Neerlandia. Jaargang 10

[p. 306]

Zuid-Afrika

Nederlandsch of Afrikaansch.

Wij hebben in Neerlandia al dikwijls dit onderwerp - Nederlandsch of Afrikaansch in Zuid-Afrika - behandeld, en komen er nu op terug, omdat de strijdvraag in de Kaapkolonie weer aan de orde is. Ons Land is er de laatste weken vol van geweest.

Voorstanders van Nederlandsch en Afrikaansch staan tegenover elkander, al zeggen die van het Nederlandsch: wij vinden 't best, dat 't Afrikaansch bevorderd wordt; en die van 't Afrikaansch: wij vinden 't best, dat 't Nederlandsch, bevorderd wordt. Maar de eersten willen het Nederlandsch als de algemeene beschavingstaal van den Afrikaander erkend hebben, met het Afrikaansch, de spreektaal, als een onderdeel, al of niet een dialect geheeten, daarvan; de laatsten willen het Afrikaansch als de eenige taal van de Afrikaanders erkend hebben, en het Nederlandsch als naverwante vreemde taal, waarvan de beoefening noodig is om het Afrikaansch te voeden, aan te vullen.

De Neerlandici - om ze even zoo te noemen - schoon in Zuid-Afrika, indien wij ons niet vergissen, nog ver in de meerderheid, worden in den strijd, zooals die in den laatsten tijd in Ons Land aan het licht treedt, slechts vertegenwoordigd door prof. dr. W.J. Viljoen, en de Africani door een heele keurbende, samengekomen om in de Kaapkolonie, in navolging van het genootschap, te Pretoria opgericht, een Afrikaansche taalvereeniging te vormen. Dan zijn er nog eenige mannen, die, met of zonder naam, in ingezonden stukken zich bij deze of gene partij scharen; en ook onder deze zijn de vrienden van het Afrikaansch als hoofdtaal het talrijkst.

Wij zijn 't met prof. Viljoen eens, en hebben dat in Neerlandia meer dan eens gezegd, dat wij hier in Nederland belangstellende toeschouwers zijn en ook toeschouwers blijven moeten. De strijd moet onder Afrikaanders uitgevochten worden. Vraagt men aan Nederlanders raad of voorlichting, dan zal men ze gewoonlijk bereid vinden; en natuurlijk kan men hier te lande een meening over het vraagstuk hebben.

Maar in het gedrang begeven wij ons niet; we kunnen er geen goed mee doen. Zoo is, mogen wij wel zeggen, de houding van het overgroote deel van de belangstellenden hier.

* * *

Belangstellen doen hier allen in de zaak, wie voor de toekomst van hun taal hart hebben. Het is waarlijk geen kleinigheid, de vraag of een taal van Nederlandschen stam zich over een uitgestrekt gebied, dat met het gebruikelijke ‘van de Kaap tot de Zambesi’ nog te klein genomen wordt, zal handhaven, en in welke verhouding die taal tot ons Nederlandsch zal staan.

En hierom is de gedachtenwisseling, waarvan Ons Land verslag geeft, voor ons van ongemeen belang, omdat er zich van weerszijden groote gehechtheid aan of althans groote waardeering voor het Nederlandsch uitspreekt. Wij kunnen daarom niet instemmen met hen, die in deze voorstanders van het Afrikaansch vijanden van het Nederlandsch zien.

