Neerlandia. Jaargang 5

Nederland en de Republieken.

De reis van president Kruger - dien pelgrim van het recht, gelijk de Franschen hem genoemd hebben - heeft, hoe kort nog van duur, reeds welslagen en mislukking gekend. De ontvangst in Frankrijk overtrof al wat men er van verwacht had en onder den invloed van die grootsche volksbetooging liet de Fransche regeering hare terughouding varen. Wat zij president Kruger beloofd heeft, weet het publiek niet, maar uit de verandering van het reisplan, het vertrek uit Parijs naar Berlijn in plaats van naar den Haag, valt op te maken dat de Fransche regeering zich bereid verklaarde op de een of andere wijze tusschen Engeland en de republieken bemiddelend op te treden, als de Duitsche regeering medewerkte.

Om die medewerking te verkrijgen werd de tocht naar Berlijn ondernomen. Men weet met welken uitslag: de Duitsche keizer wilde den president zelfs niet ontvangen en liet hem te Keulen verzoeken, de reis naar Berlijn op te geven. Dat was wel een grievende teleurstelling na de blijde hoop, die de houding van het volk en de regeering van Frankrijk had opgewekt. Wel bleek tijdens het verblijf op

[p. 3]

Duitschen grond onmiskenbaar, dat het volk ook daar met hart en ziel de zaak der Boeren is toegedaan, maar de regeering, die alleen iets uitrichten kan, was ongenaakbaar. Bij de mislukking van deze zending, kon het president Kruger, wien het alleen om zijn land en volk te doen is, vrij onverschillig zijn, of de keizer hem nog ontvangen wilde of niet. Maar de beschaafde wereld zal ter kenschetsing van de zonderlinge figuur van keizer Wilhelm niet vergeten, dat hij den man, dien zij bewondert en hoogacht, zijn land heeft uitgewezen zonder hem zelfs te willen zien.

Toen is president Kruger in ons land gekomen en hij is hier ontvangen met een geestdrift en een liefde, die hem goed moeten hebben gedaan na de mislukking van zijn Duitsche reis en hem bevestigd in zijn overtuiging, dat heel Nederland blaakt voor zijne heilige zaak. Maar ook hier is het de regeering alleen die hem helpen kan. En wat zal zij? Wij hebben uit het Oranjeboek, dat wij in het November-nummer van dit blad behandelden, gezien, dat de minister van buitenlandsche zaken zich den trouwen vriend van den president noemt, en zoowel in de Tweede Kamer als er buiten kon men opmerken, dat die telegrammen van den minister den indruk maakten van inderdaad door een vriend afgezonden te zijn. Toch zijn er een paar verschijnselen, die ons - wij hopen ten onrechte - beducht maken of de president voor het doel dat hij beoogt van onze regeering wel die tegemoetkoming zal vinden, waarop hij reden heeft te rekenen.

Vooreerst de niet-officieele ontvangst in den Haag. Toen president Kruger te Lourenço-Marques aan boord van de Gelderland zou gaan, werd bekend gemaakt, dat hij incognito zou reizen. Blijkbaar was er dat op gevonden om de lastige kwestie of de Gelderland, het hoofd van de Zuid-Afrikaansche Republiek aan boord hebbende, niet ook zijn vlag moest voeren, op te lossen. Men vreesde, dat die vlag ter zee Engeland aanstoot zou geven en - wie weet? - tot ernstige verwikkelingen leiden. Reisde de president incognito, dan was de moeilijkheid vermeden en zijn vlag kon wegblijven. Maar dat incognito is in Frankrijk opgeheven, ten bewijze waarvan voldoende is te herinneren, dat de Fransche regeering den president ontvangen heeft met alle eerbewijzen aan een staatshoofd, als zoodanig in het land vertoevende, verleend. Onze regeering heeft dat niet geacht en zich gehouden aan het incognito, dat de president te Lourenço-Marques had aangenomen, alsof een hoofd van staat, een reis eenmaal aldus aanvangende, later op die reis het incognito niet meer zou kunnen afleggen, welke stelling, dunkt ons, moeilijk vol te houden is. Er was dus in den Haag aan den trein geen vertegenwoordiger van H.M. de Koningin; - ofschoon, dit had toch wel het geval kunnen zijn, al reisde de president incognito - onder de ministers, die den president na zijn aankomst in het Hôtel des Indes begroetten, ontbraken die van financiën, de kabinetsformeerder, en die van buitenlandsche zaken; bij zijn bezoek aan de Koningin werd de president door geen militair eskorte begeleid, en zoo meer.

