Nederlandse historische bronnen 6

[p. 67]

34
Den Haag, 23 september 1934

Eindelijk, zult ge wel zeggen! En gij hebt gelijk, ik heb wel hardnekkig gezwegen den laatsten tijd en vele brieven en briefjes van uwe hand onbeantwoord gelaten. Ik nam die mede naar Genève, maar vond ook daar geen tijd en gelegenheid tot correspondentie. De dagen daar zijn altijd zoo bezet met besprekingen, het naloopen van Assemblée- en commissievergaderingen, luncheon's en diners enzovoort. Eigenlijk werk viel er voor mij echter niet te doen en, op een enkele uitzondering na, was er voor mij geen aanleiding om mij in de discussies te mengen. Ik ben het niet met u eens, wat aangaat de toelating van de Soviet's tot den Volkenbond. Als ik vrij was geweest, zou ik dan ook uit overtuiging vóór hebben gestemd, maar de meerderheid van het kabinet wilde anders op grond van overwegingen van interne partijpolitiek¹⁴¹. Slotemaker, De Wilde en de drie katholieke ministers konden vóórstemmen tegenover hun partijen niet verantwoorden en Colijn, die het aanvankelijk met mij eens was, is daarvoor mede op het laatste oogenblik gezwicht. De universaliteit van den Volkenbond eischte mijns inziens, dat men de Russen zou toelaten zoodra zij zich daartoe aanmeldden, en uit een oogpunt van behoud der wereldvrede zou het beter zijn als de Russen zich de remmen van den Volkenbond aanlegden, dan wanneer zij daarbuiten bleven. En ik vond het onjuist dat het kabinet deze zaak beoordeelde naar eigen partijmaatstaf, in plaats van haar uit een ruim internationaal standpunt te beschouwen. De beslissing van het kabinet ging in die mate tegen mijn eigen overtuiging in - zij werd bovendien genomen terwijl ik afwezig was -, dat ik ernstig overwogen heb of ik de verantwoordelijkheid daarvoor wel kon dragen.

Het was niet verheffend, maar wèl interessant, dat politieke geïntrigeer te Genève onder leiding van Barthou van nabij te volgen. Overigens was er te Genève weinig dat mij boeide, zoodat ik dus maar vertrokken ben zoodra de beslissing over de Russen gevallen was. Nuttig, zelfs zeer nuttig, was mijn verblijf te Genève in zooverre, dat ik daar in nauw contact ben gekomen met Jaspar¹⁴², die op mij een bijzonder aangenamen indruk maakte. Hij is degelijker en vooral betrouwbaarder dan Hymans. Ik heb uren met hem gepraat over eene economische toenadering tusschen beide landen - Jaspar stak het niet onder stoelen en banken, dat zij den druk der Franschen moede zijn - en vooral over

141 Knapen, De lange weg, 208-212. De ministerraad besloot op 15 september 1934 definitief tegen de toelating van de Sovjet-Unie tot de Volkenbond te stemmen, samen met Portugal en Zwitserland.

142 ‘Hij wenscht niets liever dan een nauwe economische toenadering en verder een spoedige oplossing van de verschillende tusschen de beide landen nog hangende quaesties’, schreef De Graeff op 12 september 1934 over zijn Belgische collega aan secretaris-generaal A.M. Snouck Hurgronje. BZ, Archief gezantschap Brussel, Verdragsonderhandelingen 1933-1935, dossier IV A, brief van 12 september 1934.

[p. 68]

12 J.P.A. François, getekend door de Hongaar O. Lázár
Algemeen Rijksarchief te Brussel

[p. 69]

