Neerlandia. Jaargang 17

[p. 177]

Nederland

Iets over de Krant in 1813.

Tusschen de krant van tegenwoordig en die van een eeuw geleden is kwalijk een vergelijking mogelijk. Ze neemt in het leven van het volk nu zoo ongelijk grootere plaats in als toen, en biedt zoo onvergelijkelijk veel meer. Al dadelijk konden er destijds vele menschen niet lezen; nu zijn ze te tellen die 't niet kunnen. Destijds las men meer boeken; voor een groot deel der bevolking is tegenwoordig het blad, dat dagelijks, of dat eens of tweemaal in de week verschijnt, het eenige wat men leest. Of dit bij vroeger een vooruitgang is, zullen wij in het midden laten. Dan hebben de kranten tegenwoordig, door hun grootere oplaag, de talrijke advertenties, het gemis van de lasten, die een eeuw geleden en nog lang daarna op de kranten drukten, over meer geld te beschikken om zich goed uit te rusten.

Men bedenke verder wat de draaipers voor het vlugge drukken, de spoorweg, stoomtram, stoomboot voor den snellen aanvoer van brieven en binnen- en buitenlandsche kranten ten gebruike van een redactie, en voor de verspreiding van het blad, beteekenen; welk een omwenteling telegraaf en telefoon voor de aanbrenging van het nieuws hebben teweeggebracht! En niet alleen dat wij veel vlugger van alle voorvallen in de wereld op de hoogte worden gebracht, door de snelle middelen van verkeer zijn ons de landen der wereld veel nader gekomen, wij stellen er meer belang in, willen van alle staatkundige en andere gebeurtenissen van eenig gewicht hooren, - of, in alle geval, met of zonder belangstelling, de lezer vindt alles in zijn blad vermeld. Het buitenlandsche nieuws bekleedde in de krant van een eeuw geleden een kleiner plaats; ofschoon, de tijd waarin men leefde, maakte dat buitenland toch nog van bizonder belang: het gerucht van Napoleon vervulde Europa.

Ook dachten destijds de kranten er niet aan rubrieken te openen, die in vakbladen of tijdschriften of alleen in boeken werden behandeld. Geen rubriek wetenschappelijke of financieele beschouwingen en mededeelingen; geen rubriek voor kunst, voor boekbeoordeeling; geen letterkundige bijdragen; en zoo veel meer niet wat wij in onze kranten vinden.

Dit alles in aanmerking nemende, waren wij toch teleurgesteld toen wij een paar kranten uit de dagen van 's lands bevrijding doorlazen. Wat werd er van die gewichtige gebeurtenissen voor de krant weinig gemaakt! Men zou haast gaan twijfelen of het volk inderdaad wel zoo blij was over het wegjagen van de Franschen en het herstel van Oranje, waar de blijdschap zich zoo flauw of conventioneel in de bladen uitte, als niet nu en dan uit een bericht een toon van echte vreugde klonk.

‘Al spoedig in November 1813, na de nederlaag van Napoleon’ - zoo lezen wij in De Courant, het bekende boek van R. van der Meulen, op blz. 101 - ‘werden de nieuwsbladen weder in hun vroegeren vorm en onder hun oude benaming uitgegeven. Een der eerste was de Haarlemsche Courant; nauwelijks had de uitgever vernomen, dat zich te Amsterdam een provisioneel bewind gevestigd had en te Haarlem reeds hier en daar zich een oranje-cocarde vertoonde, of hij besloot, niettegenstaande de Fransche bezetting nog te Haarlem lag, om de Opregte Haarlemsche Courant weder in haar ouden vorm in 't licht te geven.... Dit voorbeeld werd niet terstond door al de andere couranten gevolgd; sommigen verschenen eerst met den aanvang van 1814.’

Nu is het mogelijk, dat de vrees voor de Fransche bezetting de Opregte Haarlemsche ingetoomd heeft, maar heel triomfantelijk ziet dat eerste nummer van de nieuwe reeks, van 18 November, er niet uit. Geen hoofdartikel of beschouwing van welken aard ook. Het blad opent met een halve kolom buitenlandsch nieuws: een bericht uit Milaan, d.d. 6 November, over den dood van dr. Araldi, secretaris van het Instituut van Italië. Over 's mans beteekenis krijgen wij alleen te lezen: ‘De wetenschappen en Ietterkunde verliezen in hem een man, die haar steeds gewigtige diensten bewezen heeft. Hij draagt met zich de achting en wordt betreurd van alle geleerden en van zijne talrijke vrienden.’ Dat zijn kenschetsende groote woorden uit dien tijd. Wij hebben misschien weer de onze.