Maar ook dit is voor president Kruger zelf bijzaak. Indien er hem aan eerbewijzen gelegen is, kan hij tevreden zijn. Geen gekroond hoofd is in Frankrijk, in België, in Duitschland, in ons land met grooter eerbied, aanhankelijkheid en geestdrift ingehaald, gehuldigd, gevierd dan hij. En wanneer hij zijn doel bereikt, de regeeringen in beweging te brengen om krachtens de beginselen, die zij zelf op de vredesconferentie in den Haag beleden hebben, en de overeenkomst, waarmede die beginselen daar bezegeld zijn, een einde te helpen maken aan den onrechtvaardigen en wreeden oorlog in Zuid-Afrika, dan is hem al dat eerbetoon onverschillig. Maar voor de waardigheid van ons land was het ons liever geweest, als onze regeering niet geschroomd had te doen wat de Fransche regeering reeds voor haar gedaan had. Het incognito was in Frankrijk opgeheven; men was hier dus volkomen correct geweest, indien men president Kruger ontvangen had met het ceremonieel, dat voorgeschreven is voor het hoofd van een vreemden staat, als zoodanig reizende. Daarmede had onze regeering zich tot niets verbonden en kon zij even vrij zijn als nu om den president al dan niet de hulp te verleenen, die hij van haar komt vragen.

* _* *

Er is nog iets anders, waarom wij over de houding van onze regeering ten opzichte van president Kruger niet geheel gerust zijn. Die reden tot beduchtheid ligt in de Memorie van Antwoord op het Voorloopig Verslag van de Tweede Kamer over de staatsbegrooting van 1901. Wij bedoelen natuurlijk dat gedeelte, waarin de regeering de Zuid-Afrikaansche republieken behandelt. Wij zullen de kwestie van de vredesconferentie, daarin mede te berde gebracht, laten rusten, ofschoon wij de opmerking niet kunnen achterhouden, dat de regeering hier over de republieken en Engelands aanspraak op suzereiniteit spreekt alsof de Z.-A. Republiek en de Oranje Vrijstaat in dit verband op één lijn zijn te stellen. De reden, waarom de Z.-A. Republiek niet uitgenoodigd heette te kunnen worden, en de suzereiniteitskwestie gelden alleen haar en geenszins den Oranje Vrijstaat. Indertijd heeft de minister van buitenlandsche zaken dat onderscheid dan ook behoorlijk laten uitkomen en als eenige reden, waarom de Vrijstaat niet uitgenoodigd was, opgegeven, dat de Z.-A. Republiek anders nog meer gegriefd zou zijn. De manier, waarop de regeering nu in haar Memorie van Antwoord de twee republieken samenvat, is vrij zonderling.

Maar dit slechts terloops. Waarop wij de aandacht willen vestigen is het volgende uit de Memorie: ‘Toen in het najaar van 1899 de gang der onderhandelingen tusschen Engeland en de Zuid-Afrikaansche Republiek wegens gebrek aan overeenstemming tot stilstand was gekomen, heeft de Nederlandsche Regeering zich te Londen bereid verklaard om hare goede diensten te verleenen tot het weder aanknoopen der onderhandelingen. Het onmiddellijk daarop gevolgde ultimatum der Zuid-Afrikaansche Republiek en de opening der vijandelijkheden door de legers der beide Republieken, gebeurtenissen die de Nederlandsche Regeering zeer verrasten, was oorzaak, dat deze poging vruchteloos moest blijven.’

