Neerlandia. Jaargang 2

[p. 1]

Maart 1898.

Paul Kruger.

De uitslag van de presidentsverkiezing in de Zuidafrikaansche Republiek is: Paul Kruger 12,764, Schalk Burger 3716 en generaal Joubert 1943 stemmen.

Paul Kruger - een man van Nederlandschen stam, door en door.

Een zoon van Jan en Jannetje, naar Potgieter's hart. Een man die niet enkel door de stoere kracht, het onverzettelijke, de taaie volharding, het geduld, den praktischen blik, waar wij Nederlanders bekend om zijn, maar evenzoo door zijn grootheid, door het edelaardige, het grootmoedige in zijn karakter, dat we in onze uitnemendste mannen vereeren, een onverdorven afstammeling is van het kleine volk, dat zijn landaard heeft weten te handhaven, tusschen het nijpend opdringen van Duitschers en Franschen in, en tegenover Engeland.

Een man die, al geeft men toe dat de omstandigheden meewerkten, wellicht meer dan iemand uit ons volk (in den ruimen zin), in onzen tijd, aan de wereld getoond heeft, hoe de ontembare Nederlanders, die vroeger den nek niet wilden buigen voor den machtigsten koning op aarde, nog niet afgedaald zijn tot een nietigheid, die men maar kan verwaarloozen.

Het Britsche rijk - en welke andere staat kan zich met evenveel recht het wereldrijk van dezen tijd noemen? - heeft dit volk van ‘Boeren’ niet kunnen onderwerpen. Niet alleen is bij herhaling de kracht der onoverwinnelijke Britsche wapenen gekeerd door het zelfvertrouwen en den moed van het handjevol mannen, dat met Kruger en andere aanvoerders bereid was te sterven voor de vrijheid van hun land, maar heel de

PAUL KRUGER.

onpartijdige wereld heeft in de handen geklapt, toen de sluwe, brutale Brit ook op het schaakbord der diplomatieke onderhandelingen door den eenvoudigen Boer mat werd gezet. En niet op de wijze waarop de jonge held van Marryat zijn eerste tweegevecht won: door er maar op los te slaan, zoo de ‘finesses’ van zijn tegenstander waardeloos makend; integendeel, door op goed Hollandsche wijs recht door zee te sturen, daarbij toch een open oog te houden voor elke kans, en met vaste hand toe te tasten; zoo toonden die mannen van het Transvaalsche Veld, die nooit de zee gezien hebben, hun zeemanschap; zoo hebben zij Cecil Rhodes, Chamberlain, de sterke en vernuftige regeering van Hare Koninklijke en Keizerlijke Majesteit geslagen, dat de omstanders er schik in hadden.

De Brit kan het nog niet verkroppen.

Hij is echter edelmoedig genoeg - want de Engelschen zijn een groot volk - om te erkennen dat Paul Kruger een buitengewone persoonlijkheid is. Hoor wat de Times - het orgaan van de Chartercd Company, het conservatieve blad, dat zoo vaak hoogst onbillijk geweest is tegenover de Zuidafrikaansche Republiek - zeide toen Paul Kruger op den 10 Februari 1898 voor de vierde maal gekozen was tot president van den Staat, welks onafhankelijkheid de groote meerderheid der Britten een doorn in het oog moet zijn:

‘Weinig Engelschen zullen aarzelen om hem persoonlijk geluk te wenschen met de overwinning, die hij behaald heeft. President Kruger heeft met volharding, moed en bekwaamheid de gedragslijn gevolgd, die, helaas, door de overgroote meerderheid van zijn medeburgers verlangd wordt... De opmerkelijke hoedanigheden door den President aan den dag gelegd in het tijdvak van beproeving dat op den (Jameson's) vrijbuiterstocht volgde, zijn in Engeland gewaardeerd, zelfs op een tijdstip toen de hartstochten sterk geprikkeld waren, en er een gevaarlijke spanning bestond tusschen de twee volkeren De heer Kruger heeft zijn partij zeer zeker met kalme zekerheid en met handigheid gespeeld, en zonder zich door bedenkingen te laten weerhouden, heeft hij zich de vele voordeelen van zijn standpunt ten nutte weten te maken. Maar ofschoon hij zijn partij speelde met een gevatheid, die somtijds op 't randje af was, en met een ongevoeligheid voor de ruimere opvatting van den toestand, welke zijn aanspraak op Staatsmanschap beperkt; hij handelde toch met een koelbloedigheid, met een juist begrip van wat den toestand op een bepaald oogenblik beheerschte, die waarlijk bewonderenswaardig zijn geweest. Hij heeft nooit zijn kalmte verloren in omstandigheden, die toch het oordeel zelfs van menschen, van hun jeugd af in diplomatische zaken geoefend, gemakkelijk konden benevelen, en dat in een tijd toen een enkele ondoordachte handeling, een enkele zwakheid zijnerzijds, onmetelijke

