Neerlandia. Jaargang 10

[p. 45]

Het Beschavingswerk op Curaçao.

Ik vrees, dat het artikel: ‘Het verval van Curaçao’ in het Februari-nummer van Neerlandia heel wat ongenoegen en verontwaardiging in die kolonie verwekken zal. Ik voor mij kan niet anders dan mijn volle ontevredenheid en afkeuring over de strekking en de plaatsing van dat stuk te kennen geven. Ik begrijp eenigszins de moeilijkheid, waarvoor de Redactie geplaatst werd. Ik kan mij zelfs voorstellen, dat de Redactie een weldaad meende te bewijzen aan de Groep der Antillen door de opname van dat artikel, waarin het voor haar, met Curaçaosche toestanden minder bekend, den schijn had, alsof hier de vinger gelegd werd op de wondeplek der kolonie. Weshalve zij, vol waardeering voor den moed van den schrijver, wellicht meende ook zijn anonymiteit te moeten eerbiedigen. Doch bij mij staat het vast, dat de Red. op een dwaalspoor gebracht is. Een zekere geruststelling is het voor mij en voor de Groep der Antillen, dat de Redactie uitdrukkelijk verklaard heeft (bladz. 30): ‘dat zij zich in dezen geen partij stelt.’ En in haar alles overheerschend verlangen om éénheid en samenwerking te zien en te brengen onder alle takken en groepeeringen van den Nederlandschen stam, bevestigt zij die verklaring, door mij de gelegenheid te openen, voor de eer van de Antillengroep op te komen.

Zelden kwam mij een stuk onder de oogen, waarin zooveel losse beweringen zonder eenig bewijs worden vastgelegd. Al die beweringen stuk voor stuk te weerleggen is onbegonnen werk. Doch het is ook onnoodig. Want de verontwaardiging, die dat Februari-nummer in onze kolonie met name in den kring der ‘Curaçaosche vrouwen’ zal veroorzaken, zal reeds voldoende protest zijn tegen de anti-Nederlandsche gezindheid, die der Curaçaosche vrouw wordt ten laste gelegd. Evenmin wil ik hier redetwisten over hetgeen de schrijver in zake landbouw te berde brengt. Landbouw-dissertaties zijn in een tijdschrift als Neerlandia minder op haar plaats. Dit alleen moet mij van het hart, dat iemand, die den Heer Rijkens aanhaalt als betrouwbaar gezag in landbouw- en alle mogelijke C'sche aangelegenheden, misschien de lezers buiten de kolonie, der zaken onkundig, kan misleiden, maar bij een ieder op Curaçao, van den hoogsten overheidspersoon tot den geringsten kantoorbediende, alle geloofwaardigheid ten eenenmale verbeurd heeft.

Het hoofddoel van het artikel is eigenlijk het onderwijs en de taal in onze kolonie te bespreken, maar de heimelijke toeleg het beschavingswerk der R.K. Geestelijkheid te verkleinen, bespottelijk te maken en in twijfel te trekken. Op dat terrein wil ik dien strijder-met-gesloten-vizier uit zijn hinderlaag opjagen en voor zijn onridderlijke kunstgrepen afstraffen.

In het Curaçao-nummer van Neerlandia (afl. Juli-Aug. 1905) had de heer Chumaceiro, rabbijn bij de Joodsche gemeente op C., een zeer waardeerend artikel: ‘De Nederlandsche taal op Curaçao’ geschreven. Het was niet de eerste maal, dat door andersdenkenden den lof van het beschavingswerk der Kath. Kerk op ons eiland verkondigd werd. Die waardeering van die zijde bewees uiteraard, dat hier der waarheid hulde gebracht werd. Het gold hier geen uitdaging. Bovendien het Curaçao-nummer was geen strijdschrift. Geboren uit het verlangen om onze kolonie meer bekend te maken, hadden alle standen en gezindten, mannen èn uit de kolonie èn uit het moederland ieder het zijne bijgebracht. Als door natuurlijk instinct gedreven, had ieder alle twistgeschrijf vermeden, alles buiten bespreking gelaten, wat de neutrale grens overschreed, of een polemiek kon uitlokken. Het gevolg was, dat alom de lof over het welgeslaagde nummer algemeen en zonder voorbehoud was.

Nu echter deze onbekende, (we zullen hem in het vervolg kortheidshalve X noemen) uit enkele woorden van den heer Chumaceiro munt tracht te slaan van onedel gehalte en valschen klank, is het onze plicht daartegen in verzet te komen.

