Naamkunde. Jaargang 30

[p. 79]

Herkomstnamen en immigratie in Diest tot 1400

In een vroegere bijdrage, Familienamen afgeleid van toponiemen uit de streek van Diest (Naamkunde 15, 1983, pp. 129-179), heb ik vooral nagegaan hoe in die streek van plaatsnamen familienamen, in de eerste plaats woonplaatsnamen, werden gevormd. Als tegenhanger daarvan en als aanvulling daarop bespreek ik nu herkomstnamen uit andere plaatsen en streken die in Diest (en in de deelgemeenten ervan) in de 13de en de 14de eeuw voorkomen. Ik behandel hier dus familienamen die gevormd zijn van plaatsnamen buiten de stad. De studie van zulke herkomstnamen is van groot belang voor de kennis van de migratie in vroegere eeuwen⁽¹⁾, omdat zo'n naam gewoonlijk wijst op immigratie van de naamdrager of van zijn voorouders. Daarbij neem ik zowel in Diest voorkomende herkomstnamen van gehuchten en kleinere nederzettingen buiten de stad op als namen van andere steden of dorpen, ook van huidige deelgemeenten van Diest. In die deelgemeenten (vroeger de heerlijkheden Webbekom, Deurne en het Land van Diest Buiten (de stadsmuren), nu de dorpen Webbekom, Schaffen, Molenstede, Kaggevinne) voorkomende herkomstnamen van verderaf gelegen plaatsen neem ik ook op. Zo probeer ik de immigratie tot 1400 na te gaan op het hele grondgebied van het huidige Diest. Wanneer een herkomstnaam op meer dan één plaats kan slaan, geef ik de voorkeur aan de plaats die het dichtst bij Diest gelegen is. Bij een soortnaam zoals beek, berg, linde, berk enz. geef ik bij twijfel de voorkeur aan een plaats waar die soortnaam als zodanig (dus niet in een samenstelling) tot een nederzettingsnaam geworden is.

Bij meer dan eens voorkomende plaatsnamen zijn natuurlijk ver-

(1) F. Debrabandere, ‘Persoonsnamenstudie en Migratie. De herkomstnamen in de kasselrij Kortrijk’, in: Naamkunde 4 (1972), 134-149.

[p. 80]

gissingen mogelijk, maar alles samen gaat het dan toch altijd maar over een heel klein percentage van het totale bestand. Zoveel mogelijk vermeld ik bij de herkomstnaam ook beroep, functie en/of woonplaats van de immigrant in Diest. In deze bijdrage kan ik, wegens het vele verzamelde materiaal, niet alle vermeldingen van de herkomstnamen opnemen, maar ik tracht wel zoveel mogelijk alle verschillende vormen ervan op te nemen, met in principe de oudste en de jongste bewijsplaats van elke vorm tot 1400 die meer is dan alleen maar een spellingvariant. Naast de herkomstnaam neem ik soms ook een toenaam van een persoon op. Voor de berekening van het aantal immigranten in Diest tel ik niet het aantal naamdragers, maar wel het aantal herkomstnamen, om te voorkomen dat ik dezelfde persoon tweemaal of mensen uit één gezin elk afzonderlijk zou tellen.

1. Afkortingen en bronnen

De meeste geraadpleegde bronnen zijn in Diest zelf geschreven. Ik heb vooral cijnsboeken, cijnsrollen en ook schepenakten geëxcerpeerd en neem er alleen de namen uit op van personen die volgens de context (vrijwel zeker) in de stad Diest of in een huidige deelgemeente ervan woonden. Bij de herkomstnamen in Latijnse teksten heeft de vóór de naam de betekenis van het Nederlandse van (de).

1.1. Archief- en andere onuitgegeven bronnen

B: Rijksarchief Brussel: BH: Heren van en stad Diest; BKe: Kerkarchief van Brabant

D: Stadsarchief Diest: DC: lade cijnsrollen; DHG: Heilige-Geesttafel; DHW: Kapel van de Hoge Wijngaard; DKAKa: kerkarchief, kast; DL: laden; DO: oorkonden; DS: schepenakten;

[p. 81]

DSBt.: id. buiten (de stad); DSp: archief Sint-Sulpitiuskerk.

Degeling: G. Degeling, Toponymie van Diest, onuitgegeven dissertatie KU Leuven, 1927.

H: Rijksarchief Hasselt: HRT: Fonds abdij Mariënrode Rotem (Halen); HZ: Fonds Kartuizers van Zelem.

LPh: UB Leuven, Archief, Fonds Philippen.

Vandepoel: A. Vandepoel, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen in Diest tussen 1389 en 1449, onuitgegeven licentiaatsscriptie KU Leuven, 1960.

Weckx: R. Weckx, De Diestse Schepenen. Stedelijke verhoudingen te Diest in de XIIIe en XIVe eeuw, onuitgegeven licentiaatsscriptie KU Leuven, 1967.

1.2. Uitgegeven bronnen

Chr.D.: Het Chronicon Diestense, ed. R. Vanvoorden en M. Van der Eycken (Diestsche Cronycke 10), Diest, 1992.

Crt.D.: ‘Cartularium ad Chronicon Diestense’, ed. F.J. Raymaekers, in: Bulletin de la Commission Royale d'Histoire, 3e Serie 2 (1861), pp. 445-521.

Kempe: M. Boone en Th. de Hemptinne, ‘De oorkonden van het Hendrik Kempegasthuis in Diest (1313-1676)’, in: Bulletin de la Commission Royale d'Histoire, CLIX (1993), pp. 245-389.

Mertens: J. Mertens, Historisch-Naamkundige studie van Deurne in de Zuiderkempen, Brabantse gemeente en Luikse parochie. Deurne-Diest/Hechtel-Eksel.

OHT: Oostbrabantse Historische Teksten, Tielt-Winge: 2/3 Cijnsboeken van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Diest (14de eeuw), ed. F. Claes, 1986; 11/12 Cijnsboek van het Begijnhof van Diest (13de-14de eeuw), ed. F. Claes, 1993.

Pirenne: H. Pirenne, Le livre de Guillaume de Ryckel: Polyptique et comptes de l'abbaye de Saint-Trond au milieu du XIIIe siècle. Brussel, 1896.

Raymaekers: F.J.E. Raymaekers, Het kerkelijk en liefdadig Diest, Leuven, 1870.

[p. 82]

Stallaert: Ch. Stallaert, ‘Archives. Liste des écoutètes et échevins de Diest (de 1264 à 1400)’, in: Rapport sur l'administration et la situation des affaires de la ville de Diest. Diest, 1877, pp.16-22; 1879, pp.18-26; 1881, pp. 17-23; 1883, pp. 15-27.

Van den Hove: H. van den Hove d'Ertsenryck, ‘Lijst van de schouten van Diest met enige biografische gegevens’, in: Oost-Brabant 20 (1983), pp. 82-97.

Vangassen: H. Vangassen, Bouwstoffen tot de historische taalgeografie van het Nederlands. Hertogdom Brabant (Bouwstoffen en Studiën voor de Geschiedenis en de Lexicografie van het Nederlands III), Brussel, 1954.

2. Herkomstnamen uit de naaste omgeving van Diest

Voor de herkomstnamen begin ik bij de rand van de stad Diest, met eerst namen uit de huidige deelgemeenten en uit de aanpalende gemeenten, en daarna uit verderaf liggende plaatsen.

2.1. Namen uit de huidige deelgemeenten van Diest

2.1.1. Uit Schaffen:

1302 Jan van Scaffene (BKe 13.700, 19) = 1311 Jan Scaffeners (DKAKa 4) = ca. 1321 Jans huis van Scaffen (OHT 2/3, 12) = ca. 1325 aen Ian Scaffeneers huus (DC 3) = 1372 Jan van Schaffene (BKe1649, 15) = 1388 Jan van Scaffene, schepen van Diest (Weckx 335).

Gehucht Rode: 1192 Henricus de Rode (Crt. Dst. 451); 1380 Gielijs van Roede (DL 55, 25-6-80) = 1377-1380 Gielijs van Rode, schepen van Diest (Weckx 334, Kempe 273).

Gehucht Schoonaarde, eerst Ten Aarde, daarna Genaarde^(2) genoemd: ca. 1340 Johannes dictus Aerde carnifex (DC 4); ca. 1360 Lauwereis vanden Aerde (OHT 2/3, 33).

De oude plaats Kaggevinne, bij de huidige Kakkepoel: 1301 Jan van Cagghenvinna (BKe13700, 16) = 1317 Johannes van Kaeghenvinne (Ibid. 50) =

(2) Cf. mijn bijdrage ‘Toponiemen met gene in de streek van Diest’, in: Naamkunde 15(1983), inz. 188-190.

[p. 83]

1319 Jan van Kacheuinne (DS 2, 153) = ca. 1330 Jan van Cackeuen (DC 7); ca. 1321 Wouter de Kackeuinne (OHT 2/3, 15); 1366 Heylwidis de Cacgheuinne (DC1); 1396 Johannis de Kaggheuinne [...] Gerardus de Kaggheuenne (D 792/ 2, 62v^o).

Gehucht Vossel: 1315 Ide van Voshole (BKe 13700, 46); ca. 1360 Aert van Vossele (OHT 2/3, 37).

Gehucht Hees, gedeeltelijk ook onder Zelem: 1321 Alite Wellens dochter was van Hese; [...] Petrus van Hese (OHT 2/3, 1); 1352 Johannes Heesmans (DSp 103, 22 v^o); 1379 Goeswijn vander Hese (D 57, 40).

Vroeger gehucht (de) Berk of Berkt: 1253 Wellinus de Bercht^(3); 1302 Walterus dictus Wouter de Berct (DS 1, 50); 1345 Jo. Bercman (DC 5); ca.1360 Heinric vander Beerct (OHT 2/3, 26) = 1379 Heinric vander Berct (DHG 1889, 6r^o).

Vroeger gehucht Rouwberge, Roberge of Roeberge: 1315 Jans huis van Rouberghe (DKAKa 9); 1342 Heinrick van Roeberghe (DKAKa 8).

Vroeger gehucht Hazeldonk, later Hazendonk, bij de grens met Paal: 1108 Rainerus de Haseldunc (Piot I 33); 1370 Heinric van Haseldonc, schepen van Diest (Kempe 270) = 1379 Heinric van Haesdonc (DHG 1889, 46v^o).

Vroeger gehucht Shertogen, soms de Hertog, tussen Hazeldonk en Blanklaar^(4): 1335 Claes Tsertogen (BH 2772bis, 17r^o); 1379 Katheline Tshertoghen (DHG 1889, 40r^o).

Het Goorke of de Goren, oude plaatsnaam: ca. 1380 Geert van Gore [...] van sinen huyse achter Doutborch (OHT 2/3, 50); ca. 1393 domicella van Goere (DSp 103, 11r^o).

Gehucht Blanklaar, gedeeltelijk onder Meldert: ca. 1330 Jans huus van Blancklaer (DC 7); ca.1360 Heinric van Blanclaer van den Cluysberghe^(5) (OHT 2/3, 23); 1378 Lambrecht van Blanclaer, priester uit het schepenpatriciaat van Diest (Weckx 283).

(3) Pirenne 1896:208.

(4) Cf. Mijn ‘Bijdrage tot de toponymie van Schaffen en Molenstede’, in: Hand. KCTD 68(1996), 52-53 en ‘Familienamen..., in: Naamkunde 15(1983), 143.

(5) Volgens het cijnsboek woonde hij in Diest op de Kluisberg, waar nu de citadel is, en zal de naam Blanklaar op de vroegere woonplaats (van een voorvader?) wijzen.

[p. 84]

Oude plaatsnaam (de) Varent: 1334 Lambertus de Vaerent (Crt. D. 496); 1360 Godeverdt vander Vaernt, schepen van Diest (Weckx 331); 1390 Herman vander Vaernt, schepen van Diest (Ibid. 335).

Gehucht Engelbeek: 1290 Johannes de Enghelueke (HRt 5, 53) = 1303 Jan Engheluekene meyer buten int lant sheren van Dyst (DKAKa 10) = 1309 Jan van Inghelueken (Ibid.); 1383 Gheraet de Inghelueken (Ibid.) = 1393 Gerardus de Inghelueken (DKAKa 9).

Gehucht Kelbergen: 1315 Wouter van Keelberghe (BKe 13700, 46) = 1320 Wouter van Kelberghe (DO 2-2-20); 1371 Gielys van Kelberghe (DHG 1888, 4r^o); 1394 Ian die men heit Ian Kelberch (DHW 34, 1v^o).

Oude plaatsnaam Bikkelom bij Rode: 1379 Tielman van Bickelem (DHG 1889, 42).

Vroeger gehucht Gennep, grotendeels onder Zelem: 1309 Wellen van Gheenipe (OHT 11/12, 33) = 1311 Wouter diemen heitet Wellen van Gaenpe (DS 1, 93) = 1312 Wellen van Ghenpe = 1321 Wellen van Ghenepe (OHT 2/3, 14); ca. 1340 Godefridus de Gheempe (DC 4); 1393 Wilhelmus de Ghenp (DSp 103, 13r^o).

Vroeger gehucht Peer: 1291 Wilhelmus de Piro pistor (DS 1, 23); 1293 Johannes de Pere dictus Coman (DS 1, 23); ca. 1340 Aleydis de Pere (DC 4); ca. 1340 Elizabeth de Pireo (ibid.); 1379 Margarete Permans (DHG 1889, f. 34r^o); 1379 Claes Peermans (ibid., f. 49r^o); ca. 1380 Gheert Perman (OHT 2/3, 43).

Vroegere plaatsnaam de Haagdoorn: 1379 Jans kindere vanden Haechdorne (DHG 1889, 41r^o).

De Dorsberg, nu Doodsberg: 1319 Arnout dimen heet Nouten vanden Dorsberghe (DS 1, 125); ca. 1340 Reinerus dictus vanden Dorsberghe (DC 4).

Gehucht Bakel, grotendeels onder Zelem: 1352 Walterus de Bakele (DSp 103, 8v^o); ca. 1370 Reyner Bakelman (DHG 1915, 11 r^o).

Attenrode, oude naam van het gehucht Hertenrode bij de grens van Schaffen met Meldert: 1366 Andreas van Attenroede (DC 1); ca. 1366 Lambertus van Attenrode (Ibid.)

De Heerstraat, vroeger gehucht tussen Blanklaar en Paal: ca. 1370 Peter van-

[p. 85]

der Heerstraten (DHG 1915, 3v^o).

De Rijt, naam van drie waterlopen in Schaffen en een in Molenstede: 1379 Jan vander Rijt (DHG 1889, 6v^o).

2.1.2. Uit Deurne:

1297 Wauter van Dorne (Crt. Dst 173 en Mertens 1988, 170); 1337 Kateline van Dorne Adams wijf van Dorne (DKAKa 9); ca. 1340 Adilie van Doerne (OHT 11/12, 26); 1352 Maria de Dorne (DSp 103, 26v^o); 1371 Coel van Doerne (DHG 1888, 2r^o); 1374 Adam van Doerne, priester uit het schepenpatriciaat van Diest (Weckx 282); 1394 Henric ende Geert van Dorne gebrueders van Dyeste (DKAKa 7).

2.1.3. Uit Molenstede:

1277 Beatrix de Molstede (BKe 1370/ 7), 1290 (kop. 1410) Johannes de Dumo de Moelstede (HRt 5, 53), ca. 1325 aen Liisbetten huus van Moelste (DC3).

Vroeger gehucht Reppel: ca. 1360 Heinric van Reppele (OHT 2/3, 24).

Vroegere nederzetting Twijfeldonk: 1253 Walterus de Tuiueldonck (Crt. Dst. 464).

De vroegere Lazarij: 1379 Gielijs vander Lazarien (HG 1889, 40r^o).

De Koudeberg, nu Kauwberg: ca. 1360 Katheline Willems Wedeghen dochter van Coudeberghe (OHT 11/12, p. 40); 1395 Janne van Coudenberghe (D 792/2, 23v^o).

De Blaasberg: 1352 Reynerus van Blaesenberghe (DSp103, 19r^o); ca. 1380 Magriete van Blaesberghe (OHT 2/3, 61).

De Eikelenberg: 1361 Jan van Ekenberge (DS 4, 24-9-61); 1379 Lysbette van Eekenberghe (DHG 1889, 5r^o).

2.1.4. Uit het dorp Kaggevinne:

Vroeger gehucht Pedele, later Pe(e)lt, aan de Zichemseweg:1265 Gherardinus de Pedele DS 14-5-65); 1308 Gertrude de Paedele (BKe 1700, 29); ca. 1330 Ghylys van Peelt (DC 7); 1339 Heinric van Peelte (DS 3-3-39); 1376 Lijsbet van Peedele, begijn (Weckx 288) = 1389 Lysbet Peels (D 57, 46); 1392 Jan van Peedele, schepen van Diest (Weckx 336); 1398 Heinric van Peedele,

[p. 86]

schepen van Diest (Ibid.); 1399 Gielys wijf van Pelte (DHG 1865, 88r^o). Vroeger gehucht Beilaar, later Ballaar, aan de weg naar Scherpenheuvel: ca.1340 Godefridus de Beylaer (DC 4); 1368 Willem van Beylaer, schepen van Diest Buiten (DKAKa 6, Weldadigh., kloosters); ca.1380 Luytgaert van Beilaer (OHT 2/3, 64).

Het Vinne, oude plaatsnaam bij de grens met Bekkevoort: 1301 Heinric vanden Vinna (Vangassen 309) = 1309 Heinric vanden Vinne, meyere (van Diest buiten) (DKAKa 10); 1352 Aleydis dicta vanden Vinna (DSp 103, f. 20r^o); 1366 dominus Gerardus de Vinne (DC 1); ca. 1370 Art van den Vinne (DHG 1915, f. 24 v^o); 1376 Mathys van Vinnen (OHT 11/12, p. 35).

Strijrode, bij de grens met Zichem aan de Zichemseweg: ca. 1360 Vrouwe van Strirode in de Putterstrate^(6) (OHT 2/3, 23 en 26); 1395 Heylwygh van Stryrode (D 792/2, 34).

Oude nederzetting Hel(le)vaart of Hel(le)voort, dicht bij de grens met Diest: ca. 1250 Enkinus Haeleuert schepen van Webbekom (Pirenne 6); 1321 Beatrix Helleuers de Dyst (BKe 16418, 59); ca. 1340 van Heylwigen Heluarts^(7) huse (OHT 11/12, 28); ca. 1380 achter Iannes Heluarts (OHT 2/3, 55).

(6) De huidige Leuvensestraat in Diest.

(7) Heylwich Helleverts was in 1365 meesteres van het begijnhof (Raymaekers, a.w., 467).

2.1.5. Uit Webbekom:

1308 Wouter van Webbekem (DS 1, 77); 1312 Jan van Webbekim (DS 1, 93); 1319 Heylcen van Webekem (DKAKa 8).

De Heg, vroeger Hegge, oude veldnaam: 1357 Godeuert Hegghe (DKAKa 6); ca.1360 Peter Hegghen (OHT 2/3, 25).

Gehucht de Aardeweg: 1294 Gerard dictus van den Erdweghe, in Diest (LPh XVI 71); 1366 Lambertus vanden Ertweghe (DC 1).

