Neerlandia. Jaargang 1

[p. 1]

October 1897.

Rede
van Professor Kern op het Nederlandsch Congres te Dordrecht over het gebruik van onze taal in Indië.

Zooals we 't, in ons voorgaande nummer beloofden, laten wij hieronder Prof. Kern's belangrijke rede volgen.

_**_*

Wanneer onze jeugdige Koningin in het aanstaande jaar de teugels van 't bewind zelve in handen zal nemen, zal zij, behalve over vijf millioen Nederlanders, heerschappij voeren over 33 millioen Aziaten, bewoners van den Indischen Archipel. Die eilanders, hoe zeer verschillend in taal, zeden en gewoonten, hebben van oudsher veelvuldig betrekkingen, o.a. een levendig handelsverkeer met elkaar onderhouden en dientengevolge heeft zich in den Archipel en het aangrenzende kustgebied van Achter-Indië eene lingua franca ontwikkeld, evenals zulks het geval geweest is in de Levant. Gelijk de lingua franca van de Middellandsche Zee een soort van verbasterd, of wil men vereenvoudigd Italiaansch is, doorspekt met woorden aan Oostersche talen ontleend, zoo bestaat de lingua franca van Indonesië hoofdzakelijk uit Maleische woorden, vermengd met allerlei vreemde bestanddeelen, terwijl de spraakkunstige vormen tot een minimum herleid zijn. Dit soort van Maleisch, door sommigen Laag-Maleisch genoemd en door geleerden oneerbiedig bestempeld met den naam van Brabbel-Maleisch, is het middel van verkeer geworden tusschen de Europeanen en de inlanders van verschillende streken. Daar de taal gemakkelijk is aan te leeren, en bijna overal, ten minste in de kuststreken, door de inlanders verstaan en gesproken wordt, is het wel te begrijpen dat ‘ce Volapük tout trouvé’ zooals een Franschman haar genoemd heeft, zich hoe langer hoe meer verbreid heeft. Als men weet, dat er in den Indischen Archipel meer talen gesproken worden dan in geheel Europa, en bedenkt dat het dus eene onmogelijkheid is voor de Nederlandsche ambtenaren, militairen, handelaars enz. om zich de kennis van al die talen eigen te maken, zal men kunnen begrijpen, hoe allengskens bedoeld Volapük tot diensttaal is verheven, ofschoon het Nederlandsch natuurlijk de taal van het bestuur is gebleven en alle plaatselijke verordeningen, behalve in 't Nederlandsch ook in de eigen volkstaal van het gewest worden afgekondigd. Men kan dat begrijpen en zelfs billijken. Maar het blijft de vraag of men in Indië niet te ver gegaan is met het Maleisch ook in andere opzichten te begunstigen, ten koste zoowel van het Nederlandsch als van de volkstalen; of men wijs gehandeld heeft en nog handelt met het Maleisch, al is het Hoog-Maleisch, in te voeren als taal van de school en van den kansel in streken waar de volkstaal evenveel of evenweinig op Maleisch gelijkt als Nederlandsch op Russisch.

Alvorens deze vraag te beantwoorden, wenschte Spr. in het kort na te gaan, door welke algemeene beginselen het opperbestuur zich bij de regeling van het inlandsch onderwijs heeft laten leiden.

