Neerlandia. Jaargang 20

Zuid-Afrikaansche Brieven.

XXXIV.
Pretoria, 20 Nov. 1915.

Wij leven in een ontredderden tijd. De zeepost vertrekt zeer onregelmatig. Onze mailbooten worden in Engeland vastgehouden voor troepentransport. Een anderen keer is de postdienst tusschen Engeland en Holland gestaakt. Zorg nu eens dat je brieven op tijd komen?

Maar wij, die vroeger wisten dat onze geheele samenleving met de stiptheid van een chronometer liep, hebben ons ook al aan deze ontwrichting gewend. Ik weet nog toen de oorlog pas uitbrak. We begonnen alle mogelijke - misschien zelfs ook onmogelijke - mogelijkheden te overwegen. Wij hebben kost ingeslagen, onze salarissen zien verminderen, alle mogelijke dingen gelaten, waaraan wij gewoon waren en die wij onontbeerlijk beschcuwden. Dit was in de eerste spanning van het verschrikkelijk gebeuren. En nu is deze tijd van wereldbrand, waarin het kookt en gist als in een heksenketel, normaal bijna. Wij zijn eraan gewend en vragen ons alleen af, waarover wij zullen praten als de vrede in het land is.

Natuurlijk wordt onze politiek in sommige richtingen beheerscht door den wereldoorlog, waarin wij, als deel van het Britsche Rijk, eveneens betrokken zijn. Maar overigens komen alle vraagstukken, die al zoo lang op ons politiek programma staan, met de zelfde regelmatigheid van anders terug. Vandaag heb ik twee bezoeken gehad, die dit beweren eigenaardig onderschrijven. Het eerste was van een Afrikaner, die kwam vertellen dat hij water kon vinden, ondergrondsch water. Hij bouwde een heele theorie op, die zeer belangwekkend was. Het water-vraagstuk is van het grootsle belang voor Zuid-Afrika. Om een teekenend voorbeeld te noemen. Een morgen grond, geschikt voor bouwland, zal twee pond sterling kosten, doch wanneer er een voldoende blijvende watertoevoer op zulk een plaats komt, zal de prijs dadelijk vertien-, twintigvoudigen. Nu heb ik niet gezegd: ‘Mijn beste man, voor zulke dingen hebben wij thans geen tijd en de menschen geen aandacht’, ik moedigde den man aan zijn ondervindingen wereldkundig te maken. Er zal belangstelling, groote belangstelling voor zijn.

In den namiddag kreeg ik bezoek van een grooten, forschen Afrikaner, amper twee maal zoo groot als ik, die kwam klagen over het feit, dat hij gister in een trein had gezeten die vol met kaffers was. Hij wilde daar zijn Regeering eens over onderhouden. Het was al zoo lang beloofd dat daar verandering en ver-

[p. 38]

betering in zou worden gebracht, maar het was altijd bij beloften gebleven. Zoo'n onderwerp zal even veel, zoo niet meer aandacht trekken in een krant dan het oorlogsnieuws.

De meest nietige taalkwestie zal de gemoederen in beweging kunnen brengen.

Zoo gaat onze politieke strijd, trots het grootsche, machtige wereldgebeuren voort. Het was daarom gelukkig, dat het Verbond de uitgave van Neerlandia niet al te lang heeft gestaakt. Er was wel degelijk belangstelling voor den gewonen nationalen strijd. We staan niet stil in ademloos angstig zwijgen. We gaan voort, trots alles, ook hier. We hebben geen tijd te wachten.

Misschien was er onder gewone omstandigheden wat meer aandacht geweest voor de oplossing van het Universiteitsvraagstuk, dat thans door de Regeering wordt voorgesteld.

Wat die Universiteitskwestie eigenlijk is? Eenige laren geleden heeft de Unie-Regeering van de heeren Wernher en Beit een som van £ 500.000 gekregen voor de stichting eener Universiteit. Wij hebben hier wel inrichtingen voor hooger onderwijs, doch deze zijn geen Universiteiten in de werkelijke beteekenis van het woord. Zij leveren geen doktoren af. Daarvoor moeten de Afrikaners naar Europa. Nu is het voor een jongen Afrikaner zeker goed, dat hij zijn opleiding in Europa voltooit, omdat hij dan zijn blik leert verruimen en naar zijn eigen land iets van de oude cultuur van Europa mee terugbrengt. Doch niet iedere ouder is in staat zijn kind naar Europa te laten gaan, en bovendien, het moet verheffend voor het nationaal gevoel zijn om zelf een wetenschappelijke Universiteit te hebben.