‘Sedert de Europeesche macht hier is gevestigd geworden, had de heer Chumaceiro gezegd, heeft de R.K. Geestelijkheid zorg gedragen voor de opleiding en ontwikkeling der lagere volksklasse en aan diezelfde R.K. Geestelijkheid hebben wij het dus te danken, dat de beschaving, hoewel gebrekkige,

[p. 46]

onder de verscheiden rassen..... het standpunt heeft bereikt, die zij thans inneemt. Alhoewel de kiemen door de Spaansche geestelijkheid gelegd zijn, en mogelijk met onze gevoelens en denkbeelden niet overeenstemmen, moet men wel berdenken, dat de R.K. Geestelijkheid thans, bijna zonder uitzondering, in Nederland is geboren en dat zij, buiten kijf, haar Spaansche ambtgenooten over het algemeen in karakter en kennis verre overtreft.’

‘Let wel,’ zegt nu X., het tegenwoordig standpunt der beschaving op C. ‘is dus te danken aan de R.K. Geestelijkheid, die zorg heeft gedragen voor de opleiding en ontwikkeling.’ Zeker, dat zal ook diezelfde Geestelijkheid wel toestemmen. Maar in plaats van de schouders op te halen voor het werk dier priesters, zal men nog meer bewondering voor hen gevoelen, na in eenige korte historische trekken dat beschavingswerk meer van nabij beschouwd te hebben. De heer Ch. vermoedde het, dat door de Spaansche geestelijken niet veel meer dan ‘de kiemen’ gelegd waren voor de huidige beschaving, doch overschatte niet weinig haar invloed door te veronderstellen ‘dat reeds sedert de Europeesche overheersching voor de ontwikkeling der lagere volksklasse was zorg gedragen.’ Want niets is er, om te bewijzen, dat reeds onmiddellijk bij de ontdekking van het eiland in 1499 door Alonso Ojeda het missiewerk werd aangevangen. Wel staat het vast dat omstreeks 1528 en later een Sp. priester hier werkzaam was. Doch wat beteekent dit, daar bij de overname van het eiland door de Hollanders in 1634 bijna de geheele Indiaansche bevolking met inbegrip van den kath. priester naar de kust van Venezuela werd overgebracht? Zóó ging de mogelijke beschaving, die er verspreid was, vrij wel verloren. In geen geval werd daarop voortgebouwd. Want in de eerste jaren der West-Ind. Compagnie werd geen priester op het eiland geduld. Intusschen breidde de handel zich uit. Curaçao werd de groote slavenmarkt van West-Indië Het eiland werd langzamerhand met nieuwe bewoners bevolkt, met heidensche slaven, uit Afrika aangevoerd. Eindelijk in 1704 vestigde zich, in den beginne wellicht ter sluiks, de eerste kath. priester M.C. Schabel op het eiland en ter wille der vele Fransche kooplieden, die hier handel dreven, werd die missionaris en later zijn opvolgers toegelaten. Waar nu op C. van afstand tot afstand 8 bloeiende parochies zijn, was gedurende de geheele 18e en nagenoeg de eerste helft der 19e eeuw slechts één katholieke kerk en één enkele priester, bij uitzondering twee, somwijlen echter gedurende langen tijd geen enkele priester werkzaam. Wat kon één priester bij zulk een uitgestrekte en talrijke bevolking verrichten? Geheel zijn werkzaamheid bleef beperkt tot het stadsgedeelte, en bepaalde zich tot het toedienen der Sacramenten van het Doopsel en der stervenden, bij hooge uitzondering ook van het Sacr. des huwelijks. Soms werden op één enkelen dag 60 tot 100, eens zelfs tot 200 doopsels, meestal aan slaven toegediend. De kath. Kerk kon onmogelijk de vleugels harer menschlievende en beschavende werkzaamheid uitslaan. Aan onderricht kon niet gedacht worden. Hindernissen en belemmeringen van allerlei aard werden bij voortduring in den weg gelegd. Nog in 1785 werd tegen een Kath. priester Theodorus ten Oever een boete geëischt van 10.000 gld. en verbanning van het eiland en afbreking van het altaar, alleen ‘wegens het toedienen van het Doopsel en het in ondertrouw nemen en het oefenen van clandestienen godsdienst.’ En wat kon er van het beschavingswerk der slaven terechtkomen, die na het ontvangen van het Doopsel bijna geheel van den invloed en het onderricht des priesters verstoken bleven? Eerst met de komst van den Apostolischen Prefect M. Nieuwindt in 1824 werd het missiewerk op meer degelijken grondslag ingericht en uitgebreid. Vooral na zijn wederkeer uit Holland als bisschop in 1842, nam de missie in bloei toe, doch ten koste van tallooze offers en bovenmenschelijke krachtsinspanning en niettegenstaande kleinzielige tegenwerking. Eigenlijk moet men zeggen, dat eerst tusschen de jaren 1850 en 1860 het missiewerk in de buitendistricten op C. en eveneens op de overige eilanden voldoende georganiseerd was en de beschavende invloed der kath. kerk zich overal kon doen gelden. Eerst van dien tijd, niet sedert 1634 en minder nog sedert 1499, ‘toen de Europeesche macht hier is gevestigd geworden’, kan er van een beschavingswerk der R.K. Geestelijkheid in deze kolonie sprake zijn.