Het is nu ongeveer zeventig jaren geleden, dat er te Calcutta, in den boezem eener commissie, benoemd om een stelsel van staatsonderwijs uit te werken, groot verschil van gevoelen zich openbaarde omtrent de vraag, welke taal als voertuig voor het hooger onderwijs in Bengalen zou moeten dionen. De eene partij aan wier hoofd de orientalist Wilson stond, verklaarde zich ten gunste van het Sanskrit, de klassieke oude taal van Indië, voor de Hindoes, en van het Arabisch voor de Mohammedanen. Daartegenover stond de andere partij, wier voornaamste woordvoerder de beroemde geschiedschrijver Macaulay was. Deze hield staande dat het voorshands onmogelijk was ‘het volk op te voeden door middel van hun moedertaal; dat men dus voor dat doel eene vreemde taal moest kiezen,’ welke in het gegeven geval geene andere dan het Engelsch kon wezen. De twoe, onverzoenlijk tegenover elkaar staande partijen, telden beide evenveel aanhangers, zoodat men niet verder kwam en het vraagstuk onopgelost dreigde te blijven. Toen liet Brian Houghton Hodgson, Resident van het hof van Nepâl, zijne stem hooren en in zijne Two Letters on the Education of the People of India, verschenen in 1835, betoogde hij, dat de grondstelling, waarvan Macaulay uitging, valsch, en verder, dat het geheele vraagstuk door de commissie verkeerd gesteld was. Hij toonde aan dat geen onderwijs van welken aard ook vrucht kon dragen, indien het niet tot grondslag had volksonderwijs, en voor dit onderwijs was geen ander hulpmiddel bruikbaar dan de volkstaal. Hodgson kantte zich niet tegen het aanleeren van het Engelsch en van het Sanskrit; integendeel hij wenschte dat het onderwijs van die talen zou bevordord worden, maar alleen bij hoogere inrichtingen van onderwijs.

Het heeft lang geduurd voordat de denkbeelden van Hodgson ingang vonden bij de hoogste autoriteiten, maar gaandeweg vestigde zich zoowel in Indië als in Engeland de overtuiging dat zijn stelsel het eenig ware was, en ten langen leste werden in 1883 zijne denkbeelden volledig in toepassing gebracht.

In Nederlandsch-Indië beantwoordt de regeling van 't lagere schoolonderwijs vrij wel aan de door Hodgson gestelde eischen, ten minste in beginsel. Javaansche kinderen krijgen onderwijs in het Javaansch, Maleische in 't Maleisch, Sundaneesche, in het Sundaneesch, enz.

Er komen echter hier en daar uitzonderingen op den regel voor. In streken waar de bevolking geen overgeleverde geschreven letterkunde bezit en waar eene volkstaal in meer dan één tongval gesproken wordt, zonder dat een enkele onder die tongvallen door getalsterkte of anderszins een overwicht op de overigen heeft, is men te kwader ure er toe overgegaan de volkstaal als niet bestaande aan te merken en als schooltaal het Maleisch in te voeren. Zoo is het o.a. gegaan in de Minahassa.

Gelukkig zijn de uitzonderingen die men zich, om welke redenen dan ook, veroorloofd heeft, niet talrijk en heerscht er voldoende eenstemmigheid ten aanzien van het hoofdbeginsel, dat het volksonderwijs moet geschieden in de landstaal. Alleen op dien hechten grondslag kan men gerust voortbouwen en eene gezonde ontwikkeling van den inlander tegemoet zien. Geeft men dit toe,

[p. 2]

dan blijft de vraag over: is dat volksonderwijs, in den boven aangeduiden zin, voldoende voor alle inlanders? d.i. voor alle klassen der inlandsche bovolking? Ik aarzel niet op die vraag volmondig te antwoorden: Neen, het is niet voldoende; de kennis van het Nederlandsch is eene dringende behoefte voor de hoogere standen, voor inlandsche ambtenaren en onderwijzers.

Het besef, dat de kennis eener Europeesche taal voor inlanders groote waarde heeft is in de Indisch-Europeesche maatschappij nog weinig doorgedrongen. De regeering heeft moermalen blijk gegeven, dat zij niet op dat bekrompen standpunt staat; doch eene regeering vermag weinig indien ze niet gesteund wordt door de openbare meening. Niet enkel de regeering, ook de meer ontwikkelden onder de inlanders beseffen ten volle de waarde van die kennis. Om u daarvan te overtuigên veroorloof ik mij uit een nota van een aanzienlijken Javaan aan een regeeringspersoon het volgende aan te halen. ‘Aangezien alle geschriften en werken betreffende vooruitgang en ontwikkeling op elk gebied,’ zoo lezen wij in die nota ‘in de Nederlandsche of andere vreemde talen (d.i. Europeesche) geschreven zijn, zoo is de kennis van een dier talen voor den inlandschen ambtenaar zeer nuttig. Zij diene hem tot hulpmiddel om zich een begrip te vormen of eene voorstelling te maken van al wat hem anders onbekend zou blijven.’

