Naamkunde. Jaargang 23

[p. 138]

Oudbelgische hydroniemen (IV)

In dit tijdschrift bestudeerden we van 1971 tot 1979 de oorsprong van een aantal oude Zuidnederlandse hydroniemen, van 1981 tot 1989 het ontstaan der Nederlands-Franse taalgrens⁽¹⁾. De eerste studie leidde tot de conclusies, dat in het stroomgebied der Schelde verreweg de meeste Voorromeinse waternamen door opeenvolgende, meestal verkeerde vertalingen uit de Voorindogermaanse benaming van de stroom zijn voortgekomen⁽²⁾, en dat de oorspronkelijke Belgen Germanen waren⁽³⁾. In 1979 meenden we alle Zuidnederlandse namen behandeld te hebben waarvan de Oergermaanse, echt-Belgische oorsprong kon bewezen worden⁽⁴⁾. Tien jaar later zagen we echter in, dat ook de naam van een Limburgs riviertje, de Herk, hierbij hoorde. Deze ontdekking bevestigde onze algemene conclusies, maar dwong ons tevens, vier van onze etymologieën te wijzigen, nl. die van Cicindria⁽⁵⁾, Gete⁽⁶⁾, Soile⁽⁷⁾ en Demer⁽⁸⁾. Laten we van de eerste dezer vier namen uitgaan!

(1) Dit onderzoek werd besloten met de bijdrage ‘Het ontstaan der Nederlands-Franse taalgrens (VI)’, in: Naamkunde XXI (1989), 160-80.

		Corrigenda:
blz. 162 n. 25	leze men		Grob† - Vannérus
blz. 165 r. 22	leze men		naam. Ook
blz. 168 nr. 54 r. 2	leze men		vertaald
blz. 168 nr. 61	leze men		slaed
blz. 169	schrappe men het nr. 79
	(daar de naam ook bij Mnl. tor ‘toren’ hoort)
blz. 176 n. 90	schrappe men de zinsnede over Huppaye
	(daar de twijfel ongegrond is gebleken)
blz. 179 n. 100 r. 6	leze men		d'autres
Bovendien leze men in Naamkunde XVIII (1986),
blz. 55 n. 1 r. 18,			een goede en een
	(daar Wey bij twee voorden gelegen is)

(2) Zie onze lezing ‘Die Dreisprachigkeit des Scheldebeckens in vorrömischer Zeit’, in: Kongressberichte Bern 1975, II = Onoma XXI (1977), (203-)212.

(3) Zie ald., (212-)217.

(4) Zie een samenvatting in onze bijdrage ‘Oudbelgische hydroniemen (III)’, in: Naamkunde XI (1979), 257-60.

(5) Die Dreisprachigkeit..., 209.

(6) Ald., 208 n. 30.

(7) Ald., 208-09 n. 30.

(8) Ald., 208.

[p. 139]

Cicindria, naam van een beek die Sint-Truiden (arr. Hasselt) bespoelt, linkerbijriviertje aldaar van de Melsterbeek, zelf een rechterbijriviertje der Gete te Halen (arr. Hasselt): dialectisch de s^I sɛndrⁱja te Sint-Truiden⁽⁹⁾; niet al te lang na 738: waarschijnlijk 751-68 (kopie IX^e eeuw) ad fluviolum cuius est vocabulum Cisindria (lees met 2 k^en XI^e e. Cysindria), qui secus ipsum monasterium (= de abdij van Sint-Truiden) manat⁽¹⁰⁾; 784-91 (k. XII^e e.) in loco qui vocatur Sarchinnio (= Zerkingen, plaats te Sint-Truiden) super fluvio Cysindria (2 k^en XI^e e. bieden Cisindria)... (k. X^e e.) in loco, qui vocatur Sarchinnio, sito super fluvio Cysindria (2 k^en XI^e e. bieden Cissindria)⁽¹¹⁾; 929-62 (origineel) dedit... in tertia uilla quę noncupante Husdinio (= Heusden, te Kerkom-bij-Sint-Truiden⁽¹²⁾) mansos II super fluuiolum Cisindriam⁽¹³⁾;...; 1023 (or.) ad monasterium sancti Trudonis positum in Sarchinnia super fluuiolum Cisindriam⁽¹⁴⁾.

