Neerlandia. Jaargang 11

Ingezonden.

Ten onrechte beschuldigd.

De, op de jaarvergadering van Groep Nederland aanwezigen, hebben enkele beschuldigingen gehoord. Beschuldigingen tegen de Calvinistische Hervorming, in de rede van den heer Havermans van Rotterdam over den Volkszang. Bedriegt mijn geheugen mij niet dan werd haar niet minder ten laste gelegd dan het volgende: alleen het oog richtend op het leven hiernamaals, had ze geen belangstelling voor het natuurlijke leven. Dientengevolge was ze vijandin van den zang. En ten derde: waar ze dien nog duldde bood ze niet anders dan een ontzettend langzaam en slepend kerkgezang.

Zijn deze beschuldigingen juist? Het antwoord kan zijn een kort en beslist: neen! Ik maak hiervan den geachten inleider geen verwijt. In zijne voordracht nam deze kwestie slechts een zeer ondergeschikte plaats in, en niet op alle punten kan men even goed op de hoogte zijn. Ik stip het alleen aan om te doen zien hoe verspreid de legende is als zou in de geschiedenis onzer vaderlandsche cultuur de Calvinistische hervorming niet anders dan overalde storende boeman zijn geweest, dat ze ook hier weer in deze overigens zoo sympathieke en met veel zakenkennis gestelde voordracht den kop opstak.

Met dat al, zooals de sprookjes van Moeder de Gans, duizendmaal verteld, daarmee nog niet waar worden, zoo gaat het ook hier. En door een even standvastig aanhoudend weerspreken zal misschien ten slotte de overtuiging veld winnen, dat het wenschelijk is althans dit sprookje niet voor de duizend en eerste maal te vertellen, ook al heeft men daardoor een zondebok minder. Ik wil een poging wagen door enkele opmerkingen te doen zien, dat dit afkeurend oordeel herziening behoeft.

We hebben pas de De Ruijterfeesten gevierd. En waar tot zijn lof gesproken is, is ook herinnerd aan den vromen zin, die dezen ‘redder van 't gevallen vaderland’ kenmerkte. Men heeft zelfs in zijne nagedachtenis het Calvinisme der 17e eeuw tegen dat van onze 20e uitgespeeld. De juistheid hiervan laat ik daar, alleen vraag ik of bij deze helden-figuur de bewering niet valt, dat er tweespalt is tusschen de Calvinistische hervorming en belangstelling voor het natuurlijk leven?

Wie nog twijfelt, en voor dit bewijs niet wijkt, die leze nog eens de belangwekkende mededeelingen van den heer Oudschans Dentz in de Neerlandianummers van April en Sept. 1905 en van Nov. 1906 over de nederzettingen van Calvinistische Nederlandsche vluchtelingen in de 16e eeuw te Londen en te Colchester. Niet minder dan de krachtige opleving zijner nijverheid dankt Engeland aan deze mannen, waar het, was de boemanfabel waar, er niets dan ellende van had moeten beleven.

Ook de voorstelling, dat de Calvinistische hervorming vijandin van den zang was, is niet wel houdbaar. Integendeel waar de Roomsche kerk in hare kathedralen alleen koorzang kende, heeft de Protestantsche Reformatie en de Calvinistische niet in de

[p. 93]

laatste plaats, met hare psalmberijmingen er het hare toe bijgedragen om het volk in zijn breede lagen weer veel meer aan den zang zich te doen wijden

‘Goed! kerkgezang’, denkt wellicht iemand. Maar 't gaat om volkszang in meer wereldschen zin. Maar ook dan gaat de beschuldiging niet op. Ik zou kunnen wijzen op het aantrekkelijk genrebeeldje one door den spreker uit Schotels boek getoond, waarin we zagen hoe onze vaderlandsche burgerij, in den tijd toen het Calvinisme hier tot zijn grootste krachts ontwikkeling was gekomen, van zingen, vrolijk en ernstig in afwisselling, niet afkeerig was. Ik herinner ten overvloede hoe dezelfde schrijver in zijn ‘Het maatschappelijk leven onzer vaderen in de 17e eeuw’ vertelt hoe overal zanggezelschappen bestonden, onder alle standen; hoe men zich daar oefende in psalmgezang, maar ook in andere gedichten, t zij van geestelijken aard, 't zij ook ‘wereldsche liedekens’, ‘een voluptueus bruiloftslied’ of ‘een amoureuse samenspraak tusschen een ouden kwijlbaard en een jonge vrijster’.

Bij historisch onderzoek blijft ook van deze ter dood veroordeeling van den volkszang door het Calvinisme geen schaduw over.

En het slepend kerkgezang? Reeds in het Archief voor Nederlandsche kerkgeschiedenis van 1893 toonde Prof. Acquoy aan dat daarvan niets te vinden was. Den inhoud dier uiteenzetting hier weer te geven, gaat natuurlijk niet aan. Hier volsta er de mededeeling uit dat vóór 1773 niet anders gezongen werd dan op heele en halve noten, wat toch met slepend zingen al even onmogelijk te rijmen is als de feiten, dat van Roomsche zijde het gezang der Hugenoten - en onze vaderen zongen hun psalmen eender - ‘lichtzinnig’ werd genoemd, en dat de Camisards tegen de troepen van Lodewijk XIV ten strijde togen onder het aanheffen van den 68e psalm. Of is het denkbaar, dat men storm loopt op de maat eener slepende wijs?

Ik meende goed te doen, naar aanleiding van het tevoorschijn treden van de gewraakte beoordeeling van het Calvinisme der 17e eeuw, in ons orgaan hierop eens te wijden. Verhooging van de zedelijke en stoffelijke kracht van den Nederlandschen stam behoort, naar art. 2 onzer statuten, tot het doel van het Verbond. Maar zonder kennis van en belangstelling voor het verleden van ons volk kan op dit doel niet met goed gevolg aangestreefd. En het lijkt me daarom ook vanuit het standpunt van het Verbond van gewicht, dat er geen fabels blijven bestaan om trent een verschijnsel in de wereld der geesten, dat in het gouden tijdperk van ons volksbestaan op den voorgrond staat, en dat waar het oordeel onzer beste geschiedkenners bij den bloei onzer natie niet slechts Begleiterscheinung was, maar veeleer een der eerste samenwerkende krachten, die tot deze resultante leidden. Waarvan een man, die als geschiedvorscher niet van de bovenste plank was, maar die de zeldzame gave had van het vinden der gelukkige en pakkende formuleering, en wien in dit opzicht de verdenking van verblinde voorliefde toch ook zeker niet kan treffen, waarvan Busken Huet heeft gezegd: ‘Naarmate het Calvinistisch hart der Nederlanders flauwer ging kloppen, werd Nederland allengs eene mogendheid van den tweeden rang’.

A.A. VAN SCHELVEN.

Amsterdam, 4 April 1907.