Nederlandse historische bronnen 10

6
Thibaut aan Willem II

Middelburg, 3 mei 1649

Doorluchtich Hoochgeboren Furst, Genadige Heer, Ick en weet de genadige gunst ende singulier gratie die het Uwe Hoocheijt mij gelieft te bethonen, int begeeren van mijn geringh oordeel, over de personen te emploijeren in de magistraten van de steden van Zeelant, nergens beter mede te recompenseren, als met in alle oprechticheijt ende sinceriteijt, sonder aensien van eenige personen, Uwe Hoocheijt sulx te adviseren, als den dienst van Uwe Hoocheijt ten hoogsten is vereijssende; Uwe Hoocheijt opt alderonderdanichst biddende te geloven, dat mijnen ijver ende singuliere drift, tot den luijster ende respect van Uwe Hoocheijt specialijck in dese provincie, niet als met mijn leven ophouden ende eijndigen sal.

Ick hadde vastelijck vertrouwt dat het binnen de stadt Tholen nu was in ruste ende dat alle personen daer nu in de regeringe sijnde niet anders souden hebben getracht, als uijt te wercken, tgene tot luijster van Uwe Hoocheijt tot teeken van danckbaerheijt, welvaren van de provincie ende haren stadt, soude mogen strecken. Sulx soude oock ongetwijffelt gevolcht hebben, indien de heere van Thienhoven⁵⁵, steunende op sekere pretense acte ad vitam ter bedieninge van't Gecommitteerde Raetschap neffens sijnen broeder den bailjouw van Tholen⁵⁶,

55 Hiëronymus van Tuyl van Serooskerke, heer van Tienhoven en Stavenisse, Gecommitteerde Raad namens Tholen 1639-1656. Hij werd in 1656 ‘gerevoceerd’, ondanks zijn aanstelling ad vitam. Nagtglas, Levensberichten, II, 793.

56 Pieter van Tuyl van Serooskerke, heer van Maelstede, geboren 1607, overleden 1658, baljuw van Tholen 1639-1653. Nagtglas, Levensberichten, II, 793.

[p. 53]

t'samen in ruste sijnde door de sorge van de magistraet, niet hadden begonnen te ontroeren tot nadeel van Uwe Hoocheijt ende de stadt de humeuren van de regeerders van de stadt, die waerlijck het geheele voorleden jaer niet hebben gedaen, als tgene Uwe Hoocheijt ende de provincie, mitsgaders de partije die het Uwe Hoocheijt gelieft heeft cracht te geven, nut ende oirbaer was.

Het is seker dat het nootsakelijck is, dat Uwe Hoocheijt in de respective steden, ijemant van de regeerders het meeste credit ende macht toebrenge, om te connen versekert sijn, dat Uwe Hoocheijts loffelijcke maximes connen gesecondeert ende uijtgewrocht worden, twelck als warachtich geposeert sijnde, alles geconsidereert moet worden, off niet ten hoochsten dienstich is voor Uwe Hoocheijt dat het sulcke personen sijn, die geen support, cracht noch auctoriteijt en hebben, als die sij becoomen door Uwe Hoocheijts singuliere gunst ende faveur, ende die oock vast sijn aen soodanige persoonen, die beproefde dienaeren ende geaffectioneerde sijn van den dienst, ende credit van Uwe Hoocheijt.

Binnen de stadt Tholen sijn nu in effecte twee personen, die soo verre considerabel sijn, dat het schijnt, dat Uwe Hoocheijt tussen die beijde sal dienen keuse te stellen: naementlijck den heer van Thienhoven met sijnen broeder ende den heer burgermeester Vrijbergen⁵⁷. Ick sal (onder de genadige correctie van Uwe Hoocheijt ende alleene steunende opde goedertierene vrijheijt, die Uwe Hoocheijt gelieft heeft mij in dit werck te octroijeren) eenige weijnige redenen stellen waer door, soo ick geloove, Uwe Hoocheijt te sullen bewogen worden, den gemelten Vrijbergen Uwe Hoocheijts gunstich faveur te continueren.