De Leugebeek^(8): 1279 Enkinus dictus de Loghene (DKAKa 13, 17); 1333 Lambrecht vander Loghenen, schepen van Diest (Weckx 328); 1333 Ide vander Loghenen, begijn in Diest (Weckx 288); 1352 Heinr. de Mendacio (DSp 103, 20v^o); ca. 1380 Magriete vander Loghenen (OHT 2/3, 61); 1345 Walter de Logenen (DC 5); ca. 1380 Lysbet vander Loghenne (OHT 2/3, 60); 1399 Heinric vander Loghenen die Heinr. vander Loghenen natuerleec zone was

(8) Vermoedelijk situeert Degeling deze beek ten onrechte in Diest: cf. Mijn bijdrage ‘Familienamen afgeleid van toponiemen...’, in: Naamkunde 15(1983), 152, n. 9.

[p. 87]

(DKAKa 12, 43).

Vroeger gehucht de Eekt, bij de Aardeweg: 1352 Wilhelmus de Eekt (DSp 103, 6v^o) = 1379 her Willem vander Eect (DHG 1889, 26v^o); 1379 Margarete van der Eect (Ibid., 45v^o); 1381 Jan van der Eeck (DS 10, W 1) = ca. 1393 Johannes vander Eect (DSp 103, 7v^o).

De Hogeberg, bij de Eekt, nu Drogeberg: 1317 Heinric van den Hughenberghe (BKe 13700, 50).

Gehucht Papenbroek: 1296 Walterus dictus Wellen de Papenboec (LPh XVI 10; 1302 Johannes de Papenboch = 1303 Jan van Papenboec, van de Broederschap van O.L.V. ten Wijngaard in Diest (Weckx 289) = 1305 Johannes de Papenboech, priester uit het schepenpatriciaat (Ibid. 286) = 1312 Janne van Papenboec (DS 1, 14-4-12); 1320 Henric van Papenboec, schepen van Diest (Weckx 326).

Kutsenbroek, gehucht op de grens met Assent: 1295 Lambert van Kutsenbroeg, woonde in Diest (LPh XXIV, 16); 1302 Arnoldus dictus Enken van Cutsenbroec (DKAKa); ca.1321 bi huis Jans van Cutsenbroec (OHT 2/3, 11) = 1345 Ian van Cutscenbroeke (DC 6).

Liebroek, oude nederzetting tussen de gehuchten Aardeweg en Papenbroek, bij de Begijnenbeek: 1308 Clemenctie de Lybroec (BKe1700, 29); ca. 1330 Yde van Libroch (DC 7); 1367 Lodewijch van Liebroec (DKAKa 10).

Ten Rode^(9), oude plaatsnaam tussen de gehuchten Aardeweg en Papenbroek, aan de weg naar Assent: 1290 (kop. 1410) Arnoldus et Gisebertus dicti vanden Rode mansionarii [...] apud montem in territorio domini nostri de Diest (HRt 5, 53r^o).

Boksberge, oude naam van de Kloosterberg) 1366 Mechtildis van Bocberghe (DC 1) = 1379 Mechtilt van Bocberghe (DHG 1889, 36v^o).

Bost, oud gehucht, nu de Bosterestraat) 1360 Jan van Bost (BKe 13702, 155).

(9) Cf. ‘Familienamen afgeleid van toponiemen...’, in: Naamkunde 15 (1983), 135.

2.1.6. Totaal voor de deelgemeenten van Diest:

In Diest heb ik tot 1400 in totaal 37 herkomstnamen gevonden uit de vijf huidige deelgemeenten: 12 uit Schaffen, 1 uit Deurne, 7 uit Molenstede, 5 uit Kaggevinne en 12 uit Webbekom.

[p. 88]

2.2. Namen uit gemeenten die nu aan Diest palen

2.2.1. Uit de gemeente Scherpenheuvel-Zichem:

1262 Enekinus de Sichene, schepen van Diest (Weckx 318) = 1264 Enkinus de Zighne, schepen van Diest (Weckx 319) = 1272 Enkinus de Signe (DS 1); 1281 Johannes filius Enkini de Zighene, schepen van Diest (Weckx 320); 1293 Lijsbet van Zighene, begijn in Diest (Ibid. 288).

(Okselaar, kerkdorp onder Zichem) 1298 Walterus de Oexlaer (DKAKa 13, 27); ca. 1321 Heinrics huis van Oesclaer (OHT 2/3, 17) = ca.1345 Heynen huus was van Oecschelaer (DC 6).

Ter Zoert, oude plaatsnaam in Zichem: 1340 Jan van der Soert (OHT 11/12, 31) = ca. 1340 Johannes dictus vander Zoert (DC 4) = 1345 Jo. de Zoert (DC 5).

Opberge, oude plaatsnaam in Zichem: 1304 Nicolaum dictum Cole de Obberghe = 1309 Claus diemen heitet Cole van Obberghe (DS 1, 52); 1397 Cole die Jan Coels zone was vanden Opberghe (DKAKa 12).

Schoonderbuken, kerkdorp, nu onder Scherpenheuvel: ca. 1340 Art van Scoenrebuke (OHT 11/12, 28) = 1371 Aert van Scoenrebroeke (DHG 1888, 10r^o); ca. 1340 Lane van Scoenrebroeke, begijn in Diest (OHT 11/12, 53); ca. 1340 Johannes de (= van) Scoenreboeke (DC 4) = 1345 Jo. de Scoenrebuke (DC 5).

Groenhove, plaatsnaam in Schoonderbuken: 1332 Danele van Groenhouen scouth (van Diest) (DKAKa 9).

Ten Berge of Genenberge, vroeger gehucht van Kaggevinne op de grens met Zichem, nu onder Scherpenheuvel: 1299 Jan vanden Berge (Stallaert 178); 1366 Gerardus dictus Berech armiger (DC 1) = 1371 Gheert Berchs (DHG 1888, 7v^o); 1370 Jan Berchmans (DKAKa 12, 26); 1371 Heinric van den Berghe (DHG 1888, 11v^o).

Testelt: ca. 1340 Arnoldus de Testelt (DC 4); 1371 Werner van Testelt, Jans sone was van Testelt (DHG 1888, 8v^o); 1376 Willem van Testelt, schepen van Diest (Weckx 333).

de Voort, gehucht van Testelt: 1379 Heinric vander Voert (DHG 1889, 28r^o); ca. 1393 Simon de Voert (DSp 103, 2v^o).

[p. 89]

Messelbroek: ca. 1330 Jan van Messelboec (DKAKa 9).

Auterberg, plaats in Messelbroek: 1371 Heinric Outerboers (DHG 1888, 50r^o); 1379 Lysbette Heinric Outerboers dochter (DHG 1889, 44r^o) = 1389 Lysbet Outerbeurs (Vandepoel); 1389 Gheert Outerboer (Ibid.).

2.2.2. Uit de gemeente Bekkevoort:

1248 magister Arnoldus de Beckenuort, schout van Diest (Weckx 337); 1275 Nycholaus dictus Colo de Beckenuort = 1277 Cole de Beckeuort (Weckx 319) = 1280 Cole de Begkenuoert, schepen van Diest (Weckx 320); 1321 Heinric van Beckeuort (OHT 2/3, 13); 1340 Odilie de Beckeuoert (OHT 11/12, 59); ca. 1345 aen Heylwighen ver Marien dochter was van Beckeuorde (DC 6); 14de eeuw Heinric van Beckenuort, priester uit het schepenpatriciaat (Weckx 280) = 1393 Henricus de Bekkeuoert (DSp 103, 5r^o).

Herbertsem, vroeger gehucht van Bekkevoort: 1292 Joannes de Herbutshem (DS 4, 1372); 1332 Peter van Herbetseem, schepen van Diest (DS 4-9-32); 1338 Minte van Herbechim (DKAKa 9); ca. 1340 Heylwidis de Herberchym (DC 4) = 1345 Heilwigis de Herborchem (DC 5) = 1379 Heilwige van Herbersem (DHG 1889, f. 35r^o); 1371 Janne van Herbelseem (DHG 1888, 8v^o); 1379 kindere van Herbelchim (DHG 1889, 15v^o); ca. 1380 Magriete van Herbelsom (OHT 2/3, 61).

He(i)lensem, vroeger gehucht van Bekkevoort: 1283 Henricus dictus de Heilensem (DS 1, 16); 1306 Mathys van Helensem (Ibid. 62).

Netelzeep, gehucht van Bekkevoort: 1333 Godeuerde van Netelzijp (DKAKa 7, altaren) = ca. 1340 Godefridus de Netelzypt (DC 4); 1379 Henricus van Netelzijp (DHG 1889, 38) = 1399 Heinric van Etelsijp (DHG 1865, 13r^o); 1393 Johannes Netelsypt (DSp 103, 12v^o).

de Noubrug, vroeger Oud(e)brug, oude hoeve in Bekkevoort bij de grens met Waanrode: 1340 Heinric van Outbrugghe (OHT 11/12, 20) = 1366 Henricus de bosschen^(10) alias van Autbrugghen (DC 1) = 1379 Heinr. van Outbrugghen (DHG 1889, 29v^o); ca. 1360 Beatre van Outbrugghen (OHT 2/3, 29).

Joekslede, oude nederzetting bij Netelzeep: 1257 Amoldus de Joecslede (BKe 13597, 4); 1316 Elisabeth, weduwe van Matheus van Joexlede, nu begijn te Diest (Ibid. 11); 1350 Wilhelmus dictus de Joechslede (Ibid. 22).

(10) Waarschijnlijk bijnaam naar de bossen in de buurt.

[p. 90]

Mitsbeek, vroeger gehucht van Bekkevoort, nu Klein Kempen: ca. 1340 Henricus dictus de Roede de Mitsbeke (DC 4) = 1345 Henric de Midsbeke (DC 5); 1366 Johannes de Mitsbeke metten naelden (DC 1).

de Bruul, oude hoeve in Klein Kempen: 1379 Ian vanden Bruele (DHG 1889, 46v^o).

Hanewijk, oude plaatsnaam onder Bekkevoort: 1257 Noten de Hanewic (BKe 13597, 4); 1378 Arnoldus de Haenwijc (ibid., 37).

Rodeken, oude plaatsnaam onder Bekkevoort: 1302 Dyeric vanden Roedekene (Vangassen 310); 1345 Ar. van den Rodekene (DC 5); 1379 Peter vanden Rodeken (DHG 1889, 30r^o); 1386 Heinric vanden Roedekene, schepen van Diest (Weckx 335).

Meikenrode, oude plaatsnaam onder Bekkevoort 1366 Lambertus de Meikenroede (DC 1) = 1371 Lambrecht van Meikenrode (DHG 1888, 36r^o) 1393 Rynerus de Meykenrode (DSp 103, 9v^o).

Venne, oude plaatsnaam onder Bekkevoort: 1345 Oda de Venne (DC 5).

Assent: 1302 Henricus de Assent (DKAKa 12, 2) = 1319 Heinric van Aschent (DKAKa 8).

Langerode, vroeger gehucht van Assent: 1298 Johannes de Langherode, schepen van Diest (Weckx 322) = 1302 Johannes de Langrode (DS 14-5-02); ca. 1345 Willlem van Langeroede (DC 6); 1381 Heinric van Langherode, clericus in Diest (Weckx 288) = 1393 Henricus de Langroeyen (DSp 103, 12r^o).

Reinrode, gehucht van Assent, ook gedeeltelijk onder Loksbergen-Halen: 1308 Heinrics dochter van Reinrode (DS 1, 77); 1337 Hubrecht van Reynrode richtere (DKAKa 7); 1399 Iacob van Reynrode (DHG 1865, 12 v^o).

Meerbeek, gehucht van Assent: 1337 Heilwidis de Meerbeke (DKAKa 9).

Stokt, oude plaatsnaam onder Assent: 1303 Amoud vander Stock = 1309 Arnout vander Stocht (DKAKa 10) = 1336 Arnout vander Stoct (DKAKa 12, 15) = ca. 1340 Arnoldus dictus vander Stoct [...] Willelmus dictus vander Stock (DC 4); 1306 Jan Stocmans (DC 1, 64) = ca. 1340 domus Johannis Stocken (DC 4) = 1366 dominus Johannes Stocman (DC 1); 1379 Scellekens goede van der Stoct (DHG 1889, 44v^o).

[p. 91]

de Rijst, vroegere hoeve in Assent: 1327 Lambert vander Rijst (DS 4, 20-10-1364); 1360 Arnoud vander Ryst (DS 3, 8-1-60).

Ten Dale, vroegere plaatsnaam in Assent: voor 1296^(11) Willem Daels (OHT 2/3, 52); 1337 Heinric vanden Dale (OHT 11/12, 26); 1379 Vranx wiue vanden Dale (DHG 1889, 44v^o).

de Biest, vroegere nederzetting in Assent: ca. 1340 Goetlief dicta vander Biest (DC 4); ca. 1360 Heinric vander Biest (OHT 2/3, 41); ca. 1371 Gheert vander Byest (DHG 1888, 8r^o); 1378 Cristianus filius Johannis de Byst (Kempe 271).

Wersbeek: 1304 Marie de Wersbeke (DS 1, 56); 1367 Henric van Warsbeke meyer buten int land sheren van Dyst (DKAKa 6 Weldadigh. kloosters) = 1371 Henric van Wersbeke (DHG 1888, 10r^o).

de Dorshaag, gehucht van Wersbeek: ca. 1352 Arnoldus vander Dorshaghen (DSp 103, 24r^o); ca. 1370 Jan vander Dorshaghen (DHG 1915, 9r^o); 1371 Margareta vander Dorshagen (DHG 1888, 26v^o).

de Muggenberg, plaatsnaam in Wersbeek: 1397 Heerbrecht Muggenborghs (DKAKa 12, 51).

Molenbeek: 1345 Petrus de Molenbeke (DC 5); ca. 1352 Arnoldus de Molenbeke presbyter (DSp 103, 20v^o).

(11) In dezelfde zin wordt nog een ‘her Art van Diest’ vermeld en de laatste Arnout of Arnold (V) van Diest was slechts tot 1296 heer van de stad.

2.2.3. Uit de gemeente Halen:

1248-1271 Lambrecht van Halen, schepen van Diest (Weckx 56); 1284-1307, 1311-1312 Lambrecht van Halen jr., schepen van Diest (Ibid.); 1285-1286 Jan van Halen, schepen van Diest (Ibid.); 1310 Janne van Halen, Rolande en horen gesellen lombarden van Dyst (DO 1, 19); Ide van Halen, 1337-1345 meesteres van het begijnhof van Diest (Weckx 288); 1371 Jan van Halen, clericus in Diest (Ibid.).

Velpe, oude heerlijkheid, nu gehucht van Halen: 1345 Jacobus de Velpene (DC 5); 1379 Joncker Gheert van Velpen (DHG 1889, 46Bv^o); ca. 1380 Gheertruyd van Velpen (OHT 2/3, 45).

Honsem, gehucht van Zelk-Halen: 1275 Johannes de Honshem, schepen van

[p. 92]

Diest (Weckx 319); 1296 Laurys van Hontsim (OHT 11/12, 15); 1302 Johannes de Honsim (DKAKa 12) = 1304 Jan van Honsem, clericus in Diest (Weckx 288); 1357 Graciaen van Honsem, priester uit het schepenpatriciaat van Diest (Weckx 283); 1368 Jan van Honsum (DKAKa 6); 1379 Gheert van Hontsem (DHG 1889, 26r^o).

Zelk: 1253 Gerardus de Selleke (Crt.D. 463); 1302 Johannes de Zelke gener Henrici Poytier (DKAKa 8); ca. 1360 Jan van Zelke (OHT 2/3, 41) = ca. 1380 Jan van Zeke (schrijffout, Ibid. 57) = 1396 Jan van Zelke, schepen van Webbekom (DKAKa 4).

Boechout, plaatsnaam en bos in Zelk, bij de grens met Webbekom, nu Boekesbos: ca. 1360 Heylwich Boechouts (OHT 2/3, 21); ca. 1360 vrouwe Boechouts (OHT 2/3, 40); ca. 1370 Claes Boechout (DHG 1915, 3r^o) = 1379 Claes van Boechout (DHG 1889, 30v^o) = 1384 Claes Boechout, schepen van Diest (Kempe 274) = 1387 Claes Boechouts (OHT 11/12, 27).

Ruiselmolen, watermolen in Halen: ca. 1366 Rycholdus Ruselmolen (DC 1); 1379 Claes van Ruecelmolen [...] Heinric van Rucelmolen (DHG 1915, 39r^o).

de Haak, oude plaatsnaam in Halen: 1379 Heinric van den Hake (DHG 1889, 11v^o); 1395 Willem vander Haecken (OHT 11/12, 58).

Loksbergen: 1275 Arnoldus de Locsberghe, schepen van Diest (Weckx 319); ca. 1340 Woutere van Loxberghe (OHT 11/12, 29); 1376 Jan van Laexberghe (DKAKa 12, 29); ca. 1380 Jacob van Laxberghe (OHT 2/3, 48).

Zelem: 1265 Gerardus miles dictus de Zalhem (LPh XVI 40); 1277 Iohannes de Zelem (Ibid.); 1313 Willem van Zeelhem, huis in de Overstrate in Diest (Kimpe 264); ca. 1340 Heerman van Zeelhim (OHT 11/12, 16); 1341 Mathijs van Zeelhym, schepen van Diest (Weckx 338); 1376 Heinric van Zeelem, schepen van Diest (Ibid. 285); 1397 Heinric van Zeelem, priester uit het schepenpatriciaat van Diest (Ibid. 280); 1399 Meeus van Zeelem (DHG 1865, 35r^o).

Zurpele, vroeger gehucht van Zelem: 1285 Odine de Sorpele (LPh XVI 41); 1330 Windele de Zoerpele (OHT 11/12, 51); 1393 Arnoldus de Zoerpel (DSp 103, 1v^o).

[p. 93]

Lobos, vroeger laathof en kasteel in Zelem: 1327 Gherart Dsuertere of van Loebost, schepen van Diest (Weckx 327); 1329 Ide van Loebost, begijn in Diest (Weckx 288) = 1337 Yda de Loebosch (DKAKa 9); 1342 Willem van Loebost, priester van het schepenpatriciaat in Diest (Weckx 284); ca. 1370 Gheert van Lobosch (DHG 1915, 1v^o); 1393 Johannes de Lobosch presbyter (DSp 103, 5r^o).

Blekkom, gehucht van Loksbergen: 1315 Willeme van Bleeckym (DS 18-5-15); ca. 1330 die kinder van Blechom (DC 7); 1363 Henric van Bleckem (OHT 11/12, 17); 1348 Mychael de Blecum (DKAKa 12, 20) = ca. 1370 Mychghiel van Bleckem (DHG 1915, 2r^o) = 1371 Michiel van Bleckeem (DHG 1888, 7r^o) = 1380 Michiel van Blechem (OHT 2/3, 53) = 1393 Michael de Bleckem (DSp 103, 12r^o).

Kraaiennest, oude plaatsnaam in Halen: 1319 Margareta van Creyenest (DKAKa 8).

Ets(en)rijk, nu Ertsenrijk, gehucht van Halen: ca.1340 Walterus dictus de Echerijc = 1345 Walterus de Etsrike (DC 5) = 1366 Walt. de Etsrijc (DC 1); 1352 Gerardus de Etsriec [...] = ca. 1352 Gerardus de Etsriech (DSp 103, 18r^o); ca.1393 liberi de Eetsrijc (Ibid. 9r^o).

de Zittaard, plaatsnaam in Halen: ca. 1330 Engelbrecht van Zittart (DC 7); ca. 1340 Petrus de Sittert (DC 4) = 1345 Petrus de Zittert (DC 5).

