Nederlandse Letterkunde. Jaargang 1

[p. 407]

Periodiek
Nelleke Moser
Thomas Vaessens

In het historisch tijdschrift Aanzet (1996, 1), een themanummer over ‘krankzinnigheid’, besteedt Maartje de Jong aandacht aan Liefdeleven van Marcellus Emants als voorbeeld van de versmelting van literatuur en medische wetenschap in de naturalistische romans van rondom de eeuwwisseling (‘Zenuwzwakken en zedenmeesters’).

Bzzlletin 234 is een Belcampo-themanummer. Het bevat veel biografische bijdragen (van o.m. J. Heymans, J.P. Franssens en E. Hensen) en een korte beschouwing van Peter-Paul Verbeek over de filosofie van Belcampo (‘Eén knotserige boel’).

In Dietsche Warande & Belfort (1996, 2) staat een uitgebreide discussie over de vraag of de Vlaamse en Nederlandse literatuurgeschiedschrijving geïntegreerd dienen te worden. Op de aanzet van Ton Anbeek reageren achtereenvolgens Hugo Brems, Martien de Jong, Bert Vanheste en Anne Marie Musschoot. Bart Vervaeck schrijft in hetzelfde nummer over Postmoderne aspecten in de chauffeur verveelt zich van Gerrit Krol (‘Een naslagwerk met een kwinkslag’) en Jos Joosten gaat in ‘De onstuitbare opmars der leken’ in op de door Willem Kuipers geformuleerde kritiek op de wetenschappelijke beoefening van de letterkunde.

Dutch Crossing (1995, 2) bevat een artikel van M. de Jong over Bilderdijks representatie van vrouwen in zijn Geschiedenis des vaderlands (1833-1853) en Floris de Vijfde (1808) (‘Sluttishand Domineering or Prudish and Obedient’). Verder: Paul Dirkx, ‘Describing literature in Belgium: some reflections on evolution, domination and dependence’.

Historisch Nieuwsblad (1996, 2) is gewijd aan boeken. Het nummer bevat een interview met Marit Monteiro naar aanleiding van haar dissertatie Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw. Centraal staan de egodocumenten van twee van deze ‘klopjes’, die ze in opdracht van hun biechtvaders schreven. In de rubriek Nieuws komt tweemaal het P.J. Meertensinstituut ter sprake, eerst naar aanleiding van de vondst van een onbekende versie van het Wilhelmus, vervolgens in verband met de romanspersonages in Voskuils roman Het Bureau. Verder bevat dit nummer een artikel van N. Pas over het werk van Emmanuel Le Roy Ladurie, waarin speciale aandacht wordt geschonken aan diens Le siècle des Platters en de Nederlandse vertaling hiervan. Tenslotte een recensie van H. Goedkoop, Geluk. Het leven van Herman Heijermans door H.S.F. Heijermans, een zoon van de auteur, en een gesprek met Jan Fontijn naar aanleiding van het tweede deel van zijn biografie over Frederik van Eeden, Trots verbrijzeld.

In het derde Jaarboek Boekgeschiedenis

[p. 408]

wijst J. Biemans op ‘Verborgen of blinde vlekken?’ bij het onderzoek van Middelnederlandse handschriften. Hannie van Goinga onderzoekt aan de hand van advertentieteksten de veranderingen in de boekdistributie in de Republiek in de periode 1725-1770 (‘Alom te bekomen’). Nanske Wilholt schrijft over de relatie tussen uitgever A.A.M. Stols en de dichter Maurits Mok in de bijdrage ‘La littérature ne nourrit pas son homme en Hollande’. Joris van de Leur analyseert ‘Het mediumgebruik van letterkundigen en historici’. Hij heeft daartoe de lezerskringen van de tijdschriften Literatuur, De Nieuwe Taalgids, Spiegel Historiael en Tijdschrift voor Geschiedenis ondervraagd.

In Leuvense bijdragen (1996, 1-2) geeft Robrecht Lievens een transcriptie van een in fragmenten overgeleverde tekst over Sinterklaas van Filip Utenbroeke, waarbij hij corresponderende passages uit de oorspronkelijke Latijnse tekst van Vincentius afdrukt. Verder bespreekt Lievens de editie van het Geraardsbergse handschrift door M.-J. Govers, M. Goris, P. van Heusden, A. Schippers, G. Sonnemans, W. Wissink en H. Kienhorst (Hilversum 1994). Mare Joye beschrijft de stand van het onderzoek naar het oeuvre van de veertiende-eeuwse dichter Lodewijk van Velthem.

