Nederlandse Letterkunde. Jaargang 5

[p. 193]

Periodiek

De Boekenwereld 16 (1999) 1 bevat een artikel over vertaal- en uitgeverspraktijken in de negentiende eeuw door E. van Winden (‘Het Engelse boek in Nederlandse vertaling: Gebroeders Belinfante in de ban van Wilkie Collins’). Verder spraken J.F. Heijbroek en E.L. Wouthuysen met Lodewijk Houthakker, kunsthandelaar, onder meer over drukkersmerken. P.J. Buijnsters schreef een in memoriam voor de Utrechtse antiquaar Edgar Franco (1915-1999). Het nummer biedt voorts een overzicht van verschenen boeken en catalogi en aankondigingen van veilingen en tentoonstellingen.

Weinig neerlandistiek in Bzzlletin 29 (1999) 269, een themanummer over William Shakespeare. Het is tweerichtingsverkeer tussen Shakespeare en de actualiteit. Enerzijds worden zijn thematiek en verhalen regelmatig in een hedendaagse context verplaatst (mooiste voorbeeld: Tom Lanoye, Ten oorlog!), bovendien wordt Shakespaere nog steeds opvallend vaak verfilmd. Anderzijds biedt ook een grondige analyse van de oorspronkelijke stukken veel aanknopingspunten met betrekking tot eigentijdse literaire motieven. Dit ‘cultural studies’-perspectief wordt uitgewerkt door Paul Franssen in zijn bijdrage ‘Not of an age, but for all time?’

In Filter 6 (1999) 4 een voorbeeld van hoe vertaalgeschiedenis literatuurgeschiedenis wordt: een artikel over Antoon Coolen die werk van Jean Giono in het Nederlands heeft vertaald. De uitwisseling kwam slechts gedeeltelijk tot stand, maar ondanks de eigenzinnigheid waarmee Coolen het Frans vertaalde, wist hij het werk van Jean Giono toch in Nederland te introduceren. Dit nummer bevat tevens een leuk stuk over de vertaling in het Latijn van Jip en Janneke door Harm-Jan van Dam (‘Jippus et Jannica’) die ter gelegenheid van de boekenweek is verschenen.

De gids 163 (2000) 1 staat vol met grote namen, die grotendeels schrijven over andere grote namen, namelijk die uit de klassieke oudheid: Leo Vroman, Ted Hughes, Dirk van Weelden, Nelleke Noordervliet en anderen laten zien in hoeverre de klassieken nog levend zijn.

In Indische letteren 14 (1999) 4 een verslag van het symposium ‘Humor in de Indische letteren’ dat in 1999 te Bronbeek werd gehouden. Een riskant thema natuurlijk, want te lachen valt er eigenlijk alleen in de citaten. Nochtans is het een veelzijdig en boeiend themanummer geworden, met aandacht voor zowel de oubollige kolonialistenhumor als de satire die onder Japanse onderdrukking betracht werd. Huub de Jonge belicht de onderkoelde ‘Ernst en humor in het werk van A. Alberts’.

[p. 194]

Literatuur 16 (1999) 6 is een themanummer over ‘Literaturen in het Nederlands’. Het meervoud ‘literaturen’ heeft zowel betrekking op Nederlandstalige literatuur die elders geschreven wordt (Vlaamse, Antilliaanse, Indische) als op literatuur in het Nederlands door geïmmigreerde auteurs. Het onderwerp wordt in een historisch kader geplaatst door B. Paasman, die schrijft over de plaats van ‘etnische literatuur’ in de multiculturele samenleving vanaf de achttiende eeuw. T. Anbeek en L. Kuitert bespreken respectievelijk de rol van critici en die van uitgevers bij de toetreding van buitenlandse auteurs tot het Nederlandse literaire veld. H. Straver plaatst de ontwikkeling van de Molukse literatuur tegen de achtergrond van orale cultuur, geschiedschrijving en het autobiografische genre. R. Agterberg gaat na in hoeverre Nederlandstalige literatuur van buitenlandse auteurs bruikbaar en gewenst is in het onderwijs aan kinderen met een buitenlandse achtergrond. In het interview van O. Heynders en B. Paasman met Kader Abdolah komt dit onderwerp eveneens aan de orde, naast vele andere. Bij de recensies bespreekt T. Wolf een in Suriname vervaardigde meertalige literatuurmethode waar ook literatuurdocenten buiten Suriname verfrissende ideëen uit kunnen opdoen (Fa yu e tron leisibakru (‘hoe je een leesduiveltje wordt’, aldus T. Wolf), red. E. Moor, J. Vaseur-Rellum, G. Donner). Andere besproken boeken zijn E. Jansen, Afstand en verbintenis. Elisabeth Eybers in Amsterdam (door O. Heynders); E. Jorink, Wetenschap en wereldbeeld in de gouden eeuw en F. Egmond e.a. (red.) Kometen, monsters en muilezels. Het veranderende natuurbeeld in de zeventiende eeuw (beide door J. Koppenol); N. Veldhorst, De, Haarlemse bloempjes (een bloemlezing van zeventiende-eeuwse liederen) (door J. Jansen); Reizen en reizigers in de renaissance. Eigen en vreemd in oude en nieuwe werelden. Red. K. Enenkel e.a. (door M. Barend-van Haeften); Een lezer aan het woord. Studies van L. Strengholt over zeventiendeeeuwse Nederlandse letterkunde (red. H. Duits e.a.) (door J. Jansen). Tot slot bespreekt P.J. Verkruijsse een catalogus van Leidse embleemboeken door A.S.Q. Visser e.a. en een bibliografie van het werk van Annie M.G. Schmidt door M. Raadgeep.

