Neerlandia. Jaargang 20

[p. 100]

De ‘Vereenvoudigde Spelling’ een stambelang.

Van alle kanten komen de berichten binnen in het oude moederland, dat er verlangd wordt naar een snellere bediening inzake de moedertaal. De tijd dat de Nederlander met onwrikbaar geduld, zijn woordenlijst naast zich, zat te zwoegen, om toch maar ‘mooi’ te schrijven, is voorbij. Er moet goed, snel, kort en vooral - niet - naar - ingewikkelde - regels geschreven worden. Kortom, Nederland moet niet alleen voor export van boter, kaas, margarine, groenten enz., maar ook van boeken zorgen. Een noodzakelike behoefte voor de stam wordt daarmee een eenvoudiger spellingsstelsel. Ik heb dit in 1908 te Leiden al bepleit in de 3de Afd., aan onderwijsbelangen gewijd, en daar werd toen met grote meerderheid al aangenomen, dat Nederland vóór moest gaan; het overige taalgebied zou dan van zelf geleidelik volgen. Nederland is natuurlik die oproep nog niet gevolgd. Wanneer zou hier iets met echte spoed gaan!? Ook te Brussel op het aan Leiden voorafgaande Taal- en Letterkundig Kongres was in de 4de Afd., die voor verreweg het grootste deel met Vlamingen gevuld was, - het hele Kongres leek wel in die Afd. samengepropt - om vrijheid gevraagd voor de V. Sp. Het enige gevolg van beide verzoeken is geweest een Staatskommissie over het vraagstuk, die in 1912 een door en door eenzijdig pleidooi tegen de V. Sp. de wereld inzond; zo onwaar, dat tal van kranten er tegen te keer trokken en dat de Vereniging tot Vereenvoudiging van onze Schrijftaal een kritiek in 2 dln. leverde, waarin de onjuistheid, de verkeerde opzet, de hele zonderlinge manier van doen van het verslag aan de kaak werd gesteld. Het Ministerie-Cort van der Linden, dat sedert optrad vroeg om raad aan de Akademie van Wetenschappen, die een Kommissie van drie leden benoemde voor dat doel. De raad is uitgebracht, maar nu met de oorlog is er natuurlik wel meer en belangrijkers te doen aan het Ministerie v. Binnenlandse Zaken. En wij wachten. Maar het is, of nu met de oorlog, de ogen van de mensen meer opengaan, of ze ook in dezen door de schijn heenzien naar het echte en, of levensbelangen boven komen door de stoflagen van overlevering heen. In ons land zelf neemt in deze bewogen tijden het gebruik der V. Sp. toe: te Leeuwarden werd deze winter een kurzus er in gegeven en druk bezocht en zakenmensen als de Gebr. Gerzon passen de V. Sp. in hun hele bedrijf toe. In alle tijdschriften en kranten wint het gebruik veld, maar dat niet alleen. Verenigingen als de N.Z. Afr. V. en Alg. Ned. Verbond hebben ingezien, dat er gevaar dreigt voor onze boekemarkt, voor de betrekkingen met Zuid-Afrika op taalgebied, als men hier niet eindelik ook in hun kring het initiatief nam, om in eenvoudiger spelling te gaan schrijven. Bij de eerste vereniging is het voorstel ingediend om het orgaan geheel of gedeeltelik om te spellen; bij het Verbond het besluit genomen om het stambelang van de V. Sp. te bespreken in ‘Neerlandia’. Ik nam dit op mij.