Kelt. cesindriā ‘harkster’, femininum van *cesindrios ‘die met een hark (= harker)’, afleiding⁽¹⁵⁾ van *cesindr- ‘hark’ < Idg. *kesendhr- ‘krabtuig’, nomen instrumenti⁽¹⁶⁾ afgeleid van *kesen- (vgl. *ksn̥i̯ō > Gr. ξαίνω ‘kratze, kämme’⁽¹⁷⁾), uitbreiding van *kes- ‘kratzen, kämmen’ (bij Oudkerkslav. česati ‘kämmen’)⁽¹⁷⁾: in het Keltisch werd de e vóór gedekte n een i⁽¹⁸⁾; in het Oer- of het Westgermaans werd de vóór deze i staande e eveneens een i. De huidige vorm is geleerd, maar zou *Cisindria moeten luiden⁽¹⁹⁾.

(9) Bl(ancquaert) in: E. Blancquaert - J. Claessens - W. Goffin - A. Stevens, Dialektatlas van Belgisch-Limburg en Zuid Nederlands-Limburg (Antwerpen, 1962), 467.

(10) Levison, Vita Eucherii episcopi Aurelianensis, in: B. Krusch - W. Levison, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum rerum Merovingicarum tomus VII (Hannoverae-Lipsiae, 1920), 53.

(11) Dez., Vita Trudonis, confessoris Hasbaniensis, auctore Donato, in: Krusch-Levison, a.w. VI (Hannoverae - Lipsiae, 1913), 283-288.

(12) Nog in Heusdenstraat aldaar.

(13) M. Gysseling - A. Koch, Diplomata Belgica ante annum millesimum centesimum scripta (z.p., 1950), 362, waar de onleesbaar geworden passus tussen Husdinio en super hersteld werd naar Ch. Piot, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Trond I (Bruxelles, 1970), 6.

(14) Gysseling - Koch, a.w., 363.

(15) Zie voor het suffix H. Pedersen, Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen II (Göttingen, 1913), 16-17.

(16) ‘[Idg.] -dhro-, -dhlo- dienen meist zur Bezeichnung eines Mittels and Werkzeugs oder einer Örtlichkeit... [b.v. in *krē̆i-dhrom>] Lat. crîbrum... “Reiter, Sieb”’, K. Brugmann, Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen² II, 1. Teil (Strassburg, 1908), 378.

(17) J. Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch I (Bern, 1959), 585.

(17) J. Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch I (Bern, 1959), 585.

(18) Vgl. de Gallische mansnaam Cintu-gnatus [met -ā-] e.a. bij Pedersen, a.w. I (Göttingen, 1909), 37.

(19) Enkel vermeld wordt hier een verkeerde vertaling van Cicindria, nl. Glimes, op 25 km ten Z.W.

[p. 140]

Verkeerde vertaling van

6. Herk, n. van een water dat zich te Halen met de Gete verenigt tot een linkerbijriviertje van de Demer aldaar, doch vóór de afleiding der Beneden-~ een linkerbijriviertje was van de - de Demer ontlastende - Vloedgracht te Linkhout, voormalige, nu bij Lummen (arr. Hasselt) ingelijfde gemeente: dial. də haer_ək te Halen⁽²⁰⁾; 980 (or.) prędium uocabulo UUentreshouum (= Wintershoven) super Harcha fluuium positum⁽²¹⁾; 1273 de beek, geheten Herke⁽²²⁾. Bespoelt o.a. Sint-Lambrechts-Herk, voormalige, nu bij Hasselt (arr. Hasselt) ingelijfde gemeente, dial. hɛ_Tr^ək⁽²³⁾, en Herk-de-Stad (hetz. arr.), dial. hɛr_ək⁽²⁴⁾. Als toponiem gebruikt heeft Herk de volgende oudste bewijsplaatsen: 1107 (k. XIII^e e.) Orelium (= Oerle), Harke, Jumapiam (= Jemeppe aan de Maas)⁽²⁵⁾; 1109 (or.) Ego Adelbertus comes de Sephenberge tradidi sancto Amore in villa Belisiae [= Munsterbilzen⁽²⁶⁾] hereditate mea [zo] Herche⁽²⁷⁾.