Alvast één uiting uit het kamp van de voorstanders van het Afrikaansch willen wij hier, met voldoening, vooropstellen. Zij is van procureur J.G. van der Horst, den voorzitter van de vergadering, waarop di Afrikaanse Taalvereniging opgericht is. Zij geldt niet alleen onze taal, maar ons heele volk. Hij zeide:

Ik vrees dat di geskiedenis van onze Hollandse voorouders ni genoeg deur ons gewaardeer word ni. Dit is waar, ons weet almaal van di 80-jarige oorlog te'en di Spanjaarden en roem di heldedade van di Verenigde Nederlanden, maar bij weinige is daar 'n besef van wat dit Nederland beteken het ver di beskaving in Westelik Europa. En ik wil graag vandaag hier sê, dat ik di Nederlande roem ni alleen ver di historiese verleden maar ook ver di roemrijke heden. Di dag van wereldmagt en di aanzien wat magt breng, is verbij, maar wat ik veel hoger skat en wat di wereld kom om veel hoger te skat, word daar betrag. In geen ander land ter wereld, durf ik sê, is di begrip van vrijheid in alle opsigte in sulke hoge mate ontwikkeld als in di Nederlande, en waar hulli vandaag hulli toeleg op di bevordering van di welstand van di ingezetene, meen ik, dat hulli een eerste plaas inneem in di rij van volken.

Deze erkenning doet goed, omdat zij zoo zeldzaam is. Ons verleden is schoon, maar ons heden mag er ook wezen. Er zou zeker heel wat meer van gezegd kunnen worden dan de heer van der Horst te pas bracht. Wat onze schrijvers, schilders en musici voortbrengen, de mannen van de kunst in het bedrijf, onze geleerden niet te vergeten, - die allen, en anderen meer, geven ons land van heden een waardij, die ook erkend wordt bij die tot oordeelen bevoegd zijn. Dat woord, op de vergadering te Kaapstad gesproken, waardeeren wij met dat al.

* * *

Maar nu wordt 't tijd, dat wij de Afrikaanders zelf tegen elkaar aan het woord laten. Vooreerst volge hier dan een kort overzicht van een opstel van prof. Viljoen in Ons Land van 3 November, over de vraag: ‘Wat is nu eigenlik onze taal?’

Wat men Hoog-Hollandsch, Vereenvoudigd Hollandsch en Afrikaansch noemt zijn slechts ‘verschillende fazen voor 't zelfde voorwerp’. De taalvereenvoudiging heeft aan het wezen van het Nederlandsch niets veranderd. Het is een wijziging van de schrijftaal, om haar meer met de beschaafde spreektaal in overeenstemming te brengen, gelijk reeds vroeger herhaaldelijk geschied is. De beoefening van het Nederlandsch is er aanzienlijk door verlicht.

Daarmee is voor ons in Zuid-Afrika zeer veel gewonnen. Want, zonder dat de band van taaleenheid met de 13 miljoen Nederlandssprekenden in Europa en de 40 miljoen in Oost en West, die onder nederlandse invloed staan, verbroken, of de schat van Neerlands kultuur, dat wil dus zeggen van de gehele beschavingsgeschiedenis van het nederlandse volk met zijn rijke kunst en letteren, ons ontvallen is, hebben we door deze beweging het recht verkregen, in onze schrijftaal op te nemen al die kernachtige woorden, zegswijzen en uitdrukkingen, aan onze volkstaal eigen, waarvoor de algemene taal òf geen woord òf geen even juist en krachtig woord bezit.

En het Afrikaansch?

Men kan zich, evenals in alle beschaafde landen, ook te onzent in zijn gewone spreektaal blijven bedienen van een beschaafde vorm van onze volkstaal, zonder die voor schriftelijke doeleinden in de plaats van het Nederlands te willen stellen... Men kan zelfs verder gaan, zonder schade te doen aan de algemene taaleenheid, en alles wat tans op de tong leeft in den vorm van volksverhalen, sprookjes, vertelsels, fabelen en wat dies meer zij, in hun echt Afrikaanse geur en kleur bijeenbrengen. Men kan zelfs zijn volksgedichten, romantiese verhalen en dorpsvertellingen in onvervalst Afrikaans stellen.

Op school behoorde ook het Afrikaansch bij de Nederlandsche taalles te pas gebracht te worden; dan zouden de kinderen ‘gauw zien, hoe gering de af-

[p. 307]

stand is, zelfs voor Afrikaners, tussen onze beschaafde spreektaal en de hedendaagse vorm van onze schrijftaal’.

