Neerlandia. Jaargang 6

Zuid-Afrika

Het Hollandsch in Zuid-Afrika.

Wij hebben in de vorige aflevering over de taal van Zuid-Afrika, het Hollandsch en het onderwijs gesproken, en hielden, om niet te lang te worden, eenige opmerkingen voor deze aflevering achter.

Wij schreven o.a., dat mannen van gezag in Zuid-Afrika eenige jaren geleden beslist hebben, ‘dat 't Hollandsch, alleen als het ontdaan wordt van moeilijke en reeds in de spreektaal uitgestooten vormen en als het zooveel mogelijk, althans meer dan tegenwoordig, fonetisch geschreven wordt, op den duur voor de Afrikaanders aannemelijk zou zijn.’

Het komt ons voor, dat vooral de Nederlandsche onderwijzers en onderwijzeressen, die in Zuid-Afrika werkzaam zijn of zullen zijn, goed zouden doen die beslissing ter harte te nemen. Het Nederlandsch zooals zij dat hier te lande op school en later bij hun opleiding voor het onderwijs geleerd hebben, en dat zij nu op hun beurt aan kinderen moeten onderwijzen, deugt voor het Afrikaansche kind niet. En het deugt ook voor het Nederlandsche kind niet.

Dat het taalonderwijs in ons eigen land niet is zooals het behoort, wordt tegenwoordig meer en meer, zelfs in kringen van onderwijzers, toegegeven. Maar de meerderheid schijnt tot dat inzicht nog niet gekomen, althans houdt de sleur de meesten op denzelfden weg in de verkeerde richting.

De uitkomst van het taalonderwijs in den nieuweren tijd is geweest, dat de meerderheid van het Nederlandsche volk, zoodra het de pen in de hand neemt of gaat redevoeren, van de wijs raakt. Wanneer zij zich behoorlijk weten uit te drukken dan is het toch geen natuurlijke, levende taal meer die zij neerschrijven of uitspreken, maar een stijve, houterige, levenlooze taal; geen woorden die op het doel afgaan, maar er omheen draaien; niet de keuze van de rechte uitdrukking, zeggende juist wat er te zeggen is, maar een slappe, overdrachtelijke stijl.

En dan zijn er nog zoovelen die zelfs eenvoudige dingen niet in behoorlijke volzinnen kunnen weergeven. Zie de kranten in; lees de gemengde berichten, geleverd door schrijvers van allerlei slag uit alle oorden van het land. Het simpelste geval, een brand, een diefstal wordt vaak op de onbeholpenste manier verteld. Of eigenlijk, het zijn juist de eenvoudige feiten die men niet goed weet te beschrijven; in verslagen van redevoeringen of vergaderingen kan men met kleurloozen stijl, gemeenplaatsen en slappe uitdrukkingen nog het verst komen.

Dit is de vrucht van een onderwijs, dat de kinderen op school leert niet de levende, krachtige taal die zij spreken, maar een inderdaad doode schrijftaal, en deze als de eenig goede. En zoo komt het, dat zij, iets moetende schrijven of een toespraak zullende houden, dadelijk de taal, die zij voelen - hun spreektaal - laten varen, en modderen gaan in de aangeleerde, maar nooit hun waarlijk eigen geworden school- of schrijftaal.

En nu gaan er onderwijzers, die zelf met die steenen-voor-brood groot gebracht en verder in die leer gestijfd zijn, de Afrikaansche jeugd Hollandsch leeren. Wat kan daarvan komen!

Het is niet alleen noodig, dat het Hollandsch voor de kinderen in Zuid-Afrika eenvoudiger gespeld wordt; en niet voldoende, dat een menigte vormen, die al lang dood zijn, ook over boord worden gezet, maar bovendien is het noodig, dat de Nederlandsche onderwijzers, wier taak het zal wezen de Afrikaander jeugd te onderwijzen, zich houden aan het jonge, levenskrachtige, pittige Hollandsch, dat ons volk spreekt.

