Nederlandse Letterkunde. Jaargang 6

[p. 186]

Periodiek

De achttiende eeuw 32 (2000) 1-2 is een themanummer over ‘Religie en Verlichting. Harmonie of conflict?’ en bevat de bijdragen aan het congres van de werkgroep De Achttiende Eeuw dat gehouden werd op 8 en 9 december 1999. Het thema wordt bekeken vanuit de invalshoeken ‘Religie, cultuur en Verlichting’, ‘Katholieke en protestantse Verlichting’ en ‘Rationele en irrationele Verlichting’ en wordt ingeleid door Ernestine van der Wall. Onder het eerste deelthema vallen onder meer de bijdragen van Jan de Vet, ‘Gedachten uit de vroege Verlichting: Pieter Rabus' Vermakelykheden der Taalkunde’ en André Hanou, ‘Wolff in schaapsvel: de Onveranderlyke Santhorstsche geloofsbelydenis, 1772’.

In de Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 115 (2000) 3 onder meer recensies van J. Koppenol, Leids heelal. Het loterijspel (1596) van Jan van Hout (door Willem Frijhoff), J. de Kruif, Liefhebbers en gewoontelezers. Leescultuur in Den Haag in de achttiende eeuw (door Willem Frijhoff), W.R.D. van Oostrum, Juliana Cornelia de Lannoy (1738-1782) ambitieus, vrijmoedig en gevat (door Dorothée Sturkenboom).

De twee themanummers van Bzzlletin weerspiegelen de uitersten van de gekozen methode. Een enigszins afgezaagd thema als ‘Ierland’ (30 (2001) 276) met bijdragen over Beckett, Heaney en Yeats (hé, geen Joyce) werd voorafgegaan door een leuk en wat inspirerender thema ‘Monsters’ (29 (2000) 275). Van Huysmans tot Harry Potter, Bouazza tot Bloem, Wagner tot Vogelaar komen hier ‘favoriete monsters’ aan de orde, raadseltuinen en de vrag ‘Hoe betrap ik een monster.’

De gids 164 (2001) is een themanummer over fotografie en literatuur, en dan niet over de tegenstelling tussen, maar vooral over het verweven van de twee, want het moet heten ‘Fotogratuur - literafie’. De auteurs maakten hun keuze uit de fotocollectie van het Rijksmuseum en dat levert talrijke mooie stukjes op, zij het niet het nieuwe genre

[p. 187]

waar de ronkende inleiding op zinspeelt.

Hollands maandblad (2001) 1 betoont zich een vrijplaats voor cultuurpessimisme, en het gaat de eenmansredactie (Bastiaan Bommeljé) om niets minder dan het uitdagen van moreel plichtsbesef, het verklaren van de westerse samenleving, intelligentie plaatsen tegenover humbug. Zijn inleiding is zo zwaar aangezet dat ik ironie proef, maar een artikel over ‘Vijf vijanden van het boek’ doet toch weer vrezen dat hij het meent. Maar het bestaan van het blad is een prestatie en er staan tenminste wel vrijwel enkele altijd interessante, of provocatieve teksten in. Vooral de bijdrage van H.J.A. Hofland geeft het cultuurpessimisme op humoristische en, nu goed dan, intelligente wijze vorm.

In Literatuur 18 (2001) 1 veel over maatschappij en literatuur: over de al dan niet volkomen terecht vergeten priester-dichter Antoon Binnewiertz (Mathijs Sanders), botsingen tussen literatuur en recht (Ralf Gruttemeijer) en ‘mens en maatschappij bij Arthur van Schendel’ (Kralt). Interessant is vooral een bijdrage over Arthur Japin's De zwarte met het witte hart, ook al omdat nooit helemaal duidelijk wordt waar de werkelijkheid en waar de fictie geïnterpreteerd wordt (Marie-Anne Coebergvan der Marck).

In Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 23 (2000) 3 drie artikelen. Joop W. Koopmans: ‘De presentatie van het nieuws in de Europische Mercurius (1690-1756)’, Rudolf Dekker: ‘De rafelrand van het zeventiende-eeuwse hofleven in het dagboek van Constantijn Huygens de zoon. Roddel en seks’ en Rietje van Vliet: ‘“... als zodaanig in de openbaare Nieuwspapieren Geadverteerd” I Weyerman als publiekstrekker.’ Verder de volgende boekbesprekingen: André Hanou over Huibert Jan Zuidervaart, Van ‘Konstgenoten’ en hemelse fenomenen. Nederlandse sterrenkunde in de achttiende eeuw; Peter Altena over Balthasar Bekker, Beschrijving van de reis door de Verenigde Nederlanden, Engeland en Frankrijk in het jaar 1683. Naar het handschrift uitgegeven en toegelicht door Jacob van Sluis; Adèle Nieuweboer over Dorothée Sturkenboom, Spectators van Hartstocht. Sekse en emotionele cultuur in de achttiende eeuw; W.R.D. van Oostrum over Yvonne Bleyerveld, ‘Hoe bedriechlijk dat die vrouwen zijn’: vrouwenlisten in de beeldende kunst in de Nederlanden, circa 1350-1650; André Hanou over Johan Joor, De Adelaar en het Lam. Onrust, opruiing en onwilligheid in Nederland ten tijde van het Koninkrijk Holland en de Inlijving bij het Franse Keizerrijk (1806-1813); Rudolf Dekker over René Bosch, Labyrinth of Digressions. Tristram Shancy in Engeland in de achttiende eeuw; Netty van Megen over W.R.D. van Oostrum, Juliana Cornelia de Lannoy (1738-1782) ambitieus, vrijmoedig en gevat; W.R.D. van Oostrum over Christien Dohmen, In de schaduw van Scheherazade. Oosterse vertellingen in achttiende-eeuws Nederland; M. van Vliet over J.A. Gruys en J. Bos, Adresboek. Nederlandse drukkers en boekverkopers tot 1700. Verzameld door de STCN.

