Eenige opmerkingen bij de historische wereldkaart in ons Paviljoen te Brussel.
Door de redactie daartoe uitgenoodigd, wil ik gaarne een kort overzicht geven van de in genoemde kaart verwerkte stof.
Voor gemakkelijker begrip zal ik eenige groepen vormen.
A. Het gebied der Noordelijke IJszee.
1o. Groenland. In het Zuiden (op 18e eeuwsche kaarten Oud-Groenland genoemd tegenover Nieuw-Groenland meer N. aan de Oostkust) zijn van genoemde kaarten eenige namen overgenomen, die van beslist Nederlandschen oorsprong zijn.
In Nieuw-Groenland, waar zoo nu en dan walvischvaarders (Jan Mayen was een centrum daarvoor) verdwaalden en de ontdekte kusten in kaart brachten, zijn jaartallen opgenomen. Het meest Noordelijke punt, Lambert Land, is pas in den allernieuwsten tijd teruggevonden, en behoudt dien naam!
2o. Jan Mayen. Verschillende deelen van dit kleine eiland dragen nu nog Nederlandsche namen.
3o. Spitsbergen. Door Barents en Rijp in 1596 ontdekt, op denzelfden tocht, toen Beren-Eiland opgenomen werd en die met de overwintering op Nova-Zembla voor den eerstgenoemden zulk een treurig einde nam. Rijp was in dienzelfden tijd nogmaals van Beren-Eiland naar Spits-bergen gevaren en tot 80o Noordwaarts gedrongen.
Tot mijn spijt moest ik ervaren, dat de kaart, uitgegeven bij het Verslag van de Barents-expeditie van 1879, vrij wat meer Engelsche namen bevat dan noodig is voor een Nederlandsche uitgave.
4o. Nova-Zembla. De voornaamste Nederl. namen staan op de kaart.
5o. Noordkust van Rusland. Opgenomen werden hier behalve eenige door onze ontdekkers gegeven namen, de steunpunten op hun tochten: Kola, Kilduin (eigenlijk Kildin, een eilandje dicht bij Kola). Ook de handelsplaats Archangel vond hier plaats. Een verbastering als die van Kildin in Kilduin overkwam onze zeevaarders nog al eens: Hitland (Shetland), Pleimuiden en Vaalmuiden (Plymouth en Falmouth), Diepen (Dieppe), Heizand (Ouessant, Engelsch Ushant), enz. zijn er bewijzen van.
6o. Tochten in de Poolzee. Opgenomen zijn:
| a. | de tocht van Barents c.s. in 1596-'97, en in gebroken lijn de terugtocht van het Behouden Huis op Nova-Zembla tot Kilduin, waar aanraking met Rijp verkregen werd; |
| b. | de tocht van Hudson in 1609, toen hij langs de Noordpunt van Nova-Zembla naar het Oosten (China en Japan) wilde, op het ijs stuitte en langs Faro (Färöer) terechtkwam bij het tegenwoordige Nieuw York, vanwaar hij huiswaarts keerde. |
Genoemd zijn de tochten van de ‘Willem Barentsz.’ van 1878-82; - en die van Lamie. De eerste gaven aanleiding tot benoeming van een paar punten op Frans Joseph Land, die thans gedeeltelijk weer anders genoemd worden op de kaarten.
B. De Atlantische Oceaan.
Alleen op punten, die gekoloniseerd werden, waar dus nieuwe vestigingen gesticht werden, vindt men eenige Nederlandsche namen bij elkaar. Twee namen dienen daar buiten vermelding, n.l. Zoute Eilanden (door de Portugeezen reeds aan de Kaap Verdische Eilanden gegeven) en Vlaamsche Eilanden (Azoren), naar men meent gegeven, omdat deze groep het eerst gekoloniseerd werd voor Vlamingen.