We hadden dan ons half miljoen! We kregen het zonder eenige voorwaarde, doch toen we het eenmaal hadden aangenomen, kwamen die voorwaarden langzamerhand los, en de Engelsche gevers legden, begrijpelijkerwijs, eenige bezwaren in het pad van de Hollandsche taal bij dit universitair onderwijs.

Drie jaar heeft toen die zaak gesleept. Eerst is een voorstel ingediend door de Regeering bij het Parlement, welk voorstel geen genade kon vinden bij de Hollandschsprekende leden. Toen werd een Volksraadscommissie benoemd, die al evenmin een weg kon aanwijzen om uit het doolhof te geraken. De moeilijkheid was hoe het onderwijs aan die Universiteit volkomen tweetalig te maken. Tweetalige professoren zouden voor de meeste leergangen wel onmogelijk zijn te vinden. Twee professoren, een voor het Hollandsch en een voor het Engelsch, zou te duur komen; een half miljoen, hoe schitterend als gift ook, is niet veel voor een goede Universiteit. Het voorstel van de Volksraadscommissie, die het hooger onderwijs zooveel doenlijk, indien noodig, ook in het Hollandsch wilde doen geven, was bij de openbaarmaking in druk al ten doode opgeschreven.

Toen werd in 1913 een commissie benoemd buiten het Parlement om, waarin Ds. Bosman als eenige Hollandschsprekende zitting had, terwijl er een professor uit Engeland werd ingevoerd om als deskundige raadsman deze commissie ter zijde te staan. Deze professor was dan tegelijk voorzitter der commissie.

De Hollandschsprekenden waren zoo maar bang geworden, en er werd een Waakzaamheidscommissie benoemd. Deze commissie bracht een vernietigend verslag uit over het voorstel der Universiteitscommissie, die wilde dat het half miljoen over de verschillende hoogere onderwijsinrichtingen zou worden verdeeld; terwijl die verschillende inrichtingen dan elk een of meer leerstoelen zouden krijgen van de verschillende vakken die zouden worden onderwezen.

Door al die verslagen werd het den menschen meer en meer duidelijk, dat er slechts één oplossing was, te weten een Hollandsche en een Engelsche Universiteit. Doch twee Universiteiten zouden kostbaar zijn voor een wel uitgestrekt, doch zeer schaarsch bevolkt land, waar het aantal studenten te gering is om twee Universiteiten te bevolken.

Intusschen stierf de heer Jan Marais van Stellenbosch en liet aan het Victoria College te Stellenbosch £ 100.000 na voor het stichten eener Hollandsche Universiteit.

We hadden dus een half miljoen voor een Universiteit die Engelsch zou moeten zijn, omdat de schenkers dit geld niet wilden verbrokkelen door er een tweetalige Hooge School van te maken, en £ 100.000 voor een Hollandsche Universiteit.

De oplossing der moeilijkheid kwam dus veel nader.

Thans blijkt het, dat de Regeering in deze Parlementszitting zal voorstellen om het Zuid-Afrikaansche College te Kaapstad tot Universiteit te verheffen, dat wil zeggen tot Engelsche, en het Victoria College te Stellenbosch eveneens, dat wil zeggen tot Hollandsche.

Behalve het stichtingskapitaal zullen zij dan bijdragen van de Regeering krijgen.

Wij zullen dus ons tweeledig universitair stelsel hebben, de beste oplossing zeker op den duur.

Maar daarom zijn alle moeilijkheden nog niet uit den weg. Transvaal en Vrijstaat zullen wel klagen, dat het geheele universitaire onderwijs is samengetrokken in één provincie; terwijl zeker ons Transvaalsche Universiteits College en het Grey College te Bloemfontein om hun onderwijs zeer hoog staan aangeschreven. Doch het is te hopen, dat de Afrikaner zich zal herinneren, dat men niet vijf pooten aan een schaap kan hebben, en dat waarschijnlijk Stellenbosch niet dadelijk alle professoraten zal kunnen bezetten, dus dat er voor Pretoria en Bloemfontein nog altijd kans open blijft om hun colleges uit te breiden met enkele universitaire leergangen in zekere vakken. Indien Stellenbosch godsdienstleer en letteren nam, zouden er nog genoeg vakken voor de beide noordelijke hoofdsteden overbl ijven. Misschien dat hier de naijver tot die daden aanzet.

In elk geval is het begin gemaakt, en dat is immers het halve werk.