Voor eerst soo is seker dat den voorss. Vrijbergen ende alle de sijne geen support, geen macht, noch steunsel hebben, als op de gunst van Uwe Hoocheijt gebouwt; ten anderen is oock notoir dat sij sijn, ende haere beste vrunden, goede patriotten, vianden van papisten, van remonstranten, ende van die factieuse quanten, die ons lant ende mijn heere prince Maurits hooger ende saliger gedachtenisse, getroubleert ende te ondermijnen getracht hebben; ten derden is considerabel dat den voorss. Vrijbergen ende de sijne, voor haere diensten met weijnich te contenteren sijn, ende sulx Uwe Hoocheijt geimportuneert⁵⁸ wordende, deselve met cleenicheden sal connen contenteren; ten laesten (om Uwe Hoocheijt niet langh te importuneren) is considerabel, dat desen heer noijt ergens in getrampeert heeft⁵⁹, tgene ginck tegens den dienst ofte goetvinden van Uwe Hoocheijt ofte desselfs heeren predecesseurs.

Aen d'ander sijde sal Uwe Hoocheijt sien, dat de heer van Thienhoven ende de

57 Marinus van Vrijberghe, schepen en burgemeester van Tholen 1616-1651, overleden in 1652. In deze jaren hadden vele leden van de familie Van Vrijberghe zitting in de magistraat van Tholen. De gegevens over de familie Van Vrijberghe zijn ontleend aan de genealogie Van Vrijberghe in Adelsarchief 1901, 241-247. Omwille van de overzichtelijkheid geven we voor de in de correspondentie genoemde generaties een genealogische tabel in bijlage II.

58 ‘Geimportuneert’: gehinderd, namelijk door een afwijkend standpunt.

59 ‘Getrampeert heeft’ betrokken is geweest bij.

[p. 54]

sijnen steunen op haere extractie⁶⁰, machtige vrunden ende middelen, die sij onderwijlen al gebruijckt hebben om haere desseijnen voors te setten, meestendeel gestreckt hebbende om troublen te veroorsaecken, gelijck dan oock des selfs overleden vader⁶¹, welckers successeur desen heer is in charge, noijt als in krakeel ende onlust, ende wel meest met de representerende der Edele, geleeft heeft, meenende oock, ende imaginerende dese heeren haer selven, dat alle tgene hun soo van Uwe Hoocheijt als van de regieringe wort toegebracht maer en is tgene men aen haere extraxie schuldich is, ende derhalven noch altijts meer pretenderen connen.

Ten anderen sijn sij vast geweest ende haere voorsaten, aen luijden die bittere, gespagjoliseerde papisten sijn geweest, aen welkers wille het niet ontbroken heeft, dat ons lant tot proije van de Spaengaerts geworden is, het maechschap verbint haer al noch aen sulcke; immers siet men deser heeren meest correspondentie met de heeren van der Goes, ende onder die met de heeren Van der Nisse, van welcke geen doen professie van de religie⁶², als alleen die gecommitteert is ter vergaderinge van de heeren Staten-Generael⁶³, apparantelijck door dwangh van de gemaeckte instructie ofte per maxime d'estat, ende die in de vergaderinge van de Staten van Zeelant dapper Hollants spreken⁶⁴.

Ten derden can Uwe Hoocheijt oock sien, dat dese luijden niet licht te contenteren sijn, dewijle sij, niet tegenstaende den eenen Gecommitteerde Raet ende den anderen bailljouw is, echter om meer te obtineren de ruste getroubleert hebben in die stadt ende van nieuws getracht hebben Uwe Hoocheijt moeijte aldaer te veroorsaeken.