Literatuur (1996, 3) opent met een artikel waarin Ton Anbeek het bestaan van ‘zwarte romantiek in de Nederlandse letteren’ illustreert aan de hand van werk van Jacob Israël de Haan, Herman Teirlinck en Gerard Reve. De receptie van Van Alphens Kleine gedichten voor kinderen wordt beschreven door L.G. Saalmink, onder andere aan de hand van lezersreacties. Johan Oosterman vestigt de aandacht op een gedicht van een zekere Jan Bijns, die mogelijkerwijs als vader van Anna Bijns van invloed is geweest op haar literaire vorming. Een en ander wordt geplaatst tegen de achtergrond van het literaire leven in Antwerpen in het laatste decennium van de vijftiende eeuw. Karel van Steenwijk reageert op recensies van Hermans' Ruisend gruis met een pleidooi voor een allegorische lezing. Onder de titel ‘Laten wij ons papieren geheugen in de steek?’ spreken Daphne van Paassen en Wardy Poelstra hun bezorgdheid uit over ‘de verschraling van de collecties van wetenschappelijke bibliotheken’. Verder o.a. recensies van: Op- en ondergang van Mas Anjello, of Napelse beroerte (Ed. Marijke Meijer Drees), door R. van Stipriaan; Pieter Obbema, De middeleeuwen in handen. Over de boekcultuur in de late middeleeuwen door Kees Smit; P.C. Hooft, Lyrische poëzie (Ed. P. Tuynman/ G.P. van der Stroom), door P.J. Verkruijsse en tenslotte van E. Tibbe, R.N. Roland Holst -Arbeid en schoonheid vereend. Opvattingen over Gemeenschapskunst, door G.J. van Bork.

Het tijdschrift Literatuur zonder leeftijd (37, 1996) besteedt o.m. aandacht aan de studie van jeugdliteratuur. De spanning tussen fictie en werkelijkheid in het werk van Els Pelgrom staat centraal in ‘De werkelijkheid van het verhaal’ (door Henk Peters) en in ‘Tussen aanpassing en verzet’ vergelijkt Peter van den Hoven twee jeugd boeken van Jan Verhoeven.

Maatstaf (1996, 6) bevat twee bijdragen aan de discussie over recente Nederlandse poëzie. Redbad Fokkema formuleert in ‘Van kwade reuk tot wierook’ enkele uitdagende preliminaire overwegingen. Hij meent dat de overkoepelende term ‘Postmodernisme’ voor poëzie

[p. 409]

sinds 1960 ten onrechte niet gebruikt is. Gert Jan de Vries (‘Over vijfentwintig jaar... zal ik jou nog steeds beminnen’) reageert, niet alleen op Fokkema, met de stelling dat literatuurhistorici bij het bestuderen van mogelijk Postmodernistische tendensen zaken over het hoofd zien die ‘kennelijk onvoldoende deftig zijn’.

In Madoc (1996, 1) wordt o.a. aandacht geschonken aan de vervaardiging van een repertorium van Zuidnederlandse verhalende bronnen van 600 tot 1500, dat recentelijk in een voorlopige print beschikbaar is gekomen en dat binnenkort via Internet verspreid zal worden (door Véronique Lambert).

In Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman (1996, 1) schrijft Marco de Niet over zingen en dichten in Maassluis. Hij begint met liedboekjes uit de tweede helft van de zeventiende eeuw en vervolgt met twee achttiende-eeuwse dichters, Hendrik Schim en Willem van der Jagt. Peter Altena gaat in op hermafroditisme en travestie in letteren en leven in de achttiende eeuw. Terwijl in juridische zin de hermafrodiet nauwelijks bestond, kreeg het verschijnsel in de literatuur en in rariteitenkabinetten des te meer aandacht. Jan Bruggeman onderwerpt de titelprent van het eerste deel van Weyermans De Levensbeschryvingen der Nederlandsche Konst-Schilders aan een nadere beschouwing. Frans Wetzels schrijft over een passage uit het tweede deel van hetzelfde werk in ‘Demokriet en Herakliet tussen de Konstschilders’.