Tisbeek, vroegere plaatsnaam in Halen: ca. 1340 Arnoldus de Thijsbeke (DC 4) = 1379 Aert van Tysbeke (DHG 1889, 31 r^o).

IJzeren, oude plaatsnaam in Halen, nu nog IJzerenwinning: 1379 Agnes van Yseren (DHG 1889, 46r^o).

Holenberg, oude plaatsnaam in Halen: ca. 1340 Jan Holenberch (OHT 11/12, 18) = 1379 Jan Holenberchs (DHG 1889, 6v^o); 1385 Godeuaerts Holenberch [huys] (OHT 11/12, 16).

Bleeksbeke, oude plaatsnaam in Halen^(12): 1364 Wouter van Bleecsbeke, sche-

(12) Cf. J. Moors, De Oorkondentaal in Belgisch-Limburg van circa 1350 tot 1400, (Brussel), 1952, 121, nr. 32, 9.

[p. 94]

pen van Diest = 1367 Wouter van Bleecsbeke, scouth (DKAKa 12, 25).

(Hazenbroek, oude plaatsnaam in Loksbergen) 1379 Jan van Haesbroec (DHG 1889, 41r^o)

(Nieuwenhuis, vroegere huisnaam in Halen) 1395 Ghielijs vanden Nuwenhuse (DKAKa 8).

2.2.4. Uit de gemeente Lummen:

1311 Wouter diemen hiet Wellen van Lumpne (DS 1, 95); ca. 1325 aen Reyneren van Lummen (DC 3) = ca.1340 Reynerus de Lumpne fullo (DC 4) = 1340 Reynere van Lumpne (OHT 11/12, 17) = ca. 1340 Reynerus de Lumpne fullo (DC 4); 1330 Beatere van Lummene (DKAKa 7); ca. 1360 Heinric van Lummene (OHT 2/3, 42).

Laren, gehucht van Lummen: 1325 Jan vanden Laere (DKAKa 12, 11); ca.1340 Ida Laermans (OHT 11/12, 32); ca. 1340 Petrus dictus van den Lare (DC 4) = 1345 Petr. de Lare (DC 5); 1366 dominus Henr. de Lare (DC 1) = 1379 Hendrick vanden Lare de pape (DKAKa 6); 1371 Aert Laermans (DHG 1888, 9 r^o).

Rekhoven, gehucht van Lummen: 1325 Arnoud van Rechouen, schepen van Diest (Weckx 327); ca. 1380 Aert van Rechouen (OHT 2/3, 47) = 1381 Arnoldus de Reghouen (DKAKa 12, 36) = 1385 Arnout van Rechouen, schepen van Diest (Weckx 335).

Oosterhoven, oude nederzetting in Lummen: 1379 Heinric van Oesterhouen (DHG 1889, 32r^o).

Gestel, gehucht van Lummen: 1321 Jans van Gestel huis (OHT 2/3, 17) = ca.1325 Jans halue huus van Gestel (DC 3) = ca.1330 Jan van Gheestel (DC 7); ca.1340 relicta Arnoldi de Ghestele (DC 4).

Linkhout: ca. 1330 Lizabet van Linhout (DC 7); 1335 Jan van Lynghout (DKAKa 12, 14); 1340 Heer Jacob van Lingout (OHT 11/12, 59); 1393 Andreas de Linchout (DSp 103, 9r^o).

Meldert: 1334 aen huys Jans van Meldert (OHT 11/12, 16); 1377-1381 Iwein van Meldert, onderschout van Diest (Stallaert 1883; Weckx 339) = 1378-1381 Ywein van Meldert, scouth van Diest (Weckx 339, Kempe 273; DKAKa 8);

[p. 95]

1386 Jan van Meldert (OHT 11/12, 16).

Vinkenmolen, oude watermolen in Lummen: 1306 Jan van Vinkenmolen (DS 1, 24).

Mere, vroegere plaatsnaam onder Lummen: 1330 Jan van Meere (DKAKa 7); ca. 1340 relicta Mathye quondam de Mere (DC 4); 1366 Maria de Mere [...] Johannes de Mere (DC 1).

2.2.5. Uit de gemeente Beringen:

1230 Lodewijc van Beringhen, schepen van Diest (Weckx 95) = 1253 Lodeuicus de Beringis (DKAKa 14); 1285 Lijsbet van Beringhen, begijn in Diest; 1304 Gerardus de Beringhen textor (DS 1); 1313 Arnoudt van Beringhen, schepen van Diest (Kempe 264) = ca. 1325 Aerts huus van Beeringen (DC 3); ca.1330 aen Diederich huus van Beringhe... bi Dederichen van Beringhe (DC 7); ca. 1330 Henrich Beringhe (DC 7) = 1334 Heinric van Beringhen, schepen van Diest (Kempe 265); 1339 Jan van Beringhen, wonend in de Putterstrate (OHT 11/12, p. 29) = ca. 1340 Johannes dictus Beerinc (DC 4) = 1350 Jan van Beringhen, priester uit het schepenpatriciaat in Diest (Weckx 281) = ca. 1360 Jan Berinx = Berincs (OHT 2/3 28 en 35); 1373 mansionem [...] Mathie dicti Berinx de Webbekem^(13) (HZ 14, f. 4r^o); 1379 Yde Heinrics wijf van Beringhen (DHG 1889, Bv^o).

Hoekendaal, oude plaatsnaam in Beringen: 1310 Eustasse van Hokendale, schout van Diest (Weckx 337) = 1311 Eustas van Hukendale (DKAKa 12, 10); ca. 1340 Henricus Hoekendale junior (DC 4) = 1371 Henric Hoekendaels (DHG 1888, 2r^o); 1366 Maria Typoets Hoekendale (DC 1); 1379 Lambrecht Hoekendaels (DHG 1889, 27r^o); 1394 Margrete Hukendaels (DKAKa 4).

Zwarteven, oude plaatsnaam in Beringen: ca. 1330 Henrich vanden Swerteuenne (DC 7) = 1371 Henric van Zuertenuinne (DHG 1888, 4r^o); ca. 1370 Claes van Swartenuinne (DHG 1915, 17v^o).

Paal: 1307 Heylewighe ende Margrite Palarts (DS 1, 67); ca. 1330 Jan van Pael (DC 7) = ca. 1360 Jan van Pale (OHT 2/3, 29); ca. 1340 Henric van Pale (OHT 11/12, 22); ca.1352 Gerardus de Paelle textor (DSp 103, 20 r^o); 1371 Jacop Palaerts (DHG 1888, 11r^o).

Geenhout, gehucht van Paal: 1393 Henricus de Pale alias van Ghenenhoute

(13) In dit laatste dorp woonde hij.

[p. 96]

(DSp 103, 6r^o).

Breelaar, gehucht van Paal: ca. 1340 Katharina de Breedelaer famule domicella de Meerbeke (OHT 11/12, 57).

Kwinkendelle, oude plaatsnaam in Paal: 1366 Nycholaus de Quinckendelle (DC 1).

Rijsel, oude plaatsnaam in Paal: 1399 Wouter van Risel (DHG 1865, 108 r^o).

Moer, oude plaatsnaam in Paal: 1337 Wouter de Moer canonick van sinte Jans (DKAKa 7).

Koersel: 1253 Walterus de Coerselennen (DKAKa 14); 1291 Tielmannus de Koersele pistor (in Diest: OHT 11/12, 21); 1366 Mechtildis de Coersele (DC 1).

Stal, gehucht van Koersel: ca. 1352 Johannes vanden Stalle (DSp 103, 20r^o); 1352 Reynerus vanden Stalle (ibid., 20v^o).

(Beverlo) 1311 Odilia van Beuerle (DS 1, 89); 1341 Jan van Beeuerle (DKAKa 8); 1345 Lambertus de Beuerle (DC 5).

(Beverlo en Korspel) ca. 1340 Johan Trudens van Kerspele ende Aleyt sijn wijf van Beuerle (OHT 11/12, 33).

2.2.6. Uit de gemeente Tessenderlo:

(in de volksmond Loeë^(14)) 1278 Johannes de Loe, schepen van Diest (Weckx 320); 1285-1293 Arnoldus de Loe scholtetus (DKAKa 13, 20) = 1305 Arnoldus de Lo (DS 1, 59) = Arnoud van Lo, schout van Diest (Weckx 337) = 1286-1308 Arnold van Loe (van den Hove 83); 1311 Lijsbet van Loe, begijn in Diest (Weckx 288); ca.1340 Godeuaert van Loe de beckere (in Diest: OHT 11/12, 18); ca. 1340 Johannes dictus Loes [...] = Johannes dictus de Loe [...] Adam dictus de Loe (DC 4) = 1348 Adaem van Loe, clericus in Diest (Weckx 288 en 289); 1345 Goeswinus Loes presbyter (DC 5); ca. 1370 Jan Loes (DHG 1915, 28r^o); 1349-1362 en 1372-1377 Arnout van Loe, riddere, scouth van Dyest (DKAKa 8; Van den Hove 85; Kempe 269); ca. 1380 Kateline vande Loe (OHT 2/3, 63).

(14) Toch werd de vorm Loe soms ook gebruikt voor het graafschap Loon. Zie bij 6.3.1. Namen van gewesten.

[p. 97]

kerkdorp Engsbergen, in de volksmond Engsbergs: 1298 Gerardus dictus Gerken de Endebergh (DKAKa 13, 27); ca. 1360 Heinric van Enghelberghe (OHT 2/3, 40); 1366 Lambertus van Ingberchs (DC 1); ca. 1370 Jan Intberghs (DHG 1915, 13 v^o); 1388 Lysbet Engberchts van Loe (DKAKa 8).

kerkdorp Schoot: 1308 Arnoudt van Scoten (DS 1, 77) = ca. 1380 dat voer tijts was Aerts van Scoten (OHT 2/3, 54); 1311 Heinric van Zcoete = van Scoete (DS 1, 95) 1321 Jan van Scote (OHT 2/3, 11) = ca. 1325 Ians huus van Scote (DC 3) = ca. 1340 Johannes dictus Scoete (DC 4) = 1345 Jo. Scoete (DC 5) = ca. 1330 Jan Scoet (DC 7) = 1379 Jan Scoten (DHG 1889, f. 30v^o) = 1393 Johannes de Scoete (DKSp 103, 1v^o)? = 1366 domus quondam Scoten (DC 1).

gehucht Baal^(15): ca. 1340 Johannes de Baerle (DC 4) = 1345 Joh. de Barle (DC 5); 1366 Egidius de Baerle (DC 1); 1379 Heinric van Baerle de kersmekere (DHG 1889, 30v^o).

(15) Zie voor de ontwikkeling van deze naam van Ba(e)rle tot Baal: J. Molemans, De nederzettingsnamen in het Land van Vogelzang’ in: Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde, nr. 23, p. 31.

2.2.7. Totaal voor de aan Diest palende gemeenten:

Tot 1400 heb ik in Diest 84 herkomstnamen gevonden uit aan Diest palende gemeenten (tussen haakjes de cijfers voor deelgemeenten of kerkdorpen): Scherpenheuvel-Zichem 11 (Zichem 4, Schoonderbuken 2, Scherpenheuvel 1, Testelt 2, Messelbroek 2); Bekkevoort 24 (Bekkevoort zelf 12, Assent 8, Wersbeek 3, Molenbeek 1); Halen 22 (Halen zelf 13, Zelk 3, Loksbergen 3, Zelem 3); Lummen 9 (Lummen zelf 7, Linkhout 1, Meldert 1); Beringen 14 (Beringen zelf 3, Paal 6, Koersel 3, Beverlo 2) en Tessenderlo 4 (Tessenderlo zelf met Baal 2, Engsbergen 1, Schoot 1).

3. Herkomstnamen uit andere gemeenten van het huidige Vlaams-Brabant

Voor mijn overzicht van herkomstnamen tot 1400 ga ik nu over naar plaatsen verder van Diest af gelegen, met eerst het oosten van het huidige Vlaams-Brabant, het dichtst bij Diest, en dan verder naar het westen.

[p. 98]

3.1. Namen uit de streek van de Velpe, van de Gete en van Landen

3.1.1. Uit de gemeente Kortenaken:

1337 Laurete de Cortenake (DKAKa 9); 1371 Willem van Cortenaken (DHG 1888, 8r^o).

Vroenhoven, gehucht van Kortenaken: ca. 1340 Leonius de Vroenhouen (DC 4); 1366 Elysab. de Vronouen (DC 1).

Liefkensrode, gehucht van Kortenaken: ca. 1371 Reyner van Liefkenrode (DHG 1888, 4r^o).

Kompenrode, oude hoeve in Kortenaken: 1366 Willem van Compenrode (DKAKa 12, 24).

Miskom: 1295 Agnes van Miskem, begijn in Diest (Weckx 288); 1321 Woutere van Miskeims huis dat staet bi den Quecborne (in Diest) = 1325 Wouters huus van Miskem (DC 3) = ca. 1340 Woutere van Miskym (OHT 11/12, 19) = ca. 1345 Wouter van Miskem (DC 6); ca. 1355 Johannes de Mischim tiechweuere (DSp 103, 23v^o); 1346-1362 Jan van Miskem, schepen van Diest (Weckx 329 en Kempe 269); ca. 1380 Reynere van Miscum (OHT 2/3, 54); ca. 1393 Henricus de Myskem (DSp 103, 5r^o).

Rijzeren, gehucht van Miskom: 1379 Lijsbette van den Riseren (DHG 1889, 46v^o); 1388 Heinric vanden Ryseren (DKAKa 8).

Kersbeek: 1321 Gylijs van Keersbeke huus (int Vetterbroec, nu deel van de Demerstraat) (OHT 2/3, 18); ca. 1371 Katheline van Kersbeke (DHG 1888, 2v^o). 1379 Heinrics wijf van Kersbeke was (DHG 1889, 46Br^o).

Kattenbeek, gehucht van Kersbeek: 1337 Elysabeth de Cattenbeke (DKAKa 9); 1379 Matteus van Cattenbeke (DHG 1889, 46Av^o).

Waanrode (in de volksmond Waandere): 1320 Lysbet van Waenrode (OHT 11/12, 20); 1352 Gerardus de Waenroede (DSp 103, 22v^o); 1371 Bastijn van Waenrode (DHG 1888, 10r^o) = ca.1393 Sebastianus de Waenrode (DSp 103, 9v^o); 1393 Heinric van Waenderen (DKAKa 8).

IJzenbroek, oude plaatsnaam in Waanrode: ca. 1340 Johannes de Ysenbroec (DC 4) = 1360 Jan van Ysenbroec (DKAKa 8).

het Einde, gehucht van Waanrode: 1371 Floysen vanden Inde (DHG 1888,

[p. 99]

6v^o); 1379 Margarete vanden Inden (DHG 1889, 46Av^o); 1379 Ian vanden Inde (Ibid. 46Bv^o).

Hoeleden: 1340 Agnes van Hoelede de beghine^(16) (OHT 11/12, 36), ca. 1366 Franco de Houch lee [...] Arnoldus faber de Hoelede (DC 1) = 1379 Aert van Holede de smet (DHG 1889, 25r^o).

(16) In 1321 meesteres van het begijnhof: Raymaekers 459.

3.1.2. Uit de gemeente Geetbets:

(vroeger en nu nog in de volksmond ‘Bets’) 1309 Lyzabette van Beetche (DS 1, 67) = ca. 1321 Lisebette van Betse (OHT 2/3, 18); 1311 Arnoud van Beche (DS 1, 89); 1316 Heinric Beche, schepen van Diest (Weckx 325) = 1321 Heinric van Beche (OHT 2/3, 16) = 1345 bi H. Beetchen huus (DC 9) = ca. 1360 Heinric Beetsen (OHT 2/3, 23) = 1363 Heinric Beetse doude, schepen van Diest (Weckx 332); 1352 Petrus de Beetse carpentator (DSp 103, 20v^o); 1366 de domo quondam Ar. Beetchen [...] Johannes oude de Beetche (DC 1); 1368 Willem van Beetse (OHT 11/12, 17); 1368 Heinric Beetse Heinrix sone, schepen van Diest (Weckx 332) = 1379 Heinric ende Mattijs Beetsen (DHG 1889, 45r^o) = 1392 Heinric Beetse (DKAKa 4), 1393 Matthias Beetsen carnifex (DSp 103, 1v^o); 1394 Peter van Beche (Kempe 277).

Oppem, oud gehucht van Geetbets: ca. 1330 Willem van Noppom (DC 7) = ca. 1370 Willem van Oppem (DHG 1915, 9v^o); ca.1360 Lemmen van Oppom (OHT 2/3, 39).

Elmeren, gehucht van Geetbets: ca. 1340 Henricus quondam de Elsmeren (DC 4).

Hof ten Hove, oud hof in het centrum van Geetbets, kern van het dorp^(17): 1291 bi erue Jans van Houen (OHT 11/12, 21); 1352 Johannes vander Houen filius Lamberti de Halbeke (DSp 103, 26v^o); 1366 Ghiselbertus de Houen [...] ca. 1366 Ludouicus vanden Houen (DC 1); 1375 Heinric van Houen doude = 1376 Heinric van Houen d' Oude, schepen van Diest (Kempe 270) = 1379 Heinric van Houen (DHG 1889, 37v^o); 1379 Wouter vanden Houe (Ibid., 40r^o).

Grazen: 1352 Heinricus van Grasen (DSp 103, 18v^o); ca. 1360 Gheertruyt van

(17) De eigenaars van dit Hof droegen de naam de Betse (van Beetse) of de Curia (van den Hove): F. Borgers, Geschiedenis van Geetbets, Brussel, 1949, p. 96.

[p. 100]

Graesen (OHT 2/3, 22); 1371 Willems huis van Grasen (DHG 1888, 1v^o).

Rummen: ca. 1360 Kenen van Rummene (OHT 2/3, 33 en 38); ca. 1380 bi der kindere van Rummen (Ibid. 59-60).

Diepenpoel, plaatsnaam bij de grens Geetbets-Rummen^(18): 1366 Johannes de Dipenpole (DC 1) = 1371 Ian van Diepenpoel (DHG 1888, 31r^o).

(18) Cf. J. Lindemans en F. Borgers, Oostbrabantse Plaatsnamen. III. Geetbets (Onomastica Neerlandica, Toponymica IX, 3), p. 25, nr. 74 en p. 69, nr. 73.

3.1.3. Uit de gemeente Zoutleeuw:

vroeger en nu nog in de volksmond ‘Leeuw’: 1303 Henricus de Lewis (DKAKa 8) = 1306 Heinrike van Lewe (DS 1, 63); ca. 1330 Jan Leeus huus (DC 7) = ca. 1340 Jan Leeu di Willems dochter heeft (OHT 11/12, 21) = 1352 Johannes de Leuwe (DSp 103, 21r^o) = ca. 1370 Jan Leeus (DHG 1915, 2r^o); ca.1380 Aert Leeuws (OHT 2/3, 57); 1382 Heilwigh van Lewe Jans dochter was van Lewe (DKAKa 8); 1399 Heinric van Leewe (DHG 1865, 42r^o).

Puttem, oude plaatsnaam in Zoutleeuw: ca. 1360 Heinric van Puttum (OHT 2/3, 25).

