Nadruk. Jaargang 1

[p. 90]

Jacob Campo Weyerman
Gravure van J. Houbraken naar C. Troost
(Foto: Iconografisch Bureau, 's-Gravenhage)

[p. 91]

‘Een Spotvogel bekwaam om een gezelschap te vermaaken; maar met dit alles een Eerdief van alle mans reputatie.’
Wie iets wil weten over de achttiende-eeuwse dichter, schrijver, schilder en satiricus Jacob Campo Weyerman zal vergeefs zoeken in de handboeken en literatuurgeschiedenissen. Ten onrechte, want hij is een boeiende, geestige schrijver met een vlijmscherpe pen. Daarbij komt dat zijn levenswandel zeker niet onbesproken was. De eerste leugen die de auteur over zichzelf vertelde, betrof zijn geboorteplaats.

Jacob Campo Weyerman (1677-1747), een tegendraads auteur

Jacobus Weyerman werd in augustus 1677 geboren in een legerkamp in de buurt van Charleroi, waar zijn vader in beleg lag. Zijn moeder vergezelde haar kersverse echtgenoot daar als marketentster. Later zou hij ook Campo worden genoemd, volgens dubieuze bronnen als hommage aan kapitein Campo Plantines, onder wie zijn moeder als militair (!) gediend zou hebben. Weyerman zelf zei dat hij in Breda geboren was, de stad waar hij zijn jeugd sleet en die hij later zou omschrijven als de stad waar de domste mensen wonen. Zijn moeder voedde hem op, want zijn vader was voortdurend aan het vechten. Hij doorliep de Franse school om vervolgens een opleiding tot schilder te volgen. Daarbij kon hij goed profiteren van de aanwezigheid van vele kunstenaars in Breda, die werden aangetrokken om mee te helpen aan de versiering van een nieuw paleis voor Willem III. Weyerman bekwaamde zich vooral in het schilderen van bloemen en kreeg onder andere les van de Antwerpse bloemschilder Simon Hardimé.

Schilderkunst

Omstreeks de eeuwwisseling is Weyerman als bloemschilder door Europa gaan zwerven en lijkt enkele jaren van de penseel geleefd te hebben. In die tijd beleefde hij vele avonturen en leerde in ieder geval om van geringe gebeurtenissen belangwekkende te maken. Vermoedelijk heeft hij zo ontdekt hoe hij publiek kon boeien en vermaken. Ook publiceerde hij toen zijn eerste

[p. 92]

literaire proeven: de twee kluchtspelen Democritus en Heraclitus Brabantsche Voyage en De Gehoornde Broeders ofte Vrouwelyk Bedrog. Bij de uitgave daarvan ontving hij enige hulp van een destijds gevestigde literator, ene Jan van Hoogstraten, die later één van zijn grootste vijanden zou worden.

Daarna bleef het lang stil. Af en toe verscheen een klein toneelstuk van zijn hand, maar van een heuse literaire carrière leek vooralsnog geen sprake. Tussen 1710 en 1720 voorzag hij als kunsthandelaar in zijn onderhoud. Hij was aanwezig op veilingen, voornamelijk in Holland, omdat daar veel schilders woonden en omdat de liefhebbers daarheen trokken om doeken te kopen. In dat milieu speelden listigheid, trucage en oplichting een rol. Waarmerken van originaliteit werden niet verstrekt en de handel in copieën tierde welig. Het verhaal gaat dat een Rotterdamse kunsthandelaar, een zeker Jacques Meyers, zeer trots was op zijn Caravaggio, die hij van een Zuidnederlandse pastoor - dubieuze bron voor de kunsthandel! - gekocht had. Toen hij zijn schat, die hij in een soort tabernakel koesterde, op een goede dag aan Weyerman toonde, ontmaskerde die het schilderij onmiddellijk als copie.

Weekbladen

Aan die handelsactiviteiten kwam een einde toen Weyerman in het Rotterdamse ‘Koffihuis van Schooneberg’ het krantje van Hermanus van den Burg, de Amsterdamsche Argus, kreeg aangereikt. ‘Hy doorliep dat schrift met nieuwsgierige blikken, doch bevont het een raats beslag 't zamen geflanst uit Duivelshoeks aardigheden, en kruyers zinspreuken, noch wel zo walchlyk als mostaart en room.’ Tot ontsteltenis van het personeel viel hij zelfs boven zijn lectuur in slaap. Toen men hem vroeg of hij het soms beter kon, antwoordde Weyerman: ja, en dat heeft hij vervolgens vijftien jaar lang laten zien. Hij begon met de Rotterdamsche Hermes, waarin hij voortdurend polemiseerde met de Amsterdamsche Argus. Een jaar later volgden twee jaargangen Amsterdamsche Hermes. Andere titels van weekbladen, die Weyerman verzorgde waren onder meer: Den Ontleeder der Gebreeken, Den Echo des Weerelds, Maandelyksche 't Zamenspraaken, tusschen de Dooden en de Levenden en De Doorzichtige Heremyt. Al met zijn eerste tijdschrift had hij veel succes. Zijn weekbladen werden vaak herdrukt, omdat velen het blaadje in de boekenkast wilden hebben. Hij werd geprezen om zijn vlotte en satirische pen en de virtuositeit van zijn stijl.