[p. 2]

rampen over geheel Zuid-Afrika gebracht zouden hebben...’

Met zoo'n lof uit den mond van een vijand, van wien men anders niet zeggen kan, dat hij een open oog heeft voor het goede in zijn tegenstanders, mag Kruger tevreê zijn.

Toen we zeiden dat Paul Kruger in merg en been een man is van ons volk, bedoelden we niet dat hij alle karaktertrekken van de Nederlanders in zich vereenigt, dat hij een typische Nederlander is. Dat is volstrekt niet het geval: veel van hetgeen aan ons volk eigen is, vinden we in hem niet terug. Natuurlijk ook: de ontwikkeling van het ras, de omstandigheden zijn zoo heel anders geweest, hier en ginds.

In zijn uiterlijk echter is de Staatspresident der Zuidafrikaansche Republiek een Hollander van den ouden stempel:

‘Een zwaargebouwd, oudachtig man, wiens bewegingen de buitengewone lichaamskracht aanduiden, die hij vroeger bezeten heeft; een krachtig, hoekig gelaat, met ruwe trekken; ernstige, haast droevige, deffe oogen, die hij gewoonlijk half gesloten houdt als in gepeins, maar die zich plotseling kunnen opensperren en zich op u richten met een doordringen blik; gladgeschoren, op een dunnen witten ringbaard na, die zijn ijzersterke kaak omkranst; lang, sluik, grof haar, sterk grijzend, recht afgesneden in den nek - zoo vertoont zich de President, als hij langzaam oprijst om den vreemdeling te begroeten, die hem komt opzoeken in de presidentswoning te Pretoria. Staatsman, krijgsman en boer tegelijk, leeft hij op patriarchale wijze in den kring van zijn groot gezin, en als er geen soldaat van de Staats-artillerie op wacht stond voor de deur, zou men de residentie van den Staatspresident in niets kunnen onderscheiden van de woning van een der andere gezeten burgers van de Transvaal.’ - Dit pennekrasje van president Kruger's persoon is een paar jaar geleden gemaakt.

Evenals Gladstone mist hij een stuk van een vinger. Zijn duim werd verbrijzeld terwijl hij eens, als jongen, uit jagen was. De knaap trok zijn zakmes en sneed zich het vingerlid af, zonder hulp, zonder verdoovingsmiddelen. Die Boeren zijn grootgebracht in een harde leerschool, en men wordt niet kleinzeerig als men op zijn tiende jaar deelneemt aan een ‘grooten trek’ in Zuid-Afrika. Kruger, die het levenslicht zag in het district Colesberg (Kaap-Kolonie), op den 21 October 1825, trok in 1836, met zijn vader Caspar, naar het tegenwoordige Natal. In het volgende jaar volgde hij het commando dat de impi's van Dingaan, den Kafferhoofdman, die zulk een schandalig verraad gepleegd had tegen de Boeren, versloeg. Reeds als knaap leerde hij het slagveld kennen, en dus ook het hanteeren van het geweer.

Van onderwijs kon natuurlijk niet veel komen, in zulke omstandigheden. De jonge Boeren leerden het leven, maar aan boekengeleerdheid bleven zij vreemd. Engelschen hebben Kruger schamper verweten dat hij ter nauwernood zijn naam kan zetten. Dat is overdreven; maar wat zou 't, al was het zoo? Diezelfde Engelschen hebben toch de macht van zijn geest tot hun nadeel moeten ondervinden!