Ter Wilgen, gehucht van Budingen: 1345 Jo. de Wilgen (DC 5).

Dormaal: ca. 1370 Reyner van Dormale (DHG 1915, f. 11r^o).

Hil(d)berge, oude plaatsnaam onder Dormaal: ca. 1340 Margareta relicta Walteri de Hildeberghe (DC 4) = 1345 Marg. de Hyltberghe (DC 5) = 1366 Margar. de Hilberge (DC 1).

Halle: 1280 Enkinus de Hallen, schepen van Diest = 1290 Enkinus de Halla (Weckx 320-321); 1305 Ysentrude vander Hallen (OHT 11/12, 40).

3.1.4. Uit de gemeente Linter:

1321 Woutere van Lintere sijn huis dat steet in die Kattenstrate (OHT 2/3, 15) = ca. 1330 aen Wouters huus van Linter (DC 9); ca. 1325 Ian van Linter (DC 3); 1330 Yde de Lintris, in 1390 begijn in Diest (Raymaekers 468), in 1380 meesteres van de Heilige-Geesttafel (OHT 11/12, 51 en 37) = ca. 1340 Joffrouwe Yde van Lintere (OHT 11/12, 54); ca. 1370 Reyner van Lintere (DHG 1915, 11r^o).

[p. 101]

Walsberge, oude plaatsnaam onder Wommersom) ca. 1340 Gerardus de Walsberghe (DC 4).

3.1.5. Uit de gemeente Tienen:

1308 Jan van Thinen (DS 1, 72); 1334 Wouter van Tinen (DKAKa 8); ca. 1340 Gerardus de Thenis (DC 4); 1371 Godeuaert van Thienen (DHG 1888, f. 1v^o); 1379 Jan van Tienen (DHG 1389, 46Br^o); 1397 Meester Heinric van Thienen, leider van de bouwwerken van de Sint-Sulpitiuskerk = Hendrik van Gobbertingen^(19).

Hakendover: ca. 1393 Kristina de Hakendouer (DSp 103, 12v^o); 1397 Jan van Hakendouel (DKAKa 7).

Goetsenhoven: ca. 1360 Gheert van Goetsnouen (OHT 2/3, p. 25); 1366 Franco de Ghotsenhouen (DC 1) = 1371 Vranc van Goetschouen (DHG 1888, 4r^o) = 1379 huys Vranken kindere van Goetsenhouen (DHG 1888, 32r^o); ca. 1370 Jan van Gutschenhouen (DHG 1915, 14v^o); 1387 Lite van Guetshouen die Wouters wyf was Int peert (DKAKa 8); 1391 Jacobus quondam de Goetshouen (DKAKa 6); 1399 Godeuaert van Gocenhouen (DHG 1865, 22r^o) = 1400 Godefridus de Goetsenouen (DKAKa 7).

Ast, gehucht van Goetsenhoven: ca. 1340 Elyzabeth vander Ast (OHT 11/12, 45).

Raamshoven, oude plaatsnaam onder Goetsenhoven: 1352 Walterus de Raemshouen (DSp 103, 24r^o).

Vissenaken: 1316 Heinric van Vessnaken, priester in Diest (Weckx 280); 1352 Henricus de Vissennake (DSp 103, 17r^o).

Gunningen, oud heerlijk hof onder Vissenaken bij de grens met Binkom: 1310 Jan van Gunninghen, schepen van Diest (Weckx 324) = 1321 dat huis dat men seght van Ginninghen (OHT 2/3, 13) = ca. 1345 bi huus Jans van Gunningen (DC 6); 1371 Aert van Gonninghen (DHG 1888, 9r^o).

(19) J. Halflants, De Sint-Sulpitiuskerk te Diest. Kunsthistorische Studie. Deel I (De Vrienden van Sint-Sulpitiuskerk. Jaarboek 1992), 114 en 117.

3.1.6. Uit de gemeente Hoegaarden:

Houtem, nu Sint-Catharina-Houtem: 1340 huis dat hier (Putterstrate) tevoren

[p. 102]

Vranken was van Houthim (OHT 11/12, 28); ca. 1360 Aert van Houtem (OHT 2/3, 32) = Aert van Houtum (Ibid. 37).

gehucht Nerm, vroeger Ne(de)rem: 1361 Heinric van Nederhem, onderschout van Diest (Weckx 339) = 1368 Heinrick van Nederhem scout (DKAKa 10).

gehucht Schoor: 1352 Ryner van Score (DSp 103, 37r^o) = ca.1352 Reynerus de Schore (Ibid. 24 v^o).

3.1.7. Uit de gemeente Boutersem:

Schawijk, oude plaatsnaam onder Kerkom: ca. 1380 Heinric Scawic (OHT 2/3, 50).

Butsel: ca. 1340 Goethyldis relicta Iacobi de Boetsele (DC 4).

3.1.8. Uit de gemeente Landen:

Wange: ca. 1370 Henric van Wanghe (DHG 1915, 9r^o); 1379 Vranken van Wanghe (DHG 1889, 47r^o).

Neder- of Overwinden: 1253 Walterus de Windis miles (DKAKa 14).

3.1.9. Totaal voor de streek van Velpe, Gete en Landen:

In Diest heb ik tot 1400 in totaal 40 herkomstnamen gevonden uit de streek van de Velpe, de Gete en Landen, als volgt verdeeld per huidige gemeente: Kortenaken 11, Geetbets 7, Zoutleeuw 6, Linter 2, Tienen 7, Hoegaarden 3, Boutersem 2, Landen 2.

3.2. Namen uit het centrum van het Hageland

3.2.1. Uit de gemeente Glabbeek:

ca. 1345 Bodewiin van Ghelabbece (DC 7).

Kinkom, oude plaatsnaam onder Glabbeek: 1352 Elisab. de Kinkem (DSp 103, 18r^o).

Berchem, oude plaatsnaam onder Glabbeek: 1379 Heinric van Berchem (DHG 1889, f. 48v^o).

Zuurbemde: 1366 Wilhelmus de Zoerbemde (DC 1); 1393 Henricus de Zoer-

[p. 103]

beemde (DSp 103, 9v^o).

Bunsbeek: 1335 Gherard van Boensbeke (DKAKa 9) = 1333-36 Gherart van Buensbeke, schout van Diest (Van den Hove 84; Stallaert 1880, 17; Weckx 338).

Kapellen: 1309 Heinric vander Capellen (DS 1, 84); ca. 1340 Jute vander Capellen, begijn in Diest (OHT 11/12, 41); 1366 Aleydis de Capella [...] Mechtildis de Capella (DC 1).

3.2.2. Uit de gemeente Tielt-Winge:

1265 Franco de Tilt (LPh XVI 33); 1302 Jan van Tielt (DKAKa 4); ca. 1340 Yda relicta Walteri de Tielt (DC 4); 1345 Will. de Tilt [...] Eli. de Tijlt (DC 5); 1366 Henricus de Tyelt (DC 1); ca. 1380 bi erue Jans was van Tielt (OHT 2/3, 52).

Optielt: 1357 Willem van Optielt (DKAKa 7).

Kraasbeek onder Tielt: 1337 Geertrude van Craesbeke (OHT 11/12, 31).

Kiekenbos onder Tielt: 1352 Ywanus de Cuckenbossche (DSp 103, 25 r^o).

Houwaart: 1371 Willem van Houdert (DHG 1888, 8v^o).

Meensel: 1265 Alberto sacerdote de Menschele (LPh XVI, 33); ca. 1370 Stessen van Meensele de beckere (DHG 1915, 19r^o).

Motbroek onder Sint-Joris-Winge: 1302 Johannes de Moybroech (DKAKa 8); 1307 Wouter van Moutbroec (DS 1, 70) = 1316 Wouter van Moetbroech (DKAKa 8); 1371 Bate van Moutbroec (DHG 1888, 10r^o).

3.2.3. Uit de gemeente Lubbeek:

Binkom: 1316 Jan van Binkem (DKAKa 8) = 1366 Johannes de Binkem (DC 1); 1366 Henr. de Binkem (Ibid.).

Pellenberg: 1306 Jan Pellenberghs (DS 1, 64) = 1321 Jans huus die men heet Pellenbergh (OHT 2/3, 11) = ca. 1325 aen Ian Pellenberghs huus was (DC 3); ca. 1340 Gerardus dictus Pellenbergh, Katharina dicta Pellenberghs (DC 4).

Linden: 1265 Walterus de Tylia (LPh XVI, 33) 1292 Adam de Tilia, schepen

[p. 104]

van Diest (Weckx 321) = 1303 Adam vander Linden, van de Broederschap van O.L.V. ten Wijngaard (Ibid. 289); 1313 Heinric vander Linden, schepen van Diest (Kempe 264); 1316-1356 Jan vander Linden, priester uit het schepenpatriciaat van Diest (Weckx 284) = 1352 Joh. de Tylia presbyter (DSp. 103, 21v^o); ca. 1340 Katharina de Thilia begina [...] Jo. Mols et Margarete de Tilia sue uxoris (OHT 11/12, 23); 1363 Heinric vander Linden, schepen van Diest (Weckx 332); 1366 Iuxta domum Reineri de Linde (DC 1); 1370 Mathijs vander Linden, schepen van Diest (Weckx 333); 1379 Wouter vander Linden (DHG 1889, 46Br^o); 1393 Margareta de Tylia (DSp 103, 2v^o) = 1394 Margriete vander Linden, begijn in Diest (Weckx 288).

3.2.4. Totaal voor het centrum van het Hageland:

In Diest heb ik tot 1400 in totaal 16 herkomstnamen gevonden van een plaats uit het centrale deel van het Hageland, als volgt verdeeld per huidige gemeente: Glabbeek 6, Tielt-Winge 7, Lubbeek 3.

3.3. Namen uit de streek Leuven-Aarschot

3.3.1. Uit de gemeente Leuven:

1321 bi Metten huis van Louene was (OHT 2/3, 14); 1335-1342-1353 her Jan van Louene, persoon van Dyeste (Kempe 266-267; DKAKa 12) = ca. 1370 Jan Louenmans (DHG 1915, 2v^o) = 1379 Jan Louenman [...] Art van Louene (DHG 1889, 31r^o).

Wijgmaal: 1371 Lodewych van Wiichmale^(20) (DHG 1888, 8v^o).

(20) Volgens J. Molemans, Toponymie van Wijchmaal (Med. Ver. voor Limburgse Dialect- en Naamkunde 19). Hasselt 1979, 277, is de schrijfwijze van Wijchmaal in Noord-Limburg na 1364 ‘vrijwel steeds’ Wijchmael/Wijchmaal.

3.3.2. Uit de gemeente Bierbeek:

gehucht Ruisbroek: 1337 na doet Gylys van Ruysbroec (BH 2772bis 10v^o).

Groeningen, oude plaatsnaam onder Korbeek-Lo: 1337 Ylarie de Gruninghen (DKAKa 9) = 1353 dat voretijts Larien van Gruenninghen was (Kempe 267).

3.3.3. Uit de gemeente Herent:

Es, oude plaatsnaam onder Herent: ca. 1340 Theodoricus dictus de Esche (DC 4).

[p. 105]

Katerbeek, ibid.: ca. 1352 Ar. de Caterbeke (DSp 103, 25 v^o) = 1371 Art van Caterbeke (DHG 1888, 24r^o) = 1393 Arnoldus de Caterbeke (DSp 103, 1v^o)

3.3.4. Uit de gemeente Rotselaar:

1366 Johannes de Rotslaer (DC 1); 1379 Beatere van Rotslaer (DHG 1889, 44r^o).

Werchter: ca. 1250 Gosuinus de Wergtre, schepen van Webbekom (Pirenne 6).

Wezemaal: 1379 Joffrouwe Mechtilde van Wesemale (DHG 1889, 31 v^o).

3.3.5. Uit de gemeente Holsbeek:

1349-1350 Willem van Holsbeke, schout van Diest (Weckx 338; Stallaert 1880, 23; Van den Hove 84); 1393 Jacobus de Holsbeke (DSp 103, 9v^o).

Nieuwrode: ca. 1370 Henric van Nurode (DHG 1915, 19v^o).

Unkelen, oude nederzetting in Sint-Pieters-Rode: 1352 Arnoldus de Vnkele (DSp 103, 26v^o).

3.3.6. Uit de gemeente Begijnendijk:

Betekom: 1379 Jan van Betekem (DHG 1889, 34r^o).

Groendonk, oude plaatsnaam onder Betekom: 1338 Joefrouwe Yde van Gruendonc de beghine (DKAKa 8); 1340 domicella Heilwich de Gruendonc (OHT 11/12, 57); 1371 Godeuaert van Groendonc (DH 1888, 9r^o); 1390 Heylwich de Groendonc (Ibid., 23).

3.3.8. Uit de gemeente Aarschot:

1303 Walterus de Arscot (DKAKa 12, 6); 1306 Heinric van Arscout (DS 1, 63); 1379 Lysbette Jacobs van Aerscot in de Cattestrate^(21) (DHG 1889, 44v^o).

Gelrode: 1302 Arnoldus de Ghelrode (DKAKa 12); 1313 Margrita van Gheelrode (DKAKa 8); 1379 Art van Gheelrode (DHG 1889, 45r^o).

Langdorp: ca. 1340 Peter van Landorp <sic< (OHT 11/12, 55).

(21) Hier de vroegere naam van een straat aan de stadswallen bij de Allerheiligenberg.

[p. 106]

Montenaken, gehucht van Rillaar: 1327-1329 Jan Montenaken alias Coels, schout van Diest (Weckx 338, Van den Hove 84; Stallaert 1880, 18) = 1348 Johannes dictus de Montenaken de Dist (DKAKa 12, 20); 1352 Baldewinus de Montenaken = de Montenhake (DSp 103, 18r^o en 22v^o); 1371 Jan Montenaecs (DHG 1888, 4v^o) = ca. 1393 Jo. de Montenaken (DSp 103, 1r^o).

Ourodenberg^(22): 1390 bi erue Agathen van Aerroden (OHT 11/12, 16); 1392 Peter Borchgreue di oec genaent es van Auenroey (OHT 11/12, 15).

(22) Cf. J.L. Pauwels, ‘Verwarring tussen oud en nieuw in Aarschotse toponiemen’, in: Med. Vl. Top. Vereniging XIV(1938), pp. 64-68.

3.3.9. Totaal voor de streek Leuven-Aarschot:

In totaal heb ik tot 1400 in Diest 19 herkomstnamen uit de streek Leuven-Aarschot gevonden, als volgt verdeeld per huidige gemeente: Leuven 2, Bierbeek 2, Herent 2, Rotselaar 3, Holsbeek 3, Begijnendijk 2, Aarschot 5.

3.4. Namen uit het centrum en westen van Vlaams-Brabant

3.4.1. Uit de gemeente Kampenhout:

(Buken) 1311 Heinric Bukes (DS 1, 99).

Nederokkerzeel: 1366 [?,onleesbaar] de Ockezeel (DC 1); ca. 1371 Claes van Hockenseel (DHG 1888, 9r^o) = 1379 Claes van Hockenzele (DHG 1889, 34v^o) = 1399 Claes van Hockenzeel (DHG 1865, 13v^o).

3.4.2. Uit de gemeente Tervuren:

Duisburg: 1393 Henricus de Duusborch (DSp 103, 6v^o).

3.4.3. Uit de gemeente Overijse:

Terlanen: 1393 Henricus de Lane (DSp 103, 6r^o).

3.4.4. Uit het Zoniënbos:

1352: Baudewinus de Zonien (DSp 103, 18r^o).

3.4.5. Uit de gemeente Brussel:

1314 Beatre van Bruesele es schuldech van horen huis (opten Driesch) (OHT

[p. 107]

11/12, 29); 1356 Claus van Bruesele de cremere (DKAKa 7).

3.4.6. Totaal voor het centrum van Vlaams-Brabant:

In totaal heb ik in Diest tot 1400 slechts 6 herkomstnamen uit het centrum van het huidige Vlaams-Brabant gevonden: 2 uit de Kampenhout, 1 uit Brussel, Tervuren, het Zoniënbos en Overijse. Er is geen enkele herkomstnaam van een plaats ten westen van Brussel bij.

4. Herkomstnamen uit de rest van het huidige Belgisch-Limburg

Boven, van 2.2.3 tot 2.2.6, heb ik de herkomstnamen behandeld uit de vier nu aan Diest palende Limburgse gemeenten Halen, Lummen, Beringen en Tessenderlo. De namen uit de rest van het huidige Belgisch-Limburg behandel ik nu per arrondissement en begin aan de kant het dichtst bij Diest.

4.1. Namen uit het arrondissement Hasselt

4.1.1. Uit de gemeente Herk-de-Stad:

1304 Katharina de Herke (DS 1); 1319 Yde van Herke (OHT 11/12, 19); ca.1330 Gheers van Herke (DC 7) ca. 1340 Johannes de Herke (DC 4) = 1352-1355-1358 Jan van Herke, priester in Diest (Weckx 280-282); 1366 Christianus de Herke (DC 1).

Donk: 1334 Jan van der Donc (OHT 11/12, 16); ca. 1340 Godefridus dictus van der Donc (DC 4) = 1345 Godefridus de Donck (DC 5); 1393 Johannes de Dungghen (DSp 103, 4r^o).

Halbeek, oude heerlijkheid onder Donk: 1352 filius Lamberti de Halbeke (DSp 103, 26v^o); 1366 Johannes de Halbeke der zadelmekere (DC 1).

Korpt, oud gehucht van Donk: 1283 Maghtildis de Corpt (Vangassen 309); 1315 Heylwygh van Corpt, begijn in Diest (Weckx 288); 1324 Ghijsbrecht van Corpt, schepen van Diest (Weckx 326); 1330 Heinric van Corpt, schepen van Diest (ibid. 327) = 1357 Henric van Corpt schepen van Diest (DKAKa 6 Weld., kloost.); 1367 Mattheus van Corpt (DKAKa 10).

Schakkebroek: ca. 1340 Arnoldus de Scackenbroec (DC 4) = 1379 Art van

[p. 108]

Scackenbroec (DHG 1889, 12v^o).

Schulen: 1379 El. van Scoeloe (DHG 1889, 41 r^o); 1399 Daniel van Scuelne (DHG 1865, 75r^o).

4.1.2. Uit de gemeente Ham

Oostham: 1302 Nicholaus de Hamme (DKAKa 12, 2); ca. 1330 Lambrecht van Ham (DC 9); ca. 1340 Willelmus de Hamme (DC 4); ca. 1366 Tyelmannus de Hamme (DC 1).

Kwaadmechelen: 1307 Wouter van Quaetmeghelen (DS 1, 67); 1315 (te Pothrym in Diest) bi erue Ards van Quaetmegghelne (OHT 11/12, 17) = ca. 1321 Arts huis was van Quaetmeghlen (OHT 2/3, 17).

4.1.3. Uit de gemeente Heusden-Zolder:

ca.1352 Mathias de Hoesdene (DSp 103, 20v^o) = 1393 Mathias de Huesden (Ibid. 6r^o); 1379 Laurijs van Hoesden (DHG 1889, 30v^o).

1296 bi huis Jans van Zuulre (OHT 11/12, 14); ca. 1330 Marie van Zuler (DC 7); 1345 Dionysius de Zulre (DC 5).

Hodonk, oude plaatsnaam onder Zolder^(23): 1371 Vranke van Hoedonc (DHG 1888, 10r^o) = 1379 Vranke van Oedonc (DHG 1889, 17v^o) = 1379 Vranke van Hodonc (ibid., 36v^o).

