Neerlandia. Jaargang 9

Verslag van de Boeken-Commissie van het Alg. Ned. Verbond over het jaar 1904.

Adres 1^en Secretaris: 206 Mathenesserlaan, Rotterdam.

Adres Boekenhuis: 63 Van der Duynstraat, Rotterdam.

Alvorens het verslag over het afgeloopen jaar te beginnen, wenschen wij onzen dank te betuigen aan allen, die ons, 't zij met geld, 't zij door het zenden van boeken of op andere wijze geholpen hebben in ons werk: het verschaffen van boeken aan Nederlanders in den vreemde en aan

[p. 59]

onze stam- en taalverwanten in Zuid-Afrika. Immers alleen door den steun van velen kan het tweeledige doel, dat wij beoogen, bereikt worden, te weten: voor zoover het Nederlanders betreft, dezen voeling te doen houden met de moedertaal; - wat Zuid-Afrika aangaat, de Boeren te steunen in den strijd voor hun taal (dùs hun volksbestaan) door de Hollandsche scholen te voorzien van leerboeken, bibliotheken te stichten, aan debatsvereenigingen Nederlandsche werken te verschaffen, enz. enz. Moge de hulp van allen, die voor dit doel iets gevoelen, ons in 1905 in nog ruimer mate geschonken worden, dan in 1904 reeds is geschied.

Algemeene Opmerkingen.

In den aanvang van 1904 is de Boeken-C^ie v.h. A.N.V., gevestigd te Rotterdam - welke vóór dien tijd nog slechts een tijdelijk karakter droeg - een blijvende commissie geworden, waarvan de leden rechtstreeks door het Hoofdbestuur worden benoemd. Den 7en Januari had de eerste vergadering plaats, waarin de bestuurswerkzaamheden onder de leden werden verdeeld. Nu het ledental grooter was geworden, konden ook de werkzaamheden worden uitgebreid. Dat dit werkelijk gebeurd is, moge blijken uit het feit, dat we reeds een zeer belangrijk en tevens hoogst belangwekkend archief bezitten, waarin ± 700 ingekomen stukken berusten, onder welke niet alleen brieven van particulieren en vereenigingen, maar ook van vele der meest bekende Boeren-voormannen in Zuid-Afrika en hier te lande. Het getal uitgegane stukken is nog grooter, zoodat de som der behandelde stukken ongeveer 1500 is! Zóózeer is de briefwisseling uitgebreid, dat we op de dagen van vertrek en aankomst van de mail meermalen van 15 tot 20 brieven verzenden of ontvangen. Verder wordt er meer in de boekenzalen gewerkt, daar enkelen onzer behalve op den vastgestelden werkdag nog verschillende malen 's weeks in het ‘Boekenhuis’ aanwezig zijn, als groote drukte, door talrijke aanvragen veroorzaakt, sneller werken noodzakelijk maakt. Daardoor is echter nu ook aan bijna alle aanvragen van 1904 voldaan en zijn er - hoewel zooals later blijken zal, het werk dit jaar tweemaal zoo goed als stilgestaan heeft - toch nog ongeveer evenveel kisten verzonden als in 1903. Voor het nieuwe jaar waren echter al weer ± 50 aanvragen te behandelen.

Werkkring.

Artikel 1 van ons reglement luidt: ‘Het doel van de B.-C. is, boeken te zenden naar alle oorden, waar het Nederlandsch element met eene Nederlandsche boekerij gebaat is.’ In overeenstemming hiermee hebben we dit jaar boeken gezonden in hoofdzaak naar Zuid-Afrika (Kaap-Kolonie; Natal; Transvaal; Oranje-Vrijstaat), doch verder naar West-Indië, naar Parijs, naar Perzië en naar Antwerpen. In den laatsten tijd zenden we ook Nederlandsche dagbladen naar Tehuizen voor zeelieden. De couranten van een geheele week (Nieuwe Rott. Ct.; Nieuwe Ct.; Oprechte Haarl. Ct., e.a.) worden, tot één pak verzameld, verzonden. Tot nog toe hebben we slechts één adres, n.l. het Tehuis voor zeelieden ‘Sailors' Rest’ te Antwerpen, doch waarschijnlijk zullen we spoedig voor onze dagbladen meer afnemers krijgen.

Uitbreiding van den Werkkring in Afrika.

