Neerlandia. Jaargang 10

Zuid-Afrika.

Spreek- en schrijftaal.

Wanneer mag een woord uit de gemeenzame spreektaal in de schrijftaal worden opgenomen? Dat is een vraag, waarmede men zich tegenwoordig in Nederland het hoofd niet meer breekt. Een uitdrukking moet al heel gemeenzaam zijn, om niet te zeggen: gemeen, zal ze niet in de schrijftaal opgenomen mogen worden. Dat was nog niet zoo lang geleden gansch anders. Het geslacht is zoo oud nog niet, dat op school geleerd heeft, nooit heel voor zeer te schrijven, niet al voor reeds, niet mooi voor schoon, nooit wou voor wilde, enz. Als er voor een begrip een deftig, in den omgang ongebruikelijk, en een gemeenzaam, dagelijks gebruikt woord was, dan moest men het deftige schrijven. In de zinswending evenzoo. In weinige jaren is dat anders geworden. Het zou nu moeilijk gaan een lijn te trekken tusschen wat men zeggen en schrijven mag, althans in de keuze der woorden.

In Zuid-Afrika is dat met het Hollandsch nog anders, - wel begrijpelijk, omdat het Hollandsch er weinig of niet spreektaal is. Het is er overwegend schrijftaal. Men leert het uit de boeken. En die boeken zijn bijna uitsluitend uit den tijd, toen men het hier te lande onoorbaar achtte, vele woorden uit de dagelijksche omgangstaal in geschrifte op te nemen. Het Hollandsch van Zuid-Afrika, hoe vloeiend door verscheiden Afrikaanders geschreven, heeft daardoor somwijlen iets schoolsch; trouwens niet erger dan nog bij velen hier te lande.

Maar nu is in de laatste paar jaren, ook onder den invloed van de taalvereenvoudiging, door den Zuid-Afrikaanschen Taalbond ingevoerd, ginds een verlangen naar losser schrijftaal gekomen. Daartoe wil men een aantal woorden, die men in de spreektaal - overwegend het Afrikaansch - gebruikt, in de schrijftaal opnemen. Dat heeft de Taalbond van den aanvang af goed en noodig gevonden, maar hij handelde verstandig, dunkt ons, om de deur niet wagenwijd open te zetten. Het gevaar was dan groot, dat Engelsche woorden en uitdrukkingen bij karrevrachten ingevoerd werden. De Taalbond benoemde een raadgevende commissie, die beoordeelen zou, welke woorden uit de spreektaal in de schrijftaal opgenomen mochten worden. Die commissie bestaat uit de heeren P.J.G. de Vos, E.C. Godee-Molsbergen en W.J. Viljoen, allen hoogleeraar te Stellenbosch. In de Unie, het maandblad van de Zuid Afrikaanse Onderwijzers Unie, van Maart geeft de commissie nu een lijst van woorden, die h.i. in de Hollandsche schrijftaal van Zuid-Afrika burgerrecht verdienen.

De lijst is te lang - al is zij niet als een volledige lijst bedoeld - om hier geheel over te nemen, maar ziehier eenige voorbeelden: Aardig (ook in den zin van onaangenaam), achteros, achterrijder, afnemen, afnemer (fotograaf? of klant? - N), assegaai, baadje, baar, beestevleesch, biltong, blatjang, bobotie, bokmakierie, bottel (ter onderscheiding van flesch), citroen (Eng. citron), donga, drift, flauw (in den zin van moe), jachten (naast jagen, Eng. to hunt), jachter (naast jager), jongens (in den zin van gekleurde arbeiders), kambroo, kapje, karba, karroo, katjepiering (naam van een bloem), kierie, klip, kloof, knopkierie, kombaars (syn. van deken), land (grond, akker), uitspanning (uitspanningsplaats), veldschoen, vuurhoutje (voor lucifer) enz.

Van vele van deze woorden zou men geneigd zijn te denken, dat het nauwelijks de vraag geweest kan zijn of ze in de Hollandsche schrijftaal van Zuid-Afrika opgenomen mochten worden; b.v. achter-

[p. 120]

rijder, assegaai, jongens, kombaars, veldschoen, vuurhoutje enz. De Hollandsche kranten daar hebben ze sedert vele jaren gebruikt. De uitdrukkelijke vermelding, dat ze geschreven mogen worden, is dan alleen te verklaren uit wat wij zooeven zeiden, nl. dat er in Zuid-Afrika een stilstaand of gestold of versteend Hollandsch - hoe zullen wij 't uitdrukken? - als de schrijftaal is aangenomen. Maar dat wordt dan nu anders.

Dat vreemde woorden voor zaken, die in ons land onbekend zijn en er dus geen naam hebben gekregen, als behoorende tot het Afrikaansche Hollandsch worden aangenomen, woorden ontleend aan het Maleisch of een der inboorlingentalen of het Engelsch, of ook wanneer ze nooit anders dan dan met die namen genoemd zijn, is onvermijdelijk; b.v. namen van dieren, vruchten, bloemen, drijven inplaats van koetsier enz. Maar is de commissie soms niet wat al te gul met het burgerrecht voor zulke woorden? Wij vinden in de lijst b.v. ‘brake (als synoniem van rem)’. Wanneer rem in Zuid-Afrika bestaat, waarom dan het Engelsche brake, dat hetzelfde beduidt, het stempel van Afrikaansch Hollandsch opgezet? Komt daar straks b.v. juts (als synoniem van rechter), legislatieve council (als synoniem van wetgevenden raad) bij? Die en dergelijke Engelsche woorden vindt men tegenwoordig in de Hollandsche kranten van Zuid-Afrika gedurig.

Waarom ook de Engelsche namen van cricket- en voetbalspel als Afrikaansch-Hollandsch geijkt? Wij vinden in de lijst: forward, full-back, goal, half-back, inning enz. Natuurlijk, dat men die woorden schrijven mag. Men moet ze gebruiken, als men het over cricket of voetbal heeft, zoolang er nl. geen Hollandsche woorden voor gekozen zijn. Maar laat men ze als vreemde technische uitdrukkingen gebruiken! Wij vinden 't hierom ook jammer, dat die Engelsche woorden tot Hollandsche worden uitgeroepen, omdat er al velen zijn, die bij cricket- en voetbalspel zich van Hollandsche benamingen bedienen. Ook in Zuid-Afrika. Wij herinneren ons in Afrikaansche bladen van voetbalwedstrijden wel verslagen gelezen te hebben, waarin teekenachtige Hollandsche, of dan Hollandsch-Afrikaansche, woorden voor de Engelsche in de plaats waren gesteld. Hier te lande dringen Hollandsche benamingen ook langzamerhand door. Laat men deze vreemde woorden daarom niet te spoedig het burgerrecht verleenen.

Wij hopen, dat de commissie ons deze opmerkingen, met al de bescheidenheid gedaan die ons in Zuid-Afrikaansche taalaangelegenheden voegt, ten goede zal houden. Wij begrijpen al het moeilijke van haar taak.

Een natie, die hare taal niet in eere houdt, verloochent haren volksaard, verspeelt hare vrijheid en is den ondergang nabij.
M. de Vries.