbod ‘niet meer in de kali, putten dicht!’

Een in 1914 ingesteld zeer uitgebreid onderzoek, zich uitstrekkende over geheel Nederlandsch Indië, voor zoover gegevens verkrijgbaar waren en verstrekt werden, heeft den Schrijver in staat gesteld met cijfers en tabellen en kaarten aan te toonen (blz. 60-177) hoe bitter weinig in Insulinde nog gedaan is om in deze allernoodzakelijkste behoefte aan zuiver drink-, bad- en waschwater te voorzien. ‘Hier is 't wat minder erg, daar wat erger, maar in geen enkele stad in Indië, zelfs niet in Soerabaja en Semarang, Kotaradja en Medan, de eenige steden in Indië die een waterleiding bezitten, met een vrij ontwikkeld stadsnet,

[p. 37]

is de toestand dragelijk, nergens beschikt de bevolking over voldoende bad-, wasch- en drinkwater!’ (blz. 41).

De beschikbare ruimte in dit nummer laat niet toe ook maar een zeer beknopt overzicht te geven van dit in alle bijzonderheden afdalende onderzoek en de verkregen gegevens. Wij halen er slechts een paar voorbeelden uit aan, die voor een geheel boekdeel spreken.

Het gewest Batavia met eene bevolking van ruim twee millioen zielen bezit 27 artesische putten zonder leidingnet. Ten opzichte van de afdeeling Meester-Cornelis gewaagt het decentralisatieverslag 1911-1912 van den zorgelijken toestand, waarin de watervoorziening aldaar verkeert.

In het gewest Besoeki met ruim een millioen zielen is per 30.000 inwoners één hydrant geplaatst. De residentie Djokjakarta met 1.171.471 inwoners verheugt zich in het bezit van 1 (zegge één) hydrant. In de Preanger Regentschappen is de toestand ook al weinig rooskleurig: ‘De rivier Tjandjoer kan men beschouwen als openbare W.C., openbaar urinoir en algemeene vischplaats’ (blz. 86). Soerakarta met 1.730.832 inwoners heeft in de hoofdplaats een 20-tal openbare hydranten; verder wordt het bad- en huishoudwater uit de rivieren gehaald.

Geen wonder dat bij de vele staaltjes van verwaarloozing op hygienisch gebied, die uit de verkregen gegevens maar al te duidelijk blijkt, de Schrijver zoo nu en dan bittere woorden richt tot hen, die daarvoor verantwoordelijk zijn. Wie, die iets voor Indie gevoelt, zal hem daarover een verwijt durven maken. Wij aarzelen niet hem een woord van hulde toe te roepen voor de wetenschappelijk degelijke en practische wijze, waarop hij aller oogen geopend heeft voor het groote gevaar dat schoon Insulinde bij voortduring bedreigt, als hier niet met krachtige

Kijkje in een achterbuurt.

hand wordt ingegrepen!

‘Nog ontzettend veel moet in de Indische steden gedaan worden. Letterlijk alles wacht op voorziening: gezondheidsdienst, kampongverlichting.... stadsreiniging, doorbraken der vele veel te dicht bebouwde buurten, verbetering der volkshuisvesting, bodemdrainage, faecaalafvoer, voedingsmiddelen-contrôle enz. enz.; letterlijk niets is er nog in orde!’ (blz. 179).

Wij hopen dat dit prachtig uitgevoerde werk met zijn vele officieele gegevens, keurige kaarten en afbeeldingen van landen volk, er in zal slagen het begrip ‘de zorg voor de gezondheid is een minstens even gewichtige taak als die voor orde en recht’ te doen doordringen èn tot de bestuurders van Indië, èn tot de bestuurders dier bestuurders: ‘de inwoners van Nederland.’ (blz. 180.) Als dit bereikt wordt, dan zal zulks de schoonste belooning zijn, die de Heer Tillema zich maar kan wenschen voor de moeite, den tijd en de groote kosten (het werk is niet in den handel, doch werd ten geschenke gegeven aan allen, die belang stellen in onze Koloniën), die hij zich getroost heeft om een edel en schoon doel te bereiken!

Th.G.G. Valette.

's-Gravenhage, Januari 1917.