Wij houden geen pleidooi voor den stelregel, die ook onder Afrikaanders zijn aanhangers heeft: ‘skrijf soos jij spreek’; alsof er geen verschil zou mogen bestaan tusschen schrijf- en spreektaal. Een van Frankrijks uitnemendste stilisten, Paul-Louis Courier, schreef ‘à-peu-près comme je vous parle’. Op dat ten-naaste-bij komt het aan Maar het gewone school-Hollandsch is er te ver vandaan. Wij herhalen, er zijn er tegenwoordig steeds meer die dat inzien. Maar de Hollandsche onderwijzers in Zuid-Afrika moeten het allen inzien.

* _* *

Wij meenen den slechten invloed van dat school-Hollandsch in Zuid-Afrika al duidelijk te bespeuren. Het Hoog-Hollansch van vele Afrikaanders is wel de jammerlijkste verwording van onze taal, die wij kennen. Wij zeggen niet, dat het veel erger is dan het Afrikaansch, want wij vinden dit in het geheel niet erg, integendeel. Maar het Hoog-Hollandsch dat wij bedoelen, zooals wij het in Hollandsch-Afrikaansche kranten en in officieele stukken van Afrikaanders hebben gelezen, dat is een leelijke taal; en dat niet alleen, maar zoo men ooit aan een taal levensvatbaarheid mag ontzeggen dan aan deze; zij zou het tegen het Engelsch nooit uithouden.

Het stijve, waanwijze school-Nederlandsch staat zoo ver van het Afrikaansch af, dat de meeste Afrikaanders - zij dan uitgezonderd die door bizonderen aanleg of door studie zich onze taal volkomen eigen hebben gemaakt - in het Hollandsch

[p. 112]

willende schrijven of spreken, zich zoo onbeholpen uitdrukken als de meeste van onze landgenooten, als zij een brief moeten schrijven of een toespraak houden in een vreemde taal.

Wat het Hoog-Hollandsch van den Afrikaander vooral zoo leelijk maakt is dat het veelal klinkklare vertaling van het Engelsch is. En hier wreekt zich weer de fout van het school-Nederlandsch, dat het zoo onnatuurlijk en omslachtig van samenstelling, van bouw is. Het Engelsch is in dat opzicht zoo veel eenvoudiger, dat de Afrikaander, dikwijls met die taal vertrouwd, van zelf er toe komt de Engelsche zinswending te volgen.

Het Engelsche karakter van het Afrikaansche Hoog-Hollandsch is dan ook niet zoozeer in het gebruik van Engelsche woorden gelegen - ofschoon ook dit veelvuldig voorkomt - als wel in den draai der zinnen, in de groepeering der woorden. In een Afrikaansch gedicht wordt er geklaagd: ‘Engels denke, Hollans prate, met vertale kom al an’. Zoo ongeveer is het: men denkt in het Engelsch, schrijft (of praat) Hollandsch, en de uitkomst is een klakkelooze vertaling.

In dit opzicht hebben de Hollandsch-Afrikaansche kranten veel kwaad gedaan. De Volksstem, en Ons Land b.v. hebben tegen die neiging om het Hollandsch een Engelsch stempel op te drukken niet flink weerstand geboden en, uit zucht om duidelijk te zijn, zelf aan dat verhaspelen van het Hollandsch meegedaan.

Dat dat intusschen niet noodig is, bewijst het Afrikaansch, dat ook wel bij vele schrijvers te zeer naar het Engelsch neigt en een zuiveringsproces hard noodig heeft, maar toch aan eigen karakter trouwer is gebleven dan het Hoog-Hollandsch. Men kan zich daarvan gemakkelijk overtuigen door Ons Land te lezen. Dat blad wordt in Hoog-Hollandsch gesteld, maar er zijn een paar medewerkers die Afrikaansch schrijven, b.v. Jan Kieser in zijn Parlementse Praatjes en Jannie in zijn Gedigte. En merk dan eens op hoe veelal dat Afrikaansch in klank, zinswending en woordkeus zuiverder Hollandsch is dan het Hoog-Hollandsch. Vooral waar er vertalingen uit het Engelsch worden geleverd, b.v. de Reuter-telegrammen, is de taal van Ons Land dikwijls om er kippevel van te krijgen.