Eerst in dat tijdvak van 1850-60 werden achtereenvolgens op de verschillende plaatsen van het hoofdeiland parochies met een vasten pastoor opgericht, zelfs de andere eilanden deelden in dat voorrecht. Tot aan datzelfde tijdvak ook waren er nog geen scholen, kon nog niets voor het onderwijs gedaan worden. In 1842 kwamen de eerste zusters, die in datzelfde jaar de eerste school openden aan de Overzijde op C. Werd dat onderwijs op prijs gesteld? De school nam steeds in bloei en in aantal leerlingen toe. Het Bestuur der kolonie daarentegen deed niets, ja erger, het belemmerde het beschavingswerk onder de inlandsche bevolking. In 1848 en 1849 werd een aanvraag, om een katholieke bijzondere school op te richten op de eilanden Bonaire en St. Martin... van de hand gewezen. Van het nieuw voorgestelde Reglement op het beleid der Regeering in 1852 (zie Curaçaosche Courant nr. 9 van 28 Febr. 1852) luidde het 89^ste artikel: ‘De Regeering moet zorgen, dat overal, waar de talrijkheid der EUROPEESCHE bevolking dit vordert, openbaar lager onderwijs wordt gegeven.’ Zóó werden dus nog in 1852 door het Bestuur de geheele bevolking, voor zoover zij uit slaven en vrije kleurlingen bestond, van alle onderwijs uitgesloten.

Waar zoovelen een heidensche onverschilligheid aan den dag legden, ging Mgr. Nieuwindt, als een ware pionier der beschaving, rusteloos voort, de belangen der verstooten bevolking te behartigen Zonder eenigen moreelen of finantieelen steun der Regeering opende hij school na school, en op het voorbeeld der christelijke middeleeuwen stichtte hij naast elke parochiekerk, ook een school voor de

[p. 47]

jeugd. Ondanks het herhaald en dringend aanbod van de zijde des bisschops kwam geen slaaf nog die scholen bezoeken. Van de meer dan 700 gouvernementsscholen op Bonaire kon men niet besluiten een enkelen, zelfs niet des avonds na afloop van het werk, ook niet des Zondags aan het onderricht te laten deelnemen.

Toch was dit deel der bevolking niet geheel zonder eenige leiding gebleven. Het had zich gevoelig betoond voor de zachte en teedere leiding van den godsdienst, de eenige, die als een liefhebbende moeder die misdeelden liefhad en hun zedelijke opvoeding ter harte nam.

Den 12^den Januari 1860 legde Mgr. Nieuwindt het moede hoofd voor altijd ter ruste. Bijna 40 jaren lang had hij gearbeid voor het zielenheil en de beschaving van Curaçao's inlandsche bevolking. Drie jaar later, den 1^sten Juli 1863 werd de slavernij afgeschaft, en daarmede het laatste struikelblok voor de beschaving weggenomen; dat, wat twee eeuwen lang de schande was geweest onzer kolonie, opgeheven.