Voorop sta onze meening, dat het Nederlandsche volk van deze goede diensten, welke de regeering ten bate van de twee republieken heeft aangeboden, met voldoening kennis zal hebben genomen, maar aan den anderen kant spreekt er, dunkt ons, uit de aangehaalde woorden van de regeering een voorstelling van de geschiedenis, waarmede de zaakkundigen het stellig moeilijk zullen kunnen vinden, en een verwijt tegenover de republieken, dat, naar ons oordeel, aan den vooravond van president Kruger's komst meer dan ooit misplaatst was.

De Memorie zegt, dat het ultimatum der Z.-A Republiek en de opening van de vijandelijkheden van de zijde der republieken de regeering verrast hebben. Nu kan men dit eenvoudig opvatten als een persoonlijke meening, waarmede niemand anders iets te maken heeft. Er gebeuren in het dagelijksch leven telkens dingen, die den een verrassen en den ander niet. Dat hangt af van meer of mindere scherpzinnigheid of oplettendheid of kennis van zaken. Maar in dit geval kan men aan het publiek bezwaarlijk meer scherpzinnigheid toeschrijven dan aan een regeering, noch ook oplettendheid of grootere kennis van zaken. En dan blijft er niet anders over dan te protesteeren tegen de verkeerde voorstelling van de feiten, welke men uit die verrassing moet opmaken.

Indien de regeering de moeite had genomen de geschiedenis van de laatste maanden voor het uitbreken van den oorlog nog eens na te gaan, gelijk wij dat nu tot opfrissching van ons geheugen gedaan hebben, dan had zij gezien, dat het ultimatum van 9 October, wel verre van de wereld te verrassen, reeds eerder verwacht was. Herhaaldelijk is er in de perstelegrammen uit de laatste weken voor den 9^en October van dat ultimatum sprake. In de republieken werd er telkens op aangedrongen. Men mocht er niet langer mee wachten, zoo heette het. Meer dan eens verspreidde zich het looze gerucht, dat het al gesteld was. En toen het kwam

[p. 4]

was er in de uitingen van de Europeesche pers al zeer weinig te bespeuren, dat op verrassing geleek. Men had het voelen komen, onverschillig of men het stellen van het ultimatum door de Republiek verstandig of onverstandig beleid vond. Er was alleen verrassing, onechte maar goed gespeelde verrassing en verbazing en verontwaardiging in Engeland. Daarop had de Engelsche regeering het aangestuurd; zij verlangde niets liever dan dat de republieken zouden beginnen, en nu was het ultimatum, het onbeschaamde ultimatum er. Maar de pers van de overige wereld liet zich niet van de wijs brengen, en met enkele uitzonderingen kon men in alle bladen buiten Engeland de meening voorgestaan zien dat de republieken slechts in schijn de vijandelijkheden geopend hadden, maar Engeland de ware aanvaller was.

En nu komt de Nederlandsche regeering ons zeggen, dat haar het ultimatum en het openen van de vijandelijkheden door de republikeinen ‘zeer verrasten’! Maar erger dan de verkeerde voorstelling van de gebeurtenissen, die aan deze verrassing ten grondslag ligt, vinden wij het verwijt, dat er tegen de republieken in opgesloten is. Ja, het was wel jammer, dat er nu van de goede diensten der Nederlandsche regeering niets meer kon komen. Maar wist men te Pretoria en te Bloemfontein van die aanbieding van goede diensten? Dat is éen vraag. En dan: al droeg men er daar kennis van, mocht, kon men met het ultimatum nog langer wachten?