Ten laesten is considerabel, dat deser heeren vader anno 1615 effen als de troublen ende facties sterck int groeijen waeren, met sijne vrinden, ende onder die oock de vader van Philibert van Borsselen⁶⁵, die sij nu neffens d'heer Vermuy-

60 Afkomst. De familie Van Tuyl van Serooskerke was reeds in de middeleeuwen een belangrijke adellijke familie in Zeeland, waarvan vele leden grafelijke functies bekleedden. Aan het begin van de tachtigjarige oorlog koos de familie dan ook aanvankelijk de zijde van de koning van Spanje, evenals vele andere Zeeuwse edelen. Deze oude adel bleef tijdens de oorlog verdacht, zoals ook uit deze brief blijkt.

61 Philibert van Tuyl van Serooskerke, in 1626 benoemd tot Gecommitteerde Raad namens Tholen, overleden in 1639. Nagtglas, Levensberichten, II, 793.

62 In de magistraat van Goes wist een aantal katholieke families zich nog tot in de zeventiende eeuw te handhaven, onder meer de families Van der Nisse en Van Watervliet, onder wier protectie als ambachtsheren op het platteland van Zuid-Beveland ook schuilkerken werden gesticht. Zij woonden te Goes wel de kerkdiensten bij, maar namen geen deel aan het avondmaal. De predikanten klaagden herhaaldelijk hierover bij de classis Zuid-Beveland, maar zonder resultaat.

63 Gerard van der Nisse, lid van de magistraat van Goes, in 1647 namens Zeeland afgevaardigd als gedeputeerde bij de Staten-Generaal, in 1661 benoemd tot Gecommitteerde Raad namens Goes, overleden in 1669.

64 Dat wil zeggen standpunten van de provincie Holland ondersteunen.

65 Philibert van Borssele, burgemeester van Tholen, in 1625 benoemd tot rentmeester beoosten Schelde, overleden in 1627. Nagtglas, Levensberichten, I, 63.

[p. 55]

den⁶⁶ (tot des selfs grooste ombragie, soo door des selfs schrijven gesien hebbe) als borgermeester Uwe Hoocheijt voorstellen, getracht heeft mijne heere prince Maurits, Uwe Hoocheijts predecesseur uijt den stoel van de Edele te lichten, ende sijn selven daer inne te planten, ten minsten met den hooch gedachten prince dien staet te repartiëren, hebbende daer toe aen sijn sijde (requeste ten fijne voorss. aen de Staten van de provincie gepresenteert hebbende) gecregen de stadt Middelburg, Goes ende Tholen⁶⁷; off nu dese heeren, tgene bij de vader niet is connen voltrocken worden, niet wederom in tijt ende wijlen souden trachten op de baen te brengen is onseker, immers weet ick, als voren aengeroert hebbe, dat sij van nu aen niemant soo carpesseren als de regenten van de stadt Goes, die haere regeringe op haer selven hebben, sonder dat Uwe Hoocheijt in de selve eenige dispositie heeft, ende derhalven alderlichts soude connen worden gebruijckt om haere desseinen te seconderen, gelijck dan deselve stadt, oock in die tijt haer vaders meeste steunsel is geweest, ende door des selfs secretaris mr. Boudewijn de Witte⁶⁸ den pentionaris Beaumont⁶⁹ ende den burgermeester Vett⁷⁰ van Middelburg oock tot haer support getrocken is.

Dese heeren hebben oock haer machtichste vrunden in Hollant, welcke provincie niet weijnich jalours sijnde, dat Uwe Hoocheijt in dese provincie alleene de Edele representeert, deselve vrunden altijts sal soecken te dienen van sulcke middelen, waer door dese heeren gesterckt, ende Uwe Hoocheijts recht verswackt soude worden, ten minsten om dese provincie (tot des selfs ondienst) oock in dat point met Hollant gelijck te stellen. Verscheijden andere redenenen sijnder, die ick

66 Johan Vermuyden, geboren in 1595 te Tholen. Hij was betrokken bij de inpolderingsprojecten, die zijn oom Cornelis Vermuyden in opdracht van de Engelse koning Jacobus I ondernam in Yorkshire. Hij was afwisselend schepen en burgemeester van Tholen in de jaren 1634-1655.

