Neerlandia. Jaargang 4

[p. 81]

Omkoopbaarheid der boeren.

Het zoogenaamde Selati-proces te Brussel heeft overal een onaangenamen, laat ik liever zeggen, pijnlijken indruk gemaakt bij de Boerenvrienden.

We spraken er liefst zoo weinig mogelijk over, gaven stilzwijgend toe dat hier een rotte plek voor den dag was gekomen, we zagen in onze verbeelding den half medelijdenden, spottenden blik onzer tegenstanders als of ze vragen wilden wat wij nu eigenlijk wel te zeggen hadden.

Schrijver dezes leefde vele jaren in Zuid-Afrika, hij drukte menigmaal de hand van bijna alle grooten en toongevers, had urenlange vertrouwelijke gesprekken met hen die de meest tegenovergestelde gedachtenrichtingen vertegenwoordigden, met de leiders der jingo's, eerlijke en oneerlijke, met de leiders der Afrikaanderpartij, heldere en eenzijdige, met speculanten en goudkoningen, was zeer nabij betrokken in de wording van een der grootste ondernemingen in Zuid-Afrika en kwam dagelijks in aanraking met de materieele belangen, die in tal van nijverheids- en handelsondernemingen haren zetel hadden.

Ik mag me dus uitgeven voor eenen min of meer ingewijde en ik zal hier zoo kort mogelijk mijne meening uiteenzetten over de tegenwoordig weer veel besproken en meer nog, veel overdachte vraag, hoe het toch met de eerlijkheid der meer ontwikkelde en maatschappelijk hooger staande Boeren gesteld is.

Wij weten allen hoe in Afrika, onder de Boeren-vijandelijke Uitlandersbevolking een gekoesterd lievelingsdenkbeeld is, dat de Regeering der Zuid-Afrikaansche Republiek in den grond bedorven (gecorrumpeerd) is, dat elk ambtenaar van den hoogsten tot den laagsten voor geld of geschenken koopbaar, dat de naaste familieleden van President Kruger, even als wijlen de schoonzoon van een Europeeschen

[p. 82]

President eener Republiek, niet zoo heel lang geleden, diensten verkochten enz.

Toen nu de groote pers-veldtocht begon die het Europeesche publiek moest bewerken om den zedelijken steun aan de Boeren te ontzeggen en het daardoor aan de kapitalisten-omwentelingsgezinden gemakkelijker te maken ongehinderd hun oogmerken te vervolgen, sprak het van zelf dat die omkoopbaarheid bovenaan op het veldtochtsplan voorkwam, en even verstaanbaar is het dat de verdedigende partij in het Selatischandaal haar hoofdpleidooi trachtte te doen draaien om de aan hooggeplaatsten en volksraadsleden gegeven geschenken.

Het zou ons te ver voeren en ook staan mij de bewijsmiddelen niet op 't oogenblik ten dienste, deze geschenkengeschiedenis in alle onderdeelen op te helderen.

Dat hier veel menschelijke zwakheid en onvoorzichtigheid, kinderlijke onnoozelheid en verlangen naar geschenken bij elkander zijn, zal ik niet loochenen. Wij van ons Europeesch negentiende-eeuwsch standpunt zouden zulke dingen hier niet doen of wanneer we ze deden ons schuldig voelen.

Zeker. Vroeger, voor een of een paar eeuwen geleden, misschien niet eens zoo lang, dachten we hier in Europa er ook anders over en het was een openbaar geheim, dat mannen die alle aanzien genoten en leiders waren der volken of partijen, steun ontvingen, rechts en links, in den vorm van belooningen, toelagen en wel van die zijden, waarvan men, om een vrijen geest en onpartijdigheid te behouden, zeker beter ze niet moest aannemen.

Lang geleden? Herinner ik mij niet dat in schulden geraakte ministers van een groot Europeesch land, met een onberispelijken ambtenaarsstand en een zeer hoog eergevoel der openbare ambtsdragers, door het eigen vermogen van hunnen vorst en heer uit den brand werden geholpen? Men stelle zich zoo iets voor in Nederland! Hier zou zoo iets tegen alle gevoel van ministers-waardigheid indruischen en men zou de verhouding tot zijnen vorst en tot zijn volksvertegenwoordiging eenvoudig onmogelijk achten.