Zoover de ruimte toeliet, zijn namen opgenomen in:
| a. | Nieuw-Nederland, de meeste nu verdwenen: Fort Oranje, Rensselaerswijk, enz.; |
| b. | Brazilië of Nieuw-Holland (de laatste naam moet nog op de kaart gebracht worden): Mauritsstad, Fort Keulen, enz. De vele namen van Portugeeschen oorsprong zijn bijna alle weggelaten, en ook die Nederlandsche, welke vlak bij Mauritsstad voorkwamen; |
| c. | Tusschen Orinocomond en Amazonemond is bijna elk stuk voor of na in onze handen geweest, maar ook weer verloren, in het W. aan de Engelschen, in het O. aan de Franschen, terwijl alleen Suriname overgebleven is. Dat laatste is door volle kleur uitgedrukt, terwijl kleurstrepen aangeven, welke maatschappij of gewest de stukken voorheen bezette. Nederlandsche namen voor vestigingen konden vrij veel opgenomen worden: fort Kijkuit, Nieuw-Zeeland, Nieuw-Middelburg, enz. Jaartallen zijn er bij opgegeven. |
| d. | West-Indië. Door onderstreping der namen heb ik willen uitdrukken, wat nu nog bezit is (volle lijn), wat eenmaal bezit was (gebroken lijn) en wie het veroverde (kleur der lijn). Ook hier zijn jaartallen bijgevoegd, terwijl op het vasteland in Midden-Amerika ingevuld zijn Campêche, Truxillo, Chagres en Panamà, de twee eerste veroverd (en geplunderd) door den kaper Erasmus, de twee andere door zijn vakgenoot Reining, in gezelschap van den bekenden Engelschman Morgan. 'k Nam ze op, om te toonen, dat ook wij ons aandeel aan de Flibustiers leverden. |
| e. | Golf van Guinea, omvatte de Goudkust, de Kust van Corisco en de Kongokust, terwijl ik er bij voegde de kust van Angola. |
Nederlandsche namen moet men alleen op de Goudkust zoeken, al hebben de Hollanders uit den tijd der Oost-Ind. Cie hier menig reisje gemaakt. Want de Afrikaansche zijde van den Atlantischen Oceaan is eerst door de Oost-, later pas door de West-Indische Compagnie beheerd. Ook zijn op de W. kust van Afrika aangegeven Arguin, Portendick, Goree (= Goeree), enz. Prinsen E. in de golf v. Guinea is genoemd, omdat het een jaar in ons bezit is geweest.
Op dit deel der kaart zijn vele tochten der Nederl. zeevaarders aangegeven.
Hier vermeld ik alleen den kruistocht van Graaf Willem I, volgens de gegevens van Prof. Dr. P.J. Blok, Geschiedenis van het Nederlandsche volk, I, pag. 175 v.v., in kaart gebracht.
Om de groote wereldroutes niet in 't gedrang te brengen moesten de korte tochten van de schepen der West-Ind. Cie vervallen, ook de bijzonder belangwekkende van Piet Hein, waarop hij S. Paulo de Loanda veroverde, en die van Erasmus, Reining, Nieuhoff, enz. Genoemd is Pieter van den Broecke, die zijn eerste reizen naar Corisco en Kongo deed, de laatste rivier 7 mijlen opvoer (pl. m. 50 K.M.), daar veel betrekkingen met inlandsche vorsten aanknoopte en goede en uitvoerige beschrijvingen van die streken gaf.
Op de kaart zijn in verschillende lettersoorten de namen aangegeven die de Oude Hollanders aan verschillende deelen van de groote wereldzeeën gaven. De naam Noordzee of Groote Noordzee schijnt aan den Atlantischen Oceaan vaak gegeven te zijn. Maar ook een verdeeling is reeds gebruikelijk en bepaalde deelen krijgen namen naar kenmerkende eigenschappen (Krooszee = Sargassozee) of ligging (Wester Oceaan, Spaansche zee). Het geheele Z. en O. Aziatische kustgebied werd bespoeld door de Oost-Indische zee, maar ook de hedendaagsche namen komen reeds op hun tegenwoordig terrein voor.
(Slot volgt).
L. DE BOER.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