Stukken, oude plaatsnaam onder Zolder^(24): 1366 Reynerus vander Stucken (DC 1).

Boekt, gehucht van Zolder: 1282 Arnoldus de Boegt, schepen van Diest (Weckx 320) = 1283 Arn. de Boegt (Vangassen 309); 1285 Marie vander Boect^(25), begijn in Diest (Weckx 288); 1335-1344 Sibillie vander Boect,

(23) J. Molemans, ‘De nederzettingsnamen ...’, p. 28.

(24) Cf. mijn artikel ‘De familienaam Van der Stukken’, in: Oost-Brabant 32(1995), pp. 114-116.

(25) Nog tot in de 18de eeuw komt de naam Ter Boekt voor, met ter als ‘te de’, dus met het bepaald lidwoord: J. Molemans, ‘De nederzettingsnamen ...’, p. 25.

[p. 109]

begijn in Diest (Ibid.); ca. 1340 Elysabet relicta Arnoldi dicta vander Boect (DC 4); 1352 Ghiselbertus vander Boecht (DSp 103, 22r^o); 1379 Wouter Buecmans (DHG 1889, 28r^o); 1381 Jan vander Buect (DKAKa 8).

Viversel, gehucht van Zolder: 1371 Jan van Viuersel (DHG 1888, 31v^o) = ca. 1360 Jan van Viuerseel [...] Jan van Viuerzeel (OHT 2/3, 27en 31); 1397 Willem van Viuersele, schepen van Diest (Weckx 336).

4.1.4 Uit de gemeente As:

1337 Margarete de Asche (DKAKa 9); ca. 1380 Heynric vanden Asche^(26) (OHT 2/3, 66).

(26) De naam van het dorp As komt nog tot in de 15de eeuw met het bepaald lidwoord voor: in 1414 is er Lemmen vanden Asch, in 1417 Henneken vanden Assche (J. Molemans, Toponymie van As. 1976, Leuven/Brussel, p. 87.

4.1.5. Uit de gemeente Hasselt:

1335 Ian van Hasselt (DKAKa 8) = ca. 1340 Johannes de Hasselt (DC 4).

Kermt: ca. 1340 Brueder Jan van Kermpt (OHT 11/12, 59) = 1345 Jo. de Kermpte (DC 5); 1372 Yde van Keermpte (DKAKa 8); 1379 Art van Kermpte (DHG 1889, 32 v^o); 1399 Lambrecht van Kermpte (DHG 1865, 43r^o).

Stevoort: 1345 Noyen de Steinuorde (DC 5); ca. 1360 Henric van Steyuoerde (OHT 2/3, 29); 1379 Gontier van Steyuoerde (DHG 1889, 24 v^o).

Kuringen: ca. 1360 Peter van Coeringhe (OHT 2/3, 40).

Roost, gehucht van Sint-Lambrechts-Herk: 1399 Jan van Roest (DHG 1865, 58r^o).

4.1.6. Uit de gemeente Leopoldsburg:

Heppen: ca. 1340 Peter Heppens (OHT 11/12, 18); ca. 1360 Luytgaert Heppens (OHT 2/3, 42); 1365 Lysbet van Heppen, meesteres van het begijnhof van Diest (Raymaekers 467).

4.1.7. Uit de gemeente Nieuwerkerken:

Wijer: ca. 1340 Willelmus dictus vanden Wyere (DC 4); 1345 Walter de Wiere

[p. 110]

(DC 5) = 1352 Walterus vanden Wiere (DSp 103, 20r^o); 1366 Art van den Wier (DC 1) = ca. 1370 Aert vanden Wijere (DHG 1915, 9v^o); 1393 Johannes Wyerman alias vanden Wyer (DSp 103, 10r^o); ca. 1398 Thomas (II, heer van Diest) recepit in coniugem dominam Catharinam de Vivariis (Chr.D. 17) = Catherine van de Wyere^(27).

Kozen: 1399 Reyner van Cosen (DHG 1865, 9r^o).

(27) Cf. J. Bruyninckx, ‘De stamboom der heren van Diest’, in: Oost-Brabant 16 (1979), p 25.

4.1.8. Uit de gemeente Sint-Truiden:

1302 Henricus de Sancto Trudone (DKAKa 8); ca. 1340 ane Peters erue van Sinttruden (bi dlakenhuis in Diest) (OHT 11/12, 26); ca.1340 dominus Lambertus de Sancto Trudone presbyter (DC 4); 1379 Katheline van Sintruden (DHG 1889, f. 24v^o).

Halmaal: 1339 Stas van Halmale (DKAKa 8).

Zipingen^(28): ca. 1340 Laureys van Sipinghen (OHT 11/12, 14); ca. 1370 Jan van Zipinghen (DHG 1915, 7v^o).

Nishem, hoeve onder Velm^(29): 1378 Eustacius et Willelmus de Nijshem (Kempe 271).

(28) J. Lindemans, Toponymische verschijnselen geografisch bewerkt (Nomina Geographica Flandrica, Studiën V,1), Brussel, 1940, p. 71.

(29) J. Coenen, Limburgsche Oorkonden. IV, Maaseik, 1942, 383.

4.1.9. Uit de gemeente Gingelom:

1399 Heinric van Ghinglem (DHG 1865, 18v^o).

Niel: 1371 Jan van Niele (DHG 1888, 3r^o); 1393 Geertrud. de Yele (DSp 103, 4v^o).

4.1.10. Uit de gemeente Diepenbeek:

1305 Kerstine de Dypenbeke (DKAKa 8); 1371 Ian van Diepenbeke (DHG 1888, 49v^o).

4.1.11. Totaal voor het arrondissement Hasselt:

[p. 111]

In Diest heb ik tot 1400 in totaal 29 herkomstnamen gevonden uit de niet aanpalende gemeenten van het arrondissement Hasselt, als volgt verdeeld per gemeente: Herk-de-Stad 6, Ham 2, Heusden-Zolder 5, As 1, Hasselt 5, Leopoldsburg 1, Nieuwerkerken 2, Sint-Truiden 4, Gingelom 2, Diepenbeek 1.

4.2. Namen uit het arrondissement Maaseik

4.2.1. Uit de gemeente Maaseik:

1340 Jan Eycman (OHT 11/12, 14) = 1352 Johannes de Eyke (DSp 103, 19r^o); ca. 1360 Gheert van Eyke (OHT 2/3, 21) = 1396 Gheraert van Eyke, schepen van Webbekom (DKAKa 7); 1366 Egidius de Eyke (DC 1); 1373 terra quondam Johannis dicti van Eyke (HZ 14, 4r^o); 1377 Lodewijch van Eyke (DKAKa 8); ca. 1380 Claes kinder van Eyke (OHT 2/3, 43); 1389 Lijsbet Eycmans (Vangassen 333).

Solt, gehucht van Maaseik: 1340 Lambrecht van Tsolt (OHT 11/12, 20); ca. 1370 Katheline van Solt (DHG 1915, 19r^o); 1380 Andries van Solt, schepen van Diest (Weckx 334).

4.2.2. Uit de gemeente Houthalen-Helchteren:

1352 Ar. de Houuthale (DHSp 103, 19v^o); 1393 Pueri de Houthalen... Johannes de Houthalen (Ibid. 1v^o).

Bennevoort, vroeger gehucht van Houthalen^(30): 1278 Henricus de Benneuorde, schepen van Diest (Weckx 320) = 1302 Henricus de Benuorde (DS 1, 50) = 1302-1306 Heinric van Bennevorde, Tafel van de H. Geest (ibid. 290) = 1306 Heinric van Benuoorde (DKAKa 9); 1316-1366 Jan van Bennevorde, priester uit het schepenpatriciaat in Diest (Weckx 280) = 1337 Jan van Bennenuoerde den clerc (DKAKa 8) = 1354 Johannes de Benneuoerde decanus ecclesie Sancti Johannis Baptiste ad Campum in Dyst (DKAKa 12, 21); ca. 1330 van ver Heilwighen weghen van Benneuoerde (DC 2); 1366 Margareta de Benneuorde (DC 1).

(30) Cf. J. Molemans, ‘De nederzettingsnamen...’, p. 19.

4.2.3. Uit de gemeente Hechtel-Eksel:

ca. 1366 Hubrecht van Hechtele (DC 1).

1307 Vranke van Eghcsele (DS 1, 68); 1366 Jacobus de Exele de Webbe-

[p. 112]

kem^(31) [...] ca. 1366 Johannes de Exele (DC 1); 1399 Diederic van Echsele (DHG 1865, 43r^o).

(31) In dit laatste dorp woonde hij.

4.3.3. Uit de gemeente Peer:

Grote- of Kleine-Brogel: 1348 Hillegondt van Broeghele (DKAKa 9); ca. 1380 Bertelmeeus van Broghele (OHT 2/3, 54) = 1393 Bartholomeus de Broeghel (DSp 103, 6v^o).

4.3.5. Uit de gemeente Meeuwen-Gruitrode:

1379 Willem van Meeuwen (DHG 1889, 46r^o) = 1399 Willem van Mewen (DHG 1865, 87v^o).

4.3.6. Uit de gemeente Dilsen:

Stokkem: 1345 Oda de Stochem (DC 5) = 1366 heredes Ode de Steckim (DC 1); 1399 Rutten van Stochem (DHG 1865, 50r^o).

4.3.7. Uit de gemeente Bree:

1366 Mathias de Brede (DC 1) = 1399 Mathijs van Brede (DHG 1865, 52r^o); 1391 Jan van Brede (DO 5-8-91); 1393 Henricus de Brede (DSp 103, 10v^o).

Beek: 1340 Wouter van Beke (OHT 11/12, 30); 1352 Egidius de Beke (DSp 103, 19v^o); 1366 uxor quondam Tielmanni de Beke (DC 1); ca. 1366 Jo. de Beke (Ibid.).

4.3.8. Uit de gemeente Bocholt:

Kaulille: 1345 Jo. de Caulille (DC 5); ca. 1370 Aert van Cauwelille (DHG 1915, 11v^o).

4.3.9. Uit de gemeente Lommel:

1347, 1349 Jan van Lumele, Tafel van de H. Geest (Weckx 290); ca.1370 Peter van Lummel = van Lummele (DHG 1915, 3r^o en 17r^o) = 1376 Peter van Lumele, schepen van Diest (Weckx 333) = Peters kinderen van Loemele (DHG 1889, 44v^o); 1379 Roebrech van Loumele (Ibid. 17v^o); 1379 Alite van Lommele (Ibid. 29r^o).

[p. 113]

4.3.10. Totaal voor het arrondissement Maaseik:

In Diest heb ik tot 1400 in totaal 11 herkomstnamen uit het huidige arrondissement Maaseik gevonden, als volgt verdeeld per gemeente: Maaseik 2, Houthalen-Helchteren 2, Hechtel-Eksel 1, Peer 1, Meeuwen- Gruitrode 1, Dilsen 1, Bree 2, Bocholt 1, Lommel 1.

4.4. Namen uit het arrondissement Tongeren

4.4.1. Uit de gemeente Tongeren:

1379 Marie Diederix wijf van Tongheren (DHG 1889, 30v^o).

Elderen: ca. 1360 Jan van Eltre = Jan van Eltere (OHT 2/3, 28 en 34); 1371 Art van Eltere (DHG 1889, 13r^o).

Lauw: 1303 Graciaen van Lude, Broederschap van O.L. Vrouw ten Wijngaard (Weckx 289); 1311-1313, 1315-1316, 1320 Goeswijn van Lude, schout van Diest (ibid. 338; Stallaert 1876, 17-18; Van den Hove 84); ca. 1352 Heylwidis de Lude (DSp 103, 23r^o).

Hamel, gehucht van Rutten: ca. 1360 Gheert van Hamele (OHT 2/3, 25).

Mal: ca. 1380 Merten van Malle (OHT 2/3, 51).

4.4.2. Uit de gemeente Lanaken:

Petersheim, oude burcht en heerlijkheid in Lanaken: 1248 Johannes de Petershem, schepen van Diest (Weckx 318); ca. 1360 (Bruytstrate) die vrouwe van Pietersim (OHT 2/3, 41).

4.4.3. Uit de gemeente Heers:

Veulen: 1299 Heilewigis de Voelne (DKAKa 13, 29).

4.4.4. Uit de gemeente Bilzen:

ca. 1352 Johannes de Bielsen (DSp 103, 24v^o).

Borrenberg, plaatsnaam in Bilzen^(32): ca. 1330 Henriche van Borrenbers (DC 7).

(32) F. Debrabandere, a.w., p. 175.

[p. 114]

Rosmeer: 1366 Heinric van Roesmeer (DKAKa 9).

4.4.5. Uit de gemeente Borgloon:

1366 Jacobus de Borechloe pistor (DC 1) = 1371 Jacop van Borchloen (DHG 1888, 5v^o).

Hoepertingen: ca. 1340 Arnoldus de Hoebertingen, Katharina relicta Arnoldi de Hobertinghen senioris (DC 4) = 1371 Aerts dochter van Hoebertinghen (DHG 1888, 10r^o).

Rijkel: 1302 Johannes de Rikele (DKAKa 12, 2); ca. 1325 en huus was Diederics van Rikele dat steet int Fetterbroec^(33) (DC 3).

(33) Vetterbroek, deel van de huidige Demerstraat.

4.4.6. Uit de gemeente Alken:

1313 Jan van Alken (DKAKa 8); 1321 Gharats huus van Alke (OHT 2/3, 14) = ca. 1330 Gherards huus van Alke (DC 9); 1397 Willem van Alke, schepen van Diest (Kempe 279).

4.4.7. Uit de gemeente Wellen:

Ulbeek: 1307 Jan van Oelbeke (DKAKa 8) = 1332 Jan van Oilbeke, schepen van Diest (Weckx 327).

4.4.8. Uit de gemeente Hoeselt:

(Romershoven) 1323-1326 Goeswijn van Rommershoven, schout van Diest (Weckx 338; Stallaert 1878, 26; 1880, 17; Van den Hove 84).

4.4.9. Totaal voor het arrondissement Tongeren:

In totaal heb ik tot 1400 in Diest 16 herkomstnamen gevonden uit het huidige arrondissement Tongeren, als volgt verdeeld per gemeente: Tongeren 5, Lanaken 1, Heers 1, Bilzen 3, Borgloon 3, Alken 1, Wellen 1 en Hoeselt 1.

[p. 115]

5. Herkomstnamen uit de huidige provincie Antwerpen

5.1. Namen uit het arrondissement Turnhout

5.1.1. Uit de gemeente Laakdal:

(Vorst) 1289-1297 Margriete van Vorst en 1294-1297 Beatere van Vorst, begijnen in Diest (Weckx 288); 1296 Katheline van Vorst (OHT 11/12, 14); 1300 Goswinus de Voerst (DKAKa 13, 30); 1306 Heinric van Vorst, schepen van Diest (Weckx 324); 1321 Wouter van Vorst (OHT 2/3, 18); ca. 1340 Margareta de Wrst (DC 4); 1342 Jan van Vorst, priester uit het schepenpatriciaat (Weckx 287); ca. 1345 Wouter van Worst (DC 6); ca. 1360 Willem van Vorst (OHT 2/3, 42); 1364 Jacob van Vorst, van de broederschap van O.L.V. ten Wijngaard (Weckx 289); 1371 Jans Vorst huys des volres (DHG 1988, 1v^o) = 1379 Jan van Vorst (DHG 1889, 29v^o); 1393 Margareta Vstermans (DSp 103, 1v^o).

Meerlaar of Klein-Vorst: ca. 1360 Goessen van Meerlaer (OHT 2/3, 23).

Veerle: ca. 1330 Heinric van Verlen (DC 9) = ca. 1360 Heinric van Verle (OHT 2/3, 23); 1399 Heinric van Veerle (DHG 1865, 53r^o).

Eindhout: ca. 1340 Walterus de Endout (DC 4) = 1345 Walter de Inthout (DC 5); ca. 1370 Willem van Eyndout (DHG 1915, 2v^o); 1379 her Boudewyn van Endout de pape (DKAKa 7 alt.); 1399 Wouter van Indout (DHG 1865, 35r^o).

5.1.2. Uit de gemeente Herselt:

1345 Gerardus de Harselt (DC 5); 1352 Johannes de Hersele (DSp 103, 26r^o) = 1366 Johannes de Harsele (DC 1); ca. 1360 van Wouter van Herssele (OHT 2/3, 33); 1397 Maergrete van Hersele (Kempe 279).

Bergom, gehucht van Herselt: ca. 1330 Henrickx huus van Bergom (DC 7).

Maaldonk, oude plaatsnaam onder Herselt: ca. 1340 van Maeren weghen van Maeldunc (OHT 11/12 p. 21).

Blijdenberg, oude plaatsnaam onder Herselt: 1338 Heinric van Blidenberghe (DKAKa 4).

5.1.3. Uit de gemeente Westerlo:

1318 Joffrouwe (begijn) Ghelde van Westerle (OHT 11/12, 24); 1321 Jans van Westerle er(f)ghenote (OHT 2/3, 15); 1381 Jan Peters van Westerle, schout

[p. 116]

van Diest (Weckx 339) = 1380-1387 schout Jan Pieter van Westerle (Van den Hove 85) = Peter van Westerle scouthet (DKAKa 12, 38) = 1384-1385 Janne Peters van Westerle, scouthet van Dyest (Kempe 274-275).

Tongerlo: ca. 1340 Maria relicta Theodorici de Tongherloe (DC 4).

Zoerle: 1302 Johannes de Zorle (DKAKa 12, 2) = 1356 Jan van Zoerle (DKAKa 7); ca. 1330 = ca. 1340 Lambrechts huus van Soerle in de Ouerstrate (DC 4 = DC 9); ca. 1340 Dionisius de Zuurle (DC 4).

Wijk, oud gehucht van Zoerle-Parwijs: ca. 1321 hofstat Jans van Wijc (OHT 2/3, p. 15) = ca. 1330 hofstat Ians van Wiic (DC 9).

Oevel: ca. 1340 domicellarum Elisabeth et Cristine de Oeuele, begijnen in Diest (OHT 11/12, 57); 1352 Johannes de Ouele (DSp 103, 18v^o).

5.1.4. Uit de gemeente Meerhout:

1301 Lutgarde dicta Lute de Merhout (DKAKa 8); 1309 Katerina Jans dochter van Merhout (DKAKa 10); 1311-1328 Lossyen van Merhout, begijn (Weckx 288); ca. 1325 aen Jans huus van Meerhout was (DC 3); 1326 Willem van Merhoud, schepen (Weckx 337) = 1344-1348, 1355-1360, 1371 Willem van Merhout, schout van Diest (Weckx 338; Van den Hove 84); 1344 en 1374-1400 Jan van Merhout, priester uit het schepenpatriciaat (Weckx 284); 1352 Walterus de Merout (DSp, 20v^o).

Lil, gehucht van Meerhout: 1308 Herman van Lille (D 1, 72); 1366 dominus Ar. de Lille (DC 1) = 1379 Arnout van Lille, priester uit het schepenpatriciaat (Weckx 284) = 1399 her Art van Lille de pape (DHG 1865, 23r^o); 1361-1381 Heinric van Lille, clericus (ibid. 288); ca. 1380 Gheert van Lille (OHT 2/3, 54); 1385 Willem van Lille, schepen van Diest (Kempe 275).