Eén boek leerde men kennen, en goed: den Bijbel. Het heilige boek heeft de Boeren niet alleen vroomheid en levenswijsheid gegeven, het heeft hen ook behoed voor verwildering. Want zelfs toen de jonge Kruger uit Natal naar de overzijde van de Vaal getrokken was (1839) - de President is ouder dan zijn land; van een Transvaalschen Staat kan men eerst spreken omstreeks 1850 - ook toen dacht men nog weinig aan het bouwen van scholen: eerst moest het land op de wilde beesten en de wilde menschen veroverd worden.

Kruger heeft pas vrij laat aan de staatkundige zaken van 't land deelgenomen, maar hij heeft zich al vroeg onderscheiden als krijgsman. Uitnemend scherpschutter - de eerste van alle deugden, daar, - sterk en gehard, werd hij reeds in 1843 tot veldkornet benoemd, in 1848 werd hij commandant, in 1852, op 27-jarigen leeftijd dus, luitenant-generaal; van 1862 tot 1874 is hij commandant-generaal geweest. De wereld echter kent Kruger niet als legeraanvoerder, zooals Joubert, Smit, Cronjé, maar als Staatsman, en zijn groote hoedanigheden als Staatsman zijn inderdaad die, welke eerst op lateren leeftijd tot hun volle ontwikkeling plegen te komen, en waarbij schoolsche geleerdheid (men vergete overigens niet dat Kruger mannen als Jorissen en Leyds naast zich gehad heeft!) minder onontbeerlijk zijn dan gezond verstand, natuurlijke scherpzinnigheid, koelbloedigheid en vastheid van karakter.

Kruger is niet zoozeer door den wil van zijn volk, als door den drang van de omstandigheden naar voren geschoven. Hij heeft altijd velen tegen zich gehad. Zijn karakter en opvattingen waren zelfs voor velen van zijn Transvaalsche medeburgers vaak te stug, te onhandelbaar, te beperkt.

Kruger is, zooals men weet, de vertegenwoordiger van de Dopper-partij, en al vormt die de kern van het volk der Transvalers, er heeft altijd eene vrijzinniger partij tegenover gestaan. Daar komt bij, dat Kruger zich lang op den achtergrond heeft gehouden Nog van 1876 sprekend, schrijft Dr. Jorissen in zijn Herinneringen: ‘Niemand kon destijds in hem - Kruger - den man vermoeden, dien wij later hebben leeren kennen. Dr. Jorissen aarzelt niet, het geringe verzet dat bij een deel der Transvalers in 1877 bestond, tegen de aanhechting van het land bij de Engelsche koloniën, aan deze overweging toe te schrijven: ‘Liever dan de kandidatuur van Kruger te zien slagen, willen wij geannexeerd worden.’

‘De heer Paul Kruger was, en is,’ zegt Dr. Jorissen, ‘een man van diepe religieusiteit, en wat vanzelf spreekt bij iemand, wien elke wetenschappelijke Europeesche opvoeding ontbreekt, voor wien de Bijbel de eenige bron is, èn van kennis, èn van godsdienstige begrippen, ongeveer van dezelfde levensbeschouwing als die der protestanten uit de dagen der 16^e eeuw aankleefde.’ En dan vertelt hij het volgende voorval;

‘Wij waren te zamen op reis naar Europa; toevallig en tegen zijne gewoonte, laat in den avond, was Kruger nog boven op het dek van de Dunrobbin Castle. De verblindend schoone sterrenhemel, bijna in elken rimpel der zacht bewogen zee weertintelend, voerde den heer Bok en mij als vanzelf tot eene wisseling van gedachten over het groote systeem der wereld, zoo aangrijpend haar koepel boven ons welvend. Ik gaf wat ik wist, en wij vormden het heelal van de kleine stof of gasdeeltjes in zonnen, die hare planeten van zich afstootten en in eeuwigen wentelkring om zichzelven medesleepten, in het eindelooze ruim. Ons gesprek was opgewekt en ernstig geweest. Kruger had er geen deel aan genomen; ih had niet eens opgemerkt dat hij er naar geluisterd had. Op eens viel hij mij in de rede en zei: “Hou op, Dr. Jorissen, als gij gelijk hebt dan kan ik mijn bijbel wel over boord gooien.”

