Neerlandia. Jaargang 21

[p. 4]

Marthinus Theunis Steyn.

De Nederlandsche stam heeft een zijner edelste loten verloren, Zuid-Afrika zijn grootsten en dierbaarsten schat. Eerbiedig en vol dank staat al wat Nederlandsch spreekt en denkt aan het graf van dezen edelen onder de edelen, van den laatsten staatspresident van het laatste Hollandsche gemeenebest.

Onze gedachten gaan dwalen door het verleden; en dan ontrolt zich voor ons oog een leven van alzijdige en ongerepte schoonheid, een leven zonder eenige smet, een leven bestuurd door blijmoedige toewijding aan den plicht tegenover God, tegenover het vaderland en tegenover het gezin. Dat is de volgorde der krachten geweest die den gestorvene hebben geleid.

Eerst een jeugd, gesleten op het platteland, in het boerenbedrijf, onder de vroolijke krachtbrengende zon van het Vrijstaatsche hoogeveld, een jeugd die hem een stalen gezondheid schonk, een machtige, volledige lichaamsontwikkeling en een opgeruimden geest. De eenzaamheid der oneindige vlakten bracht hem tot bespiegeling; en toen zijn jongelingsjaren waren aangebroken had hij zijn karakter gerijpt, zijn levensweg gekozen en zijn ideaal vastgesteld. Hij is er trouw aan gebleven, zijn leven lang.

Niet op de zegenrijke stichting van President Jan Hendrik Brand, het Grey-College te Bloemfontein, dat onder de voortreffelijke leiding van den Nederlander Dr. Jan Brill den Vrijstaat en ook anderen Zuid-Afrikaanschen gewesten tal van jonge mannen heeft geschonken, in staat en bereid om mede te werken aan 's lands bestuur en ontwikkeling, had de jonge Theunis Steyn - want bij zijn tweeden, echt Nederlandschen naam werd hij genoemd - zijn opvoeding genoten. Dit was in die dagen de eenige inrichting voor middelbaar onderwijs in de beide republieken, en hij voelde nu zijn kennis onvoldoende. Toen nam hij het groote besluit om trots zijn bijna 20-tal jaren, in Nederland schoolonderwijs te gaan zoeken om tot de rechtsstudie te worden opgeleid. Een paar jaren woonde hij daarvoor te Deventer en ging toen voor zijn universitaire vorming naar Londen wegens de tijdsbesparing, die zijn leeftijd wenschelijk maakte.

Enkele jaren als pleitbezorger te Bloemfontein volgden en daarna een benoeming tot rechter.

Toen nu hardnekkige slapeloosheid den edelen staatspresident Reitz tot aftreden dwong, werd Steyn met overweldigende meerderheid tot diens opvolger gekozen in het begin van 1896, toen pas Dr. Jameson de zusterrepubliek had trachten te overrompelen. De Vrijstaters, die den spoorweg door hun lànd hadden zien misbruikt voor verborgen aanvoer van wapens voor de opstandelingen in Transvaal, verlangden een staatspresident, die aan de zijde zou staan van de bedreigde zuster, een staatkunde, die onze geliefde doode met hart en ziel was toegedaan.

President Steyn wenschte geen vijandschap met Engeland, noch verkorting van deszelfs billijke aanspraken. Zooveel mogelijk wilde hij den machtigen nabuur ontzien. En toen hij door mij een verdrag had doen sluiten met Duitschland, dat wenschelijk was zoowel voor de economische ontwikkeling van zijn staat als ter uitdrukkelijke handhaving der algeheele onafhankelijkheid, ging hij niet in op het aanbod, dat een tweede groote mogenheid, Oostenrijk, tot mij richtte, om zich op haar beurt door een verdrag van vriendschap en handel met den Vrijstaat te verbinden. De President wenschte elken aanstoot, die niet dringend noodzakelijk was, te vermijden; en nooit heeft dientengevolge de Vrijstaat een vast, blijvend-geaccrediteerd gezantschap, waar ook, ingesteld, al had hij daartoe het volkomenste recht. Het is voor kleine staten niet de zaak gelijk te hebben maar gelijk te krijgen. Bij herhaling wees hij mij er op, bij mijn arbeid voor het gemeenebest toch vooral niet te vergeten, dat Zuid-Afrika is een kooi met een Hollandschen vogelerin en tegelijkertijd een Britschen, die daarin voor goed zijn opgesloten en wier belang het dus is in vrede saam te werken. Maar hij eischte voor den eigen vogel het leven en den onverletten wasdom. Dat is het grondbeginsel geweest van zijn staatkunde.