Zuid-Afrika mag voorgaan. Dit heeft zelf de V. Sp. ingevoerd in alle officiële stukken, in kranten en onderwijs; gevolg is dat het om leer- en schoolboeken vooral vraagt in de V. Sp. Wie moest die natuurlik leveren? Nederland. Maar wie kan ze ook leveren? Engeland. Als Engelse uitgevers kans zien de boekemarkt voor Z. Afr. in handen te krijgen, zullen zij daar wel wat voor over hebben. Zij kunnen dat gauwer doen dan dat onze uitgevers twee exemplaren in twee spellingen ter perse leggen, waarvan de ene uit Nederlandse scholen geweerd wordt. Als die boeken in V. Sp. hier ook in de scholen konden gebruikt worden, waren de onze gauwer bereid er toe over te gaan. Afrikaanse schrijvers zullen nu niet zo licht naar Nederland komen - ook figuurlik niet - om een uitgever te zoeken. Gevolg een zekere vervreemding van elkaar. Afrikaanse studenten en onderwijzers komen hier in een spellingomgeving, die achterlik is bij de hunne vergeleken. De indruk van het aan verouderde spelregels prutsende Nederland kan niet schitterend zijn vooral bij de onderwijzers, die op normaalscholen onderwijs in de spelling bijwonen, waar ze niets aan hebben, om er maar niet meer van te zeggen. Is het nu zo vreemd, als weifelaars tussen Engeland en Holland het eerste kiezen, dat hun voor spellinggehaspel bewaart, maar - helaas! - voor het Afrikaans doet verloren gaan! Wil men banden aanhalen, dan moet men volgen, met bewuste kracht, waar Zuid-Afrika al zoveel jaren voorging. Een schrijven van een Afr. voorman bij de N.Z. Afr. V. ingekomen, zegt o.a.: ‘Intussen spreekt 't vanzelf, dat het wenselik is zoveel mogelik boeken in de V. Sp. te krijgen, doch dan zou ik vooral beginnen met leerboeken, die veel op onze scholen en kolleges gebruikt worden, enz.’ Natuurlik, we moeten de zaak niet overdrijven. Een vaste stoomvaartlijn tussen Nederland - Zuid-Afrika - Java is ook van belang, maar naast de stoffelike betrekkingen moeten toch de geestelike van kracht zijn. En, al lezen nu-volwassen Afrikaners onze boeken wel onomgespeld, wij moeten op de jeugd en op het leren in de school letten en op de neiging, om zich met het Afrikaans nog verder van ons te bewegen. Alleen een eenvoudig Nederlands in onze boeken kan daartegen als tegenwicht dienen, eenvoudig van stijl, maar ook van spelling.

Over het belang van België zal ik persoonlik niet uitweiden; ik kan hier alleen getuigenissen aanhalen van Prof. W. de Vreese, de Voorzitter van de 3de Afd. van het Leidse Kongres, van de Heer Tsjoen, Dr. C. Lecoutere, Dr. L. Scharpe, Dr. P. Tack, H. van Kalken, Prof. Vercoullie en de talrijke onderwijzers van wereldlike en geestelike aard die ik op het Kongres te Brussel ontmoette en die mijn theorie volkomen bevestigden. Er is verzet toen ook geweest èn te Brussel èn te Leiden. Daar waren het de Heren L. Delpire en O. Wattez; te Leiden Mr. L. Willems; maar het aantal, noch de waarde van vóór- en tegenstanders kan opwegen

[p. 101]

tegenover de waarheid van deze theorie: het Vlaams (Nederlands) heeft - en houdt - in België een harde strijd tegen het Frans; het heeft die strijd met taaie volharding, in de school ook, gevoerd, een driekwart eeuw nu al; maar zou het niet meer sukses gehad hebben in die strijd, als het met eenvoudiger regels had kunnen werken? Iemand als Aug. Gittée was al vereenvoudiger voordat de V. Sp. er was, al in 1886. Nu, vooral, nu tengevolge van de oorlog het Vlaams een geduchte storm te verduren heeft, ziet het nu niet in dat aansluiting bij de algemene Nederlandse uitspraak noodzakelik is? Maar dan zal het ook de geslachtsregeling volgens de V. Sp. met graagte gaan aanvaarden, te meer, omdat die zoveel ruimte laat aan een na den oorlog stellig komend algemeen Vlaams. Dit toch zal meer n's gebruiken, dan krachtens de spelling van de Vries en Te Winkel mogelik is, en nu erkennen wij de algemene beschaafde spraak als norm in dit geval. Voorlopig dus die van Nederland, omdat het algemene zich in het zuiden nog ontwikkelen moet, maar daarmee zal ook dit zuiden mettertijd norm krijgen, die dan wel enigszins zal afwijken van de Nederlandse, maar deze afwijking zal niet zo hinderlik zijn als die, waaraan nu èn het zuiden èn het noorden zich bezondigen tegenover de spelling van De Vries en Te Winkel, omdat deze regels geeft, waaraan geen van beiden zich kán houden. Dat België niet allang meegedaan heeft, ligt aan het vastleggen van het spellingvraagstuk door een Koninklik Besluit. Prof. W. de Vreese drukte het te Leiden aldus uit: ‘Wij hopen, dat als eenmaal de Hollandse regering de vrijheid zal hebben verleend, die de voorstanders der nieuwe spelling wensen, de Belgiese Regering op hare wijze zal volgen’.