Zijn helder doorzicht gaf hem in een oogenblik het inzicht, waar de kloof gaapt tusschen Oud en Nieuw.’

Dit heldere doorzicht is overal gebleken waar Paul Kruger, bekrompen en bevooroordeeld wellicht in het kleine, zich met groote dingen te bemoeien had. In zaken van Staat ziet hij even scherp als ver. Zoo is hij de aangewezen leider geworden van zijn kleine volk in dagen van strijd tegen de overmacht. Ook wie 't minst zich aangetrokken voelde tot zijn maatschappelijke en godsdienstige opvattingen, heeft gereedelijk moeten toegeven dat Paul Kruger het eenig denkbare Staatsopperhoofd was, zoodra het er op aankwam, van de Transvaal, die vóór '77 nog maar een land was, een Vaderland te maken. Vrijheid en vaderlandsliefde zijn zulke eenvoudig oorspronkelijke begrippen, dat ze het best gevat, het volledigst verpersoonlijkt worden door ruw-krachtige, oorspronkelijke naturen.

Toen kwamen de bange maar grootsche tijden van de bijeenkomst op Luipaardsvlei (16 December 1879), en den slag op den Amajuba (27 Februari 1881). Den 10 December 1880 zeide Kruger te Paardekraal met welsprekenden eenvond: ‘Mijnheer Jorissen, het is klaar.’ Kruger was 't, die, volgens den schrijver der Herinneringen, op de bijeenkomst te Heidelberg - toen daags te voren de oorlog uitgebroken was, en het er op aankwam de Engelschen in de Natalsche bergpas tegen te houden, tegen Joubert in dien zin besliste. De steun, dien hij toen aan Jorissen gaf, heeft de Transvalers de overwinning en de onafhankelijkheid bezorgd.

Hoe hij die onafhankelijkheid, nu twee jaar geleden, heeft weten te bewaren - het zou haast een heleediging zijn voor onze lezers, hier nog in korte trekken er aan te herinneren. Geen Nederlander, dien naam waardig, kan dat vergeten zijn.

Wij hebben zooeven aangehaald wat een groot, hem zeer vijandig, Engelsch blad zeide van Kruger's Staatsmansschap in zóó hachelijke omstandigheden als het voorjaar van 1896 over de onafhankelijke Nederlandsche Republiek van Zuid-Afrika gebracht had. Maar wat de tegenstander natuurlijk niet zoo in Kruger waardeeren kan als wij, dat is de grootheid van ziel, die uit Kruger's handelingen sprak. Kruger en Chamberlain zaten toen aan het schaakbord, en de heele beschaafde wereld keek er naar. Wij, Nederlanders, verbeidden iederen zet, dien de telegraaf ons overbracht, met ademlooze belangstelling. En onze bewondering, onze eerbiedige vereering voor president Kruger ging dan telkens, telkens meer, met een schok in de hoogte.

Kruger heeft toen méér gedaan dan het redden van de onafhankelijkheid van zijn land: hij heeft alle weldenkenden eerbied afgedwongen voor de menschen, die aan het hoofd staan van dat land.

Niet dat zijn bestuur zonder fouten is. Men verwijt hem dat hij te licht het oor leent aan mannen, die zich van zijn invloed bedienen enkel om hun zakken te vullen; dat hij niet den organiseerenden geest heeft, vooral niet den blik in financiëele zaken, die het hoofd van de Zuidafrikaansche Republiek op dit oogenblik zoo bitter noodig heeft.

Maar men kan niet van iemand verlangen dat hij tegelijk den eersten en den tweeden prijs wint. 't Is nog pas gebleken, nu al tweemaal hinnen vijftien jaar, dat de Z.A. Republiek vóór alles behoefte heeft aan een Staatsman, een man van gezag, een man die allen in den band houdt. Niemand is daar zóó voor aangewezen als Paul Kruger. En dat zijn volk er ook zoo over denkt, bewijst de overweldigende meerderheid, waarmede hij in deze maand voor de vierde maal tot Staatspresident gekozen is. De Transvalers voelen, dat zij hem nog niet kunnen missen: vooral misschien omdat zij zich bewust zijn van hun grootste fout, gevaarlijker dan de buitenlandsche vijand. Als zij het ‘Eendracht maakt Macht’ tot hun wapenspreuk gekozen hebben om telkens herinnerd te worden aan die gulden spreuk van hun (en onze) vaderen, dan hebben zij daar heel verstandig aan gedaan.