Neerlandica extra muros (1996, 3) viert het vijfentwintigjarige bestaan van de IVN met een nummer ingeleid door J. de Rooij, die schrijft over de geschiedenis van een kwart eeuw IVN. Verder vroeg de redactie een aantal neerlandici extra muros om een bijdrage over de neerlandistiek in hun land: C. ter Haar (Duitsland), J. Stouten (Frankrijk), Th. Hermans (de Engelstalige wereld), I. Wikén Boude (Noord-Europa), J. Koch (Zuid-Europa), Z. Klimaszewska (Centraal- en Oost-Europa) en W.F. Jonkheere (Zuid-Afrika).

J.C. Kannemeyer schreef voor Ons Erfdeel (1996, 3) een kort maar lovend essay als inleiding bij enkele in hetzelfde tijdschrift opgenomen gedichten van Antjie Krog (‘'n nuwe soort biografie-in-verse). Hans Werkman geeft in hetzelfde nummer een zeer uitgebreid overzicht van ‘Christelijke literatuur in Nederland in de jaren negentig’. In de rubriek ‘Culturele kroniek’ bespreekt Anneke Reitsma Van Vliets uitgave van de essays en kritieken van J.C. Bloem. Wim Wennekes' Geert Lubberhuizen, uitgever wordt besproken door Jeroen Vullings.

In Ons Geestelijk Erf (1995, 2) bespreekt Paul Mommaers de begrippen ‘opgaen’ en ‘nedergaen’ in het werk van Ruusbroec in verband met Ruusbroecs visie op ‘het thema van de goddelijke dimensies’. A.G. Weiler beschrijft Geert Grotes houding ten opzichte van begijnen en de implicaties van zijn visie voor de huisregels die hij voor zijn leefgemeenschappen opstelde. J.J. van Aelst schenkt aandacht aan de structuur van Suster Bertkens passieboekje en vergelijkt het met enkele andere passieteksten.

In Parmentier (1996, 2) schrijft Kamiel Vanhole over politieke aspecten van Van

[p. 410]

Ostaijens ‘grotesken’ (‘De wereld en zijn mombakkes’).

Queeste (1996, 1) bevat een bijdrage van Janet F. van der Meulen over het Brugse ontstaansmilieu van een Oudfranse ‘kruistvaartroman’ (‘Bruges, Brendan et Baudouin de Sebourc’). Theo Meder bestudeert de relatie tussen Esmoreit en een sprookje met dezelfde thematiek in ‘“Esmoreit”: de dramtisering van een onttoverd sprookje’. Hubert Slings vestigt de aandacht op getallensymboliek in het Geraardsbergse afschrift van ‘Van den Negen Besten’, waar hij ook vormexperimenten van rederijkers bij betrekt. Rederijkers worden eveneens genoemd in het artikel van G.R.W. Dibbets over een gedicht over de zeven vrije kunsten (‘Zeven kunsten in een vers. Een inscriptie in het Enschedese exemplaar van de Boëtiusvertaling van 1485’). Dibbets geeft een transcriptie en kritische tekst van het gedicht in kwestie en legt onder meer een link naar enkele spelen die werden opgevoerd op het Antwerpse landjuweel in 1561.

Jeroen Overstijns leest in Spiegel der Letteren (1996, 1) A.F.Th van der Heijdens Avocaat van de hanen vanuit een Postmodernistisch perspectief (‘Van Realisme naar Postmodernisme (en weer terug?)’) en R. Grüttemeier stelt in hetzelfde nummer dat W.F. Hermans' Conserve een dissonant is in de vermeende homogeniteit van Hermans' werk (‘Is W.F. Hermans’ Conserve inderdaad ‘hetzelfde'?’). Voorts bevat dit nummer besprekingen van L. Custers' Daar was de bron. De Beweging van Tachtig in de ogen van Albert Verwey (door K. Wauters) en van R. Grüttemeiers dissertatie Hybride Welten (door S.N. Bakker).

Het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (1996, 2) opent met een artikel van M.-Th. Leuker over katholieke en protestantse martelaren in de Nederlandse literatuur van de negentiende eeuw. Zij laat zien dat elementen uit de zestiende- en zeventiende-eeuwse geschiedenis en cultuur werden overgenomen en gepopulariseerd met als doel een bijdrage te leveren aan de ‘nationale mythologie van Nederland’. Het nummer bevat voorts boekbeoordelingen van A.C.G. Fleurkens' Sichtelijke lust: de toneelspelen van D.V. Coornhert [...] (door M. Meijer Drees); van N. Streekstra's Afbeeldingsrelaties: een taal- en letterkundig essay over Huygens' Donne-vertalingen (door A. Leerintveld); en van P. Vermoortels De parabel bij Multatuli [...] (door O. Praamstra).