Neerlandia. Jaargang 17

De vreugde van 1813
door Prof. L. Knappert.

Van alle feestbetoon hebben vele Nederlanders zich in deze maanden verre gehouden, bij roemen en jubileeren hebben zij geglimlacht, als wie te veel achter de schermen zagen, vermoeid en verveeld van al het klatergoud, dat voor echt metaal moest doorgaan. Zij zijn stil geworden en hebben zich in grimmigheid teruggetrokken, of smadelijk gesproken van de kleinheid van 1813. Het was begrijpelijk, en wij voor ons wenschen ons zeker niet schuldig te maken aan verkrachting der historische waarheid, noch

PROF. JOHAN HENDRIK VAN DER PALM (1763-1840), Schrijver van Geschied- en redekunstig Gedenkschrift over Nederlands herstelling in 1813.

dien gezwollen feestgalm aan te heffen, die onnatuurlijk en daarom voor wezenlijke vreugde zoo noodlottig is. Wie wil het eigenlijk nog wel? Wie de fouten der vaderen verzwijgen? De deugden der overheerschers kleineeren? Wie het onbeteekende opblazen tot het heroïeke en het gansche gebeuren optillen tot eene verhevenheid, waartoe het nimmer opklom? Van ganscher harte erkennen wij de lichtzijden van Napoleon's regeering, hoe zij van oude kwalen ons genas, ons orde en tucht leerde, eenheid van bestuur en gelijke zorg voor allen bracht, nieuwe wegen voor welvaart baande, ja hoe het des keizers machtige hand is geweest, die deze altijd kwalijk geünieerde provinciën te zamen voegde en de voorwaarden schiep tot den éénen Staat der Nederlanden, wat zelfs aan het genie van prins Willem, hoogloffelijker memorie, niet was gelukt. Even

[p. 269]

duidelijk zien wij de donkere schaduwen van het Napoleonisme liggen over het ongelukkig land, geweld van oorlogen en de verterende onrust van den eeuwigen onvrede, armoede en uitputting, angst voor dierbare levens en bittere tranen om hun verlies, die verdooving eindelijk, die van den komenden dag niets meer wacht en geen goed meer hopen durft.

Maar wat het keizerlijk regiment goeds of kwaads bracht, zij was eene vreemde regeering, zij had de natie geschrapt uit de volk'renrij, haar vlag neêrgehaald en zij belaagde de taal, die immers gansch het volk is. En met een volk is het als met den enkeling: het kan zich alleen waarlijk ontwikkelen langs eigen lijn, naar eigen karakter; het moet zich zelf zijn, niet gebonden en beheerscht door machten, die

ANTON REINHARD FALCK (1777-1834). (Uit ‘De beteekenis van 1813’. Uitg. Ipenbuur en Van Seldam).

vreemd staan tegenover zijn verleden (als de ‘nieuwe farao, die Jozef niet gekend had’), zijn aard en wezen, zijne idealen. Vrijheid is een geestelijk goed, dat niet in practische waarde kan worden omgezet. Het is niet te bewijzen, dat de hongerige wolf uit de fabel goed deed, zijne vrijheid te verkiezen boven het knechtschap van den weldoorvoeden hond. Maar de vaderen hebben toch wel diep gevoeld, dat zij behalve stoffelijke welvaart, behalve hunne koffie en tabak, behalve hunne renten, nog andere goederen misten, hunne vlag, die niet meer, als in oude, glorierijke dagen, vrij uitwoei over land en zee, hunne taal, die niet langer werd geduld en niet langer het voertuig mocht zijn hunner zielsuitingen, hunne vrijheid van bewegen, door censuur en spionnage al vaster gebonden. Dit gemis van onzienlijke goederen groeide tot eene onduldbare kwelling, niet bij allen, toch zeker bij wie de besten der natie waren en stookte eene verbittering, die eindelijk uitbarstte, toen de slag bij Leipzig den titan tuimelen deed. ‘Hoe zijt gij ter aarde geveld, volkirenvertrapper!’ Als onze overgrootvaders dit woord van den

Mr. J. VAN MELCHIOR KEMPER (1776-1824). (Uit ‘De beteekenis van 1813’. Uitg Ipenbuur en Van Seldam).

profeet op Napoleon hebben toegepast, hebben zij het goede, dat hij deed, ondankbaar vergeten, maar levendig beseft, dat hij geweld had gepleegd aan zeer kostelijke bezittingen van een volk, aan het recht, om zich naar eigen karakter te ontwikkelen, naar eigen natuur te groeien. Dat is de vreugde van 1813, en zij wordt niet weggenomen door de herinnering aan de angstigen en twijfelmoedigen, die er waren in getale, o velen, die zich stil hielden en afwachtten. In te stralender licht vertoont zich ons Gijsbert Karel en zijne tafelronde, gelijk tegen den achtergrond van het weifelend Amsterdam de beelden van Falck, Kemper en Scholten te schooner afsteken.

* * *

Onze onafhankelijkheid hersteld - daarom nog niet aanstonds de oude bloei, vooral niet de nationale energie herboren. Na de woedende stormen van het

Mr FANNIUS SCHOLTEN. (Uit ‘De beteekems van 1813’. Uitg. Ipenbvvr en Van Seldam).

[p. 270]

KONING WILLEM II (van 1840-1849)

KONING WILLEM III (van 1849-1890).

[p. 271]

Napoleontisch tijdvak snakten de volkeren naar rust. Over ons vaderland breidde zich die stilte uit, die, uit sluimeren geboren, tot verder sluimeren noodt. ‘In Noord-Nederland’, zegt een tijdgenoot, ‘is het zoo doodsch mogelijk, men kan er een blad hooren vallen’. Wij toornen niet, wij willen alleen trachten te begrijpen. Maar lang heeft, uit velerlei oorzaak, onder ons die matheid haar armbloedig bestaan voortgesleept, die tot groote werken onbekwaam liet en zich openbaarde in den flauwen polsslag van het nationaal bewustzijn, ongeloof in eigen vermogens en ongevoeligheid voor eigen waardij. Het midden der eeuw is de tijd van wonderlijke blindheid voor de schoonheid van het eigene, voor den luister van het verledene, voor de beloften der toekomst. Het is de tijd geweest van de beruchte vernieling van wat onze steden schilderachtigs boden, tijd waarin veel schatten van kunst door nalatigheid verloren zijn gegaan, thans heet beschreid, tijd, eindelijk, waarin de beteekenis der eigen, ongerepte taal werd miskend en schromelijk vergeten, dat de verbasterde, in hare zuiverheid bezoedelde, in haren rijkdom beroofde taal, de zwaarste bedreiging is voor een volksbestaan. Waar de talen verdwijnen, gaan de natiën te gronde.

Zijn wij bezig het geslacht van om en bij 1850 met te donkere verven te schilderen? De schim van Potgieter rijst voor onze oogen op en vraagt, of hij, en wie met hem van éénen geest waren, niet gestreden hebben tegen Jan Salie en diens bende? Dat hebben zij, en geprezen zij hunne nagedachtenis. Zij hebben den nieuwen dag helpen aanbreken. Want - zonder onrechtmatigen trots mag het worden gezegd - de latere decenniën der eeuw hebben eerst de vreugde van 1813 in hare beteekenis verstaan. Adeldom verplicht, en de onafhankelijkheid van een volk dient niet slechts tot tekst van lofrede en feestcantate, maar eischt van eene natie toewijding, kracht en geloof. Laat ons den nieuwen dag blijde erkennen. Wat Van Hogendorp en zijne paladijnen hebben gewrocht, wij zijn het niet gansch onwaardig. De nationale opleving openbaart zich in een krachtig pogen om te bewaren, wat wij aan oude schoonheid en oogenlust nog bezitten, in eerbied voor het verleden, dat in al zijne vormen met toewijding wordt doorvorscht; zij vertoont zich voor ons dankbaar oog in de kunst, die in kleur en beeld, in dicht en tooneelspel hare triomfen viert; zij ontplooit zich in moedig durven van onzen handel en onze industrie, van wier stage uitbreiding het eene blijdschap is te gewagen; zij treedt naar voren in warmer deernis voor en wijzer hulpbetoon aan zwakken en ellendigen, in zuiverder zedelijk begrip, in dieper besef van maatschappelijke gerechtigheid; en - alles omvattend - deze nationale wedergeboorte verschijnt glorieus in dat geloof in onszelven, in onzen Nederlandschen stam en zijne toekomst, dat nu wel sterk is. Niet langer roemen wij alleen in eene gouden eeuw achter ons, maar zien hoopvol uit in glanzend verschiet. Zuiverder werd ons gevoel voor het eigene op elk gebied en warmer onze liefde, devoter onze eerbied voor de taal, die der vaderen en (moge het zijn) die onzer kindskinderen, oud èn eeuwig jong, forsch èn teeder, statig èn lieflijk, de taal, die, in hare eer gehandhaafd, nog een door partijzucht verdeeld volk blijft binden, daarin gelijkend op dat ‘krachtigste cement, dat harten bindt, als muren breken tot puin in 't end’. Dit alles dan is óók nog de vreugde van 1813, eene fiere blijdschap, aan hare bronwel ontvloeid. En zij wordt - wederom - niet weggenomen door de wetenschap, dat er nog al te veel is, waarover wij ons te schamen hebben, dat onze vrijheid nog al te vaak tuchteloosheid is, dat er nog droevig veel ontbreekt aan die gerechtigheid, die een volk verhoogt. Want het is onmogelijk, dat eene natie, die weêr in zich zelve is gaan gelooven, uit dat geloof niet de kracht zou putten, om rijker te worden in die hoogste goederen, zonder welke het welvarendst volk arm, het sterkste zwak is.

Leiden.

PROF. Dr. CORNELIS PETRUS TIELE (1830-1902). Schrijver o.a. over de Geschiedenis der godsdiensten. (Cliché van Kampen en Zn., Amsterdam.)

Mr JABOB VAN LENNEP (1802-1868) Schrijver van Ferdinand Huyck, De roos van Dekama, enz. (Cliché van Kampen en Zn., Amsterdam)

[p. 272]

Mr. WILLEM BILDERDIJK (1756-1831) (Cliché uit Ten Brink: Geschiedenis der Ned. Letterkunde, uitg. Elsevier, A'dam).
‘Holland leeft weer, Holland streeft weer’.

ISAAK DA COSTA (1798-1860).

HENDRIK JAN TOLLENS (1780-1856) (Cliché uit Ten Brink: Geschiedenis der Ned Letterkunde, uitg. Elsevier, A'dam).