Neerlandia. Jaargang 1

Het Nederlandsch in de Kaap-Kolonie.

Onder den titel: Korte Praatjes over groote Kwesties verschijnen in het Kaapsche Weekblad zeer belangwekkende besprekingen over door een inleider aan de orde gestelde quaesties, die eene week op voorhand opgegeven worden en waarover het oordeel van belangstellenden ingewacht wordt. Door een inleider was de volgende vraag gesteld: ‘Is het waar, dat er onder onze jongere predikanten en theologische studenten zijn, die niet over die mate van kennis van de Nederlandsche taal beschikken, die men met recht verwachten mag van de predikanten van onze Kerk? Waaraan is dit verschijnsel te wijten?’

Inleider verklaart bewust verschijnsel zelf aldus: ‘Dat velen onzer jongere predikanten en de meesten onzer studenten de oude lands- en kerktaal minder goed en juist spreken en preeken is wel waar, maar bijna niet verwonderenswaard. De oude predikanten van de Ned. Ger. Kerk toch waren bijna allemaal geboren Nederlanders in wier mond hun moedertaal leefde, of Schotten, die alvorens ze naar de Kaap uitkwamen, eerst eenigen tijd doorbrachten aan de eene of de andere Nederlandsche hoogeschool, in den regel te Utrecht, om op die wijze weder vertrouwd te raken met de leer en de taal van de Kerk, waaraan ze zich aangesloten hadden. Voor de stichting van een theologische faculteit aan de Kaap gingen onze eigen zonen, die in de theologie wilden studeeren, bijna zonder uitzondering naar Nederland, alwaar ze op de hoogte kwamen van hun vak alsmede van de taal van de kerk. Sedert onze kweekschool opgericht werd, d.i. sedert 1859, blijven onze jonge theologen alhier en ondernemen slechts bij uitzondering een buitenlandsche reis. Van de ouder predikanten, die van al 't gemak van een Europeesche opleiding konden genieten, mocht en mag men derhalve, ook wat de kennis van de oude lands- en kerktaal betreft, meer verwachten dan van hen die later kwamen en van deze voorrechten verstoken waren. Trouwens, de studenten van nu worden volgens een heel ander stelsel opgeleid. In het stelsel zelf ligt de teere woudeplek van de zaak in kwestie. De meeste van onze studenten worden bij het toelatings-examen tot de kweekschool doorgelaten zonder een genoegzame mate van keunis van de Nederlandsche taal- en letterkunde te bezitten.

Wie als B.A. van de Kaapsche Hoogeschool zich aanmeldt, al heeft hij dien graad in wis- of in natuurkunde verworven, wordt bij het toelatingsexamen algeheel van 't Nederlandsch vrijgesteld.

Geen wonder dus, dat een B.A. in de mathesis, theologisch student, neen, zelfs Hollandsch predikant kan worden zonder een enkel boek in 't Nederlandsch gelezen te hebben. Van zoo iemand mag men derhalve niet verwachten dat hij eenige kennis van, laat staan liefde voor de oude kerktaal en literatuur bezit. De fout ligt dus, volgens mijn meening, niet zoozeer aan den armen student, als aan hen, die vanwege onze synode geroepen zijn onze kerkelijke examina af te nemen. Het toelatings-examen is, zooals het thans is, een wassen neus’.

Van tal van belangstellenden zijn antwoorden ingekomen, die veel licht op de quaestie werpen en het is verrassend te zien hoezeer Kaapsche taaltoestanden met Vlaamsche te vergelijken zijn. De schuld, zegt Afrikanus, ligt aan het onderwijs in 't Nederl. dat zeer gebrekkig

[p. 10]

is: ‘Er wordt te min tijd aan besteed; het Nederlandsch wordt te veel als een doode taal onderwezen en te min gelezen, geschreven, gesproken.’ Net zooals in Vlaanderen; ook bij ons is het onderwijs te veel theoretisch; de studie van het Nederlandsch is en blijft de studie van een doode taal, die men wel schrijft maar niet spreekt. Geen leerling, die uit een van onze athenaea treedt, na zeven jaren studie, is er toegekomen, zich met eenig gemak uit te drukken in 'tgeen zijn moedertaal heet. Dat kan niet anders: we brengen den tijd door met hen in te weiden en hen te oefenen in 't gebruik van buigingsvormen, die sedert eeuwen dood zijn on die in geen gesproken Nederlandsch gehoord worden; maar om hun de zoogezegde moedertaal beschaafd te leeren spreken, iets waartoe ze in de allereerste plaats toch wel zou moeten dienen, daar hebben we nooit werk van gemaakt. Wanneer ons onderwijs radicaal hervormd zai zijn en voor eerste doel zal hebben, in de lagere klassen, een beschaafde, eenvoudige, werkelijk bestaande spreektaal aan te leeren, zullen we voorzeker tot beter uitslagen komen.

