Neerlandia. Jaargang 14

Hertzogisme.

Gen. Hertzog fs in Pretoria zijn schoolwet gaan verdedigen. Het moet er hem aan gelegen zijn geweest, dat te doen, want uit Transvaal was hij om die wet voortdurend aangevallen, niet altijd alleen van Engelschen kant. De Kristelike Jongelings Vereniging, waarvan ds. van Broekhuizen voorzitter is, stelde hem er toe in de gelegenheid. De zaal was stampvol.

Hij was uitgegaan van de ervaring, zeide hij, dat Hollandsch-sprekende Afrikaanders, die Engelsch tot hun taal maken, hun volksaard verliezen, en omgekeerd. Maar menschen, die behalve hun eigen taal ook de andere aanleeren, blijven zichzelf. Nu, een man of een volk - ging hij voort - die opzettelijk zijn eigen taal weggooit, verdient geen eerbied, maar verachting. Hij is niet tegen het Engelsch, maar wil dat ook het Hollandsch zijn recht hebbe. Tot dus ver zijn de Hollandsch-sprekende kinderen gruwelijk verwaarloosd.

Vervolgens zette hij de wet in haar hoofdzaak uiteen. Elk kind moet tot en met de vierde klas onder wezen worden in de taal waarmee het 't meest vertrouwd is. Na de vierde klas worden drie vakken onderwezen in het Engelsch, drie in het Hollandsch en de twee overige vakken worden in de taal onderwezen, door het schoolcomité gewenscht. Met andere woorden, de wet erkent geen verschil tusschen de twee talen.

In het voorbijgaan herinnerde hij er aan, dat er in den Vrijstaat van de 21.000 schoolkinderen slechts 4000 Engelsch-sprekend zijn, en van de 400 volksscholen zijn er ten minste 250 eentalig-Hollandsch.

Als een goed generaal verdedigde de minister zijn wet ook door de Transvaalsche wet aan te vallen, maar aangezien het een wet is van zijn ambtgenoot Smuts en hij als Vrijstater in Transvaal sprak, deed hij het zeer omzichtig.

De Transvalers - zoo ongeveer sprak hij - hebben de wet aanvaard, en zullen dus wel weten waarom zij 't deden. Hij zou er geen aanmerking op maken, maar het liet geen twijfel, dat die wet dwang toepast, en wel uitsluitend ten bate van het Engelsch. Voor overgang naar een hoogere klas wordt zekere kennis van het Engelsch vereischt, niet van het Hollandsch. Na de derde klas is er voor het Hollandsch kind dwang ten opzichte van het Engelsch, en niet omgekeerd. Het past Transvaalschen critici dus allerminst zich zoo warm te maken over onbillijkheid, die zij in de Vrijstaatsche wel meenen te zien.

En zulke taal vond in de hoofdstad van Transvaal uttbundige toejuiching, en ds. Bosman, die na gen. Hertzog sprak, lokte opnieuw applaus uit, toen hij opmerkte, dat Hertzogisme, neemt men er enkele letters uit, tot heroïsme wordt.

* * *

Hadden we meer ruimte we zouden graag lange aanhalingen doen uit het artikel dat ds. Louis P. Vorster te Rustenburg, die wakkere Afrikaander, over de schoolkwestie in de Volkstem van 21 October heeft geschreven. Opsa'el! Opsa'el! heet het. Het is de oude kreet voor den aanval.

Hij wil rechtuit praten, zegt hij. Gen. Hertzog moet minister van onderwijs van de Unie worden. En dan moet in Transvaal een Afrikaander directeur van onderwijs worden. De Engelschman Gunn heeft in den Vrijstaat zijn ontslag genomen. Daar heeft ds. V. eerbied voor. De Transvaler - Adamson - moet volgen, goedschiks of kwaadschiks. Ook in de Kaapkolonie zou het goed wezen, dat dr. Muir vervangen werd.

En dan pakt ds. Vorster over de Transvaalsche

[p. 258]

schoolwet uit. ‘Generaal Smuts heeft de Hollandse kinderen van Transvaal opgeofferd aan politieke oogmerken. Ja, hij heeft dit gedaan.’ Maar ds, Vorster wil het hem vergeven. Het zal noodzakelijk zijn geweest, om het politieke doel te bereiken. Alleen, gen. Smuts had de Afrikaanders het offer niet zoo zwaar hoeven te maken.

En dan noemt ds. Vorster voorbeelden, hoe hard voor de Hollandsch-sprekenden de wet is toegepast; hoe zij die Hollandsch op school verlangden werden gedwarsboomd, hoe hun verzoeken werden afgeslagen. Hij noemt het dan ook onwaar, dat de schoolraden geen gebruik hebben willen maken van de rechten die het Hollandsch zijn toegekend.

Aan het slot van zijn welsprekend stuk zegt hij:

‘Laten wij toezien dat de onderwijswetten van al de Provinsies zo spoedig mogelik in overeenstemming gebracht worden met art. 137 van de grondwet. Eigenlik moesten wij veel meer eisen dan dit. Voor meer dan honderd jaren heeft de Engelse taal, met weinig uitzondering, de voorrang in Zuid-Afrika gehad. Hierdoor vijn vele van onze Holl. families verengelst geworden. Hieraan moest 't toegeschreven worden, dat 't zo moeilik gaat 'n genoegzaam aantal Holl.-kundige onderwijzers in Z.-Afrika te vinden, zodat wij verplicht zijn nog Holl. onderwijzers te importeren. Een groot deel van onze natie is reeds al zo verbasterd, dat 't zijn eigen taal veracht. Dit alles is te wijten aan die honderdjarige voorrang van 't Engels. Om nu weer gelijk te komen, moest, naar recht, 't Hollands nu eerst weer 'n tijd lang - ik zeg nu niet juist 100 jaar - voorrang verkrijgen. Zullen wij die schuld zo maar zo aan de Engelsen kwijt schelden?

Het is nu de tijd voor ons om te handelen. In de eerstvolgende vijf jaren - indien wij nog zo lang tijd hebben - moeten wij deze zaken in orde maken. In die tijd zullen de Engelsen niet stil zitten, geloof mij. Gelijk zij te Magersfontein, Colenso en Stormberg troepen ingevoerd hebben, zullen zij nu stem-troepen invoeren om bij de e.v. elektie de, overwinning te behalen. En als zij eenmaal de overwinning hebben behaald, dan... voor ons geen wapenstilstand, geen genade meer, maar “unconditional surrender”.’

* * *

Inmiddels is de schoolkwestie in den Unie-Volksraad ter sprake gekomen. De slotsom was, dat er een commissie werd benoemd, om te overwegen of er in den schoolstrijd niet een schikking is te treffen. Gen. Hertzog zit in die commissie. Dat is een heele geruststelling.