Neerlandia. Jaargang 4

De oorlog.

NU heeft de oorlog drie maanden geduurd. Drie maanden lang heeft het bloed al gevloeid, en waar is het eind? Drie maanden, maar hoeveel langer lijkt het! Wij hebben dag aan dag zoo in dien oorlog meegeleefd, dat de tijd, toen het nog vrede was, in ons geheugen ver weg ligt. Al dat gehaspel over den aanhef van de conventie van 1881 en artikel 4 van de conventie van 1884, het pijnlijke getwist over het al of niet afdoende van kiesrecht na zeven of vijf jaar, hoe verbleekt is reeds dat verleden na slechts het vierde van een jaar, maar wat is er in dien korten tijd al niet gebeurd!

Eerst de schok, die door de wereld ging, toen het lang geplaagde Transvaal, de kleine Boeren-republiek aan het groote Britsche rijk haar trotsch ultimatum stelde. Toen de kommando's der burgers, Transvalers en Vrijstaters broederlijk vereend, blakend van geestdrift, maar toch plechtig gestemd onder het wicht van de geweldige taak die zij aanvaard hadden, stroomend over de grens. Schermutselingen in het westen, in den noordelijken driehoek van Natal volgden weldra, en dat waren reeds overwinningen voor de wapenen der burgers. Toen Dundee en de vlucht der Engelschen; Elandslaagte, helaas! waar een kleine schare van dapperen, stand houdend tegenover een overstelpende vijandelijke macht, zware verliezen leed, maar het leven duur verkocht; Rietfontein, en het Engelsche leger was in Ladysmith opgesloten. In het Westen hadden de Boeren ook snel het beleg om Mafeking en Kimberley geslagen. Kleine kommando's hielden de grenzen van Rhodesia, Swazieland en Basoetoland in het oog.

Nu brak voor de republieken, tot nog toe althans zoo roemrijk uit den strijd getreden, een tijd van teleurstelling aan. De uitwerking van het machtige geschut, dat zij zich aangeschaft hadden, hadden zij zich grooter voorgesteld. De belegerde steden wilden niet vallen. Telkens verwachtte men de tijding van de overgave te hooren, maar het heugelijk nieuws werd niet vernomen. Herhaaldelijk werden er wel grootere en kleinere gevechten geleverd; met verwonderlijk geringe verliezen sloegen de burgers dan den vijand af en te Pretoria zwol het aantal hunner krijgsgevangenen gestadig aan, maar de drie steden hielden het uit. Van den zegevierenden tocht door Natal tot aan zee kwam niet Wel drongen de Boeren tot dicht bij Pietermaritzburg door, maar met het leger van White in den rug en van Sir Redvers Buller op komst in het front, was er geen denken aan een uitgebreiden veroveringstocht. Het doel was nu vee en paarden, koorn en haver te winnen, en met rijken buit beladen trok de burgermacht weer achter de Toegela terug om Buller te keeren.

Intusschen waren eenige kommando's van den Vrijstaat uit, de Kaapkolonie binnen gevallen. Zoover mogelijk werden bruggen vernield en spoorwegen opgebroken, en in enkele districten werd de republikeinsche krijgswet afgekondigd. De Afrikaander bevolking ontving de broeders uit het Noorden met open armen en toen de Engelsche troepen van het zuiden kwamen opzetten vonden zij reeds een aanzienlijk aantal Kapenaars met de wapenen in de hand tegenover zich en het was vijandelijk land, waarin zij zich op Britsch grondgebied bevonden.

In het Westen rukte een talrijk Engelsch leger, onder generaal Lord Methuen tot ontzet van Kimberley op, maar moest na een aantal bloedige slagen bij Magersfontein eindelijk een nederlaag lijden, waarvan het nog niet bekomen schijnt.

Dit gebeurde den 11^en December; den dag te voren had generaal Gatacre bij Stormberg in de Kaapkolonie zware verliezen geleden, en vier dagen later, aan de Toegela, werd het vertrouwen van Engeland en de heimelijke vrees van vele vrienden der Boeren beschaamd, en verwierven de Boeren op den opperbevelhebber, generaal Sir Redvers Buller, eene schitterende zege.

Sedert heeft, vooral in de laatste dagen, het krijgsbedrijf niet stil gestaan, maar zoover wij weten, is er niet weer een groote slag geweest. De drie belegerde steden houden het dapper vol en de Boeren staan nog op vijandelijk gebied.