Mij dunkt deze woorden zijn duidelijk en tevens vrij van overdrijving.

De gelegenheid om zich de kennis van het Nederlandsch in voldoende mate eigen te maken ontbreekt den inlander niet geheel en al. Zulk eene gelegenheid bestaat er vooreerst op de zoogenaamde hoofdenscholen en ten andere op de Hooge Burgerscholen. Hooren wij wat bedoeld Javaansch hoofd hieromtrent in zijne nota opmerkt. ‘Te vergeefs wacht men tot heden op de oprichting van scholen der eerste klasse, meer in het bijzonder bestemd voor de kinderen van inlandsche hoofden en andere aanzienlijke of gegoede inlanders en toegezogd bij Staatstaatsblad 1893 n^o 125.’

‘Voor de aanstaande inlandsche ambtenaren worden op dit eiland wel drie zoogenaamde hoofdenscholen aangetroffen, doch met een beperkt aantal leerlingen.’

Aan deze laatste zinsnede kan ik op grond van een door mij ontvangen schrijven toevoegen, dat de aanvraag om op die scholen geplaatst te worden zeer groot is. Op een dier scholen hebben zich dit jaar vijfmaal meer aspiranten aangemeld dan er geplaatst konden worden, wel een bewijs dat, zoo oudgasten en tutti quanti het nut van het Hollandsch niet inzien, de inlanders het wel doen.

Over de opleiding op de Hoogere Burgerscholen laat het Javaansch hoofd zich aldus uit:

‘Wat betreft de gelegenheid om op de Hoogere Burgerscholen te laten opleiden, van die wordt nog slechts bij uitzondering gebruik gemaakt, wellicht omdat door velen eene opleiding als de Europeanen genieten, niet noodig geacht wordt.’

‘Daarentegen schijnt men te beginnen meer en meer in te zien, dat het bezoeken van de hoofdenschool wenschelijk is, ofschoon niet iedereen in de gelegenheid is om zijn zoons daarheen te zenden, dewijl er, gelijk boven aangetoond is, niet altijd een voldoend aantal plaatsen beschikbaar is aan gemelde inrichting.’

Behalve de genoemde inrichtingen, zijn er nog andere, waar onze taal aan inlanders onderwezen wordt, zoo bijv. aan de opleidingsschool voor inlandsche geneesheeren, de zgn. Doktors-Djawa. Ook deze school is op kleine schaal ingericht. Het zou in het belang der bevolking zijn, zegt de schrijver der Nota, dat de bestaande school werd vergroot, ‘zoodat daarin 100 of meer personen kunnen worden opgeleid. Nu heeft het volk feitelijk niets aan de Doktors-Djawa, die ten gevolge van het geringe aantal dier lieden in verhouding tot het groote zielenaantal geen tijd hebben om zich behoorlijk met de bevolking in te laten. Vooral in tijden van epidemieën kan men gewaar worden, dat de ijverigste geneesheer, de duizenden zieken, die aan zijne zorgen zijn toevertrouwd, niet naar behooren kan bedienen.’