Oergerm. [xarkōn]: opgevat als ‘harkster’, feminisering⁽²⁸⁾ van *[xarkō.] (met sleeptoon) ‘harker’, nomen agentis⁽²⁹⁾ afgeleid van *[xarkō] ‘hark’ (bij Mnl. harke); maar in werkelijkheid ‘lawaaister’, feminisering⁽²⁸⁾ van *[xarkō.] ‘lawaaier’, nomen agentis⁽²⁹⁾ afgeleid van *[xarkan] ‘lawaai’ (bij Ono. hark o.)⁽³⁰⁾: in het late Oudnederfrankisch werd de a vóór r + gutturaal tot e gepalataliseerd⁽³¹⁾.

Met Herk zinverwant is

7. Gete (Fr. meestal Gette), n. van een water dat te Budingen, nu Zoutleeuw (arr. Leuven), door de samenloop van de Grote ~ en de

(20) H. Vangassen, Dialect-atlas van Vlaamsch-Brabant (Antwerpen (1938)), 182.

(21) Gysseling - Koch, a.w., 237.

(22) J. Coenen, Limburgsche oorkonden III (Maaseik, 1937), 20.

(23) St(evens) in: Blancquaert e.a., a.w., 352.

(24) Vangassen, a.w., 184.

(25) Piot, a.w., 30.

(26) M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek... (z.p., 1960), 724, waar de genitief Belisię gelezen wordt.

(27) S. Ernst, Histoire du Limbourg... VI (Liége, 1847), 119.

(28) Zie F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 21.

(29) Zie ald., 9.

(28) Zie F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 21.

(29) Zie ald., 9.

(30) Ono. hark ‘Lärm’ behoort trouwens tot dezelfde woordfamilie als Nl. hark, zie Pokorny, a.w., 569, en vgl. bij J. de Vries, Altnordisches etymologisches wörterbuch (Leiden, 1961), 212, Ono. harka ‘mit scharrendem Laut schleppen’, IJsl. Noorw. Zw. harka ‘kratzen, scheuern, beschwerlich gehen’.

(31) Zoals in merk (Dt. Marke), (M.) Schönfeld - A. van Loey, Historische Grammatica van het Nederlands, 8^e druk (Zutphen, 1970), 68.

[p. 141]

Kleine ~ gevormd wordt en dat zich te Halen met de Herk verenigt tot een linkerbijriviertje van de Demer aldaar, doch vóór de afleiding der Beneden-Herk een linkerbijriviertje was van de Demer te Linkhout, op 2½ km ten Z.W. van de toenmalige Herkmonding: dial. heet de Grote ~ lĕ djauce te Aische-en-Refail, soms te Geest-Gérompont-Petit-Rosière, steeds vanaf Mont-Saint-André⁽³²⁾ tot aan de taalgrens, d.i. [lø̨ džōs], en də gRu._əte gɛ._ət te Tienen⁽³³⁾, de Kleine ~ li djåce te Pellen⁽³⁴⁾, d.i. [li džå̄s], en lœ̆djås te Heilissem⁽³⁵⁾, de ~ də gi:_ət te Halen⁽³⁶⁾; 956 (k. XIII^e e.) villam Grimides (= Grimde, te Tienen) super flumen Gatia (= de Grote ~)⁽³⁷⁾; wellicht: einde XI^e e. - 1107 ad fluvium, cui Jetta est vocabulum⁽³⁸⁾; 1227 (k.) juxta Jaceam⁽³⁹⁾; 1312-51 (or.) de Ghete⁽⁴⁰⁾;...; 1360 (k. ± 1600) le jauche [= de Grote ~] te Geest⁽⁴¹⁾. Oorspronkelijk gelijknamig met Jauche (Nl. Geten), voormalige, nu van Orp-Jauche (arr. Nijvel) deel uitmakende gemeente, aan de Ruisseau de Jauche, in werkelijkheid een deel der Kleine Gete: dial. djauce⁽⁴²⁾; 1091 (or.) Godescalcus de Jace⁽⁴³⁾;...; ± 1130-40 (or.) de villa Ialce [= Geten⁽⁴⁴⁾] dicta⁽⁴⁵⁾;...; 1194 (k. XVI^e e.) S. Heinrici