67 Bedoeld rekest werd op 17 september 1615 door Willem van Cats, Philibert van Tuyl van Serooskerke, Philibert van Borssele en Nicolaas van Boshuysen uit naam van de ‘Ridderschap en Edelen van Zeelant’ in de vergadering van de Staten van Zeeland ingediend. In de vergadering van 9 maart 1616 verzochten zij voorlezing van het ‘tegenberight’ van prins Maurits, wat gebeurde zonder dat de Staten verder over de inhoud discussieerden. De zaak werd urgent toen Maurits' vertegenwoordiger als Eerste Edele De Malderee eind 1617 kwam te overlijden. Op 2 februari 1618 besloten de Staten Maurits als ‘tegenwoordig de principaelste gequalificeerde Edele’ toe te staan de plaats opnieuw te laten bezetten, onder verwijzing naar het besluit van 15 maart 1596, waarbij was bepaald dat de waardigheid van Eerste Edele aan geen huis, plaats, familie of persoon was gebonden, maar aan het Huis van Oranje op grond van verdienste werd toegekend. Geheel consequent was het besluit van 1618 in feite niet. In de notulen wordt geen melding gemaakt van afzonderlijke standpunten in deze zaak ingenomen. In 1624 sloot een deel van de Zeeuwse adel een overeenkomst met Maurits, waarin werd overeengekomen dat de adel niet langer aanspraak zou maken op de vertegenwoordiging in de Staten van Zeeland in ruil voor toekenning van ambten, die de prins als Eerste Edele mocht vergeven. Notulen Zeeland, 17 sept. 1615, 2 febr. 1618. Van Grijpskerke, 'T Graafschap van Zeeland, 427.

68 Boudewijn de Witte, 1601-1625 secretaris van Goes, 1626-1630 secretaris van de Staten van Zeeland, 1630-1641 raadpensionaris van de Staten van Zeeland.

69 Simon van Beaumont, pensionaris van Middelburg 1606-1626, in welk jaar hij werd benoemd tot gedeputeerde bij de Staten-Generaal. In 1633 veroorzaakte hij grote ergernis bij de Staten van Zeeland door bij de besprekingen met de Zuidelijke Nederlanden zich aan het standpunt van Holland te conformeren. In 1638 vestigde hij zich definitief in Holland.

70 Jan Veth, zie noot 8 van de inleiding.

[p. 56]

soude connen voorstellen, indien ick niet en vreesde Uwe Hoocheijt noch langer te interpelleren, dienende om Uwe Hoocheijt te raden de heer Vrijbergen verre te prefereren in credijt boven den heer van Thienhoven; ick verclare voor Godt de Heere, dat het gene Uwe Hoocheijt in desen gesecht hebbe, niet hebbe gedaen door eenige passie tegens de voorss. heeren, maer omme te voldoen de begeerte van Uwe Hoocheijt.

Ick meene dan (onder genadige correctie van Uwe Hoocheijt) soo om de voorss. redenen, als oock om de versekerheijt die ick hebbe, dat de voorss. Vrijbergen, (die mij soo vreemt is als de heere van Thienhoven) absolutelijck sal doen tgene sal strecken tot contentement van Uwe Hoocheijt en des selfs dienst, dat het best waere dat Uwe Hoocheijt geliefde te eligeren⁷¹ tot burgermeester van buijten Johan Vermuyden; tot borgermeester van binnen doctor Adriaen Boll⁷²; tot schepenen Voocht Cornelissen⁷³, mr. Marinis van Vrijbergen, mr. Cornelis van Vrijbergen⁷⁴, Jacques van der Heijden⁷⁵, Willem van Vrijbergen⁷⁶, Marinis van der Vliet⁷⁷, Commer Cornelissen⁷⁸, ende Pieter Manteau van Dalem⁷⁹; de magistraet soo als voorss. is gestelt sijnde⁸⁰, can Uwe Hoocheijt versekert sijn van de selve stadt ende met eenen dat dese jonckers onmachtich sullen sijn ijets te machineren tot ondienst van Uwe Hoocheijt. Ick can Uwe Hoocheijt versekeren, dat geen dingh in de geheele werelt mij soude connen persuaderen, soo liberlijck mijne gedachten opt papier te stellen, doch den dienst ende de promotie van Uwe Hoocheijts respeckt, mij soo lieff sijnde als mijn eijgen welvaert ende leven, doet mij door alles breken, mij versekerende dat het gene ick doe tot beste van Uwe