Uiteraard waren er ook reacties van schrik en woede. Iets waarvan Weyerman op den duur op een schandelijke manier gebruik maakte. Zo plaatste hij aan het eind van een aflevering een vooraankondiging van de onderwerpen die hij in een volgend nummer zou bespreken. Dit deed hij niet alleen om lezers nieuwsgierig te maken, maar ook om potentiële slachtoffers te waarschuwen. Mensen die daadwerkelijk iets te verbergen hadden of een positie bekleedden die niet toestond dat ze in een tijdschrift belachelijk werden gemaakt, kwamen dan wel over de brug. Weyerman liet dat overigens niet aan het toeval over, maar schreef de betrokkenen vooraf een begeleidende

[p. 93]

brief met verlangens. Zo is er een geval bekend van een vrouw die met vele echtgenoten het bed had gedeeld. Dat de verschillende mannen daarna zo snel het leven lieten, had de argwaan van Weyerman gewekt. Hij schreef haar een briefje dat zij de bekendmaking van haar gifmengsterpraktijken kon voorkomen door hem twee zilveren kandelaars te bezorgen! Weyerman kreeg ze, maar de dame in kwestie zwoer wel wraak...

Veroordeling

Een tiental jaren heeft Weyerman in financiële zin geprofiteerd van zijn literaire vermogens. In 1730 kwam er een kentering. Zo had het driedelige, zwaar anti-paapse De Historie des Pausdoms niet het succes waarop hij had gehoopt. Bovendien trad er een soort verzadiging bij het publiek op. Opvallend is bijvoorbeeld dat zijn tijdschriften vanaf 1730 geen volledige jaargangen meer bereikten. Toen zijn schulden almaar toenamen, koos hij het hazepad en vestigde zich in Vianen, een plaats die zich buiten de rechtspraak van de Republiek bevond. Vianen was een soort vrijplaats waar ‘schuldenaren’ heen trokken of mensen die uit noodweer een misdaad hadden gepleegd. Weyerman werd er mild geaccepteerd, maar had al spoedig schulden bij slijter, metselaar, slager en bakker. Nog bonter maakte hij het door de burgemeester van Vianen diep te beledigen. En intussen kreeg het centrale gerechtshof in Den Haag, het Hof van Holland, steeds meer belastend bewijsmateriaal in handen. Weyerman bleek bovendien bezig met een smaadschrift tegen een dominee die een hoge functie bekleedde bij de Oost-Indische Compagnie. Om van die lastpost af te komen, vroeg Den Haag - tegen alle regels in - om uitlevering van Weyerman. Een verzoek waaraan Vianen met alle plezier voldeed. Het Viaanse gerecht loofde een beloning van honderd daalders uit voor aanwijzingen over de verblijfplaats van Weyerman.

Hoewel hij toen reeds 63 jaar was, werd Weyerman ‘niet sonder veel moeijte’ gearresteerd aangezien hij nog snel over een muurtje probeerde te klimmen. Het Hof van Holland besloot tenslotte hem ‘ten seynen koste te contineren voor altoos’. Ruim tien jaar later kreeg de vrouw van de twee kandelaars dus genoegdoening. Weyerman werd de rest van zijn leven opgesloten in de Gevangenpoort in Den Haag en moest daar in zijn eigen onderhoud voorzien met schilderen en schrijven. Om aan deze eis te voldoen vroeg hij of ‘het ysere traliewerk voor het glas’ verwijderd kon worden, zodat hij meer daglicht binnenkreeg. Zijn verzoek werd uiteraard geweigerd.

In de gevangenis vertaalde hij onder andere Don Quijote van Cervantes, maar schreef ook griezelige werkjes, waarin hij de loftrompet stak over een aantal dominees. Curieus genoeg juist over dié figuren die hij zo'n 15 jaar lang met hoon en vitriool had bestookt!

Weyerman stierf in 1747 als een onttakelde grand-seigneur.

Genootschap

In Nederland is er in ieder geval één vereniging die zich inzet de kennis over leven en werk van de vergeten achttiende-eeuwse auteur te vermeerderen. De Stichting Jacob Campo Weyerman is geen groep die verheven en met een

[p. 94]

hete aardappel in de keel over de bewonderde schrijver spreekt of uitsluitend streeft naar een standbeeld voor de man. Zij betaalt wél haar rekenigen en geeft een tijdschrift uit waarin nieuwe gegevens over Weyerman worden gepubliceerd.

Peter Altena en Frans Wetzels, leden van de Stichting Jacob Campo Weyerman, vertelden over de bewonderde auteur en hun genootschap in het KRO-programma Spektakel, uitgezonden op 6 augustus 1988. Bij de bewerking van dit programma werd gebruik gemaakt van de bundel:
Het verlokkend ooft. Proeven over Jacob Campo Weyerman.
Bezorgd en ingeleid door Peter Altena, Willem Hendrikx e.a.
Amsterdam: Huis aan de Drie Grachten, 1985.