In Literatuur zonder leeftijd 13 (1999) 50 springt vooral de titel van een bijdrage van Wilbert Smulders in het oog: ‘Over de onmogelijkheid van Gerard Reve als kindervriend’. Hierin verdedigt hij de op het oog weinig modieuze en vermoedelijk impopulaire stelling dat jeugd- en ‘volwassenen’-literatuur twee onverenigbare grootheden zijn, gelegen in ‘verschillende sferen van de moderne cultuur’.

In de Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 22 (1999) 3 staan artikelen over jaarwisselingen en eindtijdverwachtingen door A.J. Hanou (‘Brief van een Amsterdammer aan een Rotterdammer, januari 1801. Tijd en toekomst in het eeuwfeest van Jan Kinker’), C. van Heertum (Philipp Joseph Frick (1742-1798). Music and millenarianism in the late eighteenth century II’) en F. van Lamoen (‘Chiliast contra stadhouder:Johannes Rothé (1628-1702). Verder bevat deze aflevering een bijdrage van F. Wetzels over Weyermans opvattingen over Bredase artsen en S. Vuyk beschrijft hoe het Pieter van Woensel verging op het remonstrants seminarium. Een recensieartikel is gewijd aan P.G. Hoftijzer, Pieter van der Aa (1659-1733). Leids drukker en boekverkoper (door H. van Leusen). Bij de kortere recensies wordt onder meer besproken: J. de Kruif, Liefhebbers en gewoontelezers. Leescultuur in Den Haag in de achttiende eeuw (door T. Jongenelen).

Musaeus 6 (1999) 4 is een themanummer over gender, ter gelegenheid van het afscheid van Agnes Verbiest als docent taalbeheersing van de

[p. 195]

opleiding Nederlands te Leiden, alwaar zij het vak genderlinguïstiek introduceerde. Het nummer bevat de volgende bijdragen: Y. Brook en A. Sneller, ‘Genderaspecten in de Neerlandistiek’; O. van Marion en T. van der Wouden, ‘Graag scherpe critiek!’ (over schrijfsters die hun werk ter correctie voorleggen aan hun mannelijke collega's); N. van Megen, ‘“voorts mijn alderlieste laet ick ul weeten”. Brieven uit de zeventiende eeuw (kunnen vrouwen zich inderdaad niet uitdrukken op papier?)’; S. Veld, ‘Een vrouwenlof in zakformaat’; M. van der Weij, ‘“De wanckelbare teerigheyd van zoo noodigh geslachte”. Vrouwen in de Emblemata van Johan de Brune’; B. Thijs, ‘Het hoofd en zijn leden. Huwelijkslof in Den Nederduytschen Helicon (1610)’; E. Tolsma, ‘Tussen spel en ernst. Twee interpretaties van Secundus' Negende Kusje’; E. Kolfin, ‘“Monstermaegden, dol van sin”. Een zeventiende-eeuwse koopman over de meisjes van Haarlem’; P. van der Vorst, ‘Ghi en sijt niet veel eeren weert’. Een drietal zestiende-eeuwse liederen over de wouw' en A.A. Sneller, ‘Een beeld van een vrouw’ (recensie-artikel over: W.R.D. van Oostrum, Juliana Cornelia de Lannoy (1738-1782), ambitieus, vrijmoedig en gevat).

