Neerlandia. Jaargang 10

[p. 265]

Door Vlaanderen.

In 't stuk ‘de taalgrens in België’ van den heer H. Meert, voorkomende in 't Vlaanderen-nummer van Juni en Juli 1904 vond ik aanleiding eens te onderzoeken, zonder dat dit onderzoek van wetenschappelijken aard zijn kon, in hoeverre Fransch-Vlaanderen nog Vlaamsch is. Reeds dadelijk kan ik zeggen, de uitkomst was allerverrassendst. Bijna zou ik zeggen, is dat hoekje Vlaanderen zuiverder Vlaamsch dan Vlaamsch-België, in zooverre ten minste, dat men daar niet die stuitende taalverloochening aantreft, die den goeden Vlaming in België tegenover den Noord-Nederlander, en tegenover elken waarachtigen vaderlander van welken landaard ook, 't gezicht met beide handen moet doen bedekken van schaamte.

Van Middelburg uit is Noord-Frankrijk gemakkelijk per fiets op eenen middag te bereiken. Met 't vooropgezette doel echter was 't beter in Nieuwpoort te overnachten, dan kon de geheele volgende dag aan Fransch-Vlaanderen worden gewijd. Zoo kon de grens van Frankrijk reeds vroeg worden overgestoken, want van Nieuwpoort is de grens niet verre meer. Eerst gaat 't nog door Veurne, een aardig en vriendelijk stedeke, en volgens de Vlamingen goed Vlaamsch. Op mijne vraag aan de Belgische grensbeambten of ik in Fransch-Vlaanderen overal met Vlaamsch terecht zou kunnen, was 't weinig bemoedigende antwoord, dat ze daar niets van 't Vlaamsch moesten hebben, en stelde ik me dan ook reeds voor met geweld van wapenen weer uit Gallië te zullen worden gedreven, want, had ik me voorgenomen, in Frankrijk zullen we ditmaal de taal van Vondel en Guido Gezelle laten klinken en geen andere. 't Ging echter reeds dadelijk volkomen naar wensch. De grensbeambte, een gestreepte nog wel, verstond en sprak Vlaamsch en zoo deed zich al dadelijk 't eigenaardige geval voor, dat een Nederlander met eenen Franschen beambte een gesprek voerde in 't Nederlandsch, en van tegenzin in 't gebruik van die taal geen spoor.

Om mij er nu van te vergewissen, dat ik in dit land te doen had met Vlamingen, die Vlaamsch spraken, deed ik van de fiets af zoo nu en dan eene vraag, meestentijds naar den weg, en zoo goed als altijd werd geantwoord in 't Vlaamsch, eene enkele maal heette 't kortaf: comprend pas. Niet te verwonderen evenwel, want de torens van Duinkerken teekenden zich reeds vaag af tegen den neveligen gezichtseinder en van Duinkerken heette 't dat 't volkomen verfranscht is.

Een krantenjongen, in eene zeer schamelijke plunje, kwam aangeloopen. Daar stak een heer in die plunje van franje, ‘Bonjour monsieur!’ ‘Zoo, jongmensch, vertel mij eens even, is dit de weg naar Duinkerken’ Lichte verwondering en toen ‘comprend pas le flamand’. Ik verloochende Vondel en verloochende Guido Gezelle! ‘Pas un seul mot?’ ‘Non, monsieur!’ Natuurlijk, dat hij nu omtrent Duinkerken bepaalde inlichtingen had te geven en inlichtingen gaf, die eene bevestiging waren van wat ik toch feitelijk reeds wist, dat n.l. Duinkerken reeds eene Fransche stad is. Van de Duinkerksche jeugd getuigde hij nog ‘toute la jeunesse parle français’. En toch is 't misschien te veel gezegd, dat Duinkerken reeds volkomen verfranscht is. De arbeidende klasse ten minste spreekt nog Vlaamsch. Wel vroeg ik in Duinkerken zelf tot vijf of zes keer tevergeefs in 't Nederlandsch naar den weg, maar toen werd dan ook begrepen, dat ik Vlaamsch sprak en werd een arbeider aangehouden. Inderdaad, de man verstond me en sprak zelf ook Vlaamsch! Hij wees me zeer vriendelijk den weg, vertelde allerlei en o.a. dat de arbeiders in Duinkerken nog wel Vlaamsch spraken. Maar een deftig heer aan de haven, kende er weer geen woord van. Duinkerken zou echter nog eene verrassing baren. Ik reed eenen soldaat achterop. De proef moest eens genomen worden of deze Nederlandsch verstond en sprak, 't zou wel merkwaardig, maar toch niet onmogelijk zijn. En werkelijk met de roodbroek kon ik een gesprek in 't Nederlandsch voeren. Een gesprek in 't Nederlandsch met eenen Franschen soldaat in Frankrijk! De volledigheid verlangt echter, dat ik vermeld, dat zijn vader een Belg was, uit de Panne (in de Belgische duinen) en dat zijn Vlaamsch zeer slecht was. Hij vertelde allerlei omtrent de vestingwerken van Duinkerken.