[p. 188]

Queeste 7 (2000) 2 opent met een bijdrage van An Faems over de tekst Jonathas ende Rosafiere, waarin zij betoogt dat deze onder het genre van het Mariamirakel valt waarmee zij reageert op Rob Resoorts veronderstelling dat het hier om een religieuze ridderroman gaat. Alle andere bijdragen vallen onder het thema ‘Op weg naar het einde. Eschatologie in de Middelnederlandse letterkunde’, naar aanleiding van het Queeste-colloquium dat onder die titel plaatsvond op 22 december 1999. Hilde Noë schrijft vanuit deze invalshoek over de openbaring van Jan van Ruusbroec, Thom Mertens over Middelnederlandse evangeliepreken en Johan Oosterman over vroege Brugse rederijkerslyriek. Verder in dit nummer recensies van Pade crom ende menichfoude. Het Reynaert-onderzoek in de tweede helft van de twintigste eeuw. Red. Hans van Dijk en Paul Wackers (door Joost van Driel); Bart Besamusca (red.), Jeesten van rouwen ende van feesten. Een bloemlezing uit de Lancelotcompilatie en Bart Besamusca en Erik Kooper (red.), Originality and Tradition in the Middle Dutch ‘Roman van Walewein’ (door Martine Meuwese); Het leven van de zalige maagd Sint Clara. De Middelnederlandse bewerking van de Legenda Santae Clarae Virginis. Opnieuw naar het handschrift uitgegeven, vertaald en ingeleid door Ludo Jongen in samenwerking met Herman de Groot, Saskia van der Knaap, Annemarie Krieger, Martin Mentzel en Petra Teunissen-Nijsse (door Renée Nip); Het Haagse handschrift van heraut Beyeren. Hs. Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 31 G 37. Diplomatische editie bezorgd door Jeanne Verbij-Schillings (door C. Van den Bergen-Pantens); Arnout-Jan A. Bijsterveld, Jan A.F.M, van Oudheusden en Robert Stein (red.), Cultuur in het laatmiddeleeuwse Noord-Brabant. Literatuur - Boekproductie - Historiografie (door Jaap Tigelaar) en Marjolein Kool, Die conste vanden getale. Een studie over Nederlandstalige rekenboeken uit de vijftiende en zestiende eeuw, met een glossarium van rekenkundige termen (door Erwin Huizenga).

Raster (2000) 92 is een schoolvoorbeeld van wat je met themanummers kunt doen: ‘59 nuttige gedichten, 7 essays over nuttige gedichten, 5 essays niet over nuttige gedichten’. Lucide, helderheid die misschien niet eens vrij is van nut. In elk geval belichaamt dit Raster de veranderende functie van literaire tijdschriften vrijwel ideaal, volgens mij een ontwikkeling van kweekvijver naar speeltuin. Raster is als een literair werk in elkaar gezet door de redactie en er zijn veel hoogtepunten. Mooie titel: H.H. ter Balkt: ‘Hoe nooit de weg te vinden naar de boerderij met de bijna tamme uil en de door het dak gegroeide boom’.

De Revisor 27 (2000) 5 is nog steeds niet uitgepraat over het proefschrift van M. Februari/M. Februar von Drenth dat in het vorige nummer uitgebreid was besproken. In dit nummer krijgt Februari de kans op een weerwoord, een ‘antwoord aan Lievers’ die haar met terugwerkende kracht de doctorstitel had willen ontzeggen. Het

[p. 189]

stuk is niet alleen overtuigend, maar kan ook nog eens dienen companion tot haar boek.

