Naamkunde. Jaargang 24

[p. 202]

Van De Brakeleer tot Brunclair

De familienaam De Brakeleer komt in verschillende spellingvarianten voor: De Brakelaar, de Brae(c)kelaer(e), -leer, -leir(e), -ler, de Brackelaer(e), -leer, -leir(e), -ler, -lère, -laire; zonder lidwoord: Braeckeleer, -laere, -lere, -lère, Braekelaere, -leer, -leir(e), -leirs, Brackelaer(e), -leer, -leir(e), -ler, -laire, -lère, Breekler, Breckler. Min of meer geromanizeerde grafieën zijn: Debraquelaire, Bra(c)quelaire, Brackquelaire, Desbraquelaire. De dialektische o-achtige klank van de eerste lettergreep wordt zelfs weergegeven in Broquelaire.

De Brakeleer, -laer is afkomstig van Brakel of heette oorspronkelijk Van Brakel. Deze familienaam kennen we in de volgende spellingvormen: (van) Brakel, van Brae(c)kel, van Braekele, van Brackel, Brakels, de Braekell, Verbra(e)(c)kel. Dat De Brakeleer werkelijk van Brakel stamt, blijkt uit: 1374 Jan Clerbout van Bracle = Jans van Bracle = Jan de Brakelere; 1417 Jan van Brakele = Ians Sbrakeleren, in Geraardsbergen⁽¹⁾. En een vrij oud voorbeeld van de Romaanse spelling vinden we in Doornik in 1483: (la vesve) Colart Braquelaire⁽²⁾.

Er zijn natuurlijk verschillende plaatsnamen Brakel⁽³⁾ waarop Van Brakel en De Brakeleer teoretisch teruggevoerd kunnen worden. Er is Brakel in Sint-Martens-Latem (Oost-Vlaanderen), bij Detmold (Noordrijn-Westfalen)⁽⁴⁾, in Gelderland en Noord-Brabant⁽⁵⁾. Maar de familienaam De Brakeleer (en var.) komt vooral in Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant en Henegouwen voor. Daarom komen veeleer in aanmerking: Eigenbrakel (Braine-l'Alleud) in Brabant, Kasteelbrakel (Braine-le-Château) in Brabant, 's-Gravenbrakel (Braine-le-Comte) in Henegouwen en Woutersbrakel (Wauthier-Braine) in Brabant. Het is evenwel de vraag in hoeverre de Nederlandse namen van deze

(1) A. Schrever, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen te Geraardsbergen in 1374 en 1417. Lic. verh. Leuven, 1969, 79.

(2) P.A. du Chastel de la Howarderie - L. Verriest - J. Marissal, Table des testaments, comptes de tutelle et d'exécution testamentaire reposant aux archives de Tournai. Annales de la Société historique et archéologique de Tournai 10 (1906), 10.

(3) K. de Flou, Woordenboek der Toponymie van Westelijk Vlaanderen..., II, 615-616.

(4) M. Gysseling, Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (voor 1226), 1960.

(5) G. van Berkel - K. Samplonius, Het Plaatsnamenboek. Houten, 1989.

[p. 203]

Romaanse plaatsen gebruikelijk waren. Deze Braine-namen werden nl. gewoonlijk als Breyne/Breine geadapteerd. De meeste kans als bakermat van de familienaam maken daarom m.i. Nederbrakel en Opbrakel in Oost-Vlaanderen: 1096 Bracla, 1202 Bracle⁽⁴⁾. Hierop wijst trouwens het vroege voorkomen (zie boven) van de naam in Geraardsbergen (op zowat acht kilometer van Op- en Nederbrakel). In Opbrakel vinden we trouwens in 1396: Olivier de bastaert van Brakele⁽⁶⁾. En ook in Ghoy (op zowat 8 km van Op- en Nederbrakel) kwam Van Brakel voor: 1396 Menge de le Brakele⁽⁷⁾.

Maar hoe rijmen we nu Brunclair met Brakeleer? Herbillon⁽⁸⁾ verklaarde de familienaam Brunclair als bijnaam ‘d'un brun clair’. Maar het vreemde is, dat een familienaam Brunclair buiten België niet bekend schijnt te zijn, terwijl juist kleurnamen in alle talen en streken in familienamen voorkomen. En er is me b.v. ook geen Hellbraun bekend. Brunclair betekent daarom m.i. zeker niet ‘lichtbruin’.

Van De Brakeleer of Debraquelaire bestond nl. een variant Debranquelaire, die nu evenwel in België niet meer blijkt voor te komen. Deze variant is een van de vele voorbeelden van voortonige n-epentesis, het is de bekende nasaal van ‘pampier’⁽⁹⁾. Pierre Ruelle uit Bergen wees me erop dat in het Pikardisch een klinker voor konsonant makkelijk genasaleerd wordt, b.v. choncolat ‘chocolat’, concarte ‘cocarde’, monvais ‘mauvais’. En ook onze dialekten zijn talloze voorbeelden rijk, b.v. Kortrijkse trampo ‘drapeau’, koemplee ‘couplet’ enz. En bij de familienamen zijn de voorbeelden eveneens legio: Moncarez⁽¹⁰⁾, Monbaliu ‘mau bailli’, Monclerc ‘mau clerc’, Monchamps ‘Mauchamps’, Monchicourt/Monsecour (1215 Mauchicurt), Moncomble ‘Maucomble’, Monconduit ‘Mauconduit’, Moncourrier ‘Maucourrier’, Monjean ‘Maujean’, (d.i. kwade Jan, vgl. Quatannens), Monvoisin ‘Mauvoisin’ (vgl. Quaghebeur), enz.⁽¹¹⁾. Als we nu van de bovengenoemde variant Broquelaire uitgaan en daar een epentetische nasaal

(4) M. Gysseling, Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (voor 1226), 1960.

(6) J. de Brouwer, Buitenpoortersboek van Geraardsbergen van 1396. Gent, 1954, 45.

(7) Ibid. 55.

(8) J. Herbillon, Un nouveau traité sur les noms de famille belges. Bull. de la Société royale Le Vieux-Liège, IX, 1977, nr. 197-198, p. 186.

(9) A. van Loey, De nasaal in pampier. Hand. Kon. Comm. Top. Dial. 18 (1944), 81-84.

(10) W. Beele, Moncarey en Monkerhey. Naamkunde 18 (1986), 137-140.

(11) F. Debrabandere, De familienaam Monbaliu. De Leiegouw 31 (1989), 351-354.

[p. 204]

inlassen, dan horen we Bronquelair, Bronclair. Van Bronclair tot de gereïnterpreteerde - en dus volksetymologische - vorm Brunclair is maar een heel klein stapje meer. Ook de geografische spreiding van deze familienaam is een argument voor de verklaring uit de Zuidoostvlaamse familienaam Brakeleer. Brunclair kwam in 1987 91 maal voor in België, maar daarvan alleen al 23 maal in Oost-Vlaanderen en 37 maal in Henegouwen, en dit is juist het verspreidingsgebied van (de) Brakeleer.

Ik meen daarom dat er niet aan getwijfeld kan worden, dat Brunclair een reînterpretatie is van Broquelaire, hierin geholpen door de n-epentesis zoals in Debranquelaire, een naam die teruggaat op de Zuidoostvlaamse familienaam De Brakeleer, die naar herkomst uit Op- of Nederbrakel verwijst.

Brugge

F. Debrabandere