Overgelukkig waren de Vrijstaters met Zijn HoogEdele, titel van den bestuurder der vaderen, den gouverneur-generaal onzer Oost-Indische Compagnie. Hij was de eerste ‘seun van die land’ die aan hun hoofd kwam, want al zijn voorgangers waren Kapenaars geweest. Temidden van henzelven was hij geboren en getogen; en zoowel zijn vader als zijn moeder behoorde tot een Vrijstaatsch geslacht, dat der Wessels. Ook een echte Vrijstaatsche had hij tot echtgenoote verkregen, die met hart en ziel gestaan heeft aan de zijde van haar uitverkorene en van beider volk. 's Presidenten huwelijk is voor alle betrokkenen een onverdeelde zegen geweest en niets dan liefde en toewijding hebben in zijn gezin geheerscht.

Ook zijn uiterlijk steunde hem. Groot en krachtig van bouw, kaarsrecht, met reuzenschouders, maar de kleine handen en hooggewreefde voeten van verre Fransche voorzaten, den langen baard der Boeren, maakte hij een statigen indruk, steeds meer naarmate de zorgen voor zijn staat haar stempel op hem drukten. Geen vorstenuiterlijk wekte meer eerbied dan dat van den president, nadat zijn land hem was ontnomen. Zijn vormen waren gelijk aan die der meest beschaafde kringen, waar ter wereld ook. Rustig en weloverwogen was zijn woord, zijn optreden vriendelijk en eenvoudig, waardig maar wars van alle praal. Zoo wilde het ook zijn volk.

Toen ik, niet wenschende dat een andere vreemde regeering hem het eerst zou onderscheiden, van den Nederlandschen minister Röell de machtiging verkreeg, hem het grootkruis aan te bieden van den Nederlandschen Leeuw, schreef hij mij, dit aanbod ‘zeer hoog te waardeeren. Echter hoop ik, dat het mij niet ten kwade zal worden geduid indien ik U zeg, dat ik niet ééne decoratie zal aannemen, zijnde die in strijd met het gevoel

[p. 5]

van het Vrijstaatsche volk alsmede met mijn eigen beschouwing omtrent republikeinsche beginselen.’

Toch droeg hij een Hollandsch lint; zijn breede oranje statie-sjerp, de eenige uiterlijke aanduiding van zijn ambt, was Haagsch maaksel en het erop geborduurde wapen van den staat was ontworpen en geschonken door onzen laatsten Vorst.

In zijn ambt is hij gegroeid. In den aanvang stemde de HoogEdele Volksraad herhaaldelijk zijn voorstellen af, ook al bepleitte hij die in de zitting. Hij zeide mij zelfs toen, dat de Vrijstaters liever hem zouden missen dan dr. Brill, omdat die onmisbaar was en hij niet. Hij voelde zich toen meer de uitvoerder van den wil des volks dan de leider daarvan. En de man, wiens wil wet was omdat het heele volk in hem zijn meerdere erkende, is hij eerst geworden gedurende den Boerenoorlog en na de inneming van zijn hoofdstad.

Het samengaan met Transvaal dagteekent niet van hem, maar van 1889, toen President Reitz het zoogenaamde ‘eerste politieke verbond’ met Krüger sloot. Maar wel heeft hij dat bevestigd, uitgebreid en krachtiger gemaakt. En toen Engeland het mes zette op de keel van de Zuid-Afrikaansche republiek, heeft hij al de krachten van zijn staat, van zijn hoofd en van zijn hart in haren dienst gesteld. Geen poging liet hij achterwege voor een vredelievende oplossing, Doch toen niets baatte, loste hij het gegeven woord in met het wagen van zijn leven en met het bestaan van zijn staat.