eene oplossing van de zoogenaamde Belgische kwestie. Hij wenschte vurig dat wij daartoe zouden kunnen komen. Mijn medewerking daartoe heb ik hem aanstonds toegezegd, onder de uitdrukkelijke voorwaarde echter dat de Belgen elke gedachte aan een Moerdijkkanaal, of wat daarop lijkt, zouden loslaten. Jaspar heeft die voorwaarde zonder reserve aanvaard. Starkenborgh, die brandt van verlangen, kan nu aan den slag. Eerst de regeling van de verdeeling van het Maaswater tusschen Albert- en Julianakanaal, en daaraan vastknoopende de sluis bij Terneuzen, de spoorwegtarieven in West-België, het Schelderégime in zijn volledigheid, met inbegrip van de Wielingenkwestie. Welk accoord wij ook aangaan, wij zullen altijd meer moeten geven dan wij krijgen kunnen, en ook daarom zal de te treffen regeling in ons parlement te eerder aanvaardbaar zijn naarmate zij méér kwesties blijvend oplost. Jaspar (en ook Van Langenhove) was enthousiast over Starkenborgh, die te Brussel algemeene sympathie en waardeering vindt. Daarentegen was zijn oordeel over Octaaf van Nispen (zoomede over Maskens!) vernietigend. Octaaf, die nog altijd meent dat wij nooit een beteren gezant te Brussel hebben gehad dan hem, moest dat eens weten! Verder heb ik te Genève met Benes enkele financieele kwesties opgelost. Zoo kan men daar nog wel eens wat nuttigs doen.

Het zal u interesseeren te weten, dat men mij aangezocht heeft voor voorzitter der zesde (politieke) commissie, waarvoor ik om verschillende redenen moest bedanken, en dat men mij aanvankelijk voor voorzitter van de Assemblée zelve candidaat had willen stellen, doch daarvan terecht had afgezien, omdat van mij moeielijk eene hartelijke welkomstrede aan het adres der Soviet's kon worden verwacht! Aan François en Patijn heb ik te Genève altijd veel steun en aangenaam gezelschap; Wil Lanschot daarentegen is wel heel pover en uitermate vervelend. Maar zelf vond hij het gedelegeerdeschap zéér gewichtig.

Van een aanstaande verlooving van de prinses, waarover ieder den mond vol heeft hier, weet het kabinet niets en evenmin de naaste hofomgeving. Ook de Zweden weten van niets. Ik geloof er dan ook geen woord van. Intussen prijken de boekwinkels hier met groote foto's van prins Karl en met levensbeschrijvingen van hem. De koningin is begrijpelijkerwijze woedend over dergelijke indelicate indiscreties; de prinses zelve neemt het van den vrolijken kant op. En bij een familiefeest onlangs bij de ouders van Karl hebben de neefjes en nichtjes hem geplaagd met de vraag, of hij al een kaartje naar Den Haag had gekocht!

Mijn indrukken te Genève ten aanzien van de Saar waren dat, althans bij het Volkenbondssecretariaat, een sterke neiging bestond om het op handhaving van de status quo aan te sturen, tenzij er een verpletterende meerderheid voor aansluiting bij Duitschland mocht worden verkregen. De Iongh was te Genève, doch ik heb hem helaas misgeloopen. Patijn houdt vol dat Mussolini en Hitler wel degelijk, en zeer omstandig, de Oostenrijksche kwestie hebben besproken en Hitler daar voor Mussolini het hoofd had gebukt. Jammer dat de opvolger van Dolfuss een geheel ander type is en op Mussolini in het geheel geen indruk had gemaakt. Ik ontmoette Schussnig meermalen te Genève; hij is een stille, gere-

[p. 70]

serveerde man, maar iemand van groote karaktervastheid. Van zijn minister van buitenlandschen zaken, Waldenegg, had ik geen prettigen indruk.

En zoo gaan wij langzamerhand hier den winter weer in, met alle voor- en nadelen. Mijn eerste diner gaf ik hier een paar weken geleden al aan de met verlof hier zijnde gezanten: John Loudon, Carel Rappard, Nepveu, Hubrecht en Teppema met hun vrouwen, voor zooveel aanwezig. Ook de Beelaerts'en had ik er bij gevraagd.

Ik verwacht binnenkort door Hare Majesteit ter conferentie te zullen worden geroepen en zal dan de ambassadeurskwestie opnieuw aan de orde stellen, naar ik hoop met meer succes dan de vorige keer. De stemming onder mijn ambtgenooten ten opzichte van zulke conferenties is nu al van dien aard, dat een ieder zich van tevoren voorbereidt op uitvallen van kwaad humeur. De liquidatie van den boedel van Zijne Koninklijke Hoogheid geeft eindelooze zorgen; er komen heel wat vorderingen los en er komt weer allerlei vuil naar boven.

Groet Nini recht hartelijk van mij. Wanneer komt ge in Den Haag?