(32) J. Haust, Enquête dialectale sur la toponymie wallonne (Liège, 1940-41), 69, 100, 106 (waar le fout is voor lĕ).

(33) Vangassen, a.w., 332.

(34) Haust, a.w., 38. Volgens L. Remacle, Atlas linguistique de la Wallonie I (Liège, 1953), 181, luidt echter het bepaald lidwoord in sommige naburige dorpen wel li, maar te Pellen zelf lœ̀, le̊ of lė - d.i. [lø̨], [lə] of [lį] -.

(35) H. Draye, De gelijkmaking in de plaatsnamen (Ortsnamenausgleich) (Leuven-Brussel, 1943), 122.

(36) Vangassen, a.w., 182.

(37) J. Halkin - C.-G. Roland, Recueil des chartes de l'abbaye de Stavelot-Malmedy I (Bruxelles, 1909), 172-73.

(38) S(ollerius), Vita [S. Amalbergae virginis], Auctore fortasse Theodorico Abbate Trudonopolitano, Ex Ms. codice S. Pauli in Sonia, cum aliis, item Mss. collato, in: J.B. Sollerius - J. Pinius - G. Cuperus, Acta Sanctorum... Julii tomus III (Parisiis - Romae, 1867²), 93.

(39) P. Bets, Geschiedenis der gemeenten Oplinter, Bunsbeek en Hauthem, alsook der abdij van Oplinter (Leuven, 1870), 218.

(40) L. Galesloot, Le Livre des feudataires de Jean III, duc de Brabant (Bruxelles, 1865), 293 n. 4.

(41) J. Daris, Notices sur les églises du diocèse de Liége XI (Liége, 1882), 182.

(42) Haust, a.w., 102.

(43) Évrard, Documents relatifs à l'abbaye de Flône, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XXIII = 2^e série VII (1892), 285.

(44) Gysseling, a.w., 541.

(45) ... Gesta abbatum Gemblacensium..., Continuatio auctore Godeschalco, in: G. Pertz, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus VIII (Hannoverae, 1848), 547.

[p. 142]

de Getha⁽⁴⁶⁾;...; ± 1350 (or., naar een stuk van 1312-51) filius Mathie de Gheten⁽⁴⁷⁾.

Oergerm. g̵altjōn ‘schreeuwster’, feminisering⁽²⁸⁾ van *[g̵altjō.] ‘schreeuwer’, nomen agentis⁽²⁹⁾ afgeleid van *g̵altjan- ‘schreeuwen’ (bij Ono. poet. gėlta): in het vroege Westgermaans werd -ōn tot a⁽⁴⁸⁾; *galtja evolueerde in het Waals met assibilatie van tj, vocalisatie der preconsonantische l en palatalisatie van g vóór a⁽⁴⁹⁾ klankwettig tot [džōs] (= Fr. *Jauce⁽⁵⁰⁾) of [džå̄s], dit laatste met å̄ uit ā⁽⁵¹⁾, maar in het Nederfrankisch werd zijn evolutie, onder Waalse invloed, vervangen door die van *Gātja⁽⁵²⁾, en wel tegen het einde van het Merovingisch tijdperk⁽⁵³⁾. Fr. Gette is zoals Dyle, Senne en Dendre aan het Nederlands ontleend⁽⁵⁴⁾.