5.1.5. Uit de gemeente Geel:

1318 Lysbethe van Ghele (OHT 11/12, 23); 1325 Jan van Ghele (DKAKa 8) = ca. 1340 Johannes de Gele (DC 4) = 1345 Joh. de Ghel (DC 5) = 1366 domus Johannis quondam de Ghele (DC 1) = ca. 1360 Jan van Gheele [...] Wouter van Gheele (OHT 2/3, 30); 1371 Heinric van Ghele de beckere (DHG 1888, 30v^o).

Bel: ca. 1330 Peter van Bel (DC 7) = 1340 bi Peters huis van Belle (OHT 11/12, 15); ca. 1370 Henric Belmans (DHG 1915, 4r^o); 1393 Mathias Belman

[p. 117]

(DSp 103, 6v^o).

5.1.6. Uit de gemeente Balen:

1306 Arnoud van Banle (DS 1, 65); ca. 1360 Kerstiaen van Balen (OHT 2/3, 31); 1366 Elis.de Balene (DC 1); 1379 Gheert van Baelne (DHG 1889, 31v^o); 1399 Heynric van Balen (DHG 1865, 8r^o).

Hoelst, gehucht van Balen: 1296 Claus erue van Oelst (OHT 11/12, 25) = 1304 Nycolaus de Oelst carnifex (DS 1, 55) = 1324 Claus van Oelste [...]; 1329 Jan van Oilst (DKAKa 8); 1399 Lysbet van Oelst (DHG 1865, f. 57r^o).

Olmen: 1337 Symoen van Olmene (DKAKa 8); 1366 Arnoldus de Olmen (DC 1).

Wezel: 1400 Wouter van Wesele (DKAK 8).

5.1.7. Uit de gemeente Mol:

1316 Heylwighe van Molle (DKAKa 8); 1318 Jan Mols (OHT 11/12, 23); 1335 Lysbet Molmans (DKAKa 9).

(Postel) 1352 Iohannes de Postele (DSp 103, 18v^o).

5.1.8. Uit de gemeente Olen:

ca. 1340 Aleydis de Oelne (DC 4) = 1379 Alite van Olene (DHG 1889, 30v^o).

Buul, gehucht van Olen: 1352 Johannes de Bule carnifex (DSp 103, 18r^o); 1352 Chrispine de Bule (Ibid., 23r^o); ca. 1360 Aert van Buele (OHT 2/3, 28); 1366 Jo. de Bule (DC 1).

5.1.9. Uit de gemeente Herentals:

1304 Johannes de Herentals (DS 1, 55); 1352 Hermannus de Herentals (DSp 103, 19r^o); 1386 Gherart van Herenthals (DKAKa 12, 43) = 1399 Gheert van Herentals (DHG 1865, 58r^o).

Morkhoven: 1337 Margareta de Morinchouen (DKAKa 9); 1399 Wouter van Morchouen (DHG 1865, 52r^o).

Noorderwijk: 1308 Jan van Norderwike (DS 1, 73); 1353-1369 Arnout van

[p. 118]

Noerderwijc, Tafel van de H. Geest (Weckx 290); 1377 Ingbrecht van Norderwijc (DHG 1865, 28v^o) = 1382 Engbrecht van Noerderwijc, schepen van Diest (Weckx 334).

5.1.10. Uit de gemeente Herenthout:

1379 Wouter van Herenthout (DHG 1889, 28v^o).

de plaats Herlaar onder Herenthout: ca. 1340 Willelmus Heyrlar (DC 4); ca. 1340 Theodoricus de Herlaer quondam inuestitus de Webbekem^(34); 1399 Heinric van Herlaer (DHG 1865, 97r^o).

(34) Cf. mijn bijdrage ‘Pastoors van Webbekom in de 14de en 15de eeuw’, in: Oost-Brabant 21 (1984), 248.

5.1.11. Uit de gemeente Kasterlee:

Steensel, gehucht van Lichtaart: 1321 bi huis Wouters van Steinsele (OHT 2/3, 17) = ca. 1340 Walterus de Steensele (DC 4).

5.1.12 Uit de gemeente Turnhout:

1302 Walterus de Thurnout (DS 1, 50); 1321 huis dat was Heinrics van Turnout (OHT 2/3, 14); ca. 1340 Johannes de Turnout fullo (DC 4); ca. 1366 Reinerus de Turnout (DC 1).

gehucht Schorvoort: 1330 Gherart van Scoeruort (DKAKa 8); 1345 Lambertus de Scoruort (DC 5).

5.1.13. Uit de gemeente Arendonk:

ca. 1366 El. de Arendonc (DC 1).

5.1.14. Uit de gemeente Beerse:

ca. 1370 Margriete van Berse (DHG 1915, 5r^o).

5.1.15. Uit de gemeente Ravels:

Weelde: 1272 Lambertus de Welde, schepen van Diest (Weckx 319); 1380 Ausem van Weelde (Kempe 273).

[p. 119]

5.1.16. Uit de gemeente Hoogstraten:

1340 Jan van Hoeghestrate (OHT 11/12, 30) = 1379 Jan van Hoestraten (DHG 1889, 18v^o).

5.1.17. Totaal voor het arrondissement Turnhout:

In totaal heb ik tot 1400 in Diest 37 herkomstnamen gevonden uit het arrondissement Turnhout, als volgt verdeeld per huidige gemeente: Laakdal 4, Herselt 4, Westerlo 5, Meerhout 2, Geel 2, Balen 4, Mol 2, Olen 2, Herentals 3, Herenthout 2, Turnhout 2 en Ravels, Kasterlee, Arendonk, Beerse en Hoogstraten elk 1.

5.2. Namen uit het arrondissement Mechelen

5.2.1. Uit de gemeente Heist-op-den-Berg:

1379 Jan van Heyst (DHG 1889, 5r^o).

5.2.2. Uit de gemeente Mechelen:

1379 Wouter van Mechelen (DHG 1889, 32r^o).

5.3. Namen uit het arrondissement Antwerpen

5.3.1. Uit de gemeente Lier:

1248-1262, 1264 Henricus de Lire = Lyra = Lira, schepen van Diest (Weckx 318-319); 1290 (kop. 1410) Walterus dictus Bog de Lira [...] in territorio domini nostri de Diest (HRt 5, f. 53r^o); 1352 Larie de Lyra (DSp 103, 21v^o).

5.3.2. Uit de gemeente Zandhoven:

ca. 1360 neuen Diederics van Santhouen^(35) (OHT 2/3, 22) = ca. 1370 Diederic van Santhouen ende Kateline van Solt (DHG 1915, 1r^o) = ca. 1380 Dieric van Santhouen (OHT 2/3, 59) = Tielman van Santhouen (Ibid. 65) = 1387 Tielman van Zanthouen (DKAKa 12, 45).

Pulle: 1303 Maria de Pulla (DKAKa 12, 2) = 1309 Marie van Pulle (DS 1, 81).

(35) Deze was eigenaar van een belangrijke oude hoeve in Molenstede, die later, met ook de plaats ervan, zelf de naam Zandhoven kreeg (F. Claes, ‘Bijdrage tot de toponymie...’, in: Hand. KCTD 68 (1996), 76-77).

[p. 120]

5.3.3. Uit de gemeente Antwerpen:

Ekeren: 1307 Mechtelt van Akerne (DS 1, 70).

5.3.4. Totaal voor de arrondissementen Mechelen en Antwerpen:

In totaal heb ik in Diest tot 1400 slechts 6 herkomstnamen gevonden uit de huidige arrondissementen Mechelen (2) en Antwerpen (4), in de volgende gemeenten: Zandhoven 2, Heist-op-den-Berg, Lier, Mechelen en Antwerpen elk 1.

6. Herkomstnamen uit de rest van het huidige België

6.1. Namen uit het oude graafschap Vlaanderen

6.1.1. Uit de gemeente Lede:

1393 Henricus de (= van) Lede (DSp 103, 5v^o).

6.1.2. Uit de gemeente Geraardsbergen:

ca. 1352 Franco de Gheertsberghe (DSp 103, 26 r^o).

Onkerzele: ca. 1360 Jan van Ongherzeel (OHT 2/3, 29)

6.1.3. Uit de gemeente Zottegem:

Grotenberge: 1310 Obertine diemen heitet de monte Magno (DO 1, 52).

6.1.4. Uit de gemeente Gent:

ca. 1340 Jan van Ghent (OHT 11/12, p. 18); 1393 Thomas de Gheynt (DSp 103, 12r^o).

6.1.5. Uit de gemeente Gistel:

1360 Maria van Ghistele vrouwe van Diest^(36) (D1 Roodboek).

(36) Echtgenote van Thomas I, heer van Diest 1340-1349: cf. J. Bruyninckx, ‘De stamboom der heren van Diest’, in: Oost-Brabant 16(1979), 24-26.

[p. 121]

6.1.6. Uit de gemeente Staden:

Coillie, gehucht van Oostnieuwkerke^(37): 1366 Henr. de Colie (DC 1).

(37) F. Debrabandere, Woordenboek van de Familienamen in België en Noord-Frankrijk. Brussel, 1993, 286-287.

6.1.7. Uit de gemeente Ieper:

ca. 1340 Mabilia dicta Beele de Ypere (DC 4); 1400 Jan Ypermans (DKAKa 11).

6.1.8. Totaal voor het oude graafschap Vlaanderen:

Tot 1400 heb ik in Diest slechts 9 herkomstnamen gevonden uit het oude graafschap Vlaanderen, 6 uit het huidige Oost-Vlaanderen, nl. 2 uit Geraardsbergen en 1 uit Gent, Lede, Oosterzele en Zottegem, en 3 uit het huidige West-Vlaanderen, nl. 1 uit Gistel, Ieper en Staden.

6.2. Namen uit het nu Franstalige gedeelte van België

6.2.1. Uit het huidige Waals-Brabant:

6.2.1.1. Uit de gemeente Heylissem (in het Frans Hélécine):

1311 Jan van Elcinen smoencs van Sinte Bernardsdale bi Dyst (DS 1, 89).

6.2.1.2. Uit de gemeente Geldenaken:

Gobertingen, Gobertange: 1397 Hendrik van Thienen of van Gobbertingen, eerst steenhouwer en leverancier van witte zandsteen uit Gobertange, daarna leider van de bouwwerken van de Sint-Sulpitiuskerk in 1397^(38); 1398 Lambrecht van Copertinghen steenbickeleer^(39) (DKAKa 8).

(38) J. Halflants, a.w., 82-83 en 114.

(39) Steenhouwer.

6.2.2. Uit de huidige provincie Luik:

6.2.2.1. Uit de gemeente Lijsem (in het Frans Lincent):

Raatshoven, tot de 18de eeuw Nederlandstalig, in het Frans Racour: 1311 (Pertstrate) Mathijs van Raetshouen (OHT 11/12, 28); ca. 1330 Wouter van Raesthouen (DC 7); ca. 1360 Jan van Raetshouen die volre (OHT 2/3, 33); 1389 Tielmans erue van Raetshouen [...] op ten Driesch (DKAKa 8); 1390 Wouter van Raetshouen (Ibid.); 1390 Jan van Raetshouen, schepen van

[p. 122]

Diest^(40) (Weckx 335).

(40) Vermoedelijk de ridder Jan van Raetshoven die met heer Gerard van Diest in 1329 de kartuize van Zelem stichtte (cf. De kartuizers en hun klooster te Zelem (Dietsche Cronycke 7) re. F. Hendrickx, Diest, 1984, 41; Chr.D. 12).

6.2.2.2. Uit de gemeente Oerle (in het Frans Oreye):

1315 Katheline van Oerle, begijn (Weckx 288) = 1315 Katalina van Vrle (DKAKa 9); 1321 Heinric van Oerle (OHT 2/3, 18); ca. 1360 Ghielis van Oerle (ibid., 42); 14de eeuw Lodewijc van Oerle, priester uit het schepenpatriciaat (Weckx 285); 1379 Margareta van Orle (DHG 1889, 30v^o); 1385 Heinric van Oerle Heinrixzone, schepen van Diest (Kempe 275) = 1392 in de Volrestrate tusschen eruen Heinric van Oerle [...] (OHT 11/12, p. 15) = 1400 Heinric van Oerle, schepen van Diest (Kempe 281); ca. 1393 Gerardus van Oirle (DSp 103, 5r^o).

6.2.2.3. Uit de gemeente Hoei:

ca. 1340 Elysabet de Hoye (dDC 4) = 1399 Elysab. de Hoeye (DSp103, 11v^o).

6.2.2.4. Uit de gemeente Luik:

1302 Gratianus de Leodio (DKAKa 12, 2).

6.2.3. Uit de huidige provincie Luxemburg:

Bastenaken: 1294 Wiricus de Bastonia (DKAKa 13, 24).

6.2.4. Totaal voor het nu Franstalige deel van België:

In totaal heb ik tot 1400 in Diest 7 herkomstnamen uit het nu Franstalige deel van België gevonden, uit de provincie Luik 4 (Raatshoven, Oerle, Hoei, Luik), uit Waals-Brabant 2 (Heylissem, Gobertingen), uit Luxemburg 1 (Bastenaken).

6.3. Namen van gewesten en van waterlopen in het huidige België

6.3.1. Namen van gewesten:

Brabant: 1379 Claes Brabants (DHG 1889, f. 47v^o); 1393 Jo. Brabants (DSp 103, f. 11r^o); 1396 Willem Brabants, schepen van Webbekom (DKAKa 10).

[p. 123]

Loon: 1230 Arnoldus de Loen, schout van Diest (Weckx 1230); 1274 Joh. de Loen (Vangassen 309) = 1275 Johannes de Loen, schepen van Diest (Weckx 319); Maria filia comitis de Loen, eerste echtgenote van Gerard, heer van Diest, overleed in 1325 (Chr.D. 12) = 1307 Maria van Loe vrouwe van Dyst (DO 1, 9) = 1310 vore Maria van Loon vrouwe van Dyst (DO 17).

Kempen: ca. 1340 Heinr. dictus Kempennere (DC 4); 1392 huys Henric Kempeners in de Soutstrate (OHT 11/12, 25) = 1395 Heinric Kempenere (DKAKa 8).

Wallonië: 1311 Ermegard Swalschen (DS 1, 96); 1321 Jan Walscarts (OHT 11/12, 15) = ca. 1345 Jan die Walscart (DC 6); 1379 Heinric Walschen (DHG 1889, 17r^o).

Vlaanderen: 1280 Willelmus dictus Flamingus, schepen van Diest (Weckx 320) = 1301 Willem Vleminc (OHT 11/12, p. 14) = ca. 1330 Willem van Vlaenderen (DC 7); 1306 Jan Vlaminc (DS 1, 64); ca. 1325 domina Johanna de Flandria, tweede echtgenote van Gerard, heer van Diest (Chr.D. 12); 1378 Heinric Vleminc de pelsere (DKAKa 12, 31) = 1379 Heinric Vleminx (DHG 1889, 35v^o).

In totaal heb ik in Diest tot 1400 5 herkomstnamen van een gewest gevonden: in (het graafschap) Vlaanderen, (het graafschap) Loon, Wallonië, (het hertogdom) Brabant en de Kempen.

6.3.2. Namen van waterlopen:

Boven, bij Webbekom (2.1.5), heb ik de herkomstnaam van der Loghene al vermeld, van de Loghene, de huidige Leugebeek, die alleen door het grondgebied van Webbekom stroomt, en bij Schaffen (2.1.1) de naam van der Rijt, van de beeknaam Rijt, die bij Diest vooral in Schaffen en ook in Molenstede voorkomt.

Verder heb ik in Diest tot 1400 als afleiding van een beek- of riviernaam uit de Zuidelijke Nederlanden alleen nog een van de Maas afgeleide herkomstnaam gevonden:

1307 Jan van der Masen (DKAKa 8); 1321 Reiner vander Masen (OHT 2/3, 17); ca. 1340 Petrus de Mosa (DC 4); 1352 Henr. de Mosa (DSp 103, 18v^o) = ca. 1370 meester Henric vander Masen (DHG 1915, 30v^o).

[p. 124]

7. Herkomstnamen uit het huidige Nederland

7.1. Namen uit het huidige Noord-Brabant

7.1.1. Uit de gemeente Reusel:

1321 Jans halue huis van Rosele (OHT 2/3, 17) = ca.1340 Johannes de Roesele faber (DC 4) = ca. 1345 Johannes de Roesele (DC 6).

7.1.2. Uit de gemeente Bladel en Netersel:

ca. 1370 Wouter van Bladele (DHG 1915, 16v^o); 1371 Jan van Bladere (DHG 1888, 18r^o) = 1352 Joh. de Bladere filius Walteri de Bladere (DSp 103, 21 v^o).

7.1.3. Uit de gemeente Eersel:

ca. 1360 Symoen van Eersele (OHT 2/3, 29).

7.1.4. Uit de gemeente Budel:

1340 Yde Claus wijf was van Buedele (OHT 11/12, 21).

gehucht Gijzenrooi: 1382 Hoebrecht van Ghisenrode (DKAKa 11).

7.1.5. Uit de gemeente Leende:

1350 Ruthger van Leende (DKAKa 8).

7.1.6. Uit de gemeente Someren:

ca. 1330 Peter van Zomeren (DC 6); 1348 Boudewin van Zoemeren de pape (DKAKa 8).

7.1.7. Uit de gemeente Asten:

1393 dominus Thomas de Asten vicarius (DSp 103, 11r^o).

7.1.8. Uit de gemeente Eindhoven:

ca. 1340 Henricus de Indouen (DC 4) = 1345 H. de Einthouen (DC 5).

[p. 125]

7.1.9. Uit de gemeente Hilvarenbeek:

Tulder of Tuldel^(41): 1400 Arndt van Tuldel persoen te Dyest (DKAKa 11).

(41) Cf. E. Van Ermen, Het Kaartboek van Averbode. Brussel, 1997, nr. XVIII.

7.1.10. Uit de gemeente Helmond:

ca. 1360 Gheert van Helmont (OHT 2/3, 24).

? plaatsnaam Binderen onder Helmond: 1302 Johannes de Binert carpentarius (DKAKa 12, 5).

7.1.11. Uit de gemeente Son en Breugel:

ca. 1321 bi huis Agnesen van Zonne (OHT 2/3, 18).

7.1.12. Uit de gemeente Tilburg:

1325 Lambrecht van Tilborgh (DKAKa 12); 1334 Jan van Tylborgh, laat van het laathof ‘zabts ende scovints van Tongherloe binnen Dyeste’ (Kempe 265).

7.1.13. Uit de gemeente Alphen en Riel:

1393 Guedele van Ryele (DKAKa 8).

7.1.14. Uit de gemeente Boxtel:

1345 Goetildis de Boecstele (DC 5); 1349 Henricus de Diest, orphanus quatuor annorum [...] sub tutela domini Henrici de Boextel, militis sui consanguinei (Chr.D. 15).

7.1.15. Uit de gemeente Uden:

1379 Diederic van Nuten^(42) (DHG 1889, 25v^o).

(42) Cf. F. Debrabandere, a.w., 1040.

7.1.16. Uit de gemeente 's-Hertogenbosch:

ca. 1340 Egidius de Buscho (DC 4); 1366 Sophye quondam de Busco (DC 1); 1393 Johannes de Buscis (DSp 103, f. 1r^o); ca. 1393 Arnoldus Bosch = Arnoldus de (= van) Bosch (ibid., f. 2r^o en 6r^o).