Ik, dus, beschouw als een van de middelen, om het door den oorlog verslagen Vlaams te helpen, zooals het Afrikaans er mee geholpen is, het voorgaan van Nederland in het vereenvoudigen van zijn spel- en geslachtsregels.

Over Indië kan ik korter zijn. Onze Regering moedigt het lezen van Nederlands daar met alle kracht aan. Wij leggen het de Inlanders niet op; zij vragen er om; zij beschouwen onze taal als de deur die hun toegang geeft tot ambten en tot de wereldbeschaving daarbuiten; welnu, is het dan niet de eenvoudigste zaak ter wereld, dat wij hun toestaan eenvoudige regels toe te passen, die in Z.-Afr. bewezen hebben vooruitgang te brengen in de kennis van -, de liefde voor het Nederlands? En, zonderling, wij verbieden het. Ook daar echter is het verzet gaande en zelfs van de Direkteur van Onderwijs en Eredienst Dr. Moresco. Is dat dan geen stambelang als wij maken, dat er minder moeite aan het aanleren van het Nederlands besteed behoeft te worden? Men leze eens de pas verschenen brosjure van Dr. J. Rottier, leraar te Semarang. De spelling-Kollewijn een groot maatschappelik en tevens Nederlands belang, of wil men andere namen? Hebben mannen als Oud-Minister H. Colijn, een Oud-Vice-President van de Raad van Indië als P.M.L. de Bruijn Prince voor Indië niet evenveel gezag als Mons. Victor Zwijsen, Oud-Rektor van het Colegio ‘Santo Tomas’ op Curaçao, om maar enkelen te noemen?

Het Nederlands heeft verder over de hele wereld een zware strijd te voeren tegen Frans, Engels, Spaans, Maleis en Duits. Tal van geleerden hebben indertijd met hun gezaghebbend woord het Nederlands in Z.-Afr. een steun gegeven door te verklaren dat de V. Sp. aan wetenschappelikheid niets te wensen overliet; maar merken wij nu nog niet dat er boven de onbetwistbare wetenschappelikheid een nog veel groter nut staat voor ons volk, voor onze stam? Is het niet, belangrijker dat een heel volk, een hele stam de eigen taal kan schrijven zonder nodeloze moeite, dan dat er wetenschappelike bóéken in een of andere spelling verschijnen of litteratúúr in een afwijkende, geheel biezondere? Er is groter gebied te krijgen voor onze taal. Geleerden in Duitsland wensen onze taal in te voeren op scholen en hogescholen. Moet dat gebeuren in een kleding van voor 50 jaar, waaraan wij zelf al lang ontgroeid zijn? of moeten wij het beleven, dat de tegenstand, die dit plan - dat spreekt - verwekken zal in Duitsland, zich gaat steunen op spellingverdeeldheid bij ons? Vindt men nu echter, dat werkelik de toestand van het Nederlands door deze oorlog gewijzigd is, dan moet men ook inzien dat de bakens verzet moeten worden: van een knus-onder-onsje is de Nederlandse stam op weg een faktor van betekenis te worden in de geestelike strijd van de volken, maar dan moeten wij ook de moed hebben, om zelf iets op te offeren daarvoor. Nederland doet vaak o zo gevoelig en vindt verandering van spelling in zo'n bui ergerlike taalaanranding; maar och, we weten vaak niet eens in welke spelling een bóéiend stuk was, dat we gelezen hebben. Laten wij dus ter wille van de grote belangen onze kleine zaakjes eens vergeten en gezamenlik meehelpen, om dit stambelang te bevorderen door

1^o. persoonlik de Vereenv. Spelling te steunen òf alleen met ons geld òf nog beter met de daad van het schrijven in die spelling. Te Leeuwarden leerden de leerlingen (volwassenen) het in ± 3 uur.

2^o. in Verenigingen als A.N.V. aan te dringen bij de Nederlandse Regering op het geven van de vrijheid voor de V. Sp. om bij examens te worden toegelaten en door de bevoegde autoriteiten bij het onderwijs geleidelik te worden ingevoerd.