* _* *

XXXV.
Pretoria, 21 December 1915.

Gen. De Wet is vrij! Wat anders kan mijn brief deze maand melden? Er is een zucht van verlichting door het geheele land opgegaan. Niemand wist eigen-

[p. 39]

lijk wanneer hij vrij zou komen. Wel gingen er den laatsten tijd geruchten, dat het vóór Kerstmis zou zijn en dat dus de oude Generaal thuis op zijn plaats bij zijn vrouw en kinderen die dagen zou vieren. Vanwaar die geruchten kwamen, zou niemand U hebben kunnen zeggen. En inmiddels zat de oude grijze krijger in het fort te Johannesburg en weigerde uit te gaan, wanneer niet al zijn medegevangenen tegelijk werden begenadigd. Hij verklaarde zelf de grootste rebel te zijn geweest en allen hadden hem alleen gevolgd. Zoo bleef hij ook in zijn vernedering groot, een man van wien Hugh Gunn, de Superintendent van Onderwijs in den Vrijstaat onder de Milner-regeering na de rebellen had geschreven, dat hij een man in de ware beteekenis van het woord was en een gentleman. (Vergeef mij het vreemde woord in Neerlandia, doch ik ken geen Nederlandsch woord, dat het Engelsche nabij komt).

Maar Gen. De Wet's vrienden, die zich deze houding konden begrijpen en die er den ouden strijder te meer om bewonderden, wisten den Generaal te bewegen dit standpunt op te geven. Hij hield er immers al die andere mannen te langer mee in gevangen staat. En Generaal De Wet is ten slotte gebukt. Men mag vermoeden, dat de heer ‘Pen’ Wessels van Vrede, lid van den Volksraad, hem heeft weten over te halen; want nadat deze op Dingaansdag te Pretoria had gesproken, was hij naar Johannesburg gegaan om er Gen. De Wet te bezoeken en den volgenden dag werd de boete van den Generaal betaald, bewijs dat hij het gezag dat over hem had recht gesproken, wilde erkennen; want zoo lang die boete niet was voldaan, en dus geen bewijs was gegeven, dat Gen. De Wet vrijwillig het vonnis, over hem geveld, had aanvaard en het gezag van de menschen die over hem hadden recht gesproken, erkend, zoo lang mocht de Regeering geen genade voor recht doen gelden. Ik geloof niet, dat de Generaal dit bewijs van erkenning weigerde te geven. Het is zooveel meer in overeenstemming met zijn karakter, wat ik van de meest gezaghebbende zijde heb hooren vertellen, dat Oom Christiaan wist, dat wanneer hij zijn boete niet betaalde, men hem niet kon vrijlaten en hij dus vrijwillig in den tronk bleef, omdat hij er niet alleen uit wilde gaan.

Ook in de Engelsche pers heerscht verheugenis over de bevrijding van Gen. De Wet. Sommige onzer Engelsche landgenooten eerbiedigen in hem nog altijd den ridderlijken tegenstander, den strijder zonder smet of blaam. Slechts enkele persorganen van de uiterste jingozijde spreken nog met slecht verholen woede over den Generaal en ‘zijn verraad’.

Dankbaar herdenken de Hollandsch-Afrikaansche bladen de pogingen in Nederland en Vlaanderen vooral, doch ook in Engeland, Zwitserland enz., gedaan om de begenadiging van Gen. De Wet te verkrijgen.

* _* *

Verheugend en merkwaardig is het opleven van het nationaal gevoel in deze dagen. Ik herinner mij nog de dagen van voor den Zuid-Afr. oorlog, toen wij eens om de vijf jaar den Dingaansdag herdachten op Paardekraal. Thans wordt die nationalen dag elk jaar herdacht en jaar op jaar wordt het aantal plaatsen, waar men hem viert, grooter. Vroeger bepaalde zich die viering tot Transvaal, thans slaat men den 16den December niet over in den Vrijstaat, men gedenkt hem zelfs in de Kaap en in Natal. Het is niet alleen een ambtelijk erkenden feestdag geworden, doch tevens een dag waarop de Hollandsche Afrikaners door de geheele Unie zich vereenigen in herinnering aan de voortrekkers, die Zuid-Afrika hebben bewoonbaar gemaakt voor de witmenschen en een einde maakten aan de bloeddorstige heerschappij van de Zoeloes.

Opvallend daarbij is, dat de Engelschen in de Unie de beteekenis van dien dag niet kunnen inzien. Hun bladen mogen er gaarne schamper over schrijven en het doen voorkomen alsof die arme kaffers leelijk door de Boeren zijn aan flenters geschoten en uitgeroeid. Een onzer bladen rekende zelfs uit, dat de Engelschen veel meer menschen hadden verloren dan de Boeren in de verschillende slagen tegen de kaffers van Zuid-Afrika en dat zij dus feitelijk meer hadden gedaan voor het bewoonbaar maken van ons werelddeel dan de Hollandsche Afrikaners. Op deze eigenaardige redeneering heeft een Afrikaner in hetzelfde blad geantwoord, dat men toch de gevolgen van een veldtoch niet berekent naar het aantal mannen dat er verloren wordt, doch naar andere uitslagen. En dan moest van de Boeren worden erkend, dat zij zich betere strijders en krijgskundigen hadden getoond dan de Engelschen, want de Boeren hadden met minder verliezen meer weten te bereiken.