Van groot belang is verder de uitbreiding van onzen werkkring in Zuid-Afrika. In April werden door ons twee kisten, bevattende bijna 500 boeken, gezonden aan de Debatsvereeniging ‘De Goede Hoop’ te Steynsburg (Kaap-Kol.), welke zending zoozeer aan de behoefte bleek te voldoen, dat het bestuur dezer vereeniging haar in de Zuid-Afrikaansche bladen algemeen bekend maakte. Tevens wekte het andere vereenigingen, die voor het behoud van het Hollandsch ijveren, op, zich eveneens tot het A.N.V. te wenden, teneinde goede Nederlandsche boeken te verkrijgen. Spoedig kwamen er aanvragen. De geestdrift van het bestuur van ‘De Goede Hoop’ bleek verder zoo groot. dat het zich bereid verklaarde als centrale Commissie voor de Debatsvereenigingen in de Kaap-Kolonie op te treden. De kisten met boeken voor de aanvragers kunnen daardoor alle gezonden worden aan de Steynsburgsche vereeniging (Secr. W. Hovy) door bemiddeling van de firma Hennings en Hovy te Steynsburg. Van groot belang is het ook, dat het comité de transportkosten geheel voor zich neemt. Zoo kwamen reeds 22 aanvragen uit de Kaap-Kolonie in. De boeken zouden in het begin van 1905 verzonden worden.^*)

Ook voor den voormaligen Vrijstaat is in overleg met enkelen der voornaamste Boeren-leiders hier te lande en ginds een nieuw plan ontworpen. Dit plan is rondgaande bibliotheken te stichten. Het wacht echter nog op uitvoering, daar het advies van enkele voormannen nog wordt ingewacht. Voor het overige zijn de zendingen naar Transvaal, Oranje-Rivier-Kolonie en Natal op dezelfde wijze voortgezet als het vorige jaar.

*) Bij het afdrukken van dit verslag was reeds aan alle 22 aanvragen voldaan.

Werkzaamheden.

Nu er dit jaar geheel naar een vast plan gewerkt is, zijn natuurlijk ook de werkzaamheden onzer Commissie belangrijk toegenomen. Ze bestaan uit:

a. Het inzamelen van boeken. Helaas hebben we minder boeken ontvangen dan in 1903, zoodat onze voorraad zéér aanmerkelijk geslonken is. Om die reden is door ons in November een rondschrijven gezonden aan alle afdeelingen van het A.N.V. en van de N.Z.-Afr. Verg., benevens aan vele uitgevers en particulieren. Het doel ervan was, tot hen een opwekking te richten, ons te blijven helpen met geld en boeken, - een opwekking, die hier nogmaals wordt herhaald.^**) Wel ontvingen we eenige

**) Exemplaren van dit rondschrijven zijn op aanvrage verkrijgbaar bij den 1^en Secretaris.

[p. 60]

prachtige giften, doch bij het te verwachten stijgende aantal aanvragen hopen we op voortdurenden steun om het goede werk te kunnen voortzetten. Vooral voor de afdeelingen van het A.N.V. achten wij het een goede gelegenheid, een deel van mogelijke batige saldo's geheel in den geest van het Verbond te besteden! Hier zij er op gewezen, dat een paar afdeelingen ons reeds geldelijk steunden.

b. Het uitpakken en in afdeelingen schiften. De ontvangen boeken worden verdeeld over 12 afdeelingen, en wel:

I.	Gebonden jongens- en meisjesboeken (waarbij ook kindertijdschriften).
II.	Ongebonden jongens- en meisjesboeken (waaronder ook prentenboeken).
III.	Ontspanningslectuur voor ouderen (romans, novellen, reisbeschrijvingen, enz.)
IIII.	Lectuur voor ontwikkelden, waarbij een onderafdeeling, bevattende uitgezochte werken.
V.	Bloemlezingen.
VI.	Stichtelijke boeken.
VII.	Studieboeken (Nederl. Taal; Vaderl. en Alg. Gesch.; Aardrijksk.; Natuurk.; Plantk.; Dierk.; Cosmographie; Teekenen; Opvoedkunde; Rekenen, Stel- en Meetkunde; boeken over landbouw, veeteelt, nijverheid, bouwkunde, ambachten, enz.).
VIII.	Schoolboeken voor het lager onderwijs.
IX.	Tooneel, Zang en Muziek.
X.	Tijdschriften.
XI.	Zuid-Afrikaansche lectuur (ook boeken over de Boeren-oorlogen).
XII.	Onvolledige werken. (Vaak ontvangen we onvolledige jaargangen van tijdschriften of ook afzonderlijke deelen van boeken. Deze worden in afd. XII bewaard, om ze met onvolledige werken van andere zendingen wellicht volledig te maken. Dikwijls is ons dit reeds gelukt.)