Is men nu al vergeten wat er aan is vooraf gegaan? Sedert Juni 1899 kwamen er gestadig troepen in Zuid-Afrika aan, en als wij tot September genaderd zijn, staan er in de Engelsche bladen dagelijks berichten over de oorlogstoerustingen. Er gaan millioenen patronen model IV en V naar de Kaap; in Indië worden de transportschepen voor troepenvervoer in gereedheid gebracht. In September reeds verschijnt de lange lijst van de officieren die in Zuid-Afrika dienst zullen doen; Sir Redvers Buller wordt benoemd tot opperbevelhebber en zijn vertrek vastgesteld; 20 compagnieën van de intendance zullen uit Engeland naar de Kaap vertrekken; de garde uit Gibraltar gaat er heen; 25,000 man van de reserve worden opgeroepen. Den 5^en October komen te Durban vier transportschepen met troepen uit Indië aan, en den 9^en nog vijf. Intusschen zijn de Engelsche ingezetenen van de Republiek al bij duizenden vrijwillig vertrokken. Ziedaar een paar berichten, die wij uit de groote menigte aanteekenen.

En lees de telegrammen, in September tusschen president Steijn en Sir A. Milner gewisseld. Den 19^en meldt Milner, dat er troepen zullen komen langs de westelijke grens van Vrijstaat en Transvaal; den 25^en erkent hij, dat er uit Ladysmith troepen zijn gezonden naar Glencoe, d.i. vlak op de Transvaalsche grens; den 27^en vraagt Steijn dringend om toch die ophooping van Engelsche soldaten op de grens der Z.-A. Republiek te staken, aangezien dat een ernstige bedreiging van den vrede is; den 2^en October moet hij vaststellen, dat er steeds meer troepen naar de grens worden gestuurd. En intusschen stokten de onderhandelingen aan de zijde van de Engelsche regeering. Wij zullen niet meer de geschiedenis ophalen van het listige telegram van Chamberlain, dat men te Pretoria en overal in de wereld als een afwijzing van het voorafgaande Transvaalsche voorstel opvatte, en dat de Engelsche minister naderhand als een aanneming beschouwd wilde zien. Wij herinneren slechts, dat Chamberlain in zijn telegram van 12 September een nieuw voorstel van Engelsche zijde beloofde en dat er van dat nieuwe voorstel maar niets kwam. Het was duidelijk: er moest tijd gewonnen worden en inmiddels maakte Engeland zich openlijk tot den oorlog gereed. Niemand twijfelde er meer aan, dat 't tot een uitbarsting zou komen, tenzij de Republiek zich onderwierp, en toen, om het Engelsche leger op de grens zich niet kalm te laten vermeerderen tot het volledig uitgerust kon toeslaan, verhaastten de republieken de onvermijdelijke botsing. Het ultimatum was slechts in schijn de casus belli, in werkelijkheid was dat de opeenhooping van de Engelsche troepen op de grenzen der republieken en de openbare oorlogstoerustingen van Engeland.

Dat men deze algemeene erkende voorstelling nu nog tegenover een Nederlandsche regeering moet te pas brengen, dat is wat ons zeer verrast heeft. Maar vooral: is het oirbaar de Engelschen nu te gaan steunen in het misbruik, dat zij nog aldoor van dat ‘onbeschaamde ultimatum’ maken?

_* * _*

Nochtans, wij vertrouwen dat men ten onrechte uit deze ongelukkige uitlating van de Nederlandsche regeering zou opmaken, dat zij niet alles wil doen wat in haar vermogen is en dat niet met hooge belangen van ons land strijdt om president Kruger te helpen in zijn streven een bemiddeling van de mogendheden te verkrijgen. In de Memorie van Antwoord volgt echter op de aangehaalde woorden dit: ‘Wat het aanbieden van bemiddeling betreft nadat de oorlog was uitgebroken, de Regeering heeft de vaste overtuiging dat een dergelijk aanbod... niet de minste kans van slagen zoude hebben gehad. Men heeft dit trouwens kunnen ervaren... door de besliste wijze waarop de Britsche Regeering een dergelijk aanbod van de met haar zeer bevriende Regeering der Vereenigde Staten van Amerika onvoorwaardelijk heeft afgewezen.’

