Nederlandse historische bronnen 6

10
Den Haag, 15 september 1933

Ik ben met de correspondentie weer wat achterop geraakt, maar ik heb het wel heel druk gehad den laatsten tijd, niet zoozeer met het gewone departementale werk, dat ik zonder veel moeite kan bijhouden, als wel met besprekingen van allerlei aard. Hare Majesteit legt nogal eens beslag op mij, ministerraden en bijeenkomsten van de drie commissies uit den raad waarvan ik lid ben³⁴, en dan nog allerlei informeele conferenties die Colijn telkens belegt. Hij schijnt een groote behoefte tot ‘praten’ te hebben, vermoedelijk om zijn eigen stem te hooren en zijn denkbeelden ten aanhoore van anderen te trachten te formuleeren. En dan vergeet ik nog de Kamer, waar ik deze week twee middagen zat te verknoeien voor één ontwerp, dat eerst op het laatst van den tweeden dag aan de orde kwam en tot geen discussie aanleiding gaf³⁵. In zooverre waren die vergaderingen echter belangrijk, dat ik wat heb trachten te leeren van collega Oud, die met buitengewone zaakkennis, gemak van spreken en tact de omzetbelasting verdedigde. Dat was werkelijk superieur en ik verheugde mij voor hem in de welgemeende complimenten die hij van uiteenloopende zijden in ontvangst had te nemen, toen hij zijn ontwerp op principieele punten ongehavend in veilige haven had gebracht.

34 Te weten de economische, defensie- en decoratiecommissies.

35 Handelingen Tweede Kamer 1933-1934, 382.

[p. 23]

Van de week nog allerlei drukten voor ik met een vrij schoon geweten 23 dezer de reis naar Genève zal aanvaarden³⁶. Onder andere heb ik deze week mijn eerste bijeenkomst met de Kamercommissie voor buitenlandsche zaken³⁷. Ik heb die zelf aangevraagd om eens wat nadere kennismaking over en weer te bevorderen. Er zal wel genoeg te praten vallen en de Kamer waardeert dit contact zeer. Hoe Genève mij bevallen zal? Véél verwachting heb ik niet, maar voor de eerste keer interesseert het mij toch wel. Ik denk - ik pols het bureau te Genève daarover nog - het initiatief te nemen voor eene bespreking, niet van de bejegening der joden in en door Duitschland, maar van de gevolgen daarvan voor de andere landen, die met uitgezette en gevluchte joden steeds meer in hun maag zitten. Ook de kwestie van mogelijke uitbreiding van het stelsel der Nansen-passen³⁸ komt daarbij aan de orde. Ook van de delegatie ter ontwapeningsconferentie moet ik leider worden, maar ik denk dit als een honoraire functie op te vatten en voor die conferentie niet opnieuw naar Genève te gaan³⁹. Het eenige punt dat mij daar zou interesseeren, zou zijn de kwestie der wapenfabricage, waarbij ik, met instemming van het kabinet, een absoluut verbod van particuliere wapenfabricage zou willen verdedigen.

Voor Washington zal ik wel moeten eindigen met Haersma de With. Hij is lang geen 100%, maar hij kan het betalen en is safe genoeg dat hij geen domheden zal begaan. Buiten hem is er niemand in het corps die er voor in aanmerking komt, en ik zou bij voorkeur niet iemand buiten het corps nemen, èn omdat ik plaats wil maken voor herplaatsing van een der wachtgelders èn omdat ik alleen dàn buiten het corps zou kunnen gaan, als ik iemand zou kunnen vinden waarvan de keuze voor eenieder zou spreken. En zulke menschen zijn er eenvoudig niet; de enkelen die men zou kunnen noemen, hebben reeds posities die zij voor gezant te Washington niet willen ruilen.

Uw laatste brief handelde over Thorbecke. Ik heb hem nu nog eens geschreven en hem, zonder eenige terughoudenheid, mijn onbevredigdheid en teleurstelling over zijn brief aan mij gezegd en met nadruk voorgehouden dat, als hij malle dingen gaat doen, hij zijn carrière als diplomaat als afgebroken kan beschouwen⁴⁰.

36 Ibidem, bijlage 2, hoofdstuk III.9. De Graeff ging als leider van de Nederlandse delegatie naar de jaarlijkse Assemblée van de Volkenbond.