c. Het in- en afschrijven. Ontvangen boeken worden zooveel mogelijk in- en verzonden boeken afgeschreven, teneinde een overzicht te houden van den geheelen voorraad. Zoodoende weten we nauwkeurig van alle kisten, wat er verzonden is.

d. Het inpakken. Dit is in 't afgeloopen jaar met de uiterste zorg, door de beide secretarissen, die de leiding van 't Boekenhuis hebben, geschied. Groote zorg is hiervoor noodzakelijk, óók om de kans, dat verkeerde boeken gezonden worden, zoo klein mogelijk te maken.

e. De verzending. Daar onze boeken door tusschenkomst van vertrouwde, vlugge en nauwgezette expediteurs hier en elders verzonden worden, heeft de verzending nooit reden tot klachten gegeven.

f. Aankoop van boeken. Om drie redenen zijn we er toe moeten overgaan, dit jaar zelf boeken aan te schaffen. Vooreerst was (zooals reeds is opgemerkt) de aanvoer kleiner dan in 1903; vervolgens was de aanvraag grooter en ten derde werden ons dikwijls boeken gevraagd van anderen aard en strekking dan ons doorgaans gezonden werden en die toch zeer geschikt waren voor Zuid-Afrika. Zulke werken zijn b.v.: schoolboeken ten dienste van het Chr. Nat. Onderw.; rekenboekjes opzettelijk voor Zuid-Afrika geschreven; ontspanningslectuur voor ontwikkelden; volksliederenboeken; stichtelijke liederen; landkaarten van Zuid-Afrika; wandteksten en bijbelplaten ten behoeve van het godsdienstonderwijs; werken over den laatsten Boeren-oorlog; boeken over landbouw, veeteelt, enz. (naar aanleiding van een aanvraag uit West-Indië). Ook kochten we een aantal ex. van ‘Het Boek in 1904’, om de Nederlandsche uitgaven in den vreemde bekend te maken. (Enkele uitgevers zonden ons ook hun catalogi ter verspreiding.)

Boekenhuis.

Sinds Juni werkt de Commissie niet meer in haar vroeger lokaal in de Houtlaan, dat haar tot dien tijd kosteloos was afgestaan, doch heeft zij naar een andere geschikte gelegenheid voor haar werk moeten omzien. Gelukkig is zij uitstekend geslaagd, door twee flinke zalen te huren in het gebouw van de ‘Werkinrichting voor Hulpbehoevende Blinden’, Van der Duynstraat 63. De verhuizing heeft een stilstand van bijna 3 maanden in het gewone verzendingswerk veroorzaakt (hierbij ook de zomer-vacantie gerekend), daar de inrichting der boekenzalen veel tijd in beslag genomen heeft. Deze is echter dan nu ook zóó, dat we er ons in verheugen mogen, in alle opzichten uitstekend gehuisvest te zijn. Het groote verschil tusschen den primitieven, zelfs eenigszins chaotischen toestand in onze vroegere zaal, en de ordelijke inrichting van ons tegenwoordig Boekenhuis, treft ons nog dagelijks. Bij het binnentreden komt men eerst in het ruime vertrek, waar de kisten ter verzending gereedgemaakt worden. Langs de wanden staan eeuvoudige boekenkasten, ter hoogte van bijna 2 M., bevattende de Zuid-Afrikaansche lectuur, tooneel, zang en muziek, tijdschriften, stichtelijke boeken en onvolledige werken. In de tweede zaal ziet men vooreerst twee lange sorteertafels en verder langs de wanden weer kasten voor de boeken der overige afdeelingen. Hier worden de ons toegezonden boeken ontpakt en in afdeelingen geschift. De beide zalen, die in elkander loopen, maken een aangenamen, prettigen indruk. Wij noodigen iederen belangstellende uit, zich daarvan te komen overtuigen. Elken Zaterdag van 1 tot 4 uur bestaat er de gelegenheid toe. Reeds vrij wat bezoekers hebben we ontvangen, particulieren, dagbladschrijvers, aanvragers van boeken, die met verlof in Europa waren, zelfs een enkele maal bekende Zuid-Afrikaansche personen. Van harte hopen we, dat velen zich opgewekt zullen gevoelen ons Boekenhuis eens te komen zien, want bekendheid in ruimen kring achten we een eerste voorwaarde tot het bereiken van ons doel.

