Nederlandsch Museum. Vierde Reeks. Jaargang 2

[p. 59]

Boekbeoordeelincen.

De Boer der Schranse, door L. Smits. Uitgave van het Taalverbond, n^r 7. - Gent, J. Vuylsteke, 1892; fr. 2,75.

Er is poëzie, humor, sarcasme, waarheid in het nieuwe werk van den heer Lodewijk Smits.

De geschiedenis is eenvoudig.

Gelukkig leefde de welgestelde pachter Dierckx op zijn nette Schranse, toen de dood hem zijn knappe vrouw ontrukte. Die slag was hard voor hem, daar de pachteres hem niet alleen een liefdevolle echtgenoote, maar altijd de bazin der Schranse was geweest, de spil, waarom alles draaide. Ook had ze nauwelijks het hoofd voor eeuwig ter rust gelegd, of de Schranse der Dierckxen verloor oneindig veel van haar oude faam. Boer Dierckx zag wel waaraan het lag; een nieuwe, flinke pachteres was onontbeerlijk voor den welstand der hoeve.

Boer Dierckx had een eenig kind, een bijna achttienjarige dochter, die bij het overlijden zijner vrouw haar opleiding in een nonnenpensionaat genoot. Op haar, op zijn Rozeken, vestigde hij al zijn hoop; zij, zoo dacht hij, zou de troost zijner oude dagen worden. Hoe deerlijk vergistte de man zich! Hij had gerekend zonder de nonnekens en den onderpastoor, die in tijds het rijke Rozeken voor het kloosterleven hadden welen te winnen; hun ijver was zelfs zoo groot geweest dat het jonge meisje aan godsdienstwaanzin begon te lijden. Zij was, zoo beeldde zij zich in, geroepen, en zij zou, trots alles en allen, haar roeping volgen. Middelerwijl verviel de Schranse al meer en meer.

Boer Dierckx trachtte het geroepen-zijn van zijn dochter

[p. 60]

tegen te gaan; zachte en ruwe middelen gebruikte hij; zijn overredingskracht en zijn vaderlijk gezag riep hij in, doch alles te vergeefs. Er kwam een oogenblik, dat Rozeken de Schranse ontvluchtte, en... haar roeping volgde.

Dit was boer Dierckx te veel. De zware kamp tegen domme kwezelarij had den kloeken pachter in korte maanden oud en ziekelijk gemaakt; hij gevoelde dat zijn strijd weldra zou zijn uitgestreden Hij zegde de pacht zijner weleer zoo bloeiende Schranse op, betrok een huisje in het dorp, en verwisselde dit kort daarna met zijn laatste woning op het lommerrijke kerkhof.

Zijn Rozeken, thans zuster Barbara, kwam niet eens aan de stervensponde van haar vader, noch volgde zijn lijkstoet; de lezer begrijpt alles, zij was... geroepen! Maar toen haar gevolmachtigde haar erfenis kwam opeischen, bleek het dat boer Dierckx zich met zijn centen een lijfrent had aangekocht. Gansch het dorp was er tevreden om; thans had het klooster, altijd belust op rijkdom, niets van het geld waarvoor de Dierckxen der Schranse zoolang hadden gewerkt.

Er is poëzie, humor, sarcasme, waarheid, kunst in dit werk, dat als een schoone aanwinst voor de Zuidnederlandsche literatuur moet aangezien worden. Bladzijden als van 148 tot 166 blijven den lezer in het geheugen, en de beschrijving van boer Dierckx' laatsten avond op zijn Schranse stemt zoo weemoedig, dat men onwillekeurig een es hat nicht sollen sein met den ongelukkigen oude meespreekt.

Er is kunst in De Boer der Schranse. Zal ik nu ook de taal, de welluidende en over 't algemeen sierlijke taal van den heer Smits beknibbelen? Zal ik leeraren dat men rekenschap houdt met een gedachte, dat men deel uitmaakt van iets, dat men zich bekommert om en slaagt in iets, dat men oprecht kan zijn zonder een rechtzinnige te wezen, dat aanzien en aanhooren afscheidbaar, en ploeg en mest mannelijk zijn, dat...

Neen, er slechts eventjes de aandacht op gevestigd, en de nadruk gelegd op de kunst in den roman, waarmee de heer Smits evenveel eer inleggen zal als met zijn novellenbundel Uit hel Leven. In beide heeft de meer dan veertigjarige onderwijzer zich een waardig volgeling van den onsterfelijken Multatuli geloond.

[p. 61]

Ik schrijf de laatste bladzijde van den roman uit:

‘- Maar er is tendenz, strekking, in dit werk!

- Inderdaad.

- En tendenz is niet aangenomen in Kunst.