Ons erfdeel 42 (1999) 5 opent met de constatering dat Karel V een Belg was. Omdat hij in 1500 is geboren, is dat dit jaar reden tot feest zowel in zijn geboorteplaats Gent als in Ons erfdeel. Naast een bijdrage van Tom Verschaffel over ‘De nationale faam van keizer Karel’ zijn ook enkele gedichten van Anton van Wilderode over dit onderwerp opgenomen. Deze keer in de reeks ‘Dichters die nog maar namen lijken’ van A.L. Sötemann een opvallend bekende naam: Pierre Kemp. Verder onder andere recensies over de poëzie van Nooteboom, het kritisch proza van Morriën, Kristien Hemmerechts, P.F. Thomése, Peter Verhelst en André Brink.

In De parelduiker 4 (1999) 4 de volgende bijdragen: G. Groeneveld, ‘Het boek is nooit thuis. Adolf Hitlers Mein Kampf in Nederland’; G.-J. Johannes, ‘Het vuur dat verzoent. Fuga op het thema van de eeuw’ (een essayistisch stuk over de geestverwantschap tussen de in een concentratiekamp omgekomen Poolse arts, pedagoog en kinderboekenschrijver Janus Korczak en Multatuli; zijdelings over Bordewijks Bint en Mulisch' De Aanslag); F. Oerlemans en P. Janzen, ‘Willem Anthony Paap’ (in de rubriek ‘Hora est. Schrijvers en proefschriften’); K. Verheul, Ballingen uit hun land van herkomst. De Russische romanpersonages van E. du Perron; A. van der Valk en N. Mertens, ‘Een landingspoging in Scandinavië. Zweeds interview met W.F. Hermans’.

Septentrion 28 (1999) 3 presenteert het werk van Marcel Möring. Gedeeltelijk door middel van een vertaling van fragmenten uit In Babylon, gedeeltelijk in een enthousiast artikel van Daan Cartens. Verder een (mooi geïllustreerde) bijdrage van Juleke van Lindert over het nieuwe Van Gogh-museum. Ook is er onder andere aandacht voor Aletta Jacobs, Hugo Claus, Tom Lanoye.

Speculum. A Journal of medieval studies 74 (1999) 2 bevat onder meer een recensie van W. Scheepsma, Deemoed en devotie: de koorvrouwen van Windesheim en hun geschriften (door H. Joldersma).

Spiegel der Letteren 41 (1999) 3 opent met een artikel van S. Linn, ‘Lezen, interpreteren, vertalen: in elkaars verlengde?’, waarin de auteur aan de hand van een Spaanse vertaling van een gedicht van Lucebert in de eerste plaats laat zien dat het verschil maakt voor de interpretatie van een tekst of men het origineel of de vertaling leest, en in de tweede plaats dat de

[p. 196]

meerduidigheid van het origineel nooit in één vertaling overgebracht kan worden: verschillende vertalingen moeten verschillende aspecten van de brontekst uitdrukken. Het artikel bevat bovendien een beschrijving van de stand van zaken op het gebied van opvattingen over interpreteren. Andere artikelen in deze aflevering zijn R. Harper, ‘Walewein revisited’ (ondanks de vraagtekens die sommigen zetten bij de onberispelijkheid van Walewein, beschouwt Harper hem nog wel als een ware held. Alles hangt af van de mate waarin bepaalde passages ironisch opgevat moeten of kunnen worden) en N. Radoux, ‘De klok tegen de kalender. De plaats van Een heilige van de horlogerie in Hermans' oeuvre’. Er zijn recensies van A. de Haas, De wetten van het treurspel (door M. Meijer Drees); K. Bakker, ‘Wat wij allen onbewust begeren’. Reconstructie van het begin van een voorbije eeuw (door J. Vlasselaers); J. Pieters (ed.), Critical Self-Fashioning. Stephen Greenblatt and the New Historicism (door S. Engels).

Het Tijdschrift voor geschiedenis 112 (1999) bevat een recensie-artikel waarin Arjan van Dixhoorn aan de hand van een aantal recent verschenen literair-historische proefschriften de stand van zaken op het gebied van het rederijkersonderzoek in kaart brengt (‘In een traditie gevangen? Hollandse rederijkerskamers en rederijkers in de recente literatuurgeschiedschrijving’). De besproken studies zijn: H. Brinkman, Dichten uit liefde: literatuur in Leiden aan het eind van de Middeleeuwen; M. Keblusek, Boeken in de hofstad: Haagse boekcultuur in de Gouden Eeuw; J. Koppenol, Leids heelal. Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout; W.B. de Vries, Wandeling en verhandeling. De ontwikkeling van het Nederlandse hofdicht in de zeventiende eeuw, F.C. van Boheemen en Th.C.J. van der Heijden, Met minnen versaemt. De Hollandse rederijkers vanaf de middeleeuwen tot het begin van de achttiende eeuw. Bronnen en bronnenstudies en F.C. van Beemen en Th.C.J. van der Heijden, Retoricaal Memoriaal. Bronnen voor de geschiedenis van de Hollandse rederijkerskamers van de middeleeuwen tot het begin van de achttiende eeuw.