Nog fietste ik eene groep vroolijke bruiloftsgangers, zoo op 't oog af tot den kleinen burgerstand behoorende, voorbij, die Vlaamsch spraken.

Van de haven in de stad teruggekeerd zijnde, kwam het er op aan een goed koffiehuis te vinden. In eenen banketbakkerswinkel zouden ze daaromtrent wel de noodige inlichtingen kunnen geven. De dochter sprak echter geen woord Vlaamsch en de moeder sprak het

[p. 266]

zoo uiterst gebrekkig, dat het wel als verleerd gelden kon. Gelukkig, dat een vrouwtje uit de Panne, dat op haren wekelijkschen tocht naar stad juist aanwezig was, redding brengen kon. Die bubbelde Vlaamsch en wees mij wat ik noodig had, het beste koffiehuis uit Duinkerken. Daar sprak de kelner nu bijvoorbeeld weer Vlaamsch, wel gebrekkig, maar hij sprak 't dan toch. En in eenen bepaalden hoek hoorde ik zelfs geregeld Vlaamsch, maar dat waren naar het uiterlijk te oordeelen, buitenmenschen en van hen hoefde dat niet te verwonderen.

Mogen dus de arbeiders in Duinkerken nog Vlaamsch spreken, mijn indruk was toch, dat de stad Duinkerken voor 't Vlaamsch wel als verloren kan worden beschouwd.

Van Duinkerken had ik mij voorgenomen mijnen weg te nemen over die plaatsen, die volgens de kaart in genoemd Vlaanderen-nummer zoo goed als op de grens van het taalgebied liggen, redeneerende, dat wanneer in die plaatsen nog zuiver Vlaamsch gesproken werd, dat zeker 't geval zou zijn in de plaatsen meer binnenwaarts gelegen. En zoo ging het over Bergen, Looberghe, Wulverdinge en St. Omaars, dat reeds over de taalgrens ligt. Onmiddellijk buiten Duinkerken was alles weer Vlaamsch, zoo ook in Bergen, een stadje van zekere beteekenis, rondom in vestingwallen bekneld, waarop de roodbroeken voor Frankrijks veiligheid waakten. Het kerkhof lag er langs den weg en was vol rechtstandige grafsteenen. Op elken steen stond: à la memoire de, en dan volgden niets anders dan Vlaamsche namen.

Van Bergen is 't een lange weg naar Looberghe. De weg, een gewone grintweg, voert langs een kanaal. Aan de linkerhand verhief zich in de verte, steeds evenwijdig van het kanaal, een heuvelrand, waarop boomen en eene enkele maal een kerkje zich fijn tegen de blauwe lucht afteekenden. Aan de rechterhand daarentegen was het landschap door en door Hollandsch. Een wijde blauwe hemel boven groene weiden, weiden vlak tot aan den verren horizon, en weinig boomen. Glanzendhuidige runderen graasden er vele, en zelfs de slooten, 't meest Hollandsche wat we hebben, ontbraken niet. En op dien mooien klaar geworden zomermiddag was de lucht vol van dat gelige gouden licht, waaruit Rembrandt is geboren! Was dat Frankrijk?

't Was aangenaam langs dien eenzamen weg een vriendelijk bejaard mannetje te ontmoeten, dat wel een oogenblikje praten wilde, eenen Vlaming in hart en nieren, die wat verwonderd was met eenen Hollander zoo gemakkelijk Vlaamsch te kunnen klappen. Hij vertelde veel, onder meer, dat de priesters geregeld in 't Vlaamsch preekten. ‘Maar’, zei ik, ‘ik meen gelezen te hebben, dat dat van regeeringswege bepaald verboden is?’ Jawel, jawel, heette 't, maar ze deden het toch! En met blijkbare ingenomenheid vertelde hij van deze herderlijke halstarrigheid.

Vele wandelaars waren er verder niet langs dezen weg.

Looberghe is een eenvoudig, klein dorp; een wagenmaker vertelde hier nog, dat niet ver van het dorp af reeds uitsluitend Fransch gesproken werd. De weg voerde verder nog steeds langs het kanaal, dat op een bepaald punt overgestoken moest worden, en daar ging 't de heuvelen tegemoet, die dra bereikt waren

[p. 267]

en daarmede was 't plotseling een geheel ander landschap.