3^o. het officiële in ons orgaan om te spellen, zonder daarom de spelling van de Vries en Te Winkel te weren. Mocht dit laatste dadelik niet kunnen, laten de leden dan niet Dordt lastig vallen met op- en aanmerkingen over stukken, in een spelling opgenomen, die

a.	wetenschappelik is,
b.	prakties,
c.	meer en meer in gebruik komt en
d.	voor de hele stam van groot belang is.

Haarlem, 25 Maart 1916.

J.B. SCHEPERS.

[p. 102]

Regels voor de vereenvoudigde schrijftaal.

De Vereenvoudigde Schrijftaal wijkt in de volgende opzichten van de regeling van de Vries en te Winkel af:

1. De e wordt op het eind van een lettergreep niet verdubbeld: delen, kwekeling, preken, veren. Op het eind van een woord wordt ee geschreven: twee, zee, mee, dominee. In afleidingen van zulke woorden (tweede, zeëen) en samenstellingen (tweeledig, seeschip, veevoeder) blijft de ee.

2. De o wordt op het eind van een lettergreep niet verdubbeld: lopen, stromen, boze, stroo, zo.

3. De ie wordt op het eind van een lettergreep door ie (niet door i) aangeduid: wielewaal, kievieten, biesonder.

N.B. Deze regel geldt voor nederlandse woorden. Zie voor bastaardwoorden regel 7!

4. De toonloze klinker wordt in de uitgangen -lik en -liks door een i aangeduid (evenals in de woorden nodig, gelukkig, havik, monnik, enz): gewoonlik, huiselik, dageliks.

5. Alleen dàn wordt sch geschreven, wanneer men na de s een ch uitspreekt (schip, schoon, scheppen; - schrijven, schrikken). Dus: vis, mens, wensen, hollandse, franse.

Ook schrijve men tans, altans, tee (zonder h), ert (zonder w), besje (zonder t).

6. De n en s worden niet als ‘tussenletters’ geschreven wanneer ze in de beschaafde uitspraak niet worden gehoord. Dus: sedeleer, sterrekunde, hondehok, pennehouder, oorlogschip. (Natuurlik wèl toetssteen, uit toets en steen, lansstoot, evennaaste, tegennatuurlik enz., waar men niet met een tussenletter te doen heeft.)

7. Bastaardwoorden. In open lettergrepen van bastaardwoord wordt de ie-klank voorgesteld door het teken i: individu, naïviteit, Israelitisme, favorite, artikel. Maar op het eind van een bastaardwoord schrijft men ic: genie, traditie, kolibrie, Februarie.

En bastaardwoorden, eindigend op ie, of ie gevolgd door één medeklinker, behouden ie in de verbogen vormen: lithografieën, traditieën, lelieën, projektielen, Israelieten. Naast de bastaarduitgang -ies staat dus de verbogen vorm -iese: harmoniese, (afgod)iese.

Verder schrijve men e in plaats van ae: ether, predikaat, pedagogie(k), preparaat;

k in plaats van de k-klank-aanduidende c: lokomotief, akteur, aktrice, direkteur, kontributie;

f in plaats van ph: alfabet, fotograferen, fysika, fantasie;

r in plaats van rh: retorika, rachitis, rododendron.

Bovendien worden enige algemeen gebruikelike woorden in de spelling vernederlandst: bazaar, bloeze, boeket, faljiet, grok, kanapee, koket, rosbief, toost, trem en enkele andere.

8. Eigennamen (familienamen en aardrijkskundige namen) behouden de gebruikelike spelling: George, Visscher, Tusschenbroek, Zwolle, 's-Hertogenbosch, den Bosch.

9. Bij de verbuiging van lidwoorden, bijvoeglike naamwoorden en voornaamwoorden richte men zich uitsluitend naar het beschaafde spraakgebruik. Men schrijve dus de, hij, hem, zijn, zij, ze haar, enz., wanneer men de, hij, hem, zijn, zij, ze, haar zegt. Voorbeelden: Zet de stoel in de hoek. - De boeken van die aardige kleine jongen. - Is de kachel niet aan? Neen, hij is uit. - Zal ik aan de meid zeggen, dat ze hem ('m) moet aanmaken? - Die soep is erg warm, ze (of ook: hij) is anders lekker. -