Verzonden kisten.

Wat de uitslag van ons werk in het afgeloopen jaar is geweest, moge blijken uit de volgende lijst van verzonden kisten:

In Januari werd verzonden aan: H.J. Poutsma, Harrysmith, Oranje-Riv.-Kol.; P. v. Gent, idem; H. Visscher, Secr. C.N.O., Pretoria; P.H. v.d. Merwe, Rietfontein, Transvaal; Ds. J.G. de Bruyn, Brandfort, O.R.K.; C.M. Botha, Ventersstad, Kaap-

[p. 61]

Kol.; Mej. I.M. v. Wijk, Parijs, O.R.K.; P.J. Kloppers, Machadodorp, Tr.; H. Voordewind, Vaalbank, Tr.; N. Tromp, Dannhauser, Natal; Prof. de Vos, Stellenbosch, K.K.

In Februari aan: H.J. Poutsma, O.R.K.

In April aan: A. de Wet, Aries bij Windhoek, Duitsch Zuid-West-Afrika.

In Juni aan: de afd. Parijs v.h. A.N.V.; den Gezaghebber van Aruba, Ned. W.-I.; den Gezaghebber van St. Eustatius, Ned. W.-I.; S.G. Wiechers, Alewijnspoort, Tr.; Mej. S. Pretorius, Pretoria, Tr.; Ds. J.G. de Bruyn, Brandfort, O.R.K.; Jac. Spoelstra, Vrijheid, Natal; N.W. Buitendorp, Kambula, Natal; Debatsvereen. De Goede Hoop, Steynsburg, K.K.; Ds. W. Postma, Bethulië, O.R.K.; Hofmeyr-Tehuis, Kaapstad; H.J. Poutsma, Harrysmith, O.R.K.

In Juli aan: Tehuis voor Zeelieden (Sailors' Rest) Antwerpen.

In October aan: Z.H.E. oud-Pres. Steyn; den Taalbond, Kaapstad; Ds. W.J. Knobel, Amersfoort, Tr.

In November aan: T. Taylor Steele, Groblersrecht, Tr.; A.B. Sagleven, Louis Trichardt, Tr.; H. Visscher, Pretoria; L. Jonker, Roodewal, Tr.; Keerom-school, Bethlehem, O.R.K.; Ds. J.G. de Bruyn, Brandfort, O.R.K.; Nederl. Vereeniging, Pretoria; G. Besselsen, Morgenzon, Natal; M.W. Vorster, Chrissiemeer, Tr.; P. v. Gent, Bethlehem, O.R.K.

In December aan: W.P. Diepraam, Dullstroom, Tr.; J. Nel, Driefontein, O.R.K.; E. Langenberg, Waaihoek, Natal; A. Stafleu, Rhenosterfontein, Tr.; E. van Lier Ribbink, Germiston, Tr.; de Bibliotheek v.h. A.N.V. op Bonaire, Ned. W.-I.; D. Postma Jr., Reddersburg, O.R.K.; twee Jongelingsvereenigingen te Bethlehem, O.R.K.; R. Schurink, Lijdenburg, Tr.; G. Genis, Garies, Namaqualand, K.K.; A.H. Klazinga, Elandsrivierstation, Tr.; J.C. Roggeband, Westerfoord, O.R.K.; H. v. Wijk, Roodepoort, O.R.K.; P. v. Gent, Bethlehem, O.R.K.

Bovendien is er in Juni een kist gepakt voor J.P. de Hoog, vertegenwoordiger v.h. A.N.V. te Teheran, Perzië. Door omstandigheden is deze echter pas in de eerste week van 1905 verzonden. Bij de bovengenoemde zendingen waren ook eenige kisten, ons door anderen voor bepaalde personen toegezonden en door onze tusschenkomst aan hen overgemaakt. Zooals men uit de opgave kan zien, heeft de verzending in het voorjaar bijna stilgestaan. Gebrek aan geschikte hulp was daarvan de oorzaak. Op den stilstand in den zomer is reeds gewezen. Tengevolge van het werken met verdubbelde kracht na September is de verzonden hoeveelheid boeken echter nog ongeveer even groot als in 1903. Hier past ons een woord van hulde aan de dames en heeren, die ons bij de werkzaamheden zoo trouw ter zijde stonden!

In het geheel zijn er 81 kisten, die zonder uitzondering ongeschonden overkwamen, naar boven staande adressen ingescheept.