Met angstige spanning zag men dien dag in onze kolonie tegemoet. Niet ten onrechte vreesde men, wanneer aan die duizenden van slaven op eens, bijna onvoorbereid, de volle vrijheid zou gegeven worden, wellicht in woeste, ongetemde kracht niet alleen de blijdschap, maar ook lang ingehouden wraakzucht tegen vroegere soms wreede meesters zou losbarsten. De toenmalige Gouverneur der kolonie J.D. Crol riep de hulp en de medewerking in van den Apost. Vicaris Mgr. Kistenmakers, opdat die dag der vrijheid ook een dag des vredes zou zijn, en de vroegere slaven zich ook hun vrijheid zouden waardig toonen. En het beroep des bisschops op zijn ‘veelgeliefde kinderen en vrienden’ bleek niet te vergeefs. De St. Annakerk van Curaçao ‘waar een pontificale H. Mis met een plechtig Te Deum werd opgedragen, aanschouwde dien dag een tooneel als nooit te voren. De aandoening en het enthousiasme der vrijgemaakten scheen aan waanzin te grenzen. Doch de dankbaarheid voor de weldaad der vrijheid behield de overhand. Geen kreet van wraak en oproer weerklonk. De orde was voorbeeldig. Was de invloed van den godsdienet hier niet overduidelijk?

X, de onbekende schrijver in het Febr.-nummer van Neerlandia, schijnt niet veel waarde aan den godsdienst te hechten. Eenige jaren vóór de emancipatie had Mgr. Nieuwindt aan de Nederlandsche regeering geschreven: ‘Ik geloof niet, dat ik mij te veel laat voorstaan, indien ik gerustelijk beweer, dat voor geen oproer, geen merkelijke schennis van eigendommen, nog veel minder van personen, alhier te vreezen is, indien ons, priesters, de noodige middelen gegeven worden, om op de harten der menschen in godsdienstigen zin te kunnen werken. Ja, ik durf gerustelijk beweren, dat onze invloed meer zal ten uitvoer brengen, om rust en kalmte in deze kolonie te handhaven, dan een talrijk, kostbaar en mijns bedunkens, ondoelmatig garnizoen in staat is, zulks te doen. Ik bedoel hier niet zoozeer het godsdienstig onderwijs, als wel het schoolonderwijs; onkunde of liever domheid is niet slechts het kenmerk van onbeschaafdheid, maar ook al te dikwijls de moeder van ondeugd en wanorde... enz.’ Zoo iets kan X zich niet voorstellen. Waarom zou men ook niet zonder den invloed van den godsdienst de gemoederen zelfs van kleurlingen in bedwang kunnen houden? ‘Het zou wel de moeite waard zijn na te gaan - aldus zijn eigen woorden, - of ook op andere eilanden of in Suriname zooveel vrees voor opstand behoefde te zijn, of wel of er zonder de hier zoo aangeprezen middelen ter voorkoming daarvan, ook elders in onze koloniën iets heeft plaats gehad, dat op opstand geleek.’

Ook ik vond het de moeite ruimschoots waard, dit eens na te gaan, en met het resultaat van dat onderzoek zal ik het geheugen van X wat opfrisschen. Is X dan geheel en al onbekend met de geschiedenis onzer eilanden? Heeft hij nooit iets gehoord van den slavenopstand op C. in 1795? Of speculeert hij op de onwetendheid zijner lezers? De revolutiekreet in Frankrijk aangeheven, had zijn echo's voortgestuwd tot in West-Indië, alwaar zij met geestdrift waren opgevangen allereerst in Haïti, en daarna op ons eiland. Onder aanvoering van de negerslaven Toela en Bastiaan kwam de geheele slavenmacht der Westdivisie van Curaçao in opstand, die alles platbrandde en zwoer alle blanken te zullen vermoorden. Toen bleek ook, hoe weinig zij nog voor den invloed van den godsdienst ontvankelijk waren. Want het kalme en bezadigde woord van Pastoor J. Schenck, die als een vredesgezant van het Bestuur tot hen kwam, vermocht niet hen tot onderwerping te bewegen. Eerst door hun bloedige nederlaag op de heuvelen rondom de plantages Fontein en Porto-Marie werd de opstand gesmoord.

Vindt X. het nu nog ‘de moeite waard na te gaan, of... ook in Suriname zooveel vrees voor opstand behoefde te zijn?’