De viering van dezen Dingaansdag is een zoo verheugend verschijnsel, omdat zij aanleiding geeft de geschiedenis der vaderen te leeren kennen. Overal wordt die geschiedenis verhaald, hetzij door predikanten, hetzij door afstammelingen van menschen, die aan den strijd tegen Dingaan hebben deelgenomen, in een heel enkel geval zelfs door menschen die als kind bij de Voortrekkers waren. Maar die Voortrekkers worden zeldzaam, het is een bijna uitgestorven geslacht.

Meestal gaat met deze viering gepaard een opstelwedstrijd voor kinderen, waarbij als onderwerp de slag aan de Bloedrivier wordt gegeven. Dat daarbij altijd de beteekenis dezer overwinning voor het nageslacht en voor Zuid-Afrika wordt op den voorgrond gezet, wil ik niet beweren. Maar al te vaak verdiept men zich in bijzonderheden van den slag, die wel heel belangrijk en heel boeiend zijn, doch niet zoo gewichtig als het gevolg. Kan men dit echter de menschen en vooral de kinderen kwalijk nemen? Is het nog niet zoo heel lang geleden, ook niet de wijze van geschiedenisleeren in Europa geweest?

Iets nieuws heeft men dit jaar bij de herdenking ingevoerd. Men heeft de Voortrekkersdracht in eere hersteld voor dien dag. Er is vaak over geklaagd, dat wij alles hier van de Engelschen overnnemen en dat ons eigen volksleven daardoor doortrokken wordt van de Engelsche beschaving. Niet ten onrechte wordt deze klacht geuit. Wij houden hier ‘at homes’, ‘afternoon tea's’; ter gelegenheid van de Kerstmis versieren onze winkels hun uitstallingen met watten die sneeuw moeten voorstellen, welke de meeste menschen

[p. 40]

hier maar heel zelden hebben gezien. Al onze gewoontes van bezoeken-afleggen, aan tafel enz., zijn alle van de Engelschen overgenomen. Onze kranten, ook de Hollandsch-Afrikaansche, zijn geheel op Engelschen leest geschoeid, zelfs onze bouwkunst hebben wij maar al te lang aan de Engelsche ontleend en wij hebben onze steden en dorpen volgepropt met leelijke, smakelooze ‘cottages’; terwijl wij in de Kaap de voorbeelden van mooie, eigen woningbouw voor het grijpen hadden. Maar dat tijdperk van nationale verwording in de bouwkunst zijn we gelukkig te boven, en wij zijn bezig ons uit die andere periodes eveneens los te worstelen. Het zijn ziekteverloopen waaraan alle volkeren onderhevig zijn. Waarom wij hier dus niet eveneens? Maar we werken thans hard. We voelen veel sterker nationaal. Ik hoor hier veel meer Afrikaansch zingen dan vroeger en ik weet - heb er reeds bij vorige gelegenheden op gewezen - dat er veel meer Afrikaansch en Hollandsch wordt gelezen dan vroeger. En dat dit niet zoo heel gemakkelijk is voor vele Afrikaners, moge een voorbeeld bewijzen, dat nu niet een uitzondering is hier. Een zeer ontwikkelde en zeer beschaafde Afrikaansche vrouw vertelde mij onlangs hoeveel moeite zij had gehad om Hollandsche boeken te lezen. Ze had haar gehee'e opvoeding in de Kaap in het Engelsch gehad en toen zij haar eerste Hollandsche boek las, moest zij dit doen met het woordenboek naast zich. Zij gaf echter den moed niet op, hoewel zij elk boek eerst als het ware moest vertalen, en het daarna nog eens een of twee keer moest overlezen vóór het goed tot haar doordrong. Thans leest zij eik Hollandsch boek en verstaat het en weet het tot iets van haar zelf te verwerken. Zij heeft den moed gehad door te zetten uit liefde voor het Hollandsch. Ik heb haar bewonderd, want ik wist, dat Engelschlezen haar niet de minste moeite gaf. En zooals deze bewonderenswaardige Afrikaansche vrouw zijn er heel velen hier. Dat geeft niet alleen moed voor de handhaving van het Hollandsch, doch wekt ook hooge bewondering voor de Afrikaners van dat slag, waarvan er velen zijn.

Natuurlijk geldt dit bezwaar van het moeilijk lezen niet voor een Hollandsch-Afrikaansche krant, die zooveel gemakkelijker van taal en stijl is.

OU-BOET.