De beweging om het Afrikaansch als schrijftaal niet naast, maar inplaats van het Nederlandsch te stellen is echter af te keuren. Nadat de Afrikanders pas een taalstrijd - voor of tegen de vereenvoudiging - hebben doorgemaakt, brengt zij opnieuw verdeeldheid. Was het Afrikaansch in eigen huis alleen meester, of waren de Afrikaanders ‘min of meer eenstemmig voor het Afrikaans’, dan zou men tegen die beweging alleen kunnen aanvoeren, dat wij daarmede ‘de geweldige invloed van een kultuurtaal prijsgeven’. Maar er is in de verste verte geen eenstemmigheid. Verreweg de meeste Afrikaanders zouden, tusschen Afrikaansch en Engelsch moetende kiezen, onvoorwaardelijk aan Engelsch de voonkeur geven. Men zou dus niet alleen den invloed van de Nederlandsche beschaving verliezen, maar ook den steun van een groot deel der Afrikaanders, van de mannen van den kansel o.a. In den strijd om gelijke taalrechten voor het Hollandsch zou men dan verzwakd staan.

Dat wij het Afrikaans een goed hart toedragen, is recht en billik; dat wij 't zoeken te zuiveren van alle vreemde smetten in de vorm van barbarismen en anglicismen, die 't aankleven en ontsieren, is prijzenswaardig, is plicht. Maar in geen geval mag onze ijver daarvoor een bron zijn van verzwakking onzer nationale eenheid of verbreking van de band van stameenheid met het nederlandse volk.

Intusschen is het ook plicht te waken tegen verwildering van de volkstaal, het Afrikaansch. En dat wordt hoog tijd. Want de verbastering onder Engelschen invloed, het dooreenhaspelen van de twee talen, is al ver gevorderd, vooral onder het jongere geslacht, - gevolg voor een goed deel van het slechte onderwijs in het Hollandsch, en het gebruik van het Engelsch als voertaal van het onderwijs zoodra het Hollandsch sprekende kind op school komt. Hervorming van het onderwijs is dus noodig.

Maar die zal men alleen kunnen verkrijgen, als de Afrikaanders het eens zijn over de vraag, wat eigenlijk hun taal is.

Dus einidgt prof. Viljoen zijn betoog. Het antwoord op die vraag heeft hij al gegeven: Nederlandsch blijve de taal van den Afrikaander, met Afrikaansch als de vorm, waarin hij zich in het dagelijksche leven uit.

* * *

Van de voorstanders van het Afrikaansch als schrijftaal, als de eenige taal van het Afrikaander volk, hooren wij eerst dr. D.F. Malherbe, die te Wellington ‘in en o'er’ het Afrikaansch een voordracht heert gehouden. Het woordelijke verslag van zijn rede beslaat in Ons Land bijna 5½ kolom. Wij moeten ons dus zeer beperken. Bovendien is dr. Malnerbe's voordracht hoofdzakelijk bestemd om de meerderheid zijner landgenooten te genezen van hun geringschatting voor hun volkstaal. En dat is, vertrouwen wij, voor de meeste lezers van Neerlandia niet noodig.

In een bevattelijk wetenschappelijk betoog tracht de jonge taalgeleerde de Afrikaanders te beduiden, dat hun Afrikaansch geen dialect, maar wel degelijk een taal is; en een taal die gehoord mag worden. Als ze maar niet verbastert, gelijk ze 't maar al te erg, onder invloed van het Engelsch, bezig is te doen. ‘Nie alleen is dit Engelse, woorde me’, zegt hij, ‘maar Engelse idiome dring in ons taal bij dosijne, wat 'n bewijs is daarvoor, dat di mense begin Engels te dink - ontmoedigend voorwaar!’ Maar ook het verhollandschen van het Afrikaansch keurt hij af; b.v. ontneemt men hier en daar het Afrikaansch een zijner grondkenmerken, de dubbele ontkenning, 't geen hij aan den invloed van het Hollansch toeschrijft.