Het verraadt al heel geringe kennis van de geschiedenis der slavernij in Suriname, zoo men opstanden onder de negers aldaar in twijfel durft trekken. Geheel de eerste helft der 18e eeuw dóór waren opstanden onder de slaven aan de orde van den dag. Boschnegers werden zij genoemd, ook wel Marrons, die zich in de wouden van Suriname aan de slavernij hadden onttrokken; dezen nu bedreigden de kolonie te vuur en te zwaard. En hun afstammelingen tegenwoordig nog in de bosschen, zijn nu nog daar, ter bevestiging van hun oproerige gezindheid. En gedurende al dien tijd was er, beter nog, mocht er geen kath. priester zijn in Suriname. Want zoo zegt terecht Bossers in zijn ‘Geschiedenis der Kath. Missie in Suriname’: ‘Een historisch feit is het, dat door niemand kan geloochend worden, dat gedurende het lange tijdperk van het slavenstelsel, deze allen op weinige uitzonderingen na, - die gelukkig in het eerste vierde deel van onze eeuw (19e) vooral zijn voorgekomen, - dat deze allen stelselmatig van het Christendom zijn teruggehouden. De eigenaren vreesden, dat het Christendom hun het onbeperkt meesterschap ook over de ziel en het moreele der slaven zoude ontnemen.’

[p. 48]

Al deze slavenopstanden gingen buiten ons katholieken om. Ook van het laatste oproer in Suriname tijdens gouverneur Savornin Lohman is officieel erkend, dat de Katholieken er geheel buiten stonden.

Of ook ‘elders in onze koloniën, iets heeft plaats gehad, dat op opstand geleek’, is de naïeviteit wel wat vèr gedreven. Ik meen, dat de geschiedenis van onze Oost-Indië, van haar begin tot den dag van heden, een doorloopende reeks van opstand en oproer, van veldtochten en oorlog is geweest.

Eerst in 1863 werd op Curaçao de slavernij afgeschaft. X. moet dus niet uit het oog verliezen, dat nu na 40 jaren nog twee geslachten in leven zijn van al degenen, die toen de vrijheid kregen, van welken alléén het jongere toen nog in de gelegenheid was, de voordeelen van het onderwijs te genieten, en wier jeugd het nog mogelijk maakte, hun karakter en neigingen door den invloed van den godsdienst en beschaving te veredelen. Wanneer de schrijver dit goed in het oog houdt, dan tart ik hem een volksstam aan te wijzen, die na slechts een vijftig jaren van missiewerk en ondanks zoo'n groote tegenwerking, over het algemeen zulk een gedweeheid, zulk een liefde tot den arbeid, zulk een onderworpenheid aan 's lands wetten, zooveel orde en tucht geeft te aanschouwen als de bewoners van de eilanden Curaçao, Bonaire en Aruba. Wij weten te goed, hoeveel jaren er noodig zijn geweest, om de volkeren van Europa uit hun barbaarschheid op te heffen. Spreek mij niet van de zooveel hoogere beschaving der Engelsche en Fransche Antillen. Gij zult er meer rijkdom, weelde en opschik vinden, maar ook meer losheid van zeden, en vooral minder ordelievendheid. Nog geen 5-tal jaren is het geleden, dat een negeroproer te Trinidad met geweld van wapenen moest onderdrukt worden, nadat het oproerige volk het gouvernementsgebouw in brand had gestoken. Insgelijks werd nog in November van het vorig jaar een dergelijke opstand in Georgetown (Demerare, Engelsch Guyana) ten koste van vele dooden gedempt.

Ten slotte beveel ik denzelfden schrijver zeer ernstig de vergelijking ter overweging van onze doodarme eilandbewoners met het proletariaat onzer groote steden in Europa, aan welke laatsten hij toch zeker wel een hoogeren graad van beschaving zal toekennen dan aan de eersten. Hoe gedragen dezen zich, wien door het voortwoekerend socialisme en anarchisme de laatste sprankjes van godsdienst ontroofd zijn? Al te vaak zien we dit bij werkstakingen en dergelijke gelegenheden. Het is voor niemand een geheim, dat geheel die menigte alleen nog door de vrees voor, en het streng optreden van politie en gewapende troepen wordt in bedwang gehouden.

Dan waardeeren wij duizendmaal méér de rustige toestand onzer eilanden, die, zooals b.v. in de buitendistricten, gehandhaafd en bewaard blijft door één, meestal zonder een enkelen politiebeambte. Der beschaving hooge en strenge eischen te stellen, hebben we het recht alléén dan, wanneer vele op elkander volgende geslachten door die beschaving zijn beïnvloed geworden.

Hierbij laat ik het voor ditmaal. X kan nu eerst op zijn verhaal komen, vóór ik met hem opnieuw een lans ga breken: om den graad en het peil der beschaving op Curaçao vast te stellen. Wellicht komt hij er vóór dien tijd toe, ook zijn vizier op te heffen.

P.A. Euwens.

Nijmegen, 2 Maart 1906.