Nederlandsch Museum. Jaargang 2

[p. 113]

Staatkundig overzicht.

Sedert den val van het Keizerrijk was er in Frankrijk geen definitief gouvernement tot stand gekomen. Eerst had men datgene van den 4 September of, zooals het zich noemde - op voorstel van Rochefort, zegt men - het ‘voorloopig gouvernement van de nationale verdediging’. Het leefde nauwelijks zes maanden. Na de bijeenkomst der Nationale Vergadering te Bordeaux had men de republiek onder Thiers: aan deze zou men den naam kunnen geven van ‘gouvernement provisoire de la libération nationale’; want de taak van dit gouvernement was de betaling van de vijf milliarden aan Duitschland, en nauwelijks was deze volbracht, of op den 24 Mei 1873 viel Thiers onder den druk eener parlementaire meerderheid van 14 stemmen, en werd hij vervangen door Maarschalk Mac-Mahon. Het gouvernement van Thiers duurde dus twee jaar; dat van Mac-Mahon had, op het papier ten minste, eenen levenstijd van zeven jaren vóór zich.

Dit gouvernement, dat veel had van eene monarchie met eenen verantwoordelijken koning en verantwoordelijke ministers, heeft alreeds verscheidene ministeriën versleten. Eerst voerde het kabinet de Broglie de ‘strijdende politiek’ tegen de Republikeinen. Daarna had men het kabinet De Cissey met meer gematigde strekkingen,

[p. 114]

en dan veranderingen van personen volgens dat de politieke wind meer in de zeilen van de rechter- of de linkerzijde blies.

Al deze ministers hadden wel de brandende vraagpunten der bepaalde inrichting van het land voor eenige jaren willen uitstellen; de eenen werkende voor den Koning - le Roy -, die zich, onmogelijk maakte door het uitkramen van zijne middeneeuwsche gedachten, terwijl de Orleanisten zich aan Hendrik V onderwierpen, en aldus vrijwillig van het bewind afzagen; de anderen trachtende het keizerrijk terug te brengen, dat door het volk beschouwd wordt als de oorzaak van al de ongelukken, die sedert een vijftal jaren op Frankrijk zijn neergestort. Al deze pogingen werden verijdeld: in den loop dezer maand zijn eindelijk de constitutioneele wetten aan de dagorde gekomen.

Iedereen heeft nog duidelijk in het geheugen wat er alsdan gebeurd is. Iedereen weet, dat het voornaamste artikel van deze wetten, de uitroeping der republiek bevattende, met eene meerderheid van ééne stem doorging; dat de wet op den Senaat eerst schipbreuk leed, omdat een artikel de benoeming der Senators aan het algemeen stemrecht toekennende, door eene meerderheid gevormd uit de leden der linkerzijde en de Bonapartisten aangenomen werd, hetgeen bij de stemming over het geheele ontwerp de wet deed verwerpen door eene meerderheid uit de rechterzijde en die zelfde Bonapartisten bestaande; dat een voorstel tot ontbinding der Vergadering verworpen, en onderhandelingen werden aangeknoopt om eene andere wet op den Senaat voor te stellen; dat deze eindelijk tot stand kwam, en met de wet op de openbare machten werd gestemd, ondanks de pogingen van de rechterzijde, welke tot de kleinste middelen uitzocht, om

[p. 115]

den eindelijken uitslag te beletten of te vertragen, en zulks, dank vooral aan de toegevingen van de linkerzijde, met eene meerderheid, die van ééne stem geklommen was tot honderd en vier en zeventig!

Wat is nu die grondwet, die met zooveel moeite werd gebaard, die de hoop der Republikeinen uitmaakt, en de pogingen der Koningsgezinden verijdelt?

Zij geeft aan Frankrijk een parlementair bestuur, bestaande uit twee Kamers, eene Kamer van afgevaardigden, rechtstreeks bij middel van het algemeen stemrecht gekozen, en eenen Senaat, voor een vierde deel onafstelbaar en voor drie vierden gekozen door een bijzonder kiezerskorps.

De almacht berust in deze twee Kamers; want zij bezitten de wetgevende macht, en zij benoemen den Voorzitter der Republiek, dat is het uitvoerend bewind. Wel is waar, geniet de Voorzitter, die voor een termijn van zeven jaren gekozen wordt, verschillige belangrijke attributen: zoo mag hij wetten voorstellen, benoemt hij tot alle burgerlijke en militaire bedieningen; kan hij de Kamer der afgevaardigden, op gelijkluidend advies van den Senaat ontbinden; maar de Kamers maken de wetten, zonderdat de Voorzitter een recht van veto bezit. Zulke schikkingen bestaan ook in de Zwitsersche grondwet, maar niet in de grondwet der Vereenigde Staten van Noord-Amerika, waar de Voorzitter der Republiek een zeker recht van veto geniet.