Men zou nu kunnen vragen of de regeering vast overtuigd is, dat ‘een dergelijk aanbod’ ook nu nog niet de minste kans van slagen zou hebben. Zij spreekt die overtuiging alleen aangaande het verleden uit. Maar het antwoord kan nauwelijks twijfelachtig zijn: ook nu ziet zij er geen heil in. Alleen zouden wij gaarne juister hebben vernomen wat het aanbod van de Amerikaansche regeering is geweest. Wij kunnen dat op het oogenblik niet naslaan, maar meenen ons te herinneren dat zij haar interventie aanbood. Nu zou interventie afgewezen, maar bemiddeling of goede diensten (bons offices) aangenomen kunnen worden. De Haagsche conventie geeft immers meer dan een weg aan, waarlangs staking van de vijandelijkheden kon worden verkregen. En over de punten in geschil zou dan het arbitragehof kunnen beslissen.

Kan nu de Nederlandsche regeering, zij die zich in haar geheel de trouwe vriend der republieken mag noemen, door de betrekkingen tusschen ons land en de republieken ertoe aangewezen, door de regeeringen dier republieken ertoe aangezocht, niet het voorstel aan eenige mogendheden doen om gezamenlijk Engeland voor een minnelijke schikking te winnen? Minister Pierson heeft echter bij de algemeene beschouwingen over de staatsbegrooting in de Tweede Kamer gezegd, dat hij het psychologische moment, waarop de regeering een voorstel tot arbitrage zou kunnen doen, nog niet gekomen acht.

Dus ook in den Haag schijnt president Kruger voorshands in zijn zending niet te zullen slagen. En wij moeten erkennen, dat de toestand de regeering gelijk schijnt te geven. Duitschland wil niet meewerken, wil misschien evenals op het eind van 1899 niet eens beloven zich bij eenigen aandrang van mogendheden op Engeland onzijdig te houden. En bij het bezoek, dat de deputatie uit de twee republieken een paar maanden geleden te St. Petersburg gebracht heeft, is voldoende gebleken, dat ook de tsaar voorloopig niets doen wil of doen kan. Ten overvloede heeft de Engelsche regeering dezer dagen nog ondubbelzinnig in het parlement te kennen gegeven, dat zij van geen bemoeienis met haar oorlog in Zuid-Afrika weten wil. Inderdaad, het is moeielijk te gelooven, dat er van een voorstel tot arbritrage op het oogenblik heil te verwachten is.

Toch, indien het bestaanbaar is met 's lands belangen, die de regeering voor alles te bewaken heeft, zouden wij wenschen, dat zij iets in de beoogde richting deed. Vooreerst om bij de vertegenwoordigers der republieken elken twijfel weg te nemen, of de regeering wel genegen is alles te doen wat oirbaar en niet onvoorzichtig is; vervolgens om, indien de mogendheden niets willen doen, er hun de verantwoordelijkheid van te kunnen laten, dat het schandelijke stuk in Zuid-Afrika voltrokken wordt; eindelijk om, wanneer een verstandhouding tusschen de mogendheden verkregen

[p. 5]

kon worden, op Engeland den smet te leggen, van de arbitrage, waarvoor het verleden jaar nog met zooveel vertoon van geestdrift in den Haag gepleit heeft, af te wijzen.

* _* *

Ten slotte ligt er voor ons toch iets hoopvols in de woorden van minister Pierson. Hij acht het psychologische oogenblik, waarop de Nederlandsche regeering een voorstel tot arbitrage kan doen, nog niet gekomen. Daarin ligt tweeërlei: ten eerste, dat hij de komst van dat oogenblik alsnog mogelijk acht; voorts, dat de Nederlandsche regeering dan met haar voorstel voor den dag zal treden. Ons volk neemt daar nota van en rekent op u, Excellentie!

Maar als dan dat psychologische oogenblik komt - en wij kunnen 't ons nu nog niet anders denken dan dat alleen sinjeur de Wet, met de la Reij en Botha en de anderen, dat bewerken zal - en Engeland begint in arbritrage zijn voordeel te zien, dan - maar 't is eigenlijk overbodig het te zeggen - hopen wij, dat president Kruger hier zich tot geen dag staking van vijandelijkheden zal laten vinden zonder goedkeuring van Schalk Burger, den waarnemenden president, en president Steijn en de Boeren-generaals. Buiten de Engelsche regeering kan niemand hier in Europa weten hoe 't er op het oorlogsterrein uitziet. Onderhandelingen, hier gevoerd, met staking van de vijandelijkheden in Zuid-Afrika zoolang zij duren, konden wel eens aangeknoopt worden op een in dezen zin psychologisch moment, dat het Engelsche leger er door uit de klem wil zien te geraken. De geschiedenis van Zuid-Afrika is ook in dit opzicht niet zonder leering.