Menschen als Kruger zijn niet altijd gemakkelijk in den omgang. Voor veel zijn zij ontoegankelijk. Men zou echter hoogst verkeerd doen te meenen dat hij bij voorkeur reactionnaire maatregelen neemt. Dr. Hendrik P.N. Muller zegt in zijn bekende levensschets van Oom Paul (In de Mannen van Beteekenis), waar hij toch de fouten van Kruger's bestuur ook niet verbloemt: ‘Kruger's bestuur is inderdaad Transvaal ten zegen geweest... Een der eerste Staatsdienaren der republiek, een man van onbetwiste politieke ervaring, verhaalde onlangs dat hij in den aanvang somtijs Kruger's instructies verkeerd achtte en er zijn stem tegen liet hooren, doch dat de ondervinding Kruger steeds in het gelijk heeft gesteld, zoodat hij nu altijd eenvoudig diens bevelen uitvoert en daardoor geregeld slaagt.’ Dit moge

[p. 3]

nu wat te volgzaam zijn; een feit is 't dat wij hier wel wat ver af zitten om over sommige tekortkomingen in het bestuur van een Zuidafrikaansche Republiek te oordeelen Het volgende is kenmerkend: terwijl Dr. Jorissen de laksheid van de meest ontwikkelde Transvalers tegenover de annexie in '79 toeschrijft aan hun vrees om onder het bestuur van Kruger en diens Dopperpartij te komen, zegt Dr. Muller uitdrukkelijk, dat de tegenstemmers bij Kruger's verkiezing in '93 - en zij vormden bijna de helft van het aantal burgers, die hun stem uitbrachten - Kruger's bestuur te liberaal vonden. Beide schrijvers zullen wel gelijk hebben.

We hebben al aangestipt dat de Z.A. Republiek onder Kruger's bestuur niet alleen welvarend geworden is (dat is voor een deel aan het toeval te danken: de mijnen!), maar ook geëerd in het buitenland, waar de Transvaal te voren zoo goed als onbekend was. Tegenover den kinderachtigen nadruk, dien Engelsche bedillers op sommige aartsvaderlijke of onbeschaafde eigenaardigheden van Kruger gelieven te leggen en hun minachting tegenover den ‘Boer’, heeft een onzer bladen er onlangs op gewezen dat aan dezen Trekboer, het burgerlijk Hoofd van een klein republiekje, aan 't einde der wereld, opmerkelijk veel hooge ambtelijke onderscheidingen zijn toegekend. Kruger is Grootkruis van den Nederlandschen Leeuw, Grootkruis van de Portugeesche Orde van de Onbevlekte Ontvangenis, van de Belgische Leopolds-Orde; Ridder 1^e klas van den Rooden Adelaar van Pruisen; Groot-Officier van het Legioen van Eer. En neem daarbij in aanmerking dat hij geen Grootmeester kan zijn van een inlandsche orde, want de Zuidafrikaansche Republiek heeft er geen. Het voorstel is wel eens aan den Volksraad gedaan om een ‘Ridderorde van den Transvaalschen Adelaar’ in te stellen, maar men vond dat deze ijdelheid streed met de zeden des volks.

Het is ook wel wat erg dat men in Engelsche tijdschriften, bijv. de Review of Revicws, van Stead, den Boerenhater, altijd bijzonderheden hoort over Kruger's slechte manieren en slecht-zittende kleeren. Noch met de Parijsche modes, noch met het afieeren van kleine onhebbelijkheden (die alleen den vreemdeling kunnen hinderen) hebben deze Voorttrekkers zich ooit kunnen ophouden. Zij hadden wel wat dringenders te doen. Kruger is zeker niet beschaafder - naar 't uiterlijk - dan het gros zijner landgenooten:

Hij stop sijn vaderlantse pijp,
Geef en puf, spuwt op de mat.

Enz. Maar, zooals de heer Muller zegt: dat Kruger's vijanden in zulke aanmerkingen hun heil moeten zoeken, is een teeken dat geen ernstige blaam hem kan treffen.