Wulverdinge, vriendelijk gelegen, was spoedig bereikt. Voor eene herberg stonden twee mannen, die juist aan eenen afrijdenden wagen eene goede reis toeriepen. Aan dat tweetal was 't te zien, dat we aan de scheiding waren niet alleen van twee taalgebieden, maar ook van twee rassen. De een blond en rustig en rond in de stevige schouders, een Germaan; de ander slank en bewegelijk met een geestig spottend oog, een Gallier, de onverbasterde nazaat van die Galliers, waarvan Caesar verhaalt, dat ze den reiziger omringen en hem nieuwsgierig vragen vanwaar hij komt en wat voor nieuws er is. Afgestapt, was ik in den herberg zelf al spoedig 't mikpunt van zijnen luchtigen Gallischen spot, dat merkte ik wel aan den helderen lach van de waardin en den goedigen, rustigen glimlach van den ronden, blonden man. ‘Een glas melk juffrouw!’ ‘Malaga!’ spotte de Celt, die 't niet verstond, en in melk malaga meende te hooren, zich vroolijk makend over de onnoozelheid van dezen reiziger, die hier malaga verlangde, ‘Malaga!!’ En alles aan hem scheen levendig van overmaat van geest, tot zelfs zijn baardje. ‘Malaga?’ vroeg de waardin verwonderd, terwijl de Germaan zijn zelfden rustigen glimlach lachte. ‘Malaga?’ vroeg ik nu zelf verwonderd, er niets van begrijpend. En onderwijl regende 't kwinkslagen uit den mond van den Franschman. ‘Een glas melk!’ herhaalde ik ten slotte, een beetje kort. ‘Ah, du lait?’ vraagt nu de waardin, want daar ging haar een licht op. ‘Juist, juffrouw, du lait, melk’. En daar was 't raadsel opgelost; ik geloof, dat onze vroolijke spotter, die zijnen spotlust nog graag wat den vrijen teugel had gelaten, 't jammer vond. 't Was hem nog niet recht duidelijk waarin de oplossing bestond, maar hij was dan ook de eenige, die 't Vlaamsch niet machtig was. Met de waardin en den Vlaming volgde nu nog een kort gesprek in 't Vlaamsch, waarop de tocht weer werd voortgezet niet dan nadat de Gallier met vele en levendige gebaren en met lichten spot in zijne stem, mij duidelijk had gemaakt, hoe ik den weg moest nemen naar St. Omaars.

Voor St. Omaars ligt een klein plaatsje St. Momelin, eens Vlaamsch, nu reeds zoo goed als Fransch. Een Vlaamsche wegwerker had 't met eenen anderen blijkbaar Vlaamschen naam genoemd. De weg voert van St. Momelin naar St. Omaars langs een klein riviertje. Hier reed ik halverwege de beide plaatsen een burgermannetje achterop. Dat kon nooit een Franschman zijn! In zijn net donker Zondagsch pak, met zijne donkere pet op en met zijn eenvoudig gezicht, was hij alles eerder dan een Franschman. Hier, in dit land, was hij eene natuurschennis, een vloek bijna. In den Purmer, op weg naar de markt in Purmerend, daar zou zijne verschijning niemand hebben verwonderd! Spreekt u Vlaamsj (Vlaamsch is in Fransch-Vlaanderen Vlaamsj)? Ja, hij sprak Vlaamsch, ik had dus juist gezien. Deze man vertelde nu, dat het riviertje, waarlangs de weg voerde, de scheiding vormde tusschen 't Fransch en 't Vlaamsch. Al wat aan den eenen kant lag was Fransch en al wat aan den anderen kant lag Vlaamsch. Op mijne vraag of St. Momelin nog een anderen naam had, antwoordde hij bevestigend. De Vlamingen noemden het bake of bague of met eenen soortgelijken naam. En dat kwam, omdat de brug over 't riviertje in St. Momelin er vroeger nog niet was. Toen voeren de menschen van de eene naar de andere zijde met eenen bak, eene pont dus. En naar dit overzetmiddel was de plaats genoemd.

St. Omaars is Fransch, volkomen Fransch, hoewel 't eens Vlaamsch is geweest.

Gaat men van St. Omaars naar Cassel, dan duurt het geruimen tijd, alvorens men weer op Vlaamsch taalgebied is. In een zeer armoedig arbeidersgezin, bleek men 't Fransch niet eens te kennen.

Cassel is meer dan een dorp; 't is eene kleine stad, zeer hoog gelegen, met 't uitzicht op een heerlijk panorama, dat zich naar alle zijden ontrolt. Er zijn een paar zeer goede hotels. In een daarvan sloeg ik mijne tenten op en vond er zeer hartelijke en zeer voorkomende menschen, die ook Vlaamsch spraken, zooals alle inwoners, met uizondering dan van hen, die niet oorspronkelijk van de plaats zelve zijn. Het hotel was tegelijk koffiehuis, en nu was 't opvallend, dat de bezoekers uitsluitend Fransch spraken. Ook de bewoners van 't huis gaven de voorkeur aan 't Fransch en zoo was mijn indruk, dat, werd 't al gesproken, 't Vlaamsch in Cassel toch min of meer gold als de taal van de eenvoudige lieden.