De Mogendheden en de Republieken.

Het bovenstaande schreven wij een maand geleden voor het December-nummer, waarin voor dit artikel echter geen plaats was. Wij achten het niet overbodig, het alsnog op te nemen, al ware 't alleen omdat noch in de Tweede Kamer noch, voorzoover wij weten, in de pers de aandacht is gevestigd op de vreemde uitlating van de regeering in de Memorie van Antwoord. En ook het andere mag hier nog wel gezegd.

Sedert is er weer heel wat gebeurd waarover wij in een beschouwing zouden kunnen treden, maar het stuk werd dan licht al te lang. Toch nog een paar opmerkingen.

In den Duitschen Rijksdag heeft de heer von Bülow, de rijkskanselier - die een handig en slagvaardig parlementair spreker blijkt te zijn, maar geen man van hoogen geest - er met een beroep op het bekende Oranjeboek den nadruk op gelegd, dat Duitschland, president Kruger door tusschenkomst van de Nederlandsche regeering tot verzoeningsgezindheid en gematigdheid en toen tot toegeven aansporende, het zijne gedaan heeft om den oorlog te voorkomen en dat het dus zijn handen in onschuld kan wasschen.

Tegenover deze opvatting herhalen wij de vraag, die wij reeds in het November-nummer van dit blad gesteld hebben, nl. of men met dien raad om toch maar verzoenend en gematigd en toegeeflijk te zijn, bij president Kruger wel aan het goede kantoor was. Engeland stelde op de conferentie te Bloemfontein in zake kiesrecht een eisch als het minste waarmede het genoegen kon nemen, en gaf daarbij te verstaan, dat er daarna nog bewilligd moest worden in een aantal eischen zijnerzijds. De Z.-A. Republiek was voor en na die conferentie verzoeningsgezind en gematigd, gaf toe om maar den vrede te bewaren. Engeland was noch verzoenend, noch gematigd, noch tot toegeven geneigd.

En vervolgens, mag men er zich op beroemen alles gedaan te hebben om een botsing te verhoeden, als men zich met zijn raad en goede woorden slechts tot eene partij gewend heeft? Als men den een tot inschikkelijkheid, tot het prijsgeven van zijn aanspraken, zijn rechten wil bewegen, en den ander laat begaan? Heeft Duitschland - om bij von Bülow te blijven - ook Engeland tot gematigdheid en toegeven aangespoord? Wij hebben er niets van vernomen, en mogen uit het zwijgen van den rijkskanselier op dit punt gerustelijk besluiten, dat het niet gebeurd is.

Maar dit zijn zaken van het verleden en misschien worden zij in de toekomst weer van gewicht; voor het heden hebben echter de Boeren te velde de oplossing in de hand. Zij bekommeren zich weinig om Oranje- en andere boeken en om de oratorische behendigheden van een Duitschen rijkskanselier. Zij hebben in de afgeloopen maand het terrein van den oorlog zoo ver naar het zuiden uitgebreid en het Engelsche leger zoo in het nauw gebracht, dat het mislukken van alle pogingen om de bemiddeling der mogendheden te verkrijgen minder zorgwekkend wordt. Wie weet of 't Engeland spoedig niet berouwen gaat, de gelegenheid om den strijd langs minnelijken weg te eindigen te hebben verzuimd, en de Boeren, als het ten slotte aan de mogendheden te verstaan geeft, dat het nu wel van bemiddeling weten wil, niet begrijpen zullen, dat zij nu geen bemiddeling meer noodig hebben, omdat Engeland den strijd niet meer voortzetten kan.