* _* *

Dit is een in zijn noodzakelijke kortheid droog overzicht van wat de oorlog in de afgeloopen drie maanden heeft opgeleverd, maar in de bizonderheden, die elk kent, in den indruk, dien deze zegevierende veldtocht van het volk der Boeren tegen zijn machtigen vijand op de verbaasde wereld

[p. 5]

heeft gemaakt, en in den invloed, dien hij al meer op het lot van beide blijkt te zullen oefenen. van welk hoog belang en welke rijke beteekenis is dat tijdsverloop geweest!

Zie Engeland! Overmoedig was het den oorlog begonnen. Van een Kerstmis te Pretoria dorst men spreken, maar nu wagen ernstige menschen er zich niet meer aan een voorspelling. Met een leger van dertig-, veertigduizend man dacht het de Boeren te verpletteren, maar divisie na divisie moest het uitzenden om zijn schromelijke verliezen aan te vullen, zijn benarde legers te hulp te komen, kans te hebben den tegenstand te breken. Bijna zijn heele staande leger kwam er bij te pas; aan zijn Indisch rijk, aan de koloniën onttrok het op bedenkelijke wijze de bezettingstroepen; van de vloot landde het manschappen en geschut; de vrijwilligers, alleen in uitersten nood, tot bescherming van het moederland te gebruiken, riep het op.

Ongetwijfeld, de kalmte en de vastberadenheid, waarmede het Engelsche volk de slagen, zoo onverwacht ontvangen, droeg, de opgewektheid, waarmede velen dienst namen om de nederlaag te wreken, hebben getoond van welken kloeken geest het is, maar is het niet beschamend, dat het groote Britsche rijk schier heel zijn leger, vrijwilligers uit Australië, Canada, uit Zuid-Afrika zelf en uit het moederland onder de wapenen moet roepen, een leger van - vergissen wij ons niet - 150.000 man moet loslaten op twee republieken, die te zamen misschien 60 000 man, allen meegeteld, jongens en grijsaards, op de been kunnen brengen, versterkt met een paar duizend vreemdelingen, met voorloopig slechts enkele duizenden Afrikaanders uit Natal en Kaapkolonie!

Welk een vernedering voor het trotsche Britanje, dat het zich tot het uiterste moet inspannen om opgewassen te zijn tegen dien luttelen hoop verachte boeren. En dan te moeten bekennen, dat het niet alleen meer geldt, die republieken zijn suzereiniteit of oppermacht te laten voelen, maar dat het gaat om zijn bezit in Zuid-Afrika, om zijn positie als wereldrijk.

En intusschen welk een val heeft het Britsche gezag al gedaan! Hoe onbekwaam is het Engelsche legerbestuur gebleken om zich voor te bereiden op een veldtocht tegen een vijand, wiens kracht het moest kennen; hoe hebben al die generaals met hun schitterende titels, hun opgeschroefden roem het laten liggen tegenover de Boeren-kommandanten, wier naam in vele gevallen zelfs niet genoemd wordt. Engelsche officieren en in menig gevecht Engelsche soldaten hebben met verwoede dapperheid gevochten en de Engelsche pers heeft hun heldendaden wijd en zijd verbreid, maar wat hebben zij vermoogd tegen den koeleren, den onverschokken Boer, die in het wilde gevecht zijn zenuwen bedwingt en zijn oog scherp, zijn hand vast houdt!

Men had gedacht, dat het ras van de oude burgers, de treffelijke schutters en onvermoeibare ruiters, uitgestorven en een verslapt geslacht opgegroeid was, maar de jongen zijn de waardige zonen gebleken van de helden die de Schotten van Majoeba joegen, en die het deden, de ouden, zij vechten nog mee. De Mauser is een doodelijk wapen in hun handen, gelijk het ouderwetsche roer het was in die van de mannen van 1881. Het moderne geschut heeft in de jonge Afrikaanders uitmuntende richters gevonden, en de kommandanten leiden de groote legers, die zij nu onder zich hebben, gelijk de kleine troepen van weleer met een bekwaamheid, die de wetenschappelijke strategen verbaast. In bijna alle gevechten hebben de Engelschen een overmacht van troepen en van geschut tegenover de Boeren kunnen stellen, maar ook dat heeft niet belet, dat krijgskundig de meerderheid der Boeren schitterend is gebleken.