Zoo verschillend zijn de opvattingen. Men vertelde mij dat toen de zeer geschokte financiën van een der Europeesche landen door een welgeslaagde operatie (zeker een goed woord) weder voor een tijdje rollend gehouden waren, de dankbare bankiers aan de Koningin van dat land een geschenk van diamanten brachten dat dankbaar en genadig werd aanvaard. Toch hadden we hier te doen met smettelooze gezindheden en duizendjarige vorsten-overleveringen.

Zoo nu en dan wordt het luid uitgesproken en nog wel als niet onrechtmatig aangezien, dat de getitelde steunpilaren van groote Engelsche ondernemingen, als Chartered Companies, hun aandeelen niet vol betalen maar uit dankbaarheid ten geschenke krijgen en toch hebben we hier te doen met hen voor wie het ‘noblesse oblige’ het levensdevies is en die U diep verachtelijk zouden aanzien, wanneer gij hen kwaamt beschuldigen aan hun ridderplicht te kort te zijn gekomen. Nog één voorbeeld hoe verschillend het kieschheidsgevoel in hetzelfde Europa en terzelfder tijd, doch in verschillende landen, is. Wie een Ministerszetel bij ons in Nederland of in vele andere landen van het vasteland aanvaardt, weet dat hij afstand moet doen van een werkzaam aandeel te nemen in geldelijke ondernemingen, als directeur, commissaris of werkzaam deelhebber. Dit spreekt in die landen van zelf. Aan de overzijde van het Kanaal is dat geheel anders en men heeft zelfs eens opgeteld van hoeveel naamlooze vennootschappen de leden van eene regeering in het bestuur aandeel hebben.

Er is eene strooming gaande, die het zelfs aan leden der volksvertegenwoordigingen euvel duidt dat ze als bestuurders aandeel hebben aan ondernemingen, die in botsing kunnen komen met de landsbelangen; zelfs in Engeland zien velen het met leede oogen aan dat de groote spoorweg-maatschappijen zoo overweldigend in het Parlement door hun Commissarissen (directors) vertegenwoordigd zijn en niet onmogelijk is, dat wij in een volgende eeuw zoover zijn dat wij dezelfde zedelijke eischen stellen aan onze vertegenwoordigers als nu aan onze Ministers.

Dat de belangen die ze vertegenwoordigen, in ons openbaar leven wel veel invloed hebben zal niemand loochenen. Treffend drukte Bismarck dit uit toen hij zeide, van het oogenblik af, dat hij de buitenlandsche aangelegenheden van het Rijk bestuurde, alle aandeelen in buitenlandsche ondernemingen verkocht te hebben, omdat hij zich niet onbepaald vrij kon voelen door de belangen die hij persoonlijk bij die aandeelen had.

Laat ons nu tot de Boeren terugkeeren. Het zijn eenvoudige, onwetende menschen, zeer scherpzinnig, helder, koppig, niet vrij van de helaas boven alles in deze eeuw vervolgde overmatige zucht naar bezit. Ik bedoel hier nu juist de hoogere standen onder de Boeren, leden der Regeering en vertegenwoordigers, hoogere en lagere ambtenaren, in één woord zij die met Europeanen in aanraking zijn gekomen, en de nomadennatuur en idyllische jagersgewoonte afgelegd hebben.

Ze komen in aanraking met eene geheel nieuwe beschaving, de zoozeer geroemde Europeesche. Ze zien en hooren van de wijze waarop men fortuin maakt en die verhalen zijn zeker niet stichtelijk. Ze beginnen als dogma te begrijpen de lijfspreuk der Europeesche en nieuwe landen, dat men niets voor niets doet. Wanneer een europeesch ondernemer bij u komt om uw steun of voorspraak of uw naam onder borgen wenscht, hij legt dadelijk aan uwe voeten een aandeel in zijne onderneming en wanneer ge daarvan niet gediend blieft, geeft hij u een cheque. Die sommen komen dan in de boeken voor als ‘voor studies’ ‘bewezen diensten’ enz.

Doch er is meer. Die Europeanen die bij u komen om u dit aan te bieden zijn joviale, eerlijke, fijn voelende menschen, onberispelijk in hun beursreputatie! Het rapport van uwen bankier over hen luidt: ‘volkomen reëel, in elk opzicht solvent.’

Nu moet die Boer de zwavellucht ruiken, verholen staart en bokkenpooten ontdekken!