Spiegel der Letteren 42 (2000) 2 is een themanummer over ‘De gedeelde werkelijkheid van wetenschap, cultuur en literatuur’. K. van Berkel schrijft in ‘Over het ontstaan van de twee culturen in negentiende-eeuws Europa’ over de scheiding tussen cultuur- en natuurwetenschappen en betwijfelt het bestaan van zo'n ‘gedeelde werkelijkheid’. W. Krul richt zich in zijn bijdrage op ‘Wetenschappelijke specialisatie en gemeenschappelijke cultuur. Humaniora en natuurwetenschappen in de Groningse rectoraatsredes uit het laatste kwart van de negentiende eeuw’. D. Draaisma stelt schrijfster en pedagoge Elizabeth van Calcar (1822-1904) centraal in zijn artikel ‘Genezing van gene zijde. Het spiritisme als medische tegenbeweging’. Draaisma laat aan de hand van Van Calcars rol in het spiritisme zien dat vrouwen in het alternatieve geneeskundige circuit een belangrijke rol speelden. De bijdrage van M. Kemperink: ‘Als je voor een dubbeltje geboren bent... Representatie van het lagere volk in de Noord-Nederlandse literatuur van het fin de siècle (1885-1910)’ is gewijd aan wetenschappelijke theorieën en ideologieën die een rol spelen in die representatie. R. Buikema en L. Wesseling belichten de verhouding tussen psychologie en literatuur in Renate Dorresteins romans Ontaarde moeders (1992) en Een hart van steen (1998). De schrijfster blijkt een polemische positie in te nemen tegenover de opvoedingstheorieën van Benjamin Spock, zo laten de auteurs zien in ‘De representatie van het moederschap in verlichte opvoedkunde en duistere gotiek. Een confrontatie tussen Benjamin Spock en Renate Dorrestein’. Tot slot bevat het nummer twee boekbesprekingen, over H. Dehennin (ed.) Erycius Puteanus, Sedigh leven, daghelycks broodt (1639) door M. Meijer Drees en over R. Schenkeveld-van der Dussen e.a., Met en zonder Lauwerkrans door H. Meeuws.

Tirade (44 (2000) 387 bevat het inmiddels vertrouwde supplement op het Van Geel alfabet door Guus Middag. De zinloosheid van sommige lemma's is poëtisch. ‘Shelley: zie Wolkers, Jan; Stijfkopje: zie Wolkers, Jan; Andy Warhol: zie Wolkers Jan’. Volgt: lemma: Wolkers Jan. Ook in dit nummer aan-dacht voor Zuid-Afrikaanse poëzie, vertalingen en een inleiding van Robert Dorsman over Charl-Pierre Naudé.

TNTL 116 (2000) 4 wordt bijna geheel gevuld door een uitvoerige bijdrage van de hand van literatuurhistoricus W. van Anrooij en linguïst-historiograaf E. Ruijsendaal over ‘Honderdvijftien delen Tijdschrift voor Nederlands(ch)e taal- en letterkunde (1881-1999)’. In de jonge jaren van het tijdschrift bestond er nog een sterke samenhang tussen taal- en letterkunde, die in de loop van de twintigste eeuw verdween. Terwijl de taalkunde steeds theoretischer werd, distantieerde de letterkunde zich juist van theoretische discussies. De

[p. 190]

auteurs werpen licht op de rol van het tijdschrift in en de weerslag in het tijdschrift van de ontwikkelingen in beide vakgebieden. Verder in de rubriek ‘Interdisciplinair’ een uitvoerige bespreking van J. de Jongste, J. Roding en B. Thijs (red.), Vermaak van de elite in de vroegmoderne tijd door L. van Gemert. Tot slot boekbeoordelingen van D.C.J. Kinable, Facetten van Boendale. Literair-historische verkenningen van Jans Teesteye en de Lekenspiegel (door H. Brinkman), J.C. Prins (Trans., Introd.), Medieval Dutch drama. Four secular plays and four farces from the Van Hulthem manuscript (door B. Besamusca) en O. Heynders, Langzaam leren lezen. Paul Rodenko en de poëzie (door J. Joosten).

In Vooys 18 (2000) onder andere aandacht voor de literatuuropvattingen van personages in de cartoons van Gummbah (Thomas Vaessens), geschiedschrijving in Amerikaanse folkliedjes (Bertram Mourits), de Tachtigers en het antisemitisme (Patrick Rooijackers). Ook aandacht voor Chomsky, Thomas Mann, Derek Walcott, vertalers: dit is een ouderwets breed opgezet nummer dat dichter staat bij de ‘alles-kan-alles-mag’ mentaliteit dan bij de vaste waarden van de Oude Literatuur waartegen die mentaliteit in de inleiding wordt afgezet.

Yang 36 (2000) 4 besteedt uitgebreid en geduldig aandacht aan weinig toegankelijke literatuur, en met liefde: de lezer moet zich niet laten afschrikken, aldus de inleiding. Tonnus Oosterhoff, Gertrude Starink, Marc Kregting, en Willy Roggeman behoren tot de behandelde auteurs. Vooral de inleidingen over Louis Zukofsky's ‘A’ (door Geert Buelens en Dirk van Halle) zijn fraai.

Bertram Mourits
Simone Veld