* _* *

Maar wij bewonderen nog meer de zedelijke meerderheid van de Boeren tegenover hun vijanden. Vooreerst is het recht aan hun zijde. Dat is door de jarenlange verguizing, waaraan Transvaal heeft bloot gestaan, voor een groot deel der wereld tot het laatst toe verborgen gebleven. Engelsche bladen worden overal gelezen, de stem van Engelsche staatslieden dringt tot de verste hoeken der aarde door. De Boeren potesteerden zwakjes, in een taal, die wij Nederlanders alleen verstonden. Hun stem drong niet door. Zij waren de duisterlingen, de tegenstanders van alle verlichting. de onderdrukkers van de uitlanders, de hatelijke dwingelanden op hun erf, dat zij voor de beschaving wilden sluiten. Engeland scheen de kampioen voor vrijheid, gelijke rechten, vooruitgang. Een half jaar geleden dorst een Engelsch minister nog zeggen, dat de heele wereld tegen de Boeren was. Hij overdreef, maar het was toch al ver gekomen.

Hoe is dat eensklaps veranderd. Behalve de Engelschen, en zelfs van deze nog, schaarden alle vreemdelingen in Transvaal zich onder de vierkleur. Zij vonden dat land en dat volk wel zoo goed, dat zij er hun leven voor veil hadden. De Vrijstaat, die buiten het gedrang was gebleven en den wreeden oorlog uit zijn gebied had kunnen houden, stond als één man op en maakte van de zaak van Transvaal die der vrije republieken van Zuid-Afrika.

En van welke roerende uitingen, welke treffende tooneelen werd de wereld nu getuige. De taal van de presidenten der twee republieken, van hare vertegenwoordigers in de Volksraden, van hare regeeringen in de staatsstukken, van hare voormannen in vergadering en geschrifte, zij was van een waardigheid, een natuurlijke kracht, een verheven eenvoud, die zelfs vertaald voor de volken van verfijnden, maar verslapten geest de herinnering van hun kloeker voorgeslacht opriep.

Gelijk het woord, was de daad. Met geestdrift maar zonder vertoon, ernstig en vastberaden bereidde het volk zich voor op den strijd, dien het niet in overmoed begon, maar met vertrouwen op zijn God, zijn goed recht en het Mauser-geweer als noodwendig aanvaardde. Geen die opgeroepen werd bleef achter. Ongeroepen kwamen oude mannen, van hun moeder weg liepen knapen van veertien, twaalf jaar; zij moesten mede. En de vrouwen vuurden hun mannen en zonen aan, stonden hen zonder morren af.

En in den oorlog zelf, welke uitnemende eigenschappen heeft dat volk daarin getoond! Van hun krijgmansdeugden hebben wij gesproken, maar denk nu aan de teedere zorgen die zij voor den gewonden vijand toonen; aan den eerbied, waarmede zij de gevangenen behandelen; aan den eenvoud, waarin zij zich zelf niet. maar God de eer geven; de soberheid, waarmede zij van hun overwinningen gewagen.

De Engelschen hebben hen vervolgd deze geheele eeuw door; hen veracht en veracht gemaakt; hebben hen de laatste jaren tot het uiterste getergd; hun dezen gruwelijken oorlog aangedaan; zij haten den rooinek nu als den erfvijand met bitteren haat. De Engelschen hebben herhaaldelijk in dezen veldtocht tegen het beschaafde oorlogsgebruik gezondigd. hebben de gewonde Boeren mishandeld, afgemaakt, hun vlag beleedigd; zij hebben - de Boer weet nauwelijks iets ergers - kaffers gewapend en in het vuur gebracht Om dit alles zullen er onder de burgers, de jongeren vooral, zeker zijn, die van geen genade voor zoo'n vijand meer willen weten. Maar, wees er zeker van, zoolang de leiders hun mannen in bedwang kunnen houden, zullen deze zich niet op dergelijke wijze wreken.

Het is een grootsch volk, die Boeren; het is een epos, dat zij met de daad scheppen, en tegenover deze machtige openbaring van wat een stoer, onverbasterd, rechtschapen volk in het gevoel van zijn diep beleedigd recht toont te vermogen gaf de bevooroordeelde wereld zich gewonnen. Zij gunt het laatdunkende Engeland zeker ook de vernedering, die het in Zuid-Afrika vindt, maar toch is het vooral bewondering en eerbied voor dat verbazende volk der Boeren, de erkenning van hun recht tegenover geweld en onrecht, die de naties aan hun zijde hebben gebracht.