Hij zal helaas in zijn eenvoud de volgende gedachtengang als juist gaan erkennen, die ik tallooze malen heb hooren verdedigen door menschen, volkomen ter goeder trouw, eerlijk en niet onedel. Ze zeiden: ‘zie, wij zijn hier niet voor onze gezondheid’ (een typische veel gebruikte afrikaansche zegswijze om min of meer vieze beweegredenen te bemantelen) ‘we willen zaken doen. Om zaken te doen moet men de gewoonte des lands volgen en de gewoonte des lands is dat men geschenken geeft, dit doet men overal in de wereld, de eene dienst is de andere waard enz. enz.’ En de Boer die niet anders doet nu hij ₤ 100 gekregen heeft, dan wanneer men hem een flesch fijne wiskey had te huis ge-

[p. 83]

zonden of zelfs een vriendelijk woord had gezegd, neemt dat geschenk aan in volle onschuld.

Ik kan daar van mee praten. Eens reed ik een paar dagen opgepakt in een postwagen met een spraakzamen duitschen speculant. Hij had eindelijk uitgevonden wie ik was en keek me met bewondering aan omdat ik toen als de gelukkigste lieveling der transvaalsche regeering doorging. Hij zeide mij kinderlijk: ‘Ik zou gaarne in tien jaren zooveel willen verdienen als gij moet hebben uitgegeven om uw doel dat jaar bereikt te hebben.’ Met volkomen openhartigheid en volkomen naar waarheid kon ik den verbaasden man antwoorden, dat de geheele som die ik voor dat doel had uitgegeven was een six-pence die ik aan een bar van de Club betaald had voor een glas portwijn, aangeboden aan een volksraadslid.’

De vraag der omkoopbaarheid werd dikwijls onder vrienden besproken. De Minister Sivewright uit Kaapstad had te Pretoria de naar hem genoemde Conventie afgesloten. Te Kaapstad teruggekomen vroeg men hem lachend hoeveel geld die Conventie wel gekost had. Hij noemde een cijfer, ik geloof het was zoo iets van f1500 aan schrijfloonen, vertaalkosten, adviezen, alles liefst verdeeld onder kleinere regeeringsambtenaren die hem goed en spoedig en goedkoop hielpen, dan voor een lunch hier en een ‘drink’ daar, alles met de bekende vriendelijke joviale hartelijkheid van den man. ‘En wat denkt ge dat die zelfde conventie in Londen zou gekost hebben, voor dezelfde hulp?’ vroeg Sivewright. ‘Zeker het honderdvoudige’, was het antwoord ‘en ge hadt zesmaal zooveel tijd noodig gehad.’

Hetzelfde onderwerp der omkoopbaarheid kwam eens ter sprake in een gesprek met een der grootste Johannesburger ondernemers. ‘En gij, vroeg ik, in uw lange ervaring wat hebt ge zelf op dit gebied ondervonden, niet hooren zeggen.’ ‘Wel, zeide hij, ik heb tallooze lunchen en dineetjes en “drinks” gegeven, ik heb schrijfhulp goed betaald, maar ik verzeker u, dat is alles.’

Een werkelijk grappig licht op de toestanden geeft een gesprek dat ik eens had met den goudkoning Barnato. 't Was na den Jameson inval. De reformers zaten in de gevangenis, beducht voor hun hals. Het gerucht liep dat ze ₤ 100.000 hadden gegeven aan een paar bekende agenten om rechters en regeering om te koopen. Ik vroeg den heer Barnato, die alles wist en hij antwoordde: ‘ik ben vast overtuigd dat die groote millioen gulden aan de agenten is gegeven en even vast dat die voor het allergrootste deel in de zakken van die agenten verdwijnt.’ ‘Maar,’ riep ik verbaasd, ‘het zijn toch geen kinderen die reformer-leiders.’

‘Wat zal ik je zeggen, zei Barnato, ben jij wel eens in gevaar voor de galg geweest? Welnu, die millioen is voor die lui van zoo ondergeschikte beteekenis dat ze er hun hand niet voor behoeven om te draaien en die gewetenlooze agenten (alle Engelschen) hebben hun verteld van hun grooten invloed en de reformers hebben gedacht, ‘je kunt niet weten, misschien helpt het.’