Het Afrikaansch is, volgens dr. Malherbe, geen dialect van het Nederlandsch. Het staat tot Nederlandsch in een geheel andere verhouding dan b.v. het Zeeuwsch, Groningsch enz. Uit vermenging van een aantal Nederlandsche dialecten en onder den invloed van Fransch, Duitsch, Portugeesch, Maleisch, om van inboorlingentalen te zwijgen, is het Afrikaansch als een nieuwe taal ontstaan; gevormd voor een goed deel ook onder den invloed van een schrijftaal, de bijbel.

Dr. Malherbe heeft nog een reden, waarom het Afrikaansch als taal en als schrijftaal erkend moet worden Waarom, vraagt hij, heeft men in andere landen een algemeene schrijftaal ingevoerd? Om boven de dialecten een taal te hebben, die voor allen verstaanbaar is; en het streven is altijd geweest om zoo veel mogelijk die algemeene schrijftaal tot de spreektaal van allen te maken, met verdringing van de dialecten. Het doel is dus een algemeene spreektaal. Welnu, Zuid-Afrika heeft dat doel reeds verwezenlijkt. ‘Immers, ons het 'n algemene spreektaal. Ons het dus reeds di einddoel bereikt, waarnaar alle landen van Europa vooruitzien. Ons moet net di spreektaal skrijwe en dan het ons alles’.

Aan het slot de vraag, wat de verhouding tusschen de beweging van het Afrikaansch en het vereenvoudigde Hollandsch dient te zijn. Ziehier dr. Malherbe's antwoord:

Ek is principieel te'en di idee van di vorming van 'n toekomstige skrijftaal deur vereenvoudiging, dus deur toenadering van Hollands tot Afrikaans, want di so gewonne resultaat sal gebaseer wees op 'n fondament wat in di lugt swewe. Di grote moeilikheid ver di Afrikaner is di Hollandse grammatica, di ver hom als onoverwinnelik toeskijnende vormleer. Hoe vereenvoudigd ook di vormleer sal gemaakt worde, so moet dit geen Hollandse maar wel Afrikaanse vormleer en syntaxis wees, wat als enige basis ver 'n toekomstige skrijftaal kan en mag aangenome worde. Intussen trek di Afrikaanse faalbeweging geenszins te'en Hollands op nie, maar wil di vereenvoudigde rigting tegemoet kom, ja, sij beskouw dit absoluut noodsakelik, dat di twee rigtinge binne korte tijd sal amalgameer.

* * *

In de redeneering, waarmede de heer van der Horst de vergadering opende, waarop te Kaapstad di Afrikaanse Taalvereniging is gesticht, verlangde hij, dat de Afrikaanders in Parlement, synode en vergadering Afrikaansch spreken; dat het Afrikaansch in de rechtzaal gehoord wordt. Bij het algemeener gebruik zou het Afrikaansch zich ontwikkelen. Brengt die ontwikkeling mede, dat het Afrikaansch als spreek- en schrijftaal weer nader tot het Hollandsch komt, dan zou hij er zich over verheugen.

Onder de sprekers op de vergadering treffen we ook dr. Malherbe aan. Wij weten nu wat hij van de zaak denkt. Hoe sterk hij voor het Afrikaansch voelt, bleek uit wat hij zeide, naar aanleiding van prof. Viljoen's pleit om zich niet van de dertien millioen menschen, die Nederlandsch spreken, los te scheuren. Daar voelde dr. Malherbe wel voor, maar, zeide hij, honderdmaal liever scheurde hij zich los, dan met een leven van akelig parasietendom voort te gaan.

De eene spreker voor, de andere na gaf zijn instemming met de oprichting van een Afrikaansche taalvereeniging te kennen. Ds. P. de Waal, van Leipoldtville, zeide, dat hij in zijn gemeente, staat hij niet op den kansel, bijna uitsluitend Afrikaansch spreekt. De eerw, van Niekerk, van Kaapstad, zeide, dat hij op zijn school het Afrikaansch als voertaal van het onderwijs gebruikt.