Gete en Herk zijn beide vertalingen van

Demer, n. van een rechterbijrivier der Dijle te Werchter (arr. Leuven): dial. dən di_T.^əmer te Hasselt⁽⁵⁵⁾, də dɛ.məR te Diest, dən dɛ.mər te Aarschot⁽⁵⁶⁾; 908-15: waarschijnlijk 911-15 (k. einde XIV^e e.) super

(46) É. de Moreau, Chartes du XII^e siècle de l'Abbaye de Villers-en-Brabant (Louvain, 1905), 71 (vgl. 45, 83).

(47) Galesloot, a.w., 293.

(28) Zie F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 21.

(29) Zie ald., 9.

(48) Het stadium -a werd reeds omstreeks de II^e of de III^e eeuw na Chr. bereikt, K. Luick, Historische Grammatik der englischen Sprache... herausgegeben von F. Wild und H. Koziol, I (Stuttgart, 1964), 321 (vgl. 269, 275).

(49) Zie É. Bourciez, Précis historique de phonétique française, 9^e Édition, revue par... J. Bourciez (Paris, 1958), resp. 146, 39 en 124.

(50) Jauche is oorspronkelijk een Picardische grafie.

(51) Zie L. Remacle, Le problème de l'ancien wallon (Liège, 1948), 45-46.

(52) Nl. kaas [< Wg. *kāsī < Lat. cāseus ‘hetz.’] luidt te Tienen kɛ.əs, te Halen ki.əs, Vangassen, a.w., 331, 181. - *Gātja kan niet het etymon zijn, daar het in het Naams tot *djôche (= [džōš]), in het Luiks tot *djåhe (= [džå̄x]) geëvolueerd ware, aan welke vormen in het Francien *Jaise zou beantwoorden: zie L. Remacle, Les Variations de l'H secondaire en Ardenne liégeoise[:] Le problème de l'h en liégeois (Liège - Paris, 1944), 91.

(53) D.i. na de overgang van al tot ā in het Waals, maar vóór de umlaut van a tot ė in het Frankisch, toen het verschil tussen de Romaanse en de Germaanse vorm nog vrij gering was. Déze kan niet eenvoudig op géne berusten: toen ā in het Waals uit al ontstond, was tj er reeds sedert eeuwen geassibileerd.

(54) Soile, naam van een rechterbijriviertje der Mehaigne te Ambresin, nu Wasseiges (arr. Borgworm), hebben we ten onrechte als een vertaling van Maas en de inductor van Gete beschouwd. Blijkens oude grafieën als Soilhe (1369 ~, S. Bormans, Les Fiefs du comté de Namur [I] (Namur, 1875-), 91) werd de naam in het Oudwaals [solʹ(ə)] uitgesproken; hij beantwoordt aan Fr. souille, en zal oorspronkelijk eveneens een ‘modderige of moerassige plaats’ aangeduid hebben.

(55) Bl(ancquaert) in: Blancquaert e.a., a.w., 280.

(56) Vangassen, a.w., 166, 138.

[p. 143]

fluvium Tameram⁽⁵⁷⁾; 1233 (k. ± einde XVI^e e.) quamdam piscariam... in duobus fluentis Demeren⁽⁵⁸⁾; 1248 (or.) flumen qui dicitur Demere⁽⁵⁹⁾; 1253 (or.) rivum qui vocatur de Nimere (lees *Demere [?])⁽⁶⁰⁾; 1260-71 (or.) aquam que vocatur Daͤmere⁽⁶¹⁾; 1266 (or.) supra Daemeram⁽⁶²⁾;...; 1290 (or.) supra Timeram⁽⁶³⁾.