Bijna allen, die boeken ontvangen hebben, zonden ons bericht van de goede aankomst; slechts van een paar was bij het opmaken van het verslag deze mededeeling nog niet ingekomen. Van de meesten ontvingen we zelfs, zooals te wachten was, hartelijke brieven van dankbetuiging. 't Doet ons leed te moeten zeggen, dat we met één persoon de betrekkingen hebben moeten afbreken.

Middelen om aan de Commissie meer bekendheid te geven.

Er kwam dit jaar een belangrijke wijziging in de manier van behandeling der aanvragen. Daartoe zijn we om verschillende redenen overgegaan. In de eerste plaats bleek ons telkens, dat men onze Commissie zoowel in ons land als daarbuiten niet kende. Er zijn b.v. aanvragen uit Afrika ingekomen, die aan vier of vijf adressen werden bezorgd, alvorens bij ons aan te landen. Ook achten wij het wenschelijk, aanvragers terstond van onze bereidwilligheid om te helpen te doen blijken. Daarvoor dienen nu gedrukte formulieren. die onmiddellijk na ontvangst eener aanvrage worden verzonden. Andere formulieren geven in 't kort doel en strekking van onze Commissie aan. Weer andere bevatten de voorwaarden, waarop gezonden wordt. Deze zijn:

1.	Onmiddellijk na ontvangst der boeken geeft de aanvrager aan de commissie daarvan kennis.
2.	Hij verbindt zich, jaarlijks, vóór Januari, aan de commissie een kort verslag uit te brengen betreffende de aanwending der boeken in het afgeloopen jaar.
3.	Voor zooveel noodig voegt hij hieraan toe een omschreven aanvraag ter aanvulling van den boeken-voorraad.

Door de toezending der drie genoemde kaarten zijn we er in geslaagd, het werk der Boeken-Commissie betrekkelijk algemeen bekend te maken.^*)

*) Toch sprak kort geleden een Zuid-Afrikaansch blad nog van de Boeken-Commissie van de Ned. Zuid-Afr. Vereeniging.

Betrekkingen met de pers en den boekhandel.

Wij hebben hierbij ook veel te danken aan verschillende Zuid-Afrikaansche bladen, die meermalen over ons werk bericht gaven. Voornamelijk toonden ‘De Volkstem’, ‘Ons Land’, ‘De Stem’ en ‘De Middellandsche Afrikaander’ belangstelling in de zaak der boekenzendingen. Wenschelijk, ja noodzakelijk lijkt het ons intusschen, dat ook onze Nederlandsche bladen het werken voor de belangen van den Nederlandschen Stam door de Boeken-Commissie van het A.N.V. in Nederland meer bekend maakten. Enkele bladen deden het reeds; mogen andere het goede voorbeeld volgen, want slechts algemeene bekendheid kan ons werk op den duur mogelijk maken. En dat dit niet alleen den hulpbehoevenden Afrikaanders, doch ook Nederland ten goede komt, moge blijken uit de volgende mededeelingen. We letten hierbij niet eens op het hooge ideale belang, dat Nederland heeft bij het bewaren van het Hollandsche karakter en de Hollandsche taal in Zuid-Afrika, doch hebben alleen het oog op practische voordeelen.

In Zuid-Afrika zijn bijna geen Hollandsche boeken, en onbekend maakt onbemind. Door het leeren kennen van Nederlandsche lectuur zal de vraag

[p. 62]

daarnaar grooter worden, wat onzen boekhandel ten goede moet komen. In den herfst van 1904 werd in het Handelsblad een door ons ingezonden stuk geplaatst, waarin we opkwamen tegen de meening, als zouden we den boekhandel schade doen, door Z.-Afrika te overstroomen (konden we dat maar!) met Nederlandsche boeken, die kosteloos werden verstrekt. We wezen er toen op, dat onze boekenzendingen al wel eens aanleiding hadden gegeven tot bestellingen bij Nederlandsche uitgevers. Het doet ons genoegen nu te kunnen zeggen, dat wij meer en meer de tusschenpersoon worden, tot wien bestellingen worden gericht. Daardoor hebben we ons reeds met een tiental uitgevers in verbinding gesteld, die ons op voordeelige voorwaarden grootere of kleinere partijen van hun uitgaven geleverd hebben. Dankbaar gedenken we hier ook een paar uitgevers, die ons een prachtige verzameling der door hen uitgegeven boeken kosteloos schonken.

Betrekkingen met bevriende vereenigingen.