Wat er verder gesproken werd kunnen wij daar laten, aangezien de beginselen, waarover men het eens was, neergelegd waren in het verslag van een commissie, die de vergadering voorbereid had, welk verslag aan het eind eenstemmig aangenomen werd.

Het hoofddoel van de vereeniging, zoo heet het in dat stuk, is, het gebruik van Afrikaansch als spreeken schrijftaal aan te moedigen. Daartoe moet zij o.a. trachten:

[p. 308]

(a), Om mede-Afrikaners te o'ertuig, dat di taal van di Afrikaner volk Afrikaans is en dat dit, as sodanig, erkenning en ondersteuning, van Afrikaners verdien.
(b), Om Afrikaanse ouers daarop te wijs dat, waar Afrikaans ni di huistaal is ni, di kinders daar gewoonlik alleen Engels praat en lees en ernstig gevaar loop om, behalve nulle moedertaal, ook hulle nasionaliteit heeltemaal prijs te gee.
(c), Om te help om verdienstelike Afrikaanse boeke, liedere, en ander geskrifte uit te gee en te versprei.
(d), Om te sorre dat, deur middel van 'n komitee daartoe aangestel deur di vereniging, elke week in Ons Land en elke maand in de Goede Hoop, interessante leesstof in Afrikaans sal verskijn.
(e), Om alle vrinde van Afrikaans aan te moedig om die taal so suiwer te praat en teskrijwe as hulle kan, en viral om di gebruik van vreemde woorde en idiome te vermij waar bekende Afrikaanse woorde en idiome kan dien.
(f), Om daarvoor te ijwer, dat deeglike onderrig in Nederlands op onse skole gegee word, daar Nederlands di hoofbron van Afrikaans is en opdat Afrikaners so gemakkelik moenlik toegang mag hê tot di rijke Nederlandse literatuur.
(g), Om 'n strenge wetsbepaling te verkrij dat nimand tot di Civiele Dienst sal toegelaat word ni, tensij hij 'n redelike kennis van Afrikaans en Nederlands het.
(h), Om kragtig saam te werk met alle ander vereniginge wat speciaal vir di bevordering van Afrikaans ijwer, en ook om in harmonie te werk met di Z.A. Taalbond, di Afrikaanse Christelike Vrouwen Vereniging en alle ander sulke liggame wat betreft di uitbreiding van Hollands in ons land.
(i), Om alle ander doeltreffende middele te gebruik vir di versterking, ontwikkeling en bevordering van di taal.

* * *

Zoo is dan den 3en November di Afrikaanse Taalvereniging te Kaapstad ontstaan. En het lijkt of de beweging in he Kaapkolonie meer aanhangers zal vinden dan in Transvaal. Den 10en November is er te Prins Albert reeds een tweede vereenigmg opgericht. Het is waar, dat de Afrikaanders in Transvaal het in hun bestaan veelal nog te hard hebben om zich met taalkwesties bezig te houden.

De tijd zal leeren wat er van de beweging wordt. Naar de uitlatingen, over en weer, te ooraeelen, zouden wij zeggen, dat de samenwerking van di Afrikaanse Taalvereninging met lichamen ter bevordering van het Nederlandsch, als de Z.-A. Taalbond, zeer wel mogelijk is. Beide verlangen degelijk onderwijs in het Nederlandsch, beide zien in het Nederlandsch de hoofdbron van het Afrikaansch. En een overtuigd voorstander van het behoud van het Nederlandsch als prof. Viljoen vindt er niets tegen, dat het gebruik van een zuivere Afrikaansche spreektaal en een Afrikaansche volksletterkunde bevorderd wordt. Kunnen de partijen dan niet een heel eind weegs samengaan? Meer zullen wij er voorloopig niet van zeggen.