‘Ik verbeur liever mijn leven dan mijn eer’, sprak hij tot zijn Volksraad, in die roerende rede waarin hij, krachtens het gesloten verbond, den Vrijstaat opriep te wapen.

Toen trok hij op met de Vrijstaatsche commando's; en hij is te velde gebleven temidden zijner mannen, meestal bij het commando van Christiaan Rudolph de Wet, tot de doodsklok luidde voor wat hem dierbaarder was dan het leven, 's lands onafhankelijkheid.

Geen enkele poging, geen enkel offer mocht geschuwd worden om die te behouden; maar het geweten moest schoon blijven, het verbodene vermeden en het volkenrecht nauwlettend in acht genomen. Geen oorlog is ooit op menschlievender wijze gevoerd dan door de Boeren. Bij onzekere vraagstukken werd onveranderlijk beslist ten voordeele van den vijand. Generaal den Beer Poortugael's ‘Oorlogsrecht’, dat ik hem kort te voren gestuurd had, heeft hem gedurende den geheelen oorlog nauwelijks verlaten.

Daar op het veld, gedurende meer dan 2½ jaar rijdens en strijdens, in welke de president van den staat niet één nacht voor het hoofd een ander stutsel had dan zijn zadel, is hij gegroeid tot den afgod zijn volks. Zoolang hij vocht bleef de hoop. Toen na de inneming van Bloemfontein en van alle andere Vrijstaatsche dorpen, luisterenswaardige stemmen spraken van neerleggen der wapens, voordat ook Transvaal zou zijn verwoest, verzond hij daarheen dat merkwaardige telegram, betoogende dat thans eerst het oogenblik was gekomen om te toonen dat men een man was en een vaderlander en om te zorgen dat men het nageslacht fier in de oogen zou kunnen zien. Hij heeft stand gehouden tot het einde, tot de eik gekraakt terneder lag.

De zware zorgen, deernis met de vrouwen en kinderen in de concentratie-kampen, verontwaardiging en bekommering, de onzekerheid omtrent zijn gezin, de eindelooze vermoeienissen knaagden aan zijn gestel. Lang zwoegde hij in de blakende zon onder kleeren, te velde vervaardigd uit een paardedeken, omdat hij te groot was voor de buitgemaakte pakken der Engelschen; totdat ik eindelijk een Haagsch stel kleeren van zijn maat door de linies kon krijgen. Ten slotte gaf bedorven voedsel den genadeslag.

Kort voor den vrede deelde hij des morgens bij het opbreken in het halfduister een stuk worst uit zijn zadeltasch met de naast hem rijdenden. ‘Wat eet president daar?’ riep toen ontsteld Cornelis Dupreez, zijn trouwe adjudant, ziende dat dit voedsel niet meer deugde. Doch het was te laat; en vergiftigd moest weldra de geestelijke leider in een wagentje worden vervoerd, te ziek om mede te onderhandelen te Vereeniging over den vrede. Hij werd gedragen aan boord. En toen hij te Scheveningen terneer lag, was het niet mogelijk hem zonder ontroering te aanschouwen. Zelfs de hand kon hij nauwelijks opheffen en de lippen waren tot het vormen van woorden niet meer in staat.

Toen is het wonder geschied. Dank zij den Amsterdamschen hoogleeraar Winkler en niet minder zijn voortreffelijke gade is hij weer opgestaan en heeft na een lang verblijf in Nederland, te Reichenhall en te Cannes, zich weer opgericht.

De hulp, de vriendschap en hoogachting, in die dagen in Nederland ondervonden, hebben hem, die trouw en erkentelijk was, dubbel gehecht aan het land zijner vaderen, voor 1668.