En laat men toch niet beweren dat deze man onbeschaafd is, die zooveel oorspronkelijke poëzie in zijn naar den vorm slecht verzorgde taal weet te leggen! Kruger spreekt gaarne, naar Bijbelschen trant, in beelden. Wie herinnert zich niet de treffende vergelijking, die hij eens maakte tusschen de Uitlanders en een schildpad? ‘Om een schildpad te dooden, moet gij wachten tot zijn kop uit zijn schild te voorschijn komt,’ zeide hij. - En gedaan heeft hij het ook.

Tot de Engelschen, die zijn land den uitgang naar zee hadden afgesneden, zeide hij: ‘Gij hebt mij opgesloten in een kraal.’ En toen de Johannesburgers het stemrecht eischten, vergeleek hij ze bij den reiziger, die tot den voerman van zijn wagen zeide: ‘Geef mij de zweep en de teugels: onze goederen, onze belangen zijn immers ook in den wagen. Maar de voerman antwoordde: Ja, dat is goed en wel. Maar waar wilt gij heenrijden? En hoe kan ik weten dat gij mijn wagen niet zult laten omvallen?’

De onafhankelijkheid van den Staat is naar Kruger's voorstelling een dijk, omringd door bruisende wateren, waar veel onzindelijks in is, al zijn er ook goede druppels onder. Binnen den dijk is helder, frisch water. Maar om nu te maken dat het water van buiten, dat door alle scheuren en poriën naar binnen tracht te sijpelen, het goede water niet verontreinigt, moet het wel aan een langzaam filtreeren onderworpen worden...

Hij is ook niet bang om, als hij spreekt, recht op zijn doel af te gaan, al trapt hij daarbij soms iemand op de teenen. Onlangs hield hij te Krugersdorp een rede. Er waren veel Johannesburgers naar hier komen luisteren. Op zijn gewone manier begon hij: ‘Vrienden!’ Toen, zich bedenkend: ‘Gij zijt niet allen vrienden hier: sommigen onder ulieden zijn moordenaars en dieven. Toch zal ik tot u spreken...’ En hij hernam: ‘Vrienden, moordenaars en dieven!...’

Ten slotte moge dit stuk uit een dezer dagen door Kruger te Pretoria uitgesproken verkiezingsrede aangehaald worden. Het zou den President nog beter kenschetsen als het niet uit het Zuidafrikaansche dialect in gewoon Nederlandsch was overgebracht:

Iemand had gevraagd of hij er voor was, dat de Traansvaalsche kinderen op school meer vreemde talen zouden leeren? Kruger antwoordde:

‘Neen, want de moedertaal moet niet verloren gaan, want dan leest men ook den bijbel niet meer in die taal, den bijbel onzer voorvaderen, die hun als gids gediend heeft, toen zij naar hier zijn opgetrokken. Het is noodzakelijk om vreemde talen te leeren, doch de moedertaal moet op den voorgrond blijven staan. Veel wetenschap is goed, doch de godsdienst moet bovenaan staan, want zonder dezen kan van zulke geleerde personen in vele gevallen gezegd worden: hoe grooter geest, hoe grooter beest.

Een Engelsch minister prees mij dat ik Chamberlain zoo goed geantwoord had. Ik zeide toen dat ik het niet zou hebben kunnen doen, wanneer ik een hooggeleerd persoon wàs geweest. En ik meende dat, omdat ik blind en onbekwaam ben, doch spreek: Heere en Uw knecht zal gehoorzamen, Hij leidt mij naar Zijn Woord. Ook een der Engelsche parlementsleden wenschte mij geluk dat wij Jameson in handen hadden gekregen en dat de burgers zoo barmhartig waren, terwijl ze toch niet erg beschaafd waren, betgeen men niet kon kwalijk nemen, omdat ze nooit school hadden gegaan Ik zeide dat wel toe te stemmen, doch hoopte dat ze nooit tot zulk een beschaafdheid zouden komen dat, zooals te Port Elizabeth, de vrouwen bij de zee waschten, en mannen kwamen zich daar uitkleeden en gingen zich wasschen voor de oogen dier vrouwen.’