Naamkunde. Jaargang 26

[p. 325]

Kroniek Vlaanderen

Toponymie van Eeklo tot 1600

Op 28 mei 1994 werd in het Eeklose stadhuis de zesde aflevering voorgesteld van de naamkundige reeks ‘Meetjeslandse toponiemen tot 1600’: een monografie over oude plaatsnamen te Eeklo, bewerkt door lic. Paul Van de Woestijne op basis van archivalische attestaties uit de verzameling van de Meetjeslandse onderzoekers Luc Stockman en wijlen Achiel De Vos.

‘Meetjeslandse toponiemen tot 1600’ is een serie toponymische dorpsmonografieën die wordt samengesteld en uitgegeven door de Stichting Achiel De Vos, en waarvoor de gegevens afkomstig zijn uit een omvangrijk archief van plaatsnaam-attestaties, dat in de loop der jaren is bijeengebracht door enkele lokale historici. Meer informatie over dit project vindt de lezer in de Kroniek Vlaanderen van ons vorig nummer, Naamkunde 25 (1993), blz. 213-14.

Zoals de eerder verschenen monografieën bestaat ook het deel ‘Eeklo’ uit drie onderdelen: een beknopt overzicht van de ontginningsgeschiedenis, een taalkundig-onomastisch gedeelte met etymologisch en onomasiologisch commentaar, en ten slotte het glossarium.

Volledige bibliografische gegevens: Meetjeslandse toponiemen tot 1600. Bijeengezant door Achiel De Vos en Luc Stockman, aangevuld en verklaard door lic. Paul Van de Woestijne. Deel IV. De Keuren van Eeklo-Lembeke en Kaprijke. Band 1. Eeklo. 244 pp., 3 kaarten. Prijs: 600 bef (inclusief verzendingskosten).

Bestellingen: Walter Notteboom, Noordstraat 196, B-9990 Maldegem.

Bankrekening nr. 737-3072863-43 t.n.v. Stichting Achiel De Vos, Maldegem.

(Ook de afleveringen Aalter, Bellem en Lovendegem zijn nog verkrijgbaar)

Gent

M. Devos

Colloquium over familienamen

Op zaterdag 30 april 1994 organiseerde de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie te Brussel voor haar leden en voor belangstellenden een colloquium met als thema ‘Familienamen in de Germaanse en Romaanse ruimte’. Zoals het een bijeenkomst van een nationale Belgische

[p. 326]

commissie past, sprak afwisselend een naamkundige uit het Franstalige en uit het Nederlandstalige landsgedeelte.

Dr. L. Wintgens behandelde de oorsprong en de structuur van familienamen in het vroegere hertogdom Limburg als Germaans-Romaans contactgebied. Ook Dr. F. Debrabandere ging in zijn lezing dieper in op de invloed van het wederzijdse contact tussen de Germania en de Romania op onze familienamen. Aan de hand van tal van voorbeelden uit zijn ‘Woordenboek van de Familienamen in België en Noord-Frankrijk’ toonde hij aan hoe aan weerszijden van de taalgrens adaptaties hebben plaatsgehad: een Vlaamse fn kon bijv. in het Romaans worden overgenomen om nadien opnieuw te worden ontleend in het Vlaams en omgekeerd. Dra. C. Hanton behandelde het aandeel van Louvain-la-Neuve aan het internationale PatRom-project. Zij lichtte de materiaalverzameling, de methode en de opbouw van de lemma's in het ‘Woordenboek van de Romaanse familienamen’ toe. Tenslotte stelde Dr. A. Marynissen haar naamgeografisch onderzoeksproject ‘De atlas van familienamen in het Nederlandse taalgebied’ voor en zette de eerste resultaten ervan uiteen.

De teksten van de lezingen zullen verschijnen in jaargang 65 (1995) van de Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie.