Ons dunkt, dat de Hollandsche kranten die in Zuid-Afrika verschijnen - en welhaast, als de krijgswet in de nieuwe koloniën opgeheven is, zullen Volksstem, Rand Post, de Bloemfonteinsche Express wel weer opduiken - een nuttig en noodig werk zullen doen, als zij hun taal zooveel mogelijk van den Engelschen invloed vrij houden. Alle woorden en zegswijzen, die aan het Engelsch ontleend zijn, kunnen niet uitgestooten worden; daarvoor is er reeds te veel van in het taalgevoel der Afrikaanders doorgedrongen, maar men kan voor nieuwe insluipsels waken. Dit is, meenen wij, een zaak van belang die overwogen verdient te worden.

Om nog even terug te komen op wat wij in de vorige aflevering van Neerlandia schreven: hoe de taal van Zuid-Afrika worden zal, of zij het Afrikaansch van nu zal wezen met geringen invloed van het Hollandsch, of dat uit een vruchtbare vereeniging van een eenvoudiger en frisscher Hollandsch dan de Afrikaander tot nog toe heeft leeren kennen met ‘die landstaal van Suid-Afrika’ een gekuischt en rijker Afrikaansch zal ontstaan, zullen wij niet beslissen.

De Afrikaanders zelf zijn het er niet over eens. Iemand als de heer Reitz, die als vaardig dichter recht van spreken heeft, zou het Afrikaansch wat meer willen verhollandschen. Generaal de Wet, die in zijn toespraken ook een meester van het woord blijkt te zijn, houdt het met het loutere Afrikaansch; zoo althans hebben wij begrepen uit een toespraak die hij te Amsterdam gehouden heeft.

De tijd zal dit uitmaken. Maar de school kan er veel aan doen, welken kant de ontwikkeling uit zal gaan en in welk tempo dit gebeuren zal. Maar dan moet men zorgen, dat de Boerenkinderen met een Hollandsch kennis maken, dat hun niet te hoog en, naar het karakter van hun Afrikaansche moedertaal, bondig en eenvoudig is.

En laat de kinderen dan maar Engelsch ook leeren. De taal van ‘hul die ons vertrede’ zal zoo licht niet de moedertaal overvleugelen, - de moedertaal, die het Afrikaander volk nooit zoo lief is geweest als nu. Hoor hoe de generaals telkens en telkens weer getuigen van hun vast besluit om aan de taal vast te houden. Geloof maar, dat de Engelschen aan de ‘taal’ een taaie kluif zullen hebben!

En zoo in iets, dan kan ons volk de Afrikaanders in dezen taalstrijd helpen. Niet alleen met geld om hun eigen scholen te bezorgen, maar met onderwijzers en onderwijzeressen; met boeken, die hun nog een andere beschaving zullen ontsluiten dan de Engelsche; met Hollandsche muziek, die de Engelsche ‘songs’, in hun groote meerderheid wel onnoozel, maar met hun sentimenteelen tekst en rhytmischen deun voor het algemeen wel aannemelijk en gevaarlijk als verspreiders van de taal, moge verdringen.

En dan, als het Boerenvolk wat onder de verdrukking uit is, zal men eens zien, hoe de taal onder hen leven gaat en er een letterkunde in Zuid-Afrika groeien zal. Er zijn nu reeds Afrikaansche verzen bekend die geen groote letterkunde oneer zouden aandoen; wij zouden verzen kunnen aanhalen, die, naar ons oordeel, meesterstukken zijn. En dan heeft het Afrikaander volk een gave, die voortreffelijks kan voortbrengen, humor. En zoowel voor geestige als verheven uitdrukking leent zich het Afrikaansch bizonder goed. Men kan groote dingen van Afrikaansche schrijvers verwachten. Dit is onze overtuiging.