In het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 115 (1999) 3 maakt J. Konst de balans op van het onderzoek dat de laatste twintig jaar verricht is naar Nederlands toneel uit de periode 1600-1730. Hij concludeert dat er een voorkeur is voor historiserend onderzoek, hetzij naar toneelopvatingen, hetzij naar houdelijke aspecten van het drama. Terwijl het vroege renaissancedrama goed bestudeerd is, vraagt Konst meer aandacht voor het drama dat werd geschreven tussen 1620 en 1670, voor het classicistisch toneel en voor het komisch drama. De overige letterkundige bijdragen aan dit nummer zijn van M. Hietbrink, ‘In de schaduw van Stefan George. De Baudelaire-vertalingen van Verwey’ en van J. Houtsma, ‘De bundel Amoureuse liedekens en zijn relatie met het Antwerps liedboek van 1544’. De aflevering bevat recensies van onder meer R. Kraaijeveld en G. van der Meulen, Laagland. Literatuur Nederlands voor de tweede fase en Grensverleggend literatuuronderwijs. Literaire en kunstzinnige vorming in de tweede fase. Red, D. Schram en C. Geljon (beide door L. van Gemert); J.D. Janssens e.a., Op avontuur. Middeleeuwse epiek in de Lage Landen (door M. Hogenbirk); Karel ende Elegast. Vert. K. Eykman, ed. A.M. Duinhoven en Karel ende Elegast. Ed. H. Slings (beide door B. Besamusca); W. van Anrooij, Helden van weleer. De Negen Besten in de Nederlanden (door F. Brandsma); D. Hogenelst, Sproken en sprekers. Inleiding op en repertorium van de Middelnederlandse sproke (door A. Schippers); W.B. de Vries, Wandeling en verhandeling. De ontwikkeling van het Nederlandse hofdicht in de zeventiende eeuw (door A. Leerintveld); C. Huygens, Trijntje Cornelis. Vert. P.

[p. 197]

Verhuyck, ed. H. Hermkens (door J. Koppenol); E. Krol, De smaak der natie. Opvattingen over huiselijkheid in de Noord-Nederlandse poëzie van 1800 tot 1840 (door A.J. Gelderblom).

In TNTL 115 (1999) 4 vraagt R. Harper aandacht voor ironie in Middelnederlandse teksten. Hij geeft zelf het voorbeeld met een analyse van de ironie in Seghelijn van Jherusalem en komt tot de conclusie dat de verteller ironie gebruikt als hij de gedragingen van de hoofdpersoon beschrijft, om het publiek duidelijk te maken wat de uiteindelijke bestemming van de held is. Daarnaast is ook de personages zelf ironie of gevatheid in de mond gelegd. F.-W. Korsten geeft ‘een modern retorische benadering van Vondels Jephta’ als reactie op analyses die gebruik maken van de klassieke rhetorica en poetica, zoals die van J. Konst in Woedende wraakghierigheidt (... ). Hij komt tot de conclusie dat Vondel het probleem van de positie van de vrouw niet expliciet noemt in de tekst, maar wel aan de orde stelt door plastische verbeelding. R. Grüttemeier geeft een stand van zaken met betrekking tot de vraag in hoeverre de eerste romans van Bordewijk gerekend kunnen worden tot de Nieuwe Zakelijkheid en concludeert dat de vraag in die vorm alleen normatieve antwoorden kan opleveren. Hij analyseert de teksten vervolgens aan de hand van de metaforen die Bordewijk en stuit op ‘grensoverschrijdingen tussen machine, dier, plant en mens, tussen mechanisch en organisch, tussen water, vuur, lucht en aarde’. In de rubriek ‘Interdisciplinair’ schrijft A. Hanou over J. van der Thüsen, Het verlangen naar huivering. Over het sublieme, het wrede en het unheimliche: essays en J. Bloemendal over A. Grafton, Commerce with the classics. Ancient books and renaissance readers. Tot slot bevat de aflevering recensies van de volgende boeken: R.J.G. de Bonth, ‘De Aristarch van 't Y’. De ‘grammatica’ uit Balthazar Huydecopers Proeve van taal- en dichtkunde (1730) (door C. Portielje); J.M. Koppenol, Leids heelal. Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout (door A.C.G. Fleurkens); J.T.W. Oosterholt, De ware dichter. De vaderlandse poëticale discussie in de periode 1775-1825 (door L. Jensen); Meister Eckhart und der Laie. Ein antihierarchischer Dialog des 14. Jahrhunderts aus den Niederlanden. Ed. F.J. Schweitzer (door W. Scheepsma); P.G.J. van Sterkenburg, Vloeken. Een cultuurbepaalde reactie op woede, irritatie en frustratie (door M. Elias).

De Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 108 (1999) 1 bevatten de lezingen die gehouden zijn op het colloquium ‘De toekomst van ons literair verleden’ (17 februari 1998), door G. Lernout, L. van Dijck, S. van Peteghem, G. de Schutter, H.T.M. van Vliet, M. de Smedt en W. Waterschoot. Verder in dit nummer: een editie van Hugo Claus' Een huis dat tussen nacht en morgen staat (door P. Roelens en E. Vanhoutte0, gevolgd door E. Vanhoutte, ‘Het oog der wakende maagden. Over de receptie en de editie van Een huis dat tussen nacht en morgen staat’.

In de nog steeds niet verdwenen Vestdijkkroniek (1999) 91 staan onder andere bijdragen van Rob Schouten (een lezing), Piet Kralt, een gesprek met Nol Gregoor en een In Memoriam voor J.J. Oversteegen (door L.F. Abell).

In Vestdijkkroniek (1999) 92 bijdragen over Vestdijk en Friesland (naar aanleiding van een tentoonstelling in het Fries Letterkundig Museum), de verhouding tussen Vestdijk en Du Perron (door René Marres), Vestdijks historische romans (J.J. Oversteegen) en een reconstructie van de schooltijd van Anton Wachter (Gerrit Jan Kleinrensink).

[p. 198]

Zeeland 8 (1999) 4 bevat een artikel van M. Goud over de correspondentie tussen P.C. Boutens en zijn Middelburgse vriend Jacques Kakebeeke, waarin ook Boutens' contacten met de schilder Toorop ter sprake komen. Verder bevat deze aflevering een recensie van I. Schoups en A. Wiggers (red.), Philips van Marnix van St. Aldegonde (door C.N Polderman).

In De zeventiende eeuw 15 (1999) 2 beschrijft R. Veenman de receptie van Lucianus in de Nederlanden aan de hand van uitgaven en vertalingen, navolgingen en opvattingen van en over de Griekse auteur tot 1700. Aanvankelijk populair als schoolauteur, omdat hij een morele boodschap in een schertsende verpakking bood, was Lucianus tussen 1485 en 1560 de meest uitgegeven Griekse schrijver. Na 1560 begon men zijn satirische instelling steeds minder te waarderen en beschouwde men hem als een atheïst. Aan het eind van de zeventiende eeuw valt er een lichte opleving in zijn populariteit te bespeuren, die het echter niet haalt bij de Lucianushausse waar het mee begon. J. Raeymaekers bespreekt de invloed van Lipsius op Rubens bij diens uitbeelding van ‘De herkenning van Philopoemen’, een Grieks veldheer die door de echtgenote van zijn gastheer aan het werk gezet werd omdat hij er als een dienstknecht uitzag. D. Haks schrijft over het beeld dat Nederlanders aan het eind van de zeventiende eeuw van Engelsen hadden aan de hand van aantekeningen van Lodewijk van der Saan, die tussen 1695 en 1699 als secretaris van de ambassadeur van de Staten-Generaal in Londen verbleef. Haks plaatst de (negatieve) visie op de Engelsen tegen de achtergrond van de actualiteit in het algemeen en Van der Saans eigen wereldbeeld in het bijzonder. De aflevering bevat onder meer recensies van: J. Koppenol, Leids heelal. Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout (door H. Meeus); Dien langen duyvel van Nieukoop. Twee pamfletten uit 1651 over baljuw Jan van Sevenhoven (ed. Werkgroep van Amsterdamse neerlandici o.l.v. P.J. Verkruijsse) (door J. Koppenol); H. Duits e.a. (ed.), Een lezer aan het woord. Studies van L. Strengholt over zeventiendeeeuwse Nederlandse letterkunde (door E. Stronks); J. Kloek, I. Leemans en W. Mijnhardt (ed.), D'openhertige Juffrouw of D'ontdekte Geveinsdheid (1680) (door J. Koppenol).

Nelleke Moser
Bertram Mourits