37 Op 21 september 1933 (notulen niet aangetroffen).

38 Woltring, Documenten A, V, nr. 276; Klaassen, Documenten B, I, nr. 36. Deze passen, genoemd naar de eerste commissaris van de Volkenbond voor vluchtelingen F. Nansen, dienden als identiteitsbewijs van staatlozen, maar zij werden, ook door de Nederlandse regering, slechts in weinig gevallen erkend.

39 De Graeff liet dit werk grotendeels aan de gedelegeerden Rutgers en Moresco over. Handelingen Tweede Kamer 1934-1935, bijlage 2, hoofdstuk III.7.

40 Brieven over de kwestie-Thorbecke zijn niet aangetroffen, met uitzondering van een samenvattende brief van De Graeff aan Colijn van 7 november 1936 (HDNP, Archief Colijn, fondsnr. 54, doos 18). De Graeff citeerde daarin uit een eerdere brief aan Thorbecke: ‘Ge ziet hieruit opnieuw, welk een omvang de geruchten over uwe relaties met mevrouw C. hebben genomen en dat die verhouding in breeden kring wordt besproken. In zooverre is dus het kwaad dat ik vreesde, reeds geschied. Maar indien daarbij nog mocht komen, dat ge inderdaad van uwe vrouw gaat scheiden om mevrouw C. te huwen, dan - het is goed dat ik u dit aanstonds zeg - zult ge in de positie van gezant niet gehandhaafd kunnen blijven. Weet dus wat ge doet’. Zie verder brieven 45 en 53. Uit de personeelsgegevens van het ministerie van buitenlandse zaken (ARA, Archief ministerie van buitenlandse zaken, Directie kabinet en protocol), blijkt dat Thorbecke van 8 februari tot 22 april 1934 een dienstreis naar Nederland maakte; dat hij per 1 april 1935 ter beschikking gesteld werd mèt, per 1 januari 1937 zonder vergoeding; en dat hij met ingang van 1 juni 1937 ontslag nam uit de diplomatieke dienst (vergelijk noot 194).

[p. 24]

Ik vrees echter dat het weinig geven zal, maar het was het eenige wat ik nog kon doen.

Ten aanzien van Colijn ben ik niet gerust. Bij het onderhoud dat ik met hem had den dag vóór mijn benoeming, zeide hij mij dat, als dit kabinet het zou moeten afleggen, zijns inziens het terrein vrij was voor nationaal-socialisme ook in ons land. Mits onder goede leiding, zou het daarmede te probeeren zijn. Ik schrok toen van deze uitlating. Maar, bij die demonstratie in het stadion⁴¹ en het daardoor opgezweepte nationalisme maakte ik tegenover Colijn de opmerking, dat ik mij niet kon onttrekken aan den indruk dat, als al die demonstreerende groepen uit alle oorden van het land door een op de verbeelding werkend massa-psycholoog konden worden bezield, er niet veel voor noodig was om al die Oranjeklanten tot fascisten te maken. Een paar dagen later herinnerde hij mij aan die losse opmerking en voegde daaraan toe: ‘Weet ge dat een bevoegd persoon mij gezegd heeft dat, als ik er mij voor liet leenen, ik een Mussolinirol zou kunnen vervullen’? Toen schrok ik opnieuw. Zou zijn grenzelooze ambitie werkelijk in die richting gaan en zou hij inderdaad in zijn achterhoofd dergelijke gedachten koesteren?

Te Amsterdam maakte ik kennis met de vrouw van Godert Vos. Zij leek mij nogal onbeduidend en haar uiterlijke charmes zijn ook niet overweldigend. Hem ontmoette ik voor het eerst; hij maakte een goede indruk, een curieus mengsel van Vos'sen en Van Nes'sen⁴².

Maar nu weer een eind aan mijn praatje.

[Postscriptum] Ik bedenk me daar [dat] ge ergens in Schotland zit, waar ik uw adres niet weet. Zend dit epistel dus maar naar Berlijn.

41 Ter ere van koningin Wilhelmina in het Olympisch Stadion in Amsterdam op 9 september 1933; zie ook De Vries, Herinneringen Heldring, 1050-1051.

42 G.W. de Vos van Steenwijk was een zoon van C. de Vos van Steenwijk en J.A.E. van Nes van Meerkerk.

[p. 25]

4 H. Colijn in zijn werkkamer
Foto E. Salomon

[p. 26]

5 Jhr. A.C.D. de Graeff, getekend door de Hongaar O. Lázár
Foto ARA, Archief De Graeff