Andere inrichtingen waar Nederlandsch onderwezen wordt, zijn de kweekscholen voor inlandsche onderwijzers. Volgens sommigen zijn de uitkomsten van dat onderwijs niet zeer bevredigend. Af en toe deelen de dagbladen staaltjes mee van opstellen, door eenige kweekelinge ingeleverd en wemelende van de dwaasste fouten. Dergelijke staaltjes van verregaande onkunde in opstellen van Hollandsche gymnasiasten en burgerscholieren kan men echter ook zonder moeite bijeengaren en men behoeft maar de verslagen der examen-commissies hier te lande in te zien, om tot de overtuiging te komen, hoe erbarmelijk het met de kennis van de moedertaal bij menig aanstaand onderwijzer gesteld is. Ik kan getuigen, dat ik verscheidene brieven van inlandsche onderwijzers in onberispelijk Nederlandsch ontvangen heb, zelfs uit zulke afgelegen oorden als Timor en Roti. Om niet al te uitvoerig te zijn, wil ik nog maar van ééne school gewagen waaraan inlandsche meisjes, dochters van hoofden, onderwijs ontvangen in het Nederlandsch. Het is de meisjeschool te Tomohon in de Minahassa, zoover ik weet de eenige inlandsche meisjesschool, waar dat onderwijs gegeven wordt. Ik heb tal van opstellen van de meisjes dier school gezien, die in behoorlijk, soms in uitmuntend Hollandsch geschreven waren.

Na dit overzicht te hebben gegeven van wat er voor het onderwijs van onze taal ten behoeve van den inlander in Ned.-Indië is gedaan, gewaagde Spr. van de kwade gewoonte van sommige Hollanders, vooral ambtenaren, om inlanders die hen in het Hollandsch aanspreken, af te snauwen, in stede van hen aan te moedigen. Hoe dom de meening is dat hierdoor het prestige wordt bewaard, werd door Spr. aangetoond.

Behoort hij allerminst tot hen, die den Oosterling willen vereuropeeschen, hij meent tevens dat een grootere verspreiding van de kennis van onze taal in Indië een noodzakelijk vereischte is, zoo men den Javaan den weg wil ontsluiten voor eene hoogere ontwikkeling, in overeenstemming met zijn behoeften, zijn aanleg, zijn overleveringen. Niets zal zoo weldadig op de ontwikkoling ook der inlandsche letterkunde werken als de kennis van het Nederlandsch. Heeft de nieuwere Europeesche letterkunde hare vlucht niet te danken aan de onsterfelijke werken ons door de oudheid overgeleverd? Hebben de naties van Europa hun individualiteit verloren, doordat zij van elkander geloord hebben? Immers neen.

Om dezelfde redenen nu als ik van oordeel ben dat wij den inlander behulpzaam moeten zijn in zijn streven naar verdere ontwikkeling, maar nooit zoo, dat hij ontrouw wordt aan zijne taal, zijn aanleg, en zijn verleden, om die redenen acht ik het ook een onafwijsbaren plicht, dat wij Nederlanders, in alle oorden der wereld onze eigen nationaliteit hoog houden; dat wij onze moedertaal eeren door ze te gebruiken overal waar zulks zonder onbescheidenheid en zelfoverschatting kan geschieden. Alleen door ons Nederlandsch, ons Europeesch karakter niet te verloochenen kunnen wij ons zgn. prestige voor langen duur handhaven en een weldadigen invloed op de bevolking van ons overzeesch gebied uitoefenen; alleen wanneer wij ons niet schamen over onze taal, die zoo goed als eenige andere is, mogen wij billijkerwijs verwachten dat grootere en machtiger volken ons niet moedwillig als niet bestaande zullen aanmerken, hetgeen thans maar al te vaak geschiedt; de rechtvaardigheid eischt er bij te voegen, dat het onze eigen schuld is.

Indien de telkens terugkeerende congressen er iets toe bijdragen om den geest van onverschilligheid en kleinmoedigheid, dien men onder ons maar al te dikwijls aantreft te doen verdwijnen, dan zullen zij zich verdienstelijk gemaakt hebben jegens alle deelen van den Nederlandschen stam, waarvan wij de vertegenwoordigers in deze vergadering om ons-zien.⁽¹⁾

(1) Niet Prof. Kern, de Redactie heeft de gecursiveerde uitdrukkingen onderstreept.