71 Te Tholen bestond de magistraat in deze tijd uit twee burgemeesters, acht schepenen voor Tholen en vijf schepenen voor Schakerloo. Een van de burgemeesters had zitting in de vierschaar en werd uit dien hoofde ‘burgemeester van binnen’ genoemd, de andere heette ‘burgemeester van buiten’. De dubbele voordracht ten behoeve van de benoeming door de stadhouder werd opgemaakt door de baljuw en de beide burgemeesters, ieder voor een derde gedeelte. De verkiezing van de nieuwe magistraat had plaats op St. Servaes, 13 mei. Thibaut laat de schepenen van Schakerloo in zijn adviezen buiten beschouwing. Zie ook zijn uitvoerige voorstellen in brief nr. 17 d.d. 1 mei 1650.

72 Dr. Adriaen Bolle, schepen van Tholen 1644-1649, burgemeester in 1649.

73 Schepen en burgemeester van Tholen 1633-1652.

74 Zoon van Lieven van Vrijberghe, neef (oomzegger) van mr. Marinus van Vrijberghe. Schepen en burgemeester van Tholen in de jaren 1647-1655, pensionaris van Tholen in 1656 en 1657, bekleedde daarna Generaliteitsfuncties. Overleden in 1683. Zie de genealogische tabel in bijlage II.

75 Schepen in de jaren 1649-1652.

76 Zoon van Lieven van Vrijberghe, geboren 1624, neef (oomzegger) van mr. Marinus van Vrijberghe. Raad, schepen, burgemeester in de jaren 1652-1662. Overleden in 1679. Zie de genealogische tabel in bijlage II.

77 Schepen en burgemeester van Tholen 1645-1654.

78 Schepen van Tholen 1646-1653. Overleden in 1654.

79 Landmeter en ingenieur, met zijn zwager Johan Vermuyden betrokken bij droogleggingen in Engeland, in 1647 teruggekeerd en in de magistraat van Tholen benoemd, gehuwd met Margareta Dallens, een zuster van Clasina Dallens, echtgenote van Johan Vermuyden en van Catharina Adriana Dallens, echtgenote van Anthony van den Brande. Pieter Manteau van Dalem was schepen van Tholen in 1649 en 1650.

80 Blijkens het ‘Register vant vernieuwen van de magistraet der stede Tholen’ (Gemeentearchief Tholen, Archief van de stad Tholen, voorlopig inv. nr. 22) volgde Willem II het voorstel van Thibaut.

[p. 57]

Hoocheijt mij noijt tot naerdeel sal connen strecken; ick sal onderdanichlijck bidden dat Uwe Hoocheijt gelieve te oversien dat ick Uwe Hoocheijt soo lange hebbe opgehouden, ick sal eijndigende Godt de Heere bidden dat het hem gelieve Uwers Hoocheijts persoon genadichlijck te bewaren ende den selven overstorten met allerleij segenen, ende laeten genieten een gewenste regeringe, blijvende mij opt demoedichste gerecommandeert hebbende in Uwe Hoocheijts genadige gunst, Doorluchtich Hoochgeboren Furst, Genadige Heer, Uwe Hoocheijts alderootmoedichste, dienstbereijste, verplichste dienaer, Henrick Thibaut, 1649.