[p. 126]

7.1.17. Uit de gemeente Waalwijk:

Baardwijk: 1379 Gerard van Baerdwijc persoen van Dyest (DKAKa 7).

7.1.18. Uit de gemeente Ravenstein:

Herpen: 1352 quondam Beatrix de Herpen (DSp 103, f. 18r^o); 1364 Arnoldus dictus de Herpenne (DKAKa 12, 22).

7.1.19. Totaal voor het huidige Noord-Brabant:

Tot 1400 heb ik in Diest 20 herkomstnamen uit het huidige Noord-Brabant gevonden, van de plaatsen Reusel, Bladel, Eersel, Budel, Someren, Gijzenrooi, Leende, Asten, Eindhoven, Tuldel, Helmond, Binderen, Son, Tilburg, Riel, Boxtel, Uden, 's-Hertogenbosch, Baardwijk en Herpen.

7.2. Namen uit het huidige Nederlands-Limburg

7.2.1. Uit de gemeente Maastricht:

ca. 1330 Willem van Tricht (DC 7); 1340 Johannes de Traiecto (DC 4); 1343 Margriete van Truycht (DKAKa 6).

7.2.2. Uit de gemeente Meerssen:

1399 Jan van Mersen (DHG 1865, 38v^o).

7.2.3. Uit de gemeente Valkenburg-Houtem:

1366 Jan Valkenborch (DC 1) = 1379 Jan Valkenborchs (DHG 1889, 32v^o).

7.2.4. Uit de gemeente Gulpen:

1366 dominus Lambertus de Golopia (DC 1) = 1379 heren Lambrecht van Gulpen spapen (DHG 1889, 38v^o).

7.2.5. Uit de gemeente Born:

1366 Arnoldus de Borne (DC 7).

[p. 127]

7.2.6. Totaal voor Nederlands-Limburg:

Tot 1400 heb ik in Diest 5 herkomstnamen uit het huidige Nederlands-Limburg gevonden, van de plaatsen Maastricht, Meersen, Valkenburg, Gulpen en Born.

7.3. Andere herkomstnamen uit het huidige Nederland

7.3.1. Uit de gemeente Utrecht:

eerste helft 14de eeuw Jan van Utriecht, priester uit het schepenpatriciaat^(43) (Weckx 286); 1323 Jan van Utrecht, onderschout van Diest (Ibid. 338).

(43) Waarschijnlijk Jan, heer van Diest, die in 1322 bisschop van Utrecht werd en daarom ook Jan van Utrecht werd genoemd: cf. M. Van der Eycken, Geschiedenis van Diest, Diest, 1980, 29-30.

7.3.2. Uit de gemeente Woudenberg (prov. Utrecht):

ca. 1340 vrouwe van Woudenberghe, tweede echtgenote van Thomas I, heer van Diest^(44).

(44) J. Bruyninckx, a.w., 24.

7.3.3. Uit de gemeente Hoorn (prov. Noord-Holland):

ca. 1340 erue her Jan Hoerns (OHT 11/12, 22); 1359 Henricus de Diest accepit coniugem Elizabeth de Hoerne, filiam domini de Hoerne^(45) (Chr.D. 15); 1380 Heylwich dicta Hoerns (DKAKa 6).

(45) Ibid., 25.

7.3.4. Uit de gemeente Driel (prov. Gelderland):

1370-1372, 1362-64, 1368-73 Ma(e)rcielijs = Marcel van Driele, scouth van Dyest (DKAKa 9; cf. Weckx 339, Van den Hove 85, Stallaert 1876, 17).

7.3.5. Totaal van de andere plaatsnamen in het huidige Nederland:

Tot 1400 heb ik in Diest slechts 5 herkomstnamen gevonden uit het huidige Nederland buiten Noord-Brabant en Nederlands-Limburg, per provincie (tussen haakjes de namen van de plaatsen): provincie Utrecht 2 (Utrecht, Woudenberg), Noord-Holland 1(Hoorn), Gelderland 1 (Driel).

[p. 128]

7.4. Namen van gewesten en waterlopen uit het huidige Nederland

7.4.1. Namen van gewesten in Nederland:

Holland: 1393 Johannes de Hollant (DSp 103, 1v^o).

Friesland: 1313 Willem de Vrise (DKAKa 8); 1352 Frederici Frisonis, ca. 1352 Petrus de Vrise (DSp 103, 25r^o); 1375 Wouter de Vryese, onderschout van Diest (Weckx 339) = 1375 Wouter de Vryesse, onderschout (Van den Hove 85, Stallaert 1833) = 1379 Wouter Svriesen (DHG 1889, 26r^o) = 1379 Wouter Vriesen (Ibid.) = 1379 Wouter de Vriese (ibid., 26v^o) = 1388 Wouter die Vriese (DKAKa 8).

7.4.2. Namen van waterlopen in Nederland:

Boven (6.3.2) heb ik al een herkomstnaam vermeld van de Maas, die zowel door België als door Nederland stroomt. Verder heb ik allleen nog een naam van de Rijn gevonden:

ca. 1340 erue der kindere vanden Rine (OHT 11/12, 22).

7.5. Totaal van de herkomstnamen uit het huidige Nederland:

In totaal heb ik tot 1400 in Diest 33 herkomstnamen gevonden uit het huidige Nederland, 20 van een Noord-Brabantse, 5 van een Nederlands- Limburgse plaats, 5 uit andere provincies, 2 van een gewestnaam en 1 van een waternaam.

8. Herkomstnamen van buiten de Nederlanden

8.1. Herkomstnamen uit het huidige Duitsland

8.1.1. Namen uit het huidige Noord-Rijn-Westfalen (vooral Aken, Gulik en omgeving):

Aken: ca. 1340 Tylmannus de Aquis (DC 4); 1393 Theodoricus de Aken (DSp 103, 10r^o); ca. 1393 Martinus de Aquis (Ibid., 11r^o).

Gulik: 1376 Ghielis van Ghulicke, schepen van Diest (Weckx 333); 1400 Lodewijch van Guylke (DKAKa 12, 54).

Gangelt: ca. 1340 Johannes de Ganghert (DC 4) = 1379 Jan Gangarts (DHG 1889, 39r^o).

Maubach: 1300 Heinric Moebachs (OHT 11/12, 25).

[p. 129]

Straelen: ca. 1393 Henr. de Stralen (DSp 103, 11r^o).

Keulen: ca. 1370 Henric Colenere = Henric Colener (DHG 1915, 16r^o en 31r^o); 1379 Jacob van Colene (DHG 1889, 31v^o).

wsch. Viersen: ca. 1340 Aleyt van Verssene meestersse des Heylegheest (van het Begijnhof) (OHT 11/12, 53) = 1399 Joffrouwe Aleyt van Verssenen (Ibid., 32).

Westfalen: ca. 1340 Elysabet de Westfalia (DC4); 1345 Lambertus de Westfalia (DC 5); 1379 Alite van Westualen (DHG 1889, 32r^o); 1307 Arnout van Dyst dien men heet van Westualen, zoon van heer Arnold V van Diest^(46) (DO 1, 9), droeg echter deze naam niet als herkomstnaam, maar als titel, om een onbekende reden.

(46) Ibid., 24.

8.1.2. Oostelijker namen uit Duitsland:

oosterling, d.i. meestal Noord-Duitser^(47): 1352 Nicholaus Oesterlinck (DSp 103, 25v^o) = 1379 Claes Oesterlinx (DHG 1389, 37r^o).

Saksen: ca. 1325 aen Ian van Sassen huus opten Dorsberch (DC 3); 1371 Tielen van Zassen (DHG 1888, 6v^o).

(47) F. Debrabandere, a.w., 1054.

8.1.3. Totaal aantal namen uit het huidige Duitsland:

Tot 1400 heb ik in Diest 10 herkomstnamen uit het huidige Duitsland gevonden: 8 uit Noord-Rijn-Westfalen, vooral uit Aken en omgeving, en 2 oostelijker streeknamen.

9. Herkomstnamen uit andere landen

9.1. Namen uit Frankrijk:

Parijs: ca. 1330 Heluart van Parijs (DC 7); ca. 1371 Gheerts Parijs huis (DHG 1888, 9v^o).

Poitiers: 1302 Johannes de Zelke gener Henrici Poytier (DKAKa 8) = 1311 Heinric Poytiers (DS 1, 99).

[p. 130]

Blois: 1381 Arnoud Bloys (DS Btn.1) en 1396 Jan Bloys (DKAKa 4), schepenen van Webbekom^(48).

Savooie: in 1321 fundeerde en begon Pierre de Savoie het koor van de Sint-Sulpitiuskerk te Diest^(49).

(48) F. Claes, Geschiedenis van Webbekom. 1982, 92.

(49) J. Halflants, a.w., 113.

9.2. Een naam uit Groot-Brittannië

ca. 1375 Arnoldus huius nominis quintus, dominus de Diest,... fuit matrimonio copulatus Elizabeth de Britannia^(50) (Chr.D. 11).

(50) Ook van Mortagne genoemnd, misschien naar ene plaats in Noord-Frankrijk, vlak bij de Belgische grens, ten Z. van Doornik: J. Bruyninckx, a.w., 24. Verdere bijzonderheden heb ik over deze Elisabeth niet kunnen vinden.

9.3. Namen uit Italië:

Rome: 1331 Jan van Roma, priester uit het schepenpatriciaat (Weckx 283).

Loreto: ca. 1370 Jan Loretten^51 (DHG 1915, 20r^o).

Lombardije, maar vaak beroepsnaam geworden: geldhandelaar, wisselaar; - beroepsnaam: 1306 Peter Lombards (DS 1, 64); 1310 Janne van Halen, Rolande en horen gesellen lombarden van Dyst (DO 1, 13) en ‘eorum sociis lombardis’; Obertine dimen heitet de Monte Magno lombarde’ (Ibid. 15 en 16).

1334 Jacob Lombaerd, rychtere (Kempe 265 en 267) = 1350 Jacob Lombaert, schout (Van den Hove 84, Stallaert 1880, 23) = 1339-1370 Jacob Lombardt sr. en 1371-1381 id. jr. = 1376 Jacob Lombaert de Jonghe (Kempe 270), schepen (Weckx 55); ca. 1340 Peter Lumbaert [...] Jacop Lumbaerts (OHT 11/12, 26 en 28) = 1379 Jacob Lombaerts (DHG 1889, 25r^o); 1391 Petrus Longebardus (DKAKa 6).

51 Deze naam kan echter ook komen van Laurette, de vrouwelijke verkleinvorm van Laurentius (Debrabandere, a.w., 846).

9.3. Een herkomstnaam uit Zwitserland:

(Genève) 1311 Lutgarde van Geneue die beghine (DKAKa 8).

[p. 131]

9.4. Een herkomstnaam uit Spanje:

Aragon: ca. 1340 Margareta de Arrogonia (DC 4) = 1345 Marg. de Arragon (DC 5).

9.5. Een herkomstnaam uit Noorwegen:

ca. 1330 thuus van Norweghen (DC 7); 1338 Lambrechte van Noerweghen (DKAKa 6) = ca. 1340 van Lambrechs wegen van Noerweghen (OHT 11/12, 43) = 1352 Lambertus de Noerweghen clericus (DSp 103, 22v^o); 1352 Johannes de Norweghen (Ibid. 23r^o).

9.6. Namen van volkeren:

Schotten: 1345 Jo. Scotten (DC 5).

Joden, maar in sommige gevallen misschien toch een toenaam of afleiding van de voornaam Judas^(52) of Jordanus^(53): 1270 Mychael dictus Judaeus, schepen van Diest (Weckx 319); 1303 Jan Joede, van de Broederschap van O.L.V. ten Wijngaard (Ibid. 289) = 1314 priester Jan de Joede (DO 12-5-14); 1329 Heinric Sioden (DKAKa 8); ca. 1330 Tsioden wiif (DC 9); ca. 1360 Marie Joden (OHT 2/3, 41); 1362 Heinric Joede, schepen van Diest (Kempe 269); 1373 Wouteren den Jueden den pape (DKAKa 8); 1393 Herman Joede opten nuwen stewech bi Sinte Jansvelt (ibid.).

Moren, maar soms misschien persoon met een donkere huid of afleiding van de voornaam Maurus: 1299 Theodoricus Maurus, schout van Diest (Weckx 337); ca. 1340 her Wouter Moers (OHT 11/12, 39) = 1375 Wouter Moyr, schepen (Weckx 333) = 1376, 1380, 1385, 1393 Wouter Moyr, schepen (Kempe 270, 273, 275, 276); 1366 Arnoldus Moers (DC 1); 1376-1391 Ide Morijn, begijn in Diest (Weckx 288).

(52) F. Debrabandere, a.w., 750.

(53) Cf. F. Claes, ‘Van Jodenhof tot Dorenhof te Assent, in: Oost-Brabant 17 (1980), 65.

9.7. Totaal aantal namen buiten de Nederlanden en Duitsland:

In Diest heb ik tot 1400 14 herkomstnamen van buiten de Nederlanden en Duitsland gevonden: 4 uit Frankrijk, 3 uit Italië (wel enige ‘twijfelachtige lombarden’) en telkens 1 uit Groot-Brittannië, Spanje, Zwitserland, Schotland, Noorwegen, en verder nog ‘Joden’ en ‘Moren’

[p. 132]

(sommigen twijfelachtig).

10. Niet-gelokaliseerde herkomstnamen

Ondanks veel zoekwerk ben ik er niet in geslaagd enige vroeger in Diest voorkomende herkomstnamen te lokaliseren. Hier volgen die namen in de chronologische volgorde van de eerste vermelding ervan:

1301 Katharina dicta Crikenbeke (DKAKa 13, 31).

1305 Johannes Scardenberch^(54) (DKAKa 12, 7) = 1317 Jan Scaerdenberghe (Ibid. 8); 1323 Jacob Scardenbergh (Ibid. 6); 1399 Jan Scardenberghs (DHG 1865, 76 r^o).

ca. 1340 Gerardus de Gausemere (DC 4); 1352 Walterus de Gausemere (DSp 103, 19r^o); ca. 1352 Aleydis de Gausmere (Ibid. 18v^o); 1393 domina de Gausmeer (Ibid. 2v^o).

ca. 1371 Kerstiaen van Oueleyen (DHG 1888, 2r^o).

1378 Raso de Warfengeys, rechter van een cijnsrechtbank (Kempe 271).

1379 Ian van Craetsenborch (DHG 1889, 34v^o) = Ian van Craessenborch (Ibid. 50r^o) = Jan van Crasenborgh (DKAKa 7) = 1399 Jan van Craetsenborch (DHG 1865, 13v^o).

1394 Jan van Crayemere, schepen van Diest (Kempe 277-278).

1395 Goeswijn van den Ryewe, schout van Diest (Weckx 339; Stallaert 1883; Van den Hove 1983:85).

1397 Remeyse van Mokenborgh (DKAKa 7) = 1399 Remeys van Moekenborch (DHG 1865, 27v^o).

(54) F. Debrabandere verwijst voor 14de-eeuwse West-Vlaamse vormen van de naam Van Schaerdenburg(h) in de eerste plaats naar een Noord-Franse plaatsnaam Scadenbourg in Pas-de-Calais. Daarnaast veronderstelt hij een (onvindbaar) toponiem in de streek van Diest, of misschien in Noord-Brabant.

11. Algemeen overzicht van de herkomstnamen

11.1. Overzicht van de plaatsen van herkomst:

11.1.1. Namen uit de deelgemeenten van Diest:
- uit Schaffen	12
- uit Deurne	1
- uit Molenstede	7
- uit Kaggevinne	5

[p. 133]

- uit Webbekom	12
	_____
	37
11.1.2. Namen uit de nu aan Diest palende gemeenten:
- uit Scherpenheuvel-Zichem	11
- uit Bekkevoort	24
- uit Halen	22
- uit Lummen	9
- uit Beringen	14
- uit Tessenderlo	4
	_____
	84
11.1.3. Namen uit Oost-Brabant:
- uit de deelgemeenten van Diest	37
- uit de twee aanpalende Oost-Brabantse gemeenten	35
- uit de streek van de Velpe, van de Gete en van Landen	40
(o.a. Kortenaken 11, Geetbets 7, Zoutleeuw 6, Tienen 7);
- uit het centrale deel van het Hageland	16
(Tielt-Winge 7, Glabbeek 6, Lubbeek 3);
- uit de streek Leuven-Aarschot	19
(o.a. Aarschot 5)
	_____
Totaal voor Oost-Brabant	147
11.1.4. Namen uit het midden en westen van Vlaams-Brabant (met Brussel)	6
- met de naam Brabant	1
Totaal voor Vlaams-Brabant (met Brussel)	154
11.1.5. Namen uit Belgisch-Limburg:
- uit de vier aanpalende Belgisch-Limburgse gemeenten	49
- uit de rest van het arrondissement Hasselt	29
(o.a. Herk-de-Stad 6, Heusden-Zolder 5, Hasselt 5)
- uit het arrondissement Maaseik	11
- uit het arrondissement Tongeren	16
- met de naam Loon	1
	_____
Belgisch-Limburg	106

[p. 134]

11.1.6. Namen uit de provincie Antwerpen:
- uit het arrondissement Turnhout	37
(o.a. Laakdal 4, Westerlo 5, Meerhout 2, Herselt 4, Balen 4)
- uit het arrondissement Mechelen	2
- uit het arrondissement Antwerpen	4
- met de naam Kempen	1
	_____
de provincie Antwerpen	44
11.1.7. Namen uit het oude graafschap Vlaanderen
- uit de provincie Oost-Vlaanderen	6
- uit de provincie West-Vlaanderen	3
- de naam Vlaanderen	1
	_____
het oude graafschap Vlaanderen	10
11.1.8. het huidige Vlaamse Gewest met Brussel	314
11.1.9. Namen uit het huidige Waalse Gewest:
- uit de provincie Waals-Brabant	2
- uit de provincie Luik	4
- uit de provincie Luxemburg	1
- de naam Wallonië	1
	_____
het Waalse Gewest	8
11.1.10. Namen uit het huidige Nederland:
- uit Noord-Brabant	20
- uit Nederlands-Limburg	5
- uit andere provincies	4
- namen van gewesten	4
- waternaam	1
	_____
Nederland	40
11.1.11. Namen uit het huidige Duitsland:
- uit Noord-Rijn-Westfalen (vooral de streek van Aken)	14
- oostelijkere streeknamen	3
	_____
Duitsland	17

[p. 135]

11.1.12. Namen van buiten de Nederlanden en Duitsland:

- Frankrijk	4
- Groot-Brittannië	1
- Spanje	1
- Zwitserland	1
- Noorwegen	2
Totaal uit andere landen	9

11.2. Enige beschouwingen bij dit overzicht van de herkomst van de namen

Allereerst valt op dat een vrij groot aantal mensen uit de naaste omgeving van de Diest naar de stad migreerde en er blijkbaar van een armer dorp of kleinere stad uit meer welvaart ging zoeken. Ambachtslui bv. konden daar gemakkelijk meer klanten vinden. Dit gold duidelijk wel voor de nabijgelegen plaatsen waaruit ik het grootste aantal immigranten in Diest heb gevonden: Schaffen met 12, Bekkevoort met 24, Webbekom met 12 en de kleine steden Zichem met 11, Beringen met 14 en Halen met 22 herkomstnamen.

