Naamkunde. Jaargang 29

[p. 115]

[Nummer 3-4]

In memoriam Maurits Gysseling

In de vroege morgen van 24 november 1997 is te Gent dr. Maurits Gysseling op 78-jarige leeftijd overleden. Hij is onder naamkundigen vooral bekend door zijn Toponymisch Woordenboek en zijn groot aantal bijdragen in boeken en artikelen aan de antroponymie en de toponymie in onze gewesten. Bovendien heeft Gysseling in de tweede helft van de 20e eeuw mede richting gegeven aan de studie van de talen in de Lage Landen vanaf de oudste tijden: het pre-Germaans, het West-Germaans en vooral het Oud- en Middelnederlands.

Hij was een bijzonder productief geleerde, hij beschikte over een grondige kennis op het brede terrein van de taalkunde en de hulpwetenschappen, waarin hij anderen steeds heeft laten delen; én hij had visie.

Maurits Gysseling werd op 7 september 1919 geboren te Oudenburg (West-Vlaanderen). Hij studeerde Germaanse filologie aan de Rijksuniversiteit te Gent (1939-1943), waar hij in 1945 met de grootste onderscheiding promoveerde op een zeer opmerkelijk proefschrift: De toponymie van Oudenburg. In 1946 verwierf hij daarmee de Vercoullie-prijs. Hij had toen al een tiental wetenschappelijke artikelen op zijn naam staan.

In 1946 behaalde hij bovendien het diploma archivaris/paleograaf. Zijn brede werkterrein omvat de etymologie, de toponymie, de antroponymie, de geschiedenis, de heemkunde, het pre-Germaans, de Germaanse talen, met in het bijzonder het Oud- en Middelnederlands, het Oudfries, de taalgrens, de taalprehistorie en verschillende aspecten van de letterkunde.

Zijn werk heeft steeds in het teken gestaan van de zoektocht naar de bron; hij was van mening dat men slechts op basis van authentiek materiaal taalbeschrijvingen kan maken en theorieën kan ontwikkelen. Waar dit materiaal niet voorhanden was, moest het opgezocht, geordend en uitgegeven worden. Zo kwamen de Diplomata Belgica ante annum millesimum centesimum scripta in samenwerking met dr. Anton Koch tot stand en zo ook ontstond het Toponymisch Woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226). Voor een soortgelijk antroponymisch woordenboek heeft hij wel veel materiaal tot 1225

[p. 116]

verzameld, maar tot een omwerking tot woordenboek is het nooit gekomen. Wel heeft dit werk veelvoudig vrucht gedragen, met name in de Leuvense dissertatie van dr. Odo Leys over de persoonsnamen in het renteboek van het Sint-Janshospitaal te Brugge en die van dr. Clem Marynissen, Hypokoristische suffixen in Oudnederlandse persoonsnamen, inz. de -z- en -l-suffixen (1971, gepubliceerd 1986), die zich op het door Gysseling verzamelde materiaal baseerden. Gysseling was altijd bereid materiaal voor verder onderzoek ter beschikking te stellen.

Zijn toponymisch werk is baanbrekend geweest voor de relatieve chronologie van de taalkundige verschijnselen die een rol hebben gespeeld in de germanisering van onze gewesten; zijn grote kennis van de evolutie van de romaanse dialecten, die het Nederlandse taalgebied in het zuiden begrenzen, stelde hem in staat het ontstaan en de ontwikkeling van de taalgrens te beschrijven aan de hand van betrouwbaar en controleerbaar feitenmateriaal.

Van zeer groot belang zijn zijn talrijke tekstuitgaven van Middelnederlands materiaal, veelal van tot dan toe onbekende, tenminste onuitgegeven bronnen, met als hoogtepunt de publicatie in de jaren 1977-1987 van het monumentale Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300).

Voor zijn werk aan dit Corpus en voor zijn oeuvre tot dan toe heeft Gysseling in Nederland en in België erkenning gevonden: hem werd in 1969 de Meesterschapsprijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden toegekend en in 1970 vanwege het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek de Baron-Holvoetprijs. Bij de voltooiing van het Corpus in 1988 werd hij bovendien benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau wegens zijn bijzondere inzet voor de samenwerking tussen noord en zuid.

Het in het Corpus opgenomen materiaal bestond in reeks II uit literaire teksten, die voor een groot deel al in het wetenschappelijk onderzoek betrokken waren geweest. In reeks I daarentegen werden de ambtelijke bescheiden uit de Lage Landen uitgegeven, die hij over een periode van twintig jaar systematisch verzameld had. Tot dan toe waren deze slechts fragmentarisch bekend en uitgegeven. Het bood een nieuwe kans voor een herijking van de taalkundige aspecten van het oudste Middelnederlands. Deze herijking is ook voortvarend door de jongere generatie

[p. 117]

aangevat. Op het gebied van de etymologie verscheen al in 1980 de dissertatie van dr. Willy Pijnenburg, Bijdrage tot de etymologie van het oudste Nederlands. Wat de dialectgeografische aspecten betreft, zijn te noemen de dissertaties van dr. Amand Berteloot, Bijdrage tot een klankatlas van het dertiende-eeuwse Middelnederlands (1984) en dr. Marijke Mooijaart, Atlas van Vroegmiddelnederlandse taalvarianten (1992). De morfologie kwam aan bod in de Leuvense dissertatie van dr. Ann Marynissen, De flexie van het substantief in het 13de-eeuwse ambtelijke Middelnederlands (1993).

Vooral de lexicografie heeft van het werk van Gysseling kunnen profiteren bij de samenstelling van het Vroegmiddelnederlands Woordenboek, gestart in 1989, dat eind 1998 voltooid zal zijn.

Voor een zowel taal- als letterkundige benadering zorgde dr. Karina van Dalen-Oskam met haar dissertatie Studies over Jacob van Maerlants Rijmbijbel (1997). Op antroponymisch gebied is nog de dissertatie te verwachten van drs. Tanneke Schoonheim, Vrouwelijke persoonsnamen in Holland tot het jaar 1300.

Van belang voor het onderzoek van de oudste fasen van het Nederlands is verder Gysselings Proeve van een Oudnederlandse grammaticd (I) en (II) in Studia Germanica Gandensia 3 (1961), 9-52 resp. 6 (1964), 9-43, later met een Versuch einer Formenlehre des Altniederländischen auf der Basis der Wachtendonckse Psalmen van de hand van A. Quak herdrukt in Zur Phonologie und Morphologie des Altniederländischen (1992). Samen met zijn uitgaven van al het Oud-Nederlandse materiaal in Corpus II, deel 1 zal dit weer de basis vormen voor een Oudnederlands Woordenboek.

De laatste jaren van zijn leven was Gysseling weer actief als archivaris. Hij loste een ereschuld in door de bijzonder arbeidsintensieve ordening van het bisschoppelijke archief van het bisdom Gent op zich te nemen. Het einde van deze zware taak was bijna in zicht toen hij stierf.

Zijn materiële wetenschappelijke nalatenschap is overgedragen aan de Koninklijke Academie te Gent. Zo kunnen anderen zijn werk voortzetten, op basis van het nagelaten materiaal én op basis van zijn methoden en ideeën.

Leiden

W. Pijnenburg