- Dit zîj dan geene Kunst. - Maar verklaar mij dan ook, waarom het geene tendenz is ziekelijkheden op te hemelen, of waarom dìe tendenz wèl wordt aangenomen in Kunst?...’

J. Anssens.

Uit het Kinderleven, door Omer Wattez. (Roeselare, De Seyn-Verhougstraete) - 72 blz.

Moge het meer en meer in gebruik komen, bij Klaasfeest, naamdag en wat dies meer, aan 't jonge volkje geschenken in boeken te koopen, dan vergete men Omer Wattez' Uit het Kinderleven niet. Daarin zijn een vijftal frissche novellen samengegaard: Van een beekje, De eerste dag uit het leven van eenen koorknaap (Uit ‘De Koorknaap’), Naar het bosch, De oude Vedelaar, Eene Kinderwereld, die alle eenvoudig en treffend geschreven zijn, en den lezer als 't ware de aromen van bosch en veld toewuiven.

Nu en dan komt wel eene uitweiding, die min noodzakelijk ware geweest (aldus die over de koewachters, blz. 7 en 8); maar over 't algemeen is alles zoo flink afgekeken, met zooveel smaak en voorliefde verteld, dat men het maar jammer vindt, als men - veel te spoedig - aan de bladzij der Errata komt, waar ook eenige andere (blz. 26, blz. 42), hadden kunnen bijgevoegd worden.

P.

Keur van Nederduitsche Spreekwoorden en dichterlijke Zedelessen, uitgegeven door J.F. Willems - (Gent, A. Siffer). - 90 bladz; prijs: 75 centiemen.

De heer A. Siffer heeft het gelukkig denkbeeld gehad eenen herdruk in 't licht te geven van J.F. Willems' (in 1824 verschenen) berijmde spreuken (225 in aantal), voor de jeugd geschikt. Door eene dergelijke verzameling van spreekwoorden en zedelessen - oordeelde de schrijver - zou de nationaliteit bij ons, waar zij zoo noodig is, niet weinig kunnen bevorderd worden.

Er is werkelijk keur: de spreuken handelen over God; over wijsheid en deugd en de tegenstellingen daarvan; over

[p. 62]

eenige bijzondere deugden en tegenovergestelde ondeugden; over 's menschen aard en ingeborenheid; over leven en dood; over geluk en ongeluk; terwijl eenige bijzondere lessen van levenswijsheid en eenige gemengde spreuken het werk besluiten.

Veel pittigs in weinig woorden is hier in elk nummer te genieten - en te bedenken. Van een folkloristisch standpunt ware echter de gewone vorm, waarin eene spreuk blijft voortleven, te verkiezen geweest boven den vorm, op vele plaatsen ter wille van het rijm aangenomen.

De stoffelijke uitvoering van dit boekje is zeer te loven, en de prijs is in 't bereik van alle beurzen.

P.

Vooruitgang, dichterlijke tafereelen door Karel Bogaerd, gevolgd door het Scheppingslied, bekroonde cantate, met de Fransche vertaling; 3^e uitgave (Brussel, J. Lebègue en Gent, J. Vuylsteke). - 72 blz.

Te recht mag de dichter het bij den aanvang van zijn dichtwerk zeggen: hij volgt den reuzengang van den vooruitgang door de afgeloopen tijden heen. Hoe de mensch de eerste woning bouwde en vertrouwd raakte met het vuur; hoe hij 't paard bedwong en de rivieren langs vaarde; hoe hij zich de metalen te nutte maakte; hoe zijn geest een ruimer inzicht kreeg en hij kunsten en wetenschappen beoefende, steeds gehoorzamende aan 't ordewoord: Word volmaakter! - al vergat hij bij 't moordend oorlogvoeren, wel eens die goddelijke wet, - dat alles wordt in Vooruitgang bezongen. Koster en Colombus, Galiileï en Copernicus, De Caus en Papin, Watt en Fulton, Niepce en Daguerre worden er in verheerlijkt. En nog is het laatste woord van 's menschen vernuft niet gesproken! De electriciteit snoert den mensch in een nauwen band, en voor bijgeloof is weldra geene plaats meer. Een lofzang ter eere van den vooruitgang sluit deze dichterlijke tafereelen, lofzang die tot de beste bladzijden van den dichter behooren.

Overal is zijn stijl zuiver en gespierd. Op ééne enkele plaats viel het ons in 't oog, hoe de schrijver, tegen zijne gewoonte in, er zich al te gemakkelijk wil van afmaken (blz. 9):

Moet ik hier melden hoe de scheepvaart werd ontdekt?

Eene bekroonde cantate, Scheppingslied, werd, met de Fransche vertaling (van G.T. Antheunis), in den keurigen bundel, versierd met het portret des dichters, opgenomen. Zijn accens, puissans, éblouissans (blz. 63 en 64) daarin stelselmatige of toevallige feilen?

P.