Den volgenden morgen raakte ik den weg naar Hazebroeck kwijt. Twee jonge mannen van 't land brachten mij weer terecht. Als alle Vlamingen uit dien hoek, meenden ook zij, dat ik wel van Yperen zou zijn en als alle Vlamingen waren ze niet weinig verbaasd te hooren, dat ik een Hollander was. Maar zou een eenvoudige plattelander in Holland ook niet verwonderd opkijken wanneer hij in zijn goede dorp eenen Franschman ontmoette, die Hollandsch sprak? 't Gesprek viel op de middelen van bestaan in deze streek. ‘Dit is de rechte butterstreek’ zei de een, en een boer uit den Beemster zou 't volmaakt zoo gezegd hebben! Ook omtrent de prijs van de boter lichtten ze in, maar waar de boter heen zou gaan, dat wisten ze eigenlijk niet, ze dachten naar Parijs.

In dit gedeelte van Fransch-Vlaanderen trok mijne opmerkzaamheid, wat ik niet meer gedacht had te zullen aantreffen. Zoodra men na Veurne de Fransche grens over is, is 't met de Vlaamsche opschriften gedaan. En hier tusschen Cassel en Hazebroeck, dook er in eens een op. Op eene kleine herberg stond: Au treur niet. Hoe een Franschman dat wel uitspreken zal! Na Hazebroeck volgde er nog een: Au zagt Leven, eveneens op eene herberg. Een jongen, die zich daar juist bevond en geen Vlaamsch meer sprak, moest dat eens uitspreken. ‘Au zagte Lèven’ zei hij ‘En weet je wat dat beteekent?’ ‘Au douce vie!’ Dat wist hij dus, maar zijne tante woonde daar en dat was eene Vlaamsche, die zal hem dus wel ingelicht hebben. Een derde opschrift, eveneens op eene kleine herberg luidde: A l' Haegdoorn.

Hazebroeck is als Cassel, eene kleine stad. Eene vrouw lichtte mij in zeer slecht verstaanbaar Vlaamsch in, omtrent den weg naar Belle op de grens van Frankrijk en België. Vlaamsch werd dus in ieder geval in Hazebroeck gesproken. Ongeveer midden tusschen Hazebroeck en Belle reed ik een oogenblik let-

[p. 268]

terlijk langs de taalgrens. Ik vermoedde 't reeds. Eene vrouw had op de vraag of de weg naar Belle liep, geantwoord: comprend pas. Maar een man, nog geen tweehonderd meter verder, bleek de Dietsche tale weer machtig te zijn. Hij vertelde hoe daar 't Fransch en Vlaamsch aan elkaar grensden. Op twee boerderijen, vlak aan den weg, werd slechts Fransch gesproken, maar op eene boerderij in de onmiddellijke nabijheid Vlaamsch, en zoo wees hij ze aan, hier Fransch, daar Vlaamsch. Onder meer vertelde hij ook nog, dat daar eveneens de pastoors in 't Vlaamsch preekten. Letten we nu op de taalgrens, zooals die getrokken is op de kaart in genoemd Vlaanderen-nummer, dan blijkt deze eenigszins onjuist. Op dat punt, midden tusschen Hazebroeck en Belle valt de grens te veel uit in 't voordeel van 't Vlaamsch, daar had de lijn noordelijker getrokken moeten worden.

Belle, dat niet ver van de grens af ligt, is Vlaamsch. Een paar der bewoners knoopten gaarne een gesprek aan en spraken zeer goed Vlaamsch, hoewel van eenen koffiehuishouder weer vermeld moet worden, dat hij 't eenvoudig weigerde te spreken. Evenwel, de laatste indruk dien ik mee zou krijgen, alvorens de hooge heuvels te beklimmen, die de natuur zelve hier heeft opgeworpen als eenen dam tusschen Frankrijk en België, zou schitterend zijn. Met den grens-beambte, eenen onder-officier, onderhield ik me nog eenigen tijd in 't Nederlandsch. Zijn Vlaamsch was sierlijk en welluidend, en hij sprak 't dan ook met welgevallen. En zoo verliet ik dan Fransch-Vlaanderen, met den indruk, dat de Vlamingen daar nog zuivere Vlamingen zijn. Vlamingen naar taal en lichaamsbouw, ook lichaamsbouw, want 't verschil in uiterlijk tusschen den eigenlijken en den Vlaamschen Franschman, is inderdaad al zeer opvallend.

Middelburg.

E. BESSE.