Opgevat als Kelt. *tanarā ‘ruisende’, femininum van *tanaros (evenals Oe. þunor en Ohd. donar ‘Donner’ uit een afleiding van [de nultrap van] Idg. *ten- ‘donnern, rauschen’⁽⁶⁴⁾); maar - tenzij t - n reeds vóór de middeleeuwen tot t - m gedissimileerd werd - in werkelijkheid ontstaan uit Kelt. tamarā ‘donkere’, femininum van *tamaros (evenals Oind. timirá- ‘dunkel, finster’ uit Idg. [*təməros,] een afleiding van Idg. *tem(ə)- ‘dunkel’⁽⁶⁵⁾). A. Carnoy hield Demer reeds voor een Keltische naam, afgeleid van de wortel waartoe Middeliers teim ‘obscur, foncé’ behoort, en vertaalde het met ‘la rivière à l'eau sombre’⁽⁶⁶⁾. Reeds in de Oudheid zijn op Keltisch gebied twee Tamar- - hydroniemen geattesteerd⁽⁶⁷⁾. In het Oudnederfrankisch werd de t-hypercorrect vervangen door þ⁽⁶⁸⁾, en de naam volksetymologisch vervormd tot þāmār(r)ja ‘die (= de rivier) van de duisternis’, feminisering⁽²⁸⁾ van *þāmārī, een afleiding⁽⁶⁹⁾ van *þām ‘duisternis’

(57) Ph. Lauer, Recueil des actes de Charles III le Simple, roi de France (Paris, 1940), 148.

(58) Daris, a.w. IV [1^e partie] (Liége, 1871), 18.

(59) J. Hennes, Urkundenbuch des deutschen ordens, insbesondere der balleien Coblenz, Altenbiesen, Westfalen und Lothringen, II (Mainz, 1861), 82.

(60) Piot, a.w., 262.

(61) H. Pirenne, Le livre de l'abbé Guillaume de Ryckel (1249-1272) [:] Polyptyque et comptes de l'abbaye de Saint-Trond au milieu du XIII^e siècle (Bruxelles, 1898), 207.

(62) Piot, a.w., 333.

(63) H. Van Neuss, Actes et documents anciens concernant Hasselt, in: Société chorale et littéraire des mélophiles de Hasselt, Bulletin de la section scientifique et littéraire XXXV (1899), 153.

(64) Pokorny, a.w., 1021.

(65) Het Oudindische woord en zijn wortel ald., 1064, 1063.

(66) Dictionnaire étymologique du nom des communes de Belgique... (Louvain, 1939-40), 139.

(67) Nl. in Cornwall (nu Tamar) en in Spaans Galicië (nu Tambre), zie A. Holder, Alt-Celtischer Sprachschatz II (Leipzig, 1904), kol. 1713. De naam Tamar ‘Must be Celtic’ en wordt ‘Usually derived from the root teme “dark”’, E. Ekwall, English River-names (Oxford, 1928), 391.

(68) Omdat de Germaanse þ tot t geromaniseerd werd. Aan de Germaanse klankverschuiving valt hier wel evenmin te denken als bij Dender, dat op Lat. tenera ‘tere (= zacht vloeiende of lieflijke)’ berust, zie Die Dreisprachigkeit..., 207.

(28) Zie F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 21.

(69) Zie voor het aan Lat. -ārius ontleende suffix Kluge - Sütterlin - Ochs, a.w., 6.

[p. 144]

(evenals IJsl. þám ‘obscuritas aeris’ [uit Idg. *tēmo-, met rektrap] bij Idg. *tem(ə)- ‘dunkel’⁽⁷⁰⁾); over *þāmirja⁽⁷¹⁾ ontstond vroeg-Mnl. *Dǟmere, dat aan alle huidige vormen ten grondslag ligt⁽⁷²⁾.