* _* *

En van alle naties is er geen, die zoo met hart en ziel in dezen grooten oorlog meeleeft als wij Nederlanders. Landgenooten van ons hebben bij Elandslaagte hun leven voor de zaak der Boeren, voor hun eigen zaak gewaagd,

[p. 6]

gegeven. Zij hebben het sedert elken dag er voor veil gehad. Met alle macht helpen de Hollanders in Zuid-Afrika mee. Wij doen hier wat wij kunnen - wij geven geld, wij zenden ambulances, wij trachten, tegenover de macht van de Engelsche pers, der Boeren eigen verhaal in de wereld bekend te maken. En wij doen meer.

Er vechten echter in de kommando's mannen mede van nog vele andere nationaliteiten, en geld geven en ambulances zenden doen wij niet alleen. Ook zijn wij niet meer dan eenig ander volk in den oorlog betrokken, omdat de Boeren van gelijken oorsprong zijn als wij, afstammen van onze voorouders. Er is ook wel Duitsch en meer nog Fransch bloed in hen, en gelijkheid van afstamming alleen zou dien strijd voor ons niet van zoo eenig belang maken.

Maar de toekomst, die er van afhangt, doet het. Nostra res agitur. Het is om onze zaak, de zaak van ons Nederlanders, dat het evenzeer gaat. Van een oorlog om suzereiniteit van Engeland is het een oorlog geworden om de onafhankelijkheid der republieken. En nu de Afrikaanders der Kaapkolonie meer en meer tot het besef komen, dat hun eigen volksbestaan, het behoud van den Hollandsch-Afrikaander stam, zijn toekomst op het spel staat, en nu het gevoel, dat het goed bestuur, onder Engelsch gezag genoten, het gevaar dat hun natie bedreigt, niet wegneemt, hen meer en meer onder de republikeinsche vlag voert, nu is het de groote, lang voorziene oorlog geworden tusschen Engelschman en Afrikaander.

Of die strijd nu voor goed beslist zal worden, weten wij niet, maar zeker zal de uitslag van dezen oorlog op het lot van Zuid-Afrika, of het Engelsch dan wel Hollandsch zal worden, grooten invloed hebben, en mogelijk wordt het wel beslist. Engeland spant alle krachten in om het daartoe te leiden. Het wil nu winnen en winnen voor goed. Maar dit laatste heeft het niet in de hand en ook het eerste niet. De Afrikaander is niet van het leem, dat men naar welbehagen kneden kan, en de toekomst is niet te voorzien, waarin Engeland zelfs een onderworpen Boeren-volk tot Engelschen kan maken.

Maar als de republieken, op den duur, uitgeput zich gewonnen moesten geven - wij vertrouwen dat het heel anders zal loopen - dan ware aan den Afrikaander stam zeker een slag toegebracht, waarvan hij moeilijk zou kunnen opstaan. En daarmede ware de hoop, dat in Zuid-Afrika een nieuw rijk, een nieuwe natie, Hollandsch van taal, Hollandsch van geest en karakter wordt gevestigd, en daarmede de hoop op een nieuwen bloei van den Nederlandschen stam, bijkans verslagen. En daarom is het, dat onze vurige wenschen gaan tot de Boeren in hun strijd en wij ons over hun overwinningen verblijden als hadden wij ze zelf bevochten.

En toch, neen, dit kan ons laatste woord niet zijn. Het belang ook van ons volk, de trots van den Nederlandschen stam zou het wezen als de zege den Boeren verbleef, maar onze eerste gedachte, ons onmiddelijk gevoel is, dat zij het mogen winnen om hunszelfs wil, omdat aan hun zijde het recht is; omdat zij, door hun verleden en door wat zij nu weer bestaan, verdienen, den erfvijand, van wien zij een eeuw van onrecht te lijden hebben gehad, eens voor al van zich af te kunnen werpen.

Een vereenigd Hollandsch Zuid-Afrika worde uit dezen strijd geboren, maar allereerst brenge hij voor de Boeren vrijheid voor goed!

11 Januari 1900.