Het voorzitterschap van de derde Fransche Republiek zal veel gemeenschap hebben met een grondwettelijk koningdom. De Voorzitter zal inderdaad onverantwoordelijk zijn. Ieder van zijne besluiten moet onderteekend worden door eenen minister, die de verantwoordelijkheid draagt, solidairlijk voor de algemeene politiek van het ministerie,

[p. 116]

en persoonlijk voor zijne bijzondere daden. Enkel in geval van hoog verraad zal de Voorzitter voor den Senaat als gerechtshof ingesteld te recht moeten staan.

In de republiek der Vereenigde Staten is de Voorzitter verantwoordelijk, terwijl de ministers slechts zijne bedienden zijn en voor de Kamers geene verantwoordelijkheid dragen. In Frankrijk zal men de ministers kunnen omverwerpen, zonder den Voorzitter te kwetsen, hetgeen stellig eenen zekeren waarborg van standvastigheid, maar ook gevaren van botsing tusschen den Voorzitter en de Kamers oplevert.

De Senaat is samengesteld uit 300 leden, waarvan 75 door de Nationale Vergadering en 225 door een bijzonder kiezerskorps worden gekozen. De eersten zijn onafstelbaar, maar de openvallende plaatsen zullen door den Senaat zelven aangevuld worden. De andere leden worden verdeeld tusschen de 89 departementen in ongelijk getal volgens de bevolking van ieder departement. Om senator te wezen moet men Franschman en veertig jaar oud zijn, en al zijne burgerlijke en staatkundige rechten genieten. De Senators worden gekozen door een kiezerskorps samengesteld uit 1^o de afgevaardigden van het departement; 2^o de leden van den algemeenen raad; 3^o de leden van de arrondissementsraden en 4^o eenen afgevaardigde gekozen door iederen gemeenteraad onder de kiezers van zijne gemeente. Zij worden gekozen voor een termijn van negen jaar, maar alle drie jaar zal een derde, door het lot aangeduid, aftreden.

De toekomst zal leeren of die verschillende wijzen van benoeming, de onafstelbaarheid der eenen en het periodiek aftreden der anderen, geene moeielijkheden zullen opleveren. Deze worden nochtans verminderd doordien de openvallende plaatsen door den Senaat zelven zullen inge-

[p. 117]

vuld worden, en zij slechts een vierde van het geheele cijfer vormen.

Deze inrichting geeft een bijna gelijk recht aan ieder departement, en heeft een zeker federatief karakter. Om onze vergelijking met de grondwet der Vereenigde Staten van Noord-Amerika voort te zetten, zullen wij doen opmerken, dat de leden van den Senaat in Amerika door de wetgevende machten van iederen staat worden gekozen.

Ziedaar in hoofdtrekken de voornaamste punten van de grondwet der Fransche Republiek. Zij is nog al verschillend van de grondwetten der vorige republieken, maar is daar niet te slechter om. Zooals zij is, is zij vatbaar voor alle mogelijke uitbreidingen, ook voor hare eigene verbeteringen; want zij voorziet hare eigene herziening.

De vraag is nu te weten, hoe zij zal toegepast worden, welke mannen met die toepassing zullen worden gelast, en eindelijk wanneer zij in werking zal treden. Dit laatste punt is in de Grondwet niet voorzien, zoodat de meerderheid, indien zij zich nogmaals moest verplaatsen, nog voor langen tijd hare werking zou kunnen beletten. Alles hangt af van de keuze des ministers, wien de lastige taak zal opgelegd worden om deze inrichting uit het domein der theorie op het gebied der feiten te doen overgaan.

Met hoeveel vijanden hij den strijd zal moeten aanvangen, blijkt genoeg uit de verschillende partijen, die de Nationale Vergadering samenstellen. Eene der gevaarlijkste is stellig de clan der Bonapartisten.

Het verslag van den heer Savary, onmiddellijk na de stemming der Grondwet neergelegd, heeft hunne sterke inrichting blootgelegd, met hunne ministers, hunne prefecten, en hunne fonctionarissen van allen rang en hunne vertakkingen in al de kringen der maatschappij.

En waarop zal het ministerie steunen? Op eene wanke-

[p. 118]

lende meerderheid, die morgen al het terrein kan verliezen, dat zij heden gewonnen heeft.

De taak is niet gemakkelijk, en men begrijpt zeer wel, dat een ernstig man, die het wel meent, er tweemaal op nadenkt, aleer hij ze aanvaardt.

Die man zal wellicht gevonden zijn op het oogenblik dat deze regelen zullen verschijnen.

Wij moeten ons dus van verdere voorzeggingen onthouden. Drukken wij enkel de hoop uit, dat, voor de rust van Europa en voor de zijne, Frankrijk in het bezit gerake van eenen vorm van gouvernement, waarbij het zich eindelijk zal kunnen houden.

25 Februari 1875.

F.E.