Onze vroegere verklaring van de Keltische Demernaam als een jongere vorm van *stamarā ‘stootse’, goede vertaling van de Oergermaanse Scheldenaam skalđōn ‘stootster’⁽⁷³⁾, stuit op het feit dat zékere voorbeelden van de overgang st- > t in het Gallisch niet schijnen voor te komen⁽⁷⁴⁾. Heeft het Keltisch etymon wel degelijk een oorspronkelijke m, dan mag het beschouwd worden als een gewaand antoniem van de echt-Keltische Scheldenaam gandā ‘(greep >) grijpster’, opgevat als Kelt. *candā ‘heldere’, femininum van *candos (bij Kymr. cann ‘weiß, hell’ en Obret. cant ‘canus’, uit Idg. *kand- ‘hell’⁽⁷⁵⁾).

Dat de naam Herk niet eerst in het Frankisch tijdperk is ontstaan, blijkt uit zijn Keltische vertaling op nu Nederlands taalgebied; dat Gete even oud is als Herk, uit zijn zinverwantschap en parallellisme. Zoals

(70) Het IJslandse woord en zijn wortel bij Pokorny, a.w., 1064 (waar het eerste evenwel ten onrechte ‘aisl.’ genoemd en þām gespeld wordt), 1063.

(71) Met verkorting der ā van het suffix tot ă en umlaut van deze ă tot i, vgl. voor Middel- en Opperfrankisch W. Braune, Althochdeutsche Grammatik, 12. Auflage, bearbeitet von W. Mitzka (Tübingen, 1967), 68.

(72) De dialectvormen van Demer hebben nagenoeg hetzelfde vocalisme als die van Nl. kaas, dat te Hasselt ki.^əs luidt (Bl(ancquaert) in: Blancquaert e.a., a.w., 278), te Diest en te Aarschot resp. kɛ.əs en kɛ.s (Vangassen, a.w., 165, 137). Daarentegen is Nl. jager [< Wg. *jăg̵ārī, met korte wortel-a] in het Hasselts jiẹgər in hoərəjiẹgər ‘hoerenjager’ (met gediftongeerde gerekte ė), L. Grootaerts - J. Grauls, Klankleer van het Hasseltsch dialect (Leuven, 1930), 60.

(73) De verklaring uit Kelt. stamarā handhaven we voor het eerste lid van Stiemerbeek, naam van een rechterbijriviertje van de Demer te Diepenbeek (arr. Hasselt), 1321 an de Stimere. Ten onrechte hielden we echter in Die Dreisprachigkeit..., 208, het etymon voor volksetymologisch vervormd tot Wg. *stamārrja ‘stamelaarster’: de Stiemerbeek heet dialectisch də sti:mər te Genk, waar men kî:s zegt voor kaas (Bl(ancquaert) in: Blancquaert e.a., a.w., 284, 282), də stimər te Diepenbeek, waar men ki^Is zegt (St(evens), ald., 360, 358); de evolutie zal door die van Demer beïnvloed zijn, niet omgekeerd. In Oudbelgische hydroniemen (III), 259, vervalt n. 38.

(74) In de Keltische talen is Idg. st- meestal ts > s, soms echter t geworden of zelfs onveranderd gebleven, zie Pedersen, a.w., I, 78. In het Keltisch etymon van Zenne is de oorspronkelijke st- regelmatig omgezet, zie Die Dreisprachigkeit..., 210.

(75) De Britse woorden en de wortel bij Pokorny, a.w., 526, die een echt-Kelt. *kando- slechts als mogelijk beschouwt. Zie soortgelijke antoniemen van gandā in Die Dreisprachigkeit..., 205, en Oudbelgische hydroniemen (III), 256. - Een etymon tanarā daarentegen ware te beschouwen als een verkeerde vertaling van de Oergermaanse Scheldenaam skalđōn, opgevat als ‘schalrijke’, d.i. als een afleiding van *skalliz ‘schal’: vgl. dan Die Dreisprachigkeit..., 206-07, 209.

[p. 145]

aan de Nete moet er aan Gete en Herk reeds vóór Christus overwegend Germaans gesproken zijn: het Germaans predomineerde dus ook reeds in een deel van het vruchtbare Haspengouw, en verdrong er haast geheel de toenmalige Keltische