Neerlandia. Jaargang 7

J.W. Enschedé over onze Marsen en 't Wilhelmus.
Lezing te Haarlem op Maandag 6 April 1903.

Na de muziek-geestdrift van Coers de geestdriftige muziekgeschiedenis van Enschedé. Moest de laatste voorgaan? Dat hangt van het temperament van de mensen af. Beide hebben hun waarde, beide vullen elkaar aan. Velen is histories-mooi-voelen niet gegeven, de meesten genieten bepaald alleen van het eigene of weer-tot-eigen-gemaakte, men leeft mee met z'n tijd en dat verklaart veel, ook b.v. het tot ere komen van de oude wijze van het Wilhelmus zoals die door Adrianus Valerius, Adriaan Wouters, Schepen van Veere, in 1625 werd genoteerd. Histories mag dat niet de wijze van het Wilhelmus wezen, mischien staat 'en wijze van 1607 nader bij het oorspronkelike, ook omdat de wijze evenals het vers (van het eerste koeplet altijd) in de volgende regel overgaat, enjambeert,

	Wilhelmus van Nassauwen
	Ben ick, van Duytsen bloet
	Den Vaderlandt getrouwe
	Blijf ick, tot in den doedt
	Een prince van Oranje
	Ben ick, vrij onverveert
tot het slot weer daalt	Den Coninck van Hispanjen
	Heb ick altijd geëerd

ook is die gehoude wijze niet de wijze van Valerius, zoals hij bij hem staat in z'n twee-deligheid, want de omgewerkte van Kremser is vierdelig gemaakt. Alles waar, ook dat de histories-gewórdene Wilhelmus-bewerking die is van Rauscher, die men de nieuwe noemt; maar de oude van Valerius pakt, is plechtig, 'en fors gebed, de nieuwe van Rauscher is luchtig als 'en mars en flink maar met teveel draaien. Welnu, op die ook door Enschedé geroemde waarde als muziekstuk, volkslied-gebed, berust de popularieteit van de wijze en die heeft men eenvoudig te aanvaarden. Wij zijn 'en ernstig volk en hebben behoefte aan 'en ernstig volkslied en ik blijf de bekoring voelen van de (oude) melodie zoals ik die in het Liederboek van Groot-Nederland vind. Daarbij hindert het mij ook niet, als blijken mocht dat het hele Wilhelmus uit het Frans vertaald is, wat mij zelfs niet onwaarschijnlik toelijkt. Immers de opvatting door Postmus verdedigd, dat het lied in de omgeving van de Prins van

[p. 43]

Oranje door één van z'n soldaten gedicht zou zijn, heeft niet m'n volkomen instemming juist om de bouw van het vers; het zit te logies in elkaar, er zit te veel kunst in, om aan 'en gewoon kalvienist huursoldaat zoveel talent toeteschrijven. Dat zal ook wel een van de redenen zijn waarom men het aan Marnix toeschreef. De heer Enschedé liet ons de Franse tekst van 'en paar koepletten ook horen en dacht zelf dat het niet onmogelik was dat op de wijze van Chartres in de Franse omgeving van de Prins 'en Frans lied was gedicht. Welnu, kan Marnix dat dan wellicht ook vertaald hebben? Ik heb hier het eerst lang bij stilgestaan, al was het het tweede deel van de voordracht van Enschedé - 't was voor mij het belangrijkste. Hij begon met de Prinsenmars, zooals die door de jonge Mozart hier werd gehoord en opgetekend met motieven van het Wilhelmus er in. Belangwekkend en geheel nieuw voor de meesten was ook dit gedeelte met de uiteenzetting van de ‘marche’ in z'n verschillende betekenissen van dans, soort van volkslied behorende bij 'en regement, en onze mars vgl. de Washington Post en de Cake Walk met hun soortgelijke ontwikkeling, en we kregen de marsen van de Spaanse Suksessieoorlog te horen, zoals ze door Averkamp waren uitgegeven. Frederik de Grote eerst verbond er voor goed de loopmarsjeerbetekenis aan en zo ontwikkelde zich de mars in Pruisen tot groter bloei dan bij ons.

Keizer Wilhelm II nu, de enige Prins van Oranje, die wettig die tietel mag dragen, heeft romanties- historiese neigingen, die lastig kunnen worden. Tot nu toe zijn ze voor ons land en onze koningin alleen vleiend, lief geweest. De Valerius-liederen de marsen van Averkamp, een van de marsen van Rauscher, hij was er verrukt over, voerde ze bij zijn leger en vloot in en schreef dat in 'en beminnelike brief aan onze koningin.

O dat zoete gefluit van de vogelaar!

Zo is, alles te zamen gevat, het werk van Enschedé beschouwen als 'en hoogst belangrijke historiese arbeid, maar het best beviel mij de waardering van het muziekale in de marsen en in Valerius, van de gloed van het Merk nu hoe sterk enz., kortom van alles, wat de muziekleek ook nu noch genieten kan.

Haarlem.

J.B. Schepers.