‘Oud-student’ schrijft dat sedert Prof. Mansveldt's vertrek het Nederlandsch in 't college te Stellenbosch. al te zeer een vreemde taal geworden is. Prof. Mansveldt wist op behendige wijze liefde voor 't Nederl. in te boezemen. Zijn vele opvolgers verstonden dit niet en in den tusschentijd, - d.w.z. tusschen professor Mansveldt's vertrek en de komst van dr. Viljoen - heeft het Nederlandsch groote schade geleden. De persoonlijkheid van den leeraar, zijn overtuiging, zijn geloof is van groot gewicht, zal de leergang vruchten dragen. Het is niet genoeg niet onverschillig taalkennis aan te brengen, er moet ook een stuwende geest zijn, die 't onderwijs bezielt. Die geestdrift bezit Viljoen. Nog klaagt ‘Oudstudent’ er over dat het Engelsch in de debatsvereenigingen bepaald de eerste plaats heeft; dat bij de bid- en werkvereenigingen meer Engelsch dan Nederl. gebezigd wordt; dat Cape Times en Argus (twee Engelsche bladen van de Kaap) met meer gretigheid gelezen worden dan Ons Land; zelden wordt een Nederlandsch boek gelezen. Trouwens, zegt ‘Lector,’ Nederlandsche tijdschriften vindt men op een enkele uitzondering na niet in de openbare bibliotheek te Stelienbosch. In vele van onze Athenaea is er geen bibliotheek voor de leerlingen; waar er een bibliotheek is, is de Fransche letterkunde goed, de Nederlandsche karig vertegenwoordigd. In onze Middelbare en Lagere Scholen bestaat de schoolboekerij niet.

‘Waarheid’ schrijft o.a., dat er minder Nederl. gelezen wordt dan Engelsch, omdat Nederl. werken ongelijk veel duurder zijn dan de Engelsche. Ook al waar; dat vinden we in Vlaanderen ook en daarom wordt gemak kelijker een Fransch dan een Nederlandsch boek gekocht. Verandering in dezen zou aan de Nederlandsche beschaving over de wereld zeer ten goede komen. De Hollandsche uitgevers zouden in de uitbreiding van hun afzet ruimschoots vergoeding vinden, indien ze hun prijzen verlaagden. Dat wordt wel bewezen door de fraaie Sythoff's Bibliotheek, waarvan de deeltjes niet meer dan 1 fr. (10 d.) of, zeer mooi ingebonden, fr. 1,60 (1 sh. 7 p.) kosten. Het zou voorzeker een zegen zijn, indien de Hollandsche uitgevers leerden begrijpen, dat ze verplichtingen hebben tegenover de beschaving van hun stam buiten Noord-Nederland. Die verplichtingen komen ze best na, wanneer ze, door hun uitgaven tot een billijken prijs in 't bereik te brengen van den gewonen lezer, helpen zorgen voor den toevoer van kennis van de Nederlandsche taal in die landen zooals Vlaanderen en Zuid-Afrika, die geen zelfstandig staatkundig Nederlandsch leven hebben en waar de Nederlandsche taal een strijd om 't bestaan uit te houden heeft tegen een vreemde mededingster.

Kort, deze praatjes zijn uitermate leerzaam. Maar het praatje over gebrekkige kennis van het Nederlandsch bij Kaapkolonische predikanten, waaraan vijftien belangstellenden deelnamen, was het bij uitstek; het getuigt, dat hoe ongunstig het ook met onze taal geschapen staat in de Kolonie, de gehechtheid aan die taal toch bij zeer velen nog onverzwakt blijft voortbestaan.

Maar die gehechtheid is niet voldoende en Professor De Vos (Stellenbosch) had er dan ook reeds in Ons Weekblad op gewezen; die warme belangstelling moet zich uiten in daden, in werking om misstanden, waar ze bestaan, te doen verdwijnen. Individueele werkzaamheid kan in dezen zeker iets; maar niet genoeg.

Zou het niet goed zijn, indien allen, die in de Kolonie wat voelen voor hun taal, zich aaneensloten om door een gezamenlijke werking aan onze gemeenschappelijke moedertaal een beter lot voor te bereiden?

Zou het niet goed zijn indien die allen zich bij ons aansloten om met ons dit ideaal te helpen verwezenlijken: één Bond van stamgenooten over de wereld, die willen vasthouden aan hun zelfstandigheid en tot het laatste aan 't palladium van die zelfstandigheid: de Nederlandsche Taal?

Nu zijn, onder de besten, reeds toegetreden Onze Jan, Malan, Prof. Mansveldt, enz. Volgen velen dit spoor, dan geraken we er toe een grootschen Bond van Nederlandsche krachten te stichten, die, vooral dààr in de bres, waar, zooals in Vlaanderen, Zuid-Afrika, Curaçao, onze-taal worstelt, veel zal kunnen bijdragen tot hare handhaving en verbreiding.