Toen de Selati-consessie gegeven was, reden te Pretoria vele volksraadsleden, in volle welbehagen met nieuwe spiders (open rijtuigjes) rond, andere hadden nieuwe gouden horloges. Elkeen wist dat dat geschenken waren van het volksraadslid Barend Vorster en diens vrienden, die Concessionarissen geworden waren en volgens de Concessie zelf daarvoor ₤ 20.000 mochten gekregen hebben uit het maatschappelijk kapitaal.

Vele Europeanen spraken daarover hun afkeuring uit en het kwam tot eene bespreking in den Volksraad. Kruger, in dat opzicht al even nieuw in de europeesche opvattingen, zeide in volle onschuld, dat men toch wel een geschenk mocht aannemen, waarom niet, geschenken waren toch gebruikelijk tusschen vrienden, maar dat men zijn geweten en eer en plicht zou verkoopen, dat mocht men van een volksraadslid niet veronderstellen, dat zou te laag en schandelijk zijn.

Men moet dat zeldzame mengsel van hooge gezindheid, staatsmanswijsheid en vossen-slimheid, menschen- of liever Boerenkennis en onnoozelheid, dat Kruger heet, kennen om de volkomen oprechtheid van dat antwoord naar waarde te schatten.

De meeste van die spider, horloge en cheque giften in de Selatiaffaire zijn onder geheel misleidende omstandigheden aangenomen en hebben ook op de stemming niet den allerminsten invloed gehad. Barend Vorster kwam en sprak ongeveer als volgt: ‘Lieve oom, je hebt me dikwijls gezegd dat wanneer ik eens een gelegenheid zou zien in eene goede onderneming winst te behalen of een goede koop te doen, ik je dan moest helpen, welnu, die gelegenheid is er, ik heb een mooie winst gemaakt, ik heb de Selaticoncessie aan Oppenheim voordeelig verkocht, nu wil ik je gaarne laten deelen in mijn winst.’

Toen de zaak die hun zoo onschuldig voorkwam, dat ze openlijk met de geschenken te koop liepen, algemeen afgekeurd werd, toen kroop in het gemoed der meesten voor het eerst een voorgevoel dat de zaak toch eigenlijk niet in den haak was en de grond werd gelegd voor de ontwikkeling van een gevoel van wat recht is op dat punt.

Dat de vijandige wereld, gretig gebruik maakte van die feiten en dat die johannesburgsche en later de europeesche jingopers met heilige verontwaardiging die ‘grenzenlooze en bodemlooze poel van corruptie’ ten toon stelde is een der niet minst walgelijke zijde van dien persveldtocht.

Maar wat het meest wonderbaarlijke daarbij is, dat het nooit een dier zedeprekers inviel dat toen twee fouten of misdaden, of hoe ge dat noemen wilt, begaan werden.

Men heeft hier een gunstenverkooper en een gunstenkooper. Wie is onder deze omstandigheden de meest schuldige? De geslepen, zelfbewuste Europeaan ‘die niet voor zijn gezondheid in Afrika is,’ die zeer goed weet dat hij de verleider is of wel de half onnoozele, ten minste op dat gebied zich bewegende als een kind dat pas begint te loopen?

Er bestaat een verhaal dat Keizer Jozef II in een gezelschap eens zeide: ‘ik ken niets naarders en verachtelijkers dan dat iemand adeldom voor geld koopt,’ waarop eene moedige dame brutaal antwoordde: ‘Sire, ik ken iets dat nog naarder en verachtelijker is, en wel, adel te verkoopen.’

Wij hebben bij het proces te Brussel een merkwaardig voorbeeld gezien van blindheid voor al het verachtelijke dat er ligt in het nieuwere promotor- en concessiewezen. De beschuldigden verklaren dat zij volgens stipte zakenbeginselen gehandeld hebben en wijzen met veel misbaar op de schandelijke lui, die geschenken van hen hebben aanvaard, die ze in geheel anderen geest hebben aangenomen dan de gevers bezielde.

De eigenlijke moraal moest zoo zijn, wanneer we de hand slaan in onzen Europeeschen boezem, dat we zeggen, ‘dat wij

[p. 84]

slecht en bedorven zijn wisten wij wel, maar 't is verdrietig dat we de beginselen van verrotting ook ontdekken bij de Boeren, die ze hebben overgeërfd in ons verkeer en in aanraking met ons en onze wijze van handelen om deze wereld door ons werk een stapje beter te maken,’ Dat zou juister zijn.

G.A.A. Middelberg.

Baarn 6 Juli 1900.