Neerlandia. Jaargang 16

[p. 169]

Conscience.

Dit jaar herdenkt Vlaanderen den honderdsten geboortedag van Conscience en heel het Vlaamsche land door bereidt men zich om die gebeurtenis te vieren op een wijze, den man waardig, die zooveel gedaan heeft om het Vlaamsche volk op te voeren tot een grooter bewustwording van zijn eigen waardigheid en die in het hart van dit volk nog steeds een zoo ruime plaats bekleedt. De nieuwe kunst moge eenigszins uit de hoogte neerzien op den schrijver, die in de romantiek de rijkste bron van zijn bezieling vond, en wij zelf mogen, met onze hedendaagsche kunstopvattingen, niet altijd alles in het werk van Conscience billijken, één feit staat vast, namelijk, dat hij voor ons volk een zegen geweest is en dat hij een sociale rol heeft vervuld, waarvan de belangrijkheid zelfs niet bij nadering kan worden bepaald.

Kan Conscience zelf niet eenigszins als een microcosmos van het VJaamsche volk gelden? Is hij niet in het klein een beeld van dat volk zelf, van dat volk, waarvan de geest, door een verfranschte opleiding, zoo zeer van zijn natuurlijken aard word afgewend,



doch waarvan het door en door Vlaamsch gebleven gemoed het tegengewicht vormt, dat het voor een algeheele ontaarding vrijwaart? Conscience ook, wiens vader een Franschman was en die thuis een Fransche opvoeding kreeg, zou voor zijn volk en diens taal behouden blijven, omdat zijn bij uitstek Vlaamsche moeder in hem de overlevering van het volk waaruit zij gesproten was, had weten te ontwikkelen, en omdat het ingeboren en overgeplante Vlaamsche gevoel sterker en hechter bleek te zijn dan de aangeleerde Fransche geest, dien zijn vader in hem had trachten wakker te roepen. Evenals zijn volk te strijden had en nog te strijden heeft tegen de verfransching, die het overal dreigend beloert, zoo had ook Conscience te kampen tegen de pogingen van zijn vader, die hem tot een Franschman wilde omvormen, en die, toen hij zijn eerste letterkundig werk in de Nederlandsche taal, hoe onbeholpen deze dan ook was, had voortgebracht, hem het ouderlijk huis ontzei, omdat hij zich van een taal bediende, welke niet die van den schepper van zijn leven was. Gelukkig was de natuur sterker dan de leer en daaraan dankt het Vlaamsche volk den voornaamsten schrijver, dien het in de negentiende eeuw heeft voortgebracht.

Het blijft nog steeds een merkwaardig verschijnsel, hoe die halve Franschman, hoe deze eenvoudige volksjongen, die om zoo te zeggen geen school bezocht heeft en die zich zelf grootendeels heeft gevormd, een zoo machtigen invloed op zijn volk heeft kunnen oefenen. Het valt niet te ontkennen, hij bezat de bekoring, de aantrekkingskracht, het ‘ick en weet niet wat’, dat den grooten kunstenaar eigen is. Want niet slechts zijn taal- en stamgenooten wist hij voor zich in te nemen, maar ook de vreemdelingen voelden zich tot hem aangetrokken: immers van geen Nederlandschen schrijver zijn de werken meer vertaald geworden dan van hem. Dat was het gevolg van zijn boeienden, eenvoudigen schrijftrant. Maar dat alleen zou niet volstaan om zijn roem te vestigen, indien er niet bijkwam, dat hij aan zijn volk een reeks boeken geschonken heeft, die bij machte waren om in het gemoed van dit volk iets wakker te roepen dat er tot dan toe in gesluimerd had.

Toen Conscience in 1837 zijn letterkundige loopbaan begon, had het Vlaamsche volk het lezen verleerd; zijn nationaal gevoel lag onder een paar eeuwen vreemde heerschappij bedolven; zijn stambewustzijn scheen het te hebben verloren. En op dat braak

[p. 170]

liggende veld zou Conscience beginnen te zaaien. Hij bezat het geheim om dien dorren grond vruchtbaar te maken en er een plantengroei uit te doen ontstaan. Met zijn machtspreuk voor oogen: ‘Gij zult uw vaderland beminnen en zijne taal en zijnen roem’, beijverde hij zich om zijn volk te overtuigen, dat het een vaderland had, dat dit vaderland eens een groote rol in de geschiedenis gespeeld had en dat het in het bezit was van een taal, die eeuwen lang met eere had weerklonken. En hij wees op de groote voorbeelden uit het verleden; hij haalde de schatten naar boven, die in zijn volk verborgen lagen en hij deed dit op zoo eenvoudige, gemoedelijke wijze, dat dit volk niet anders doen kon dan luisteren, met groote belangstelling luisteren, zóó dat het stilaan begon mee te prevelen, de overtuiging in zich voelde ontwaken, dat het trotsch op zijn afkomst mocht zijn, den moed en de kracht voelde rijpen om te herworden wat het eens geweest was.

Dat heeft Conscience bewerkt door zijn geschiedkundige romans, vooral door den eersten van alle, ‘De Leeuw van Vlaanderen’. Verscheidene geslachten van Vlamingen hebben aan dat boek de ontluiking van hun Vlaamsch-nationaal gevoel te danken en al moge in letterkundig opzicht dit werk nog al wat te wenschen overlaten, van een nationaal standpunt is het een van de merkwaardigste boeken welke de wereldletterkunde heeft opgeleverd. Doch dat zal ook slechts hij ten volle beseffen, die er den invloed van ondergaan heeft.

Daarom heeft men Conscience te recht den wekker van het Vlaamsche volk mogen noemen, en indien men van hem heeft kunnen beweren, dat hij zijn volk leerde lezen, dan mag men er bijvoegen dat hij meer dan dat gedaan heeft, en wel, dat hij ook den eersten stoot heeft gegeven om het te leeren voelen en denken.

Er is misschien geen man waaraan de Vlaamsche Beweging meer verplichting heeft dan aan Conscience; want hij was de hoeksteen waarop men kon voortbouwen en zijn kunst was er een, die niet enkelen genot verschafte, maar die heel zijn volk ten goede kwam. Daarom zal de grootheid van Conscience van alle tijden zijn.