Door het meer bekend worden van de Boeken-Commissie hebben ook andere vereenigingen, die eerst alle afzonderlijk boeken voor Z.-Afrika verzamelden en verzonden, zich met haar in verbinding gesteld en haren boekenvoorraad aan haar overgedragen. Zoodoende is zij nu als CentraleCommissie te beschouwen. De bedoelde vereenigingen zijn: de Ned. Z.-Afr. Verg.; het Chr. Nat. Boeren-Comité; enkele Vlaamsche vereenigingen of takken van het A.N.V. te Brussel en te Gent en de Nederl. Zuid-Afr. Jongelieden Bond. Vooral ook aan de geestdrift en de werkkracht van de jongeren danken we veel; meermalen werden ons door hen groote partijen goede boeken geschonken. Van verschillende scholen (H.B. Scholen, Gymnasia, Kweekscholen) ontvingen we eveneens boeken.

Dat allen zoo mogen doorgaan! Wij wenschen niets liever dan volop werk te hebben, overtuigd als we zijn van de dringende behoefte, die er aan Hollandsche boeken in Zuid-Afrika bestaat.

Ervaringen en indrukken opgedaan door ons werk.

En wat nu onze ervaringen aan het einde van het jaar betreft, daarover het volgende:

Een zeer belangrijk feit is de diepe erkentelijkheid, waarmee vooral in Zuid-Afrika ons werk wordt begroet. Talloos zijn de treffende betuigingen van dankbaarheid voor onze gaven. Hieruit leiden we tevens af, dat we doorgaans gelukkig waren in de keuze der boeken, al zullen we wellicht hierin eens een enkele maal falen. Aanvragers en ontvangers geven ons door hun dikwijls zeer belangrijke brie ven een scherp beeld van den toestand en vaak getuigt hun schrijven van 't bewustzijn van kracht in den taalstrijd. Daardoor voelen we ons opgewekt, ernstig en gestadig met onzen arbeid voort te gaan. Zeer moedigt het ons ook aan, dat wij langzamerhand uit Zuid-Afrika zelf geldelijk gesteund worden op allerlei wijzen, zoowel door schenkingen, als door het vergoeden van de vracht. Te betreuren is het echter, dat de vrachtprijzen van de kust tot de plaats van bestemming in Zuid-Afrika zoo buitensporig hoog zijn. Verder verdient vermelding, dat verschillende aanvragers de hun gezonden bibliotheken dienstbaar maken - behalve aan de ontwikkeling van den leeslust der burgers - aan de belangen van het Chr. Nat. Onderwijs of aan weduwen- en weezenfondsen, door zoo mogelijk een gering bedrag te vorderen van de lezers. Om verschillende redenen lijkt ons die wijze van doen aanbevelenswaard. Hoe de Debatsvereenigingen en leesinrichtingen de ontvangen boeken gebruiken, heeft men o.a. kunnen zien uit den rooster van werkzaamheden van ‘Ons Spreekuur’ te Stellenbosch, in een der vroegere nummers van Neerlandia afgedrukt.

En nu, aan het einde van ons verslag gekomen, zouden wij de woorden van den aanvang kunnen herhalen. Hartelijken dank betuigen we aan allen, die ons hielpen. Moge het hun tot voldoening strekken, dat hun gaven door landgenooten in den vreemde en door zwaarbezochte stamverwanten in het fel-geteisterde Zuid-Afrika met groote dankbaarheid zijn ontvangen. Moge dit hen opwekken, ons te blijven steunen door jaarlijksche subsidies, of schenkingen in eens. Wij verwerken het geld door het aanschaffen van goede boeken. En moge de inzameling van boeken weer evenveel opleveren als twee jaar geleden. Als ieder zijn steentje aandraagt, wordt de stapel spoedig groot. En dat is noodig, want uit de aanvragen, die wij uit alle deelen van het zoo uitgestrekte Zuid-Afrika ontvangen, blijkt, dat er niets, letterlijk niets, van Hollandsche boeken aanwezig is. Men doordringe zich toch wel ernstig van deze waarheid. Welnu, dat dan allen, die mèt ons de overtuiging deelen, dat ons werk goede vruchten zal dragen, meehelpen aan de bereiking van ons doel: de taal en het volksbestaan van onze broederen te helpen verdedigen, die, helaas! in hun strijd om het recht eerst hun staatkundige vrijheid hebben moeten ten offer brengen, en nu worstelen om 't behoud van hun landaard!....

Namens de Boeken-Commissie:

Dr. W. van Everdingen,

J.J. Griss,

Secretarissen.