Doch de kracht was gebroken. Wankel bleef de gezondheid. Inspanning was onmogelijk, de oogen bleven half geloken, de hand niet in staat tot voortgezet gebruik. Hij moest zich terugtrekken op de kleine plaats, die hij voor den oorlog te Kaalspruit nabij Bloemfontein had gekocht. Zes jaren dienst aan het hoofd van den staat hadden hem geen fortuin bezorgd, maar integendeel zijn klein bezit versmolten, en aan eenige vrienden viel nu de eer te beurt hem daar een eenvoudige woning te bouwen; een eer, want liet hij niet antwoorden op zeker aanbod: ‘President sal lieverster hooi eet dan die geld aanneem’?

Hij noemde de plaats ‘Onze Rust’ en die heeft hij er genoten, in ruime mate, bestraald door geluk. Want hij had geleerd en leerde ons, te berusten in den wil van den Allerhoogsten, wiens wegen, vermaande hij, immers ondoorgrondelijk zijn en die beter weet dan wij wat goed voor ons is. Zijn kinderen zag hij opgroeien in zijn geest, zijner waardig, twee dochters zich vereenigen met gelijk gezinde fluksche Vrijstaters, een derde aan het hoofd der Oranje-school zorgen dat de

[p. 6]

jonge moeders van de toekomst worden opgevoed in vaderlandschen geest. En hij voelde zich omringd door de liefde van zijn volk.

Deelneming aan het staatkundig leven heeft hij daar zooveel mogelijk vermeden, omdat, verklaarde hij mij, hij zich niet meer gerechtigd achtte woorden te spreken, die zijn lichaamskracht niet meer toeliet in daden om te zetten. Maar een uitzondering heeft hij gemaakt voor het grootsche gedenkteeken ter eere en gedachtenis van de tientallen duizenden vrouwen en kinderen, die omgekomen zijn in de concentratie-kampen, vele malen talrijker dan de gesneuvelden te velde. Dat gedenkteeken, door hem aan een Nederlandschen beitel toevertrouwd, is aan zijn aandrang en vasthoudendheid te danken. En dan heeft hij zijn wankele lichaamskrachten niet ontzien om de Zuid-Afrikaansche Unie te vestigen en de zelfregeering. Zonder hem ware zij niet tot stand gekomen, noch de gelijkstelling tusschen de beide talen, in de grondwet.

Samenwerking, trouw aan 's lands godsdienst, taal en zeden, fierheid op het eigen bloed en voorgeslacht, aan beide zijden van den Oceaan, dat was het wat hij voor en van zijn Afrikaners wenschte; en thans nog is dat de weg, door zijn lichtend voorbeeld gewezen.

President Steyn, - want President is hij gebleven voor zijn geheele volk, in aanspraak en in gevoel, - had een helder, scherpzinnig verstand, dat zich in klimmende mate ontwikkeld had en hij is een uitnemend bestuurder geweest; zelfs de Engelschen noemden den Vrijstaat ‘the model republic’. Maar het waarlijk grootsche in hem was zijn karakter. Tot een slechte daad, een lage gedachte, een ruwheid zelfs, was hij niet in staat. Men werd beter door zijn omgang, was trotsch op zijn goedkeuring, verlegen onder zijn dank, omdat het immers een eer was, hem ter zijde te staan. Men zag op tot hem in liefde en ontzag.

Wij Nederlanders hebben, reeds vóór jaren, zijn beeltenis geplaatst in de eerehal van 's rijks museum, onder één dak met den grootsten Oranje, met Rembrandt, Tromp en de onwaardeerbare schatten onzer historie. Zoo zal ook te eeniger tijd ongetwijfeld in zijn land een gedenkteeken voor hem verrijzen. Maar noodig om hem te doen voortleven bij zijn volk is dat niet; want als op hem gedicht is het woord van Vondel op onzen grooten Maerten Tromp:

‘Hij heeft zichzelv' in 't hart der burgren
uytgehouwen.’

De rots van Bloemfontein is neergezonken in de aarde en stut ook daar de pijlers van het Hollandsch-Afrikaansche volksbestaan.

Dr. HENDRIK MULLER.