Al wijst de kleine helft van de bijna 1000 herkomstnamen uit mijn bestand op een plaats in een kring van 15 tot 20 kilometer rond Diest, toch komt een betrekkelijk groot aantal ervan uit de verdere omgeving. Dit geldt bv. voor typische vaklui-specialisten als Hendrik van Thienen of van Gobbertingen en Lambrecht van Copertinghen (Gobertange, bekend om zijn groeven van witte steen), die op het einde van de 14de eeuw in Diest als ‘steenbickeleers’ of steenhouwers aankwamen. Ook kregen verscheidene immigranten, afkomstig van dichterbij of verderaf gelegen kleine gehuchten, in Diest toegang tot belangrijke ambten. Zo waren er al voor 1300 bv. schepenen uit het kleine gehucht Honsem op de grens van Zelk-Halen met Loksbergen, uit Halle (later één gemeente met Booienhoven) bij Tienen en uit Langerode onder Assent, en eveneens uit verder afgelegen gehuchten als Boekt onder Zolder, Bennevoort onder Houthalen en Petersheim onder Lanaken, later ook uit Korpt onder Donk, uit Herbertsem onder Bekkevoort en uit de onbeduidende plaats de Varent onder Schaffen. Ook sommige namen van schouten verwijzen naar kleine gehuchten als Hoekendaal onder Beringen, Bleeksbeek onder Halen, Nerm onder

[p. 136]

Hoegaarden en naar de verderaf gelegen kleine plaatsen Lauw bij Tongeren en Driel in Gelderland. Ook namen van begijnen en clerici verwijzen naar kleine plaatsen als Oerle bij Borgworm of naar verdere landen als Noorwegen. Opmerkelijk is ook de verwijzing van herkomstnamen naar Aragon, Genève, Poitiers, misschien naar Loreto en zeker naar Friesland, waarnaar naast een onderschout ook nog drie andere personen werden genoemd. De eigen aard en taal van de Friezen viel blijkbaar zowel hunzelf als hun medebewoners op en verklaart, ook in Nederland, de frequentie van de naam De Vries⁽⁵⁵⁾.

Andere landen zijn alles samen echter maar weinig vertegenwoordigd in de Diesterse herkomstnamen, met uitzondering dan van het zuiden van het huidige Nederland, en wel vooral Noord-Brabant, dat toen geen buitenland was, maar deel uitmaakte van hetzelfde hertogdom Brabant en tevens aansloot bij de Antwerpse en Limburgse Kempen, waaruit veel immigranten naar Diest kwamen. De armoedige omstandigheden speelden hierbij uiteraard een belangrijke rol. Het is geen wonder dat het grootste aantal herkomstnamen in Diest naar het arrondissement Turnhout verwijst. Daarentegen was er blijkbaar tot 1400 in Diest maar heel weinig immigratie uit de westelijke helft van het huidige België. Naar het gebied ten westen van de lijn Leuven-Aarschot-Lier verwijzen in die periode immers maar heel weinig herkomstnamen, alles samen amper 17. Dit komt wel wat overeen met de opvatting en houding van heel wat mensen in de streek van Diest, zeker vóór de Tweede Wereldoorlog, die Leuven, Brussel en Antwerpen zowat als het einde van de wereld beschouwden en zogoed als geen contact hadden met wie ten ten westen daarvan woonde of met daar gelegen plaatsen. Pas kort voor 1940 bracht de mobilisatie met de inkwartiering van soldaten uit westelijke delen van Vlaanderen daar enige verandering in.

(55) H. Buitenhuis, ‘De familienaam De Vries’, in: Med. Ver. Naamk. 41 (1965), 163-173.

[p. 137]

12. Morfologische structuur van de herkomstnamen

12.1. Namen met een voorzetsel

Veruit de meeste herkomstnamen in deze bijdrage zijn gevormd met het voorzetsel van. Dat andere voorzetsels ontbreken, komt doordat ik namen als Op de Beeck en Op gheen heyde als woonplaatsnamen in of buiten de stad niet heb opgenomen, evenmin als b.v. de namen Arnoldus extra Paludem, schepen van Diest in 1230 (Weckx 45 en 318) en Gielijs uten Broecke, schout van Diest in 1388 (ibid. 339), omdat die heel goed kunnen komen van broeknamen in Diest zelf, het Vetterbroek, Wederbroek of Schuilenbroek. De voorzetsels bij die woonplaatsnamen heb ik vroeger al behandeld (Naamkunde 15 (1983), pp. 149-169).

Hier merk ik alleen nog op dat het gebruik van het lidwoord na het voorzetsel van bij deze namen soms heel willekeurig is. Van het gehucht Hees bv., op de grens van Schaffen en Zelem, waarvan de naam altijd zonder lidwoord wordt gebruikt, luidt de herkomstnaam meestal van He(e)ze, maar één enkele keer van der Heze (Naamkunde 15 (1983), pp. 154-155). Bij de naam van Hove, die ik bij voorkeur met het welbepaalde Hof ten Hove in Geetbets verbind (3.1.2), komen enige keren de bepaalde vormen van den Hove(n) (in dit geval normaal) en van der Hoven voor, maar toch meer de ook mogelijke onbepaalde vorm van Hoven. Dat in Diest namen met van en met van der of van den dikwijls naast elkaar voorkomen, heb ik vroeger al opgemerkt. De weglating van het lidwoord de(n)/der daarbij heb ik soms al vanaf de 14de, maar meestal pas in de 16de eeuw gevonden. Hierbij merk ik nog op dat ik de overgang van vander tot ver in Diest voor het eerst pas in 1558 heb gevonden (Naamkunde 15 (1983), pp. 156-158; cf. J. Van Loon, ibid. 12 (1980), 139-146).

In andere soortgelijke gevallen, met de herkomstnamen Van (den/der) Bost, van het gehucht Bost, een toponiem soms met, soms zonder lidwoord gebruikt, Van (den) Rueselmolen, van een watermolen, altijd met lidwoord, Van (den) Roe(de)ken, van de plaats Rodeken, altijd zonder lidwoord, Van (den) Dij(c)ke, normaal met lidwoord, en Van (den) Waerden, van de plaats de Weert, altijd met lidwoord, wordt de naam van eenzelfde persoon soms met, soms zonder lidwoord geschreven. Dat namen met en zonder lidwoord, met vander/vanden en

[p. 138]

met van in de streek van Diest vaak vrij verward door elkaar lopen, heb ik vroeger al geschreven. Zou dit geen gevolg zijn van de ligging vlak bij de grens van het gebied waarin de vanden-namen naar van-namen zijn geëvolueerd? (Naamkunde 15 (1983), pp. 154-156). In (de rest van) Zuid-Brabant zijn ‘vanden-namen volledig intact gelaten’ (J. Van Loon, in: Naamkunde 12 (1980), p. 148).

Bij sommige namen werd in de 14de-15de eeuw in Diest het onderscheid tussen vanden- en van-namen wel logisch en consequent gehandhaafd. Zo werd de herkomstnaam van het gehucht Rode onder Schaffen toen altijd zonder lidwoord gebruikt, dus van Ro(e)de, terwijl die van de plaats Ten Rode onder Webbekom altijd van den Rode luidde, met het bepaald lidwoord (Naamkunde 15 (1983), pp. 135 en 153).

12.2. Namen zonder voorzetsel

12.2.1. Plaatsnamen zonder enige toevoeging:

Verscheidene plaatsnamen werden zonder enige toevoeging als herkomstnaam gebruikt, zoals de dorpsnamen of gehuchtnamen Kelberch en Enghelvekene uit Schaffen, Berech (Ten Berge, nu onder Scherpenheuvel) uit Kaggevinne, Hegghe uit Webbekom, Outerboer (bij de Auterberg⁽⁵⁶⁾) uit Messelbroek (Scherpenheuvel-Zichem), Netelsypt uit Bekkevoort, Boechout, Ruselmolen en Holenberch uit Halen, Hoekendale en Beringhe uit Beringen, Scoet, Scoten en Scoete van Schoot onder Tessenderlo, Beche (Heinric Beche = van Beche = Beetsen, van Bets, Geetbets (3.1.2), Pellenberch van Pellenberg (3.2.3), Scawic uit Kerkom (3.1.7), Heyrlar van Herlaar (5.1.10), Vorst (5.1.1), Bosch van 's-Hertogenbosch (7.1.16), Valkenborch (7.2.3), de niet opgenomen namen (van veel voorkomende plaatsnamen) Steenbergh en Hemelrike (zie Naamkunde 15 (1983), p. 143), de niet gelokaliseerde naam Scardenberch, Scaerdenberghe, Scaerdenberch en de Franse namen Parijs, Poitiers en Bloys (9.1). Zie hierover ook Naamkunde 15 (1983), pp. 142-144.

Voor het vrij grote aantal toponymische toenamen zonder voorzetsel komt Diest meer overeen met Limburg dan met Brabant⁽⁵⁷⁾.

(56) F. Holemans, ‘De familienaam Van Autenboer’, in: Vlaamse Stam 28(1992), 265-266.

(57) Zie ook F. Claes, ‘Familienamen afgeleid ...’, 142-144; cf. J. Van Loon, ‘Morfeemgeschiedenis en geografie van de Nederlandse herkomstnamen’, in: Naamkunde 12 (1980), 167-168.

[p. 139]

12.2.2. Namen met een genitief-s:

Enige bovengenoemde herkomstnamen komen ook met een toegevoegde genitief-s voor, b.v. Berchs (zie hierover ook Naamkunde 15, 1983, pp. 138 en 145), Boechouts, Holenberchs (Jan Holenberchs = Jan Hollenberch: 2.2.3), Hoekendaels, Hukendaels, Outenboers, Valkenborchs, Pellenberghs en Scaerdenberghs, waar de vorming ervan duidelijk is. Omstreeks 1340 blijkt de genitieffunctie van de s nog tot uiting te komen in de naam Katharina dicta Pellenberghs, die in een cijnsrol onmiddellijk volgt op Gerardus dictus Pellenbergh, wellicht haar vader, naar wie ze de dochter ‘van Pellenberch’ genoemd kon worden. Op het grote aantal genitiveringen in Diest heb ik in mijn bovenvermelde artikel in Naamkunde, pp. 145-146 en 147-149 al gewezen. Hiermee blijkt Diest overeen te komen met Limburg, waar ‘praktisch alle [familienamen] - met uitzondering van de toponymische namen met inleidend voorzetsel - in de genitief staan’⁽⁵⁸⁾.

Naar analogie van de bovenstaande duidelijke voorbeelden wil ik ook de namen Beringhe, Beerinc, zonder s, en Berings, Berincs of Berinx als afleidingen van de plaatsnaam Beringen verklaren (Jan van Beringen = Johannes dictus Beerinc = Jan Berinx = Berincs: 2.2.5), de naam Bukes als een afleiding van Buken, nu onder Kampenhout, de naam Hoerns als een afleiding van Hoorn (Noord-Holland), Loes als een afleiding van Loe (Johannes dictus Loes = de Loe: 2.2.6) en Leeu, Leeus, Lews als afleidingen van Leeuw, Zoutleeuw (Johannes de Leuwe = Jan Leeus (3.1.3). Nog andere herkomstnamen met een toegevoegde s zijn Peels naast van Peel(t) onder Kaggevinne (Lijsbet van Pedele 1376 = Lysbet Peels 1389: 2.1.4), Berchs naast Berech in Scherpenheuvel-Zichem (Gerardus dictus Berech = Gheert Berchs: 2.2.1), Hellevers en Helvarts, van de oude plaats Hellevoort of Hel(le)vaart: 2.1.4), Daels naast van den Dale (2.2.2), Ingberchs, Intberchs en Endberchs en Engberchts naast van Endeberghe en van Enghelberghe (2.2.6, nu heeft de naam Engsbergen zelf in de volksmond een eind-s in de vorm Engsbergs), Heppens naast van Heppen (4.1.6) en Montenaecs (Jan Montenaecs = van Montenaken: 3.3.8), Mols naast van

(58) J. Van Loon, Bijdrage tot de Morfeemgeschiedenis en -Geografie der Nederlandse Toenamen. Kortemark-Handzame, 1981, p. 329.

[p. 140]

Molle (5.1.7) en Gangarts naast van Ganghert (8.1.1). Ook vallen afleidingen van enige gewesten als herkomstnamen met s op: Brabans en Brabants, Vleminx (Heinric Vleminc = Vleminx) en Oesterlinx (Nicholaus Oesterlinck = Claes Oesterlinx: 8.1.2). Verder is er nog Muggenborchs, van de Muggenberg onder Molenbeek-Wersbeek (gemeente Bekkevoort).

12.2.3. Namen met -man en -mans

Verscheidene toponiemen werden met toevoeging van -man of -mans als herkomstnaam gebruikt. Met -man verwijzen voor 1400 bv. de namen Bercman, Perman, Bakelman naar gehuchten van Schaffen (2.1.1), Stockman naar een vroegere plaats in Assent (2.2.2), Wijerman (= Van den Wyer) naar Wijer (4.1.7), Eycman (= van Eyke) naar Maaseik (4.2.1), Belman naar Bel (5.1.5), Lovenman (= Louenmans, van Louene) naar Leuven (3.3.1) en het niet in mijn lijst opgenomen Broecman naar een soortnaam (broek, moerassige weide).

Hoewel de namen met -mans, met een toegevoegde s, vooral pas sinds de 16de eeuw opvallend in aantal toenemen (Naamkunde 15 (1983, pp. 147-148), zijn deze in Diest ook in de 14de eeuw al talrijker dan die zonder s. Zo staan naast de bovengenoemde namen de vormen met s Permans, Peermans, Eycmans, Belmans, Lovenmans en zijn er verder nog de andere herkomstnamen Heesmans van Hees (2.2.1), Berchmans van Ten Berge (2.2.1), Laermans van Laren (2.2.4), Buecmans van Boekt (4.1.3), Molmans van Mol (5.1.7) en Ypermans van Ieper (6.1.7) (cf. Naamkunde 15 (1983), pp. 146-148).

Heel dikwijls staan vormen van hetzelfde toponiem met van naast vormen met -man(s), een keer zelfs duidelijk voor dezelfde persoon, in 1393 Johannes Wyerman alias vanden Wyer (4.1.7). Dat de volkstaalvorm op -mans (Velpmans) nog in het begin van onze 20ste eeuw naast de officiële vorm van (der) (Vandervelpen) stond, heb ik in Naamkunde 15 (1983), p. 133, al geschreven.

12.2.4. Namen met de genitiefuitgang -en

Vooral bij enige namen van volken heb ik de genitiefvorm op -en aangetroffen, soms ook nog met een voorgevoegde S:

[p. 141]

-	van Walsch, Waals, de vormen Walschen en Swalschen (6.3.1);
-	van Vries, Fries, Vriesen en Svriesen (7.4.1);
-	van Scot, Schot, de vorm Scotten (9.6);
-	van Joede de vormen Ioden, Sioden en Tsioden (9.6). Bij plaatsnamen zijn er de vormen Hegghen, van de Heg, vroeger Hegghe (2.1.5), en Stocken, van Stock(t) (2.2.2). Opmerkelijk is dat de onderschout van Diest in de jaren 1375-1388 niet alleen Wouter d(i)e Vriese en de Vrye(s)se, maar ook Wouter Svriesen en Vriesen werd genoemd.

12.2.5. Namen met de uitgang -aert(s) of -eer(s), ere

Enige herkomstnamen werden gevormd met het nu nog gewone achtervoegsel -aar (vgl.. Antwerpenaar), of -aard (vgl. Spanjaard), in het dialect meestal -eer(s) of -ere geworden.

Daarmee vinden we in Diest ook afleidingen van streken of volken: van de naam Kempen de herkomstnamen Kempenare, Kempenere en Kempeners, van de plaatsnaam Scaffen, Schaffen Scaffeners en Scaffeneers (Jan van Scaffene = Jan Scaffeneers: 2.1.1), van de plaatsnaam Colen, Keulen, de namen Colenere en Colener, van de naam Walsch, Waals, de afleidingen Walscart en Walscarts. Ook de naam Palaerts wil ik zo verklaren als een afleiding van de naam van het dorp Paal, nu onder de gemeente Beringen.

Het valt hierbij op dat dezelfde persoon soms, met het voorzetsel, van Schaffen heet en soms, met de uitgang (e)er, Scaffene(e)r (boven, 2.1.1). In dit geval beschouw ik de vorm op -(e)er, in het dialect gewoon, als de gewone omgangsvorm en die met van als de meer officiële vorm.

12.3. Buigingsuitgang van het substantief

Vroeger heb ik al geschreven dat namen als Van der Heyden, Van der Bruggen, Van der Hoeven, Van der Hagen, Van der Porten, Van der Gheeten in Diest vrijwel altijd, zoals ook elders in Brabant, Limburg en Antwerpen, de uitgang -en bewaard hebben, hoewel hier vroeger ook vormen op -e bekend geweest zijn (Naamkunde 15 (1983), p. 158). De namen die ik in deze nieuwe bijdrage behandeld heb, heb ik nu ook

[p. 142]

onder dit opzicht onderzocht. Het gaat dan wel niet over de enkelvoudige namen, die ik immers als soortnamen hier niet heb behandeld, maar over de samenstellingen ermee. Ik heb speciaal de samenstellingen genomen met brug, haag, stad, straat en beek, waarvan dr. A. Marynissen in haar studie over De flexie van het substantief in het 13de-eeuwse ambtelijke Middelnederlands (Peeters, Leuven, 1996) de verspreiding op overzichtelijke kaarten (pp. 457-462 en 466-469) heeft weergegeven.

Voor de in deze bijdrage opgenomen herkomstnamen in Diest tot 1400 ben ik tot het volgende resultaat gekomen:

-straten 6	-strate 1	-straet 0
-beken 0	-beke 15	-beec 0
-haghen 2	-haghe 0	-haech 0
-brugghen 2	-brugghe 1	-bruch 0
-staden 0	-stade, -stede 2	-stat 0

Voor het opvallende ontbreken van de vormen op -beken en voor de hoge frequentie van die op -beke komt Diest overeen met het Limburgs, waarover A. Marynissen schrijft, dat er ‘enigszins verrassend, geen enkele toenaam [met beek] op -en is geattesteerd’ (p. 258). Dit toont aan, zegt ze, ‘dat niet de buigingsvorm vanderbeken, maar wel de vorm vanderbeke het uitgangspunt voor de toenaam was’ (p. 259).

13. Limburgse en Brabantse kenmerken

Bij de morfologische structuur heb ik herhaaldelijk op meer Limburgse dan Brabantse kenmerken in de Diesterse herkomstnamen gewezen:

-	in 12.1 dat de vanden-namen in Diest niet, zoals in de rest van Zuid-Brabant, intact zijn gebleven;
-	in 12.2.1 dat het vrij grote aantal toponymische toenamen zonder voorzetsel meer overeenkomt met Limburg dan met Brabant;
-	in 12.2.2 dat Diest voor het grote aantal genitiveringen, ook al in de 14de eeuw, overeenkomt met Limburg, wat in 12.2.3 ook tot uiting komt in het grotere aantal namen op -mans dan op -man.
-	in 12.3 dat de hoge frequentie van vormen op -beke, en geen enkele op -beek, overeenkomt met het Limburgs.

[p. 143]

Historisch gezien dragen de herkomstnamen in Diest duidelijk een meer Limburgs dan Brabants karakter.

Heverlee

Frans Claes S.J.