Nederzettingsnamen in de Antwerpse Noorderkempen en in Noord-Brabant

Studies waarbij de staatkundige grens tussen twee landen niet bepalend is voor de afbakening van het onderzoeksterrein zijn in de naamkunde al te zeldzaam. C.J.M. Buiks en K.A.H.W. Leenders, twee auteurs die al jaren actief zijn als onderzoekers van o.m. de lokale toponymie, hebben zich evenwel niet laten leiden door de, voor de historische toponymie in wezen onbelangrijke, staatsgrens tussen België en Nederland; bij de omschrijving van het studieterrein hebben inhoudelijke motieven de doorslag gegeven. Deze optie resulteert nu in de publikatie van een omvangrijke, grensoverschrijdende inventarisatie van nederzettingsnamen uit de vierhoek Antwerpen-Turnhout-Geertruidenberg-Willemstad.

Het werk is niet in de eerste plaats een taalkundige studie, veeleer worden basisgegevens voor historisch-geografisch onderzoek aangereikt. Beide auteurs hadden overigens een verschillend doel met deze inventarisatie: C.J.M. Buiks beoogde een toponymische verhandeling over nederzettingsnamen in de Baronie van Breda, met sterke aandacht voor historisch-geografische en landschappelijke aspecten. Een historisch-geografisch overzicht van de oudere nederzettingen ten behoeve van het onderzoek naar de nederzettings- en ontginningsgeschiedenis van het gebied tussen Antwerpen,

[p. 327]

Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad in de middeleeuwen was een project van K.A.H.W. Leenders. C. Buiks bewerkte de Baronie van Breda; voorts kon gebruik worden gemaakt van de uitputtende, ongepubliceerde inventarisatie van de gehuchten van de Noordbrabantse en noord-Limburgse zandgronden door A.W.A.Th. Steegh. De zuidelijke helft van het gebied wordt grotendeels bestreken door Helsen & Helsens ‘Gehuchtnamen in de Antwerpse Kempen’ (Leuven, 1978). Voor de overige gemeenten dienden alsnog gegevens te worden verzameld. Het materiaal werd voorts voor de oudste perioden aangevuld met excerpten uit oorkonden en uit andere handschriftelijke bronnen als transportregisters uit de rechterlijke archieven, leen-, cijns- en renteboeken en met materiaal van topografische kaarten.

De eigenlijke inventaris, die ruim 750 blz. beslaat, is zeer gestructureerd en systematisch opgebouwd. De 80 gemeenten uit het onderzoeksgebied - begrensd naar de gemeentelijke indeling van 1830 - worden in alfabetische volgorde behandeld. Na een technische algemene inleiding worden per gemeente achtereenvolgens de gemeenschapsnaam (dorp, parochie, gemeente), de hoofdkernen, de gehuchten, de onbewoonde streken (akker, beemd, hei, bos, moer, gemeinte), de waterlopen en de staande waters besproken. Deze bespreking verloopt eveneens volgens een vast stramien: van al de vermelde namen volgt de huidige benaming of de gestandaardiseerde oude naam, de attestaties, de aard van het benoemde object en de veranderingen daarin in de loop van de tijd, de aanwezigheid van een van de gehucht- of hoofdkernnaam afgeleide akker-, straat-, beemd- of heinaam, soortgelijke namen elders, de naamkundige interpretatie, de ontleding in samenstellende elementen.

Het feit dat aan de gekozen opbouw strikt de hand wordt gehouden, maakt de inventaris tot een erg overzichtelijk en bruikbaar werkinstrument: de belangstellende lezer kan zonder moeite iets te weten komen over de toponymie van een bepaalde of van enkele gemeenten.

In het inleidende eerste deel bieden de auteurs een synthese van het verzamelde materiaal: op 41 verzorgde, met de computer vervaardigde kaartjes wordt de spreiding van een aantal toponymische grondwoorden in de nederzettingsnamen weergegeven en in het bijhorende commentaar vanuit historisch-geografisch perspectief toegelicht.

C.J.M. Buiks, K.A.H.W. Leenders, Nederzettingsnamen in het gebied tussen Antwerpen, Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad. Deel I, Inleiding; Deel II, Inventaris: 1: Alphen t/m 16: Fijnaart; Deel III, Inventaris: 17: Geertruidenberg t/m 32: Meer; Deel IV, Inventaris: 33: Meerle t/m 48: Putte; Deel V, Inventaris: 49: Ravels t/m 64: Tholen; Deel VI: Inventaris: 65: Turnhout t/m 80: Zundert. Noord-Brabant, Anjerfonds, 1993. 878 blz.

Leuven

A. Marynissen