Dan volgen een paar berichten uit Zwitserland en een paar uit ‘Duitschland en aangrenzende Rijken,’ - weinig belangrijks. Maar dan iets dat gretiger gelezen zal zijn: een paar publicaties, waaruit blijkt, dat zich te Amsterdam een ‘provisioneel bestuur’ heeft gevestigd, met mr. J.C. van der Hoop als president.

Daarmede zijn wij op de helft van de tweede kolom genaderd en is het redactioneel gedeelte uit. Want dan volgt een mededeeling over een uitloting, waarmede de tweede kolom en daarbij de eerste bladzijde vol is. Alleen zijn er op den rand nog eenige kennisgevingen of advertenties gedrukt. ‘De Maire der Gemeente van Koog aan de Zaan brengt ter kennisse van alle de daarbij belanghebbende’, dat hij aan den meestbiedende zal aanbesteden: ‘het ophalen der asch en vuilnis in de Gemeente vallende’. Een oesterhandelaar biedt ‘beste Zeeuwsche en Tesselsche oesters’ aan, ‘onopgemaakt à 30 Stuiv. en opgemaakt 36 St. het 100 met beste Citroensap er bij.’ En nog een advertentie. De tweede en laatste bladzijde wordt grootendeels in beslag genomen door een ‘Prijscourant der Effecten’, een ‘Wissel-cours’ en ‘Prijzen van Speciën’. Verder advertenties.

De Leydse Courant - eene van beteekenis indertijd - die met haar nieuwe reeks een dag later begon, zag er ongeveer evenzoo uit: Eenig onbelangrijk buitenlandsch nieuws, de Amsterdamsche kennisgevingen, en dan een paar van den Leidschen maire, die eenige heeren had uitgenoodigd, met hem voorloopig de stad te besturen, en die de burgerij mededeelde, dat het octrooi, ‘het eenig inkomen der Stad zijnde, provisioneel moet blijven bestaan’. Verder de Prijs-Courant der Effecten (nog geen vijftig fondsen!) en de Specie-cours, en één enkele advertentie, - daar was de Haarlemmer beter van voorzien.

De volgende nummers bevatten al meer nieuws en het 7e nummer, van 3 December, geeft vier bladzijden. Maar nog altijd geen eigen uiting van het blad, en belangrijke gebeurtenissen worden met misschien benijdbare maar in alle geval verwonderlijke kortheid weergegeven, terwijl andere van minder belang breed worden uitgemeten. Ziehier b.v. hoe in dat nummer van 3 December in een bericht uit den Haag van 30 November de komst van den prins in ons land wordt vermeld: ‘Heden namiddag, tusschen 5 en 6 uuren, is Zijne Doorluchtige Hoogheid de Heere Prinse Willem Frederik van Oranje en Nassau, enz. enz. enz., in volmaakten welstand, onder het gebulder van het Geschut en een algemeen gejuich, over Scheveningen alhier gearriveerd en afgetreden aan het Huis van den Generaal Graaf van Limburg Stirum, in het Voorhout; de vreugde en blijdschap zijn onuitspreeklijk groot.’ Dat is al.

Iets uitvoeriger is een bericht uit Leiden zelf, meldende dat ‘de Achtbare Regering dezer Stad’ de wederkomst van den prins bij publicatie had bekend gemaakt. ‘De Bekendmaking werdt door eene ontzaggelijke menigte daar toe samen gevloeid, met geestdrift ontvangen, terwijl de lucht van een driewerf Hoezee! Oranje Boven! weergalmde.’ Heel uitvoe-

[p. 178]

rig daarentegen een beschrijving van hoe Dordrecht tot den prins was overgegaan.

* * *

Het was zeker een merkwaardige tijd, maar het is ons hier nu niet zoozeer om de gebeurtenissen te doen als om de wijze, waarop de tijdgenooten ze zagen of beschreven. De schoonklinkende, welafgeronde zin, beeldrijk en overdrachtelijk; het hooge woord, herinnering uit den tijd der rederijkers, versterkt onder den Franschen invloed, het classicisme van den keizertijd, - de fraze was in eere.

Een Fransch voorbeeld vinden wij in een bericht uit Parijs van den 14en November, voorkomende in de Leydse Courant van 22 November. Dien 14en November had ‘Z.M. de Keizer en Koning op deszelfs Troon zittende en omringd van de Prinsen grootwaardigheidbekleeders, Ministers, Groot-Officieren en Groot-Adelaren van het Legioen van eer, en van de Officieren van Z.M. dienst’, den Senaat ontvangen. ‘Z.E. de Graaf Lacepède’ hield een toespraak: ‘Sire, - De gedachten van den Senaat hebben steeds Z.M. verzeld, te midden der gedenkwaardige gebeurtenissen van dezen Veldtogt. Dezelve beefde van het gevaar 't welk Z.M. bedreigd heeft. De pogingen der vijanden van Frankrijk zijn te vergeefs ondersteund geworden door den afval van deszelfs Bondgenoten, door voorbeeldeloos verraad, door buitengewone en rampvolle gebeurtenissen. Z.M. is dezelve alle te boven gekomen.’

Dat was de veldtocht, waarna ons land zich kon veroorloven, het Fransche juk af te schudden.

Dienzelfden 14en November ontving de keizerin in het paleis der Tuilerieën den minister van oorlog, die haar twintig vaandels aanbood, ‘op de vijanden in de veldslagen van Wachau, van Leipzich en van Hanau veroverd.’ De minister zei in zijn aanspraak: ‘Voorbeeldelooze verraderijen hebben groote voordeelen aan de vijanden verzorgt’ (men ziet, het ‘nous sommes trahis’ dagteekent niet van 1870); ‘zij zijn voor hen zonder roem: zij kunnen dezelve door dusdanige zegetekenen niet ondersteunen.’

De vaandels gingen vergezeld van een korten brief van Napoleon, den 11en November te Frankfort geschreven. Hij schreef: ‘Mevrouw en zeer waarde Gemalin, Ik zende U twintig Vaendels door mijne Legers veroverd in de Veldslagen van Wachau, van Leipzich en van Hanau. Het is eene hulde, welke mij aangenaam is U te bewijzen. Ik verlange dat gij daar in eene blijk beschouwe van mijne groote te vredenheid over uw gedrag geduurende het Regentschap, dat ik U heb toevertrouwd. - Napoleon.’

Kort en zonder valsch gevoel. Maar nu het antwoord van de keizerin: ‘Ik ben aangedaan over dit nieuw bewijs der aandenking en der gevoelens van mijnen Doorluchtigen Gemaal. Alles wat hij voor mij kan doen, verdien ik door mijne paallooze verkleefdheid voor Hem en voor Frankrijk.’

Ach, die verkleefdheid van Maria Louise aan Napoleon en aan Frankrijk!

In no. 5 vinden wij een proclamatie van A. Kikkert, vice-admiraal en commandant-directeur der marine. Daarin roept hij mannen op voor de vloot. ‘De bezem weêr op den mast!’ zegt hij, ‘en de wateren schoon geveegd van de Aanhangers van eenen Veroveraar, die in de razernij zijner heete verbeelding zich onoverwinnelijk wanende, zijn gebied tot aan de grenzen der aarde zocht uit te breiden! Herstelt de glorie van Hollands Vlag, weleer onoverwinnelijk’ (o die hittigheid van verbeelding!), ‘weleer geëerbiedigd, maar sedert door de heilschennende handen onzer verdrukkers met schande bezoedeld en aan flarden gescheurd.’ Zoo gaat het nog een tijd verder, of liever hooger. ‘De zaak van 't vaderland is de zaak van God!... Overwinning en Glorie wachten ons! Vaderland en Oranje is onze leuze... Agttien Jaaren verdrukking hebben ons niet doen ontaarden: het Hollandsch bloed kan niet verbasteren; het ontvlamt weêr tot moed; het haakt weêr naar den strijd en naar nieuwe lauweren. Snelt dan ter mijner hulpe! en komt u onverwijld aangeven aan het Kantoor van Wapening voor geheel het Zee-Departement van Rotterdam.’

Dergelijke proclamatietaal - wij hebben meer staaltjes bij de hand - lijkt ons tegenwoordig gezwollen, maar wij willen daarom niet aan de echtheid van het gevoel der schrijvers twijfelen. Over het geheel heeft de stijl van dien tijd iets luid klinkends, maar aan den anderen kant in zijn gedragenheid en deftigheid iets saais. De lezing van een krant uit het jaar 1813 geeft wel den indruk, dat de bladen tegenwoordig frisscher, levendiger schrijven. Daarentegen is het duidelijk, dat men een eeuw geleden, schoon wat meer Fransche woorden gebruikende dan tegenwoordig, heel wat zuiverder Hollandsch schreef dan de meerderheid der kranteschrijvers van nu. Ook zou menig verslaggever van tegenwoordig bij zijn collega's van destijds een lesje kunnen nemen in de kunst om een gebeurtenis zakelijk en bondig weer te geven.

Ten slotte nog een bericht, dat belang heeft om den inhoud. Den 9en October 1814 werd uit Brussel gemeld: ‘Vóór zijn vertrek uit onze Provinciën heeft de Souvereine Vorst nog vier belangrijke besluiten genomen:... bij het tweede wordt het gebruik der Nationale Vlaamsche taal, die door de Franschen bijna geheel verdrongen was, weder aangemoedigd door de toelating in alle Stukken ter Registratie, en de bepaling, dat de Acten van den burgerlijken stand in de Gemeenten, waar men deze taal spreekt, daarin zullen gehouden worden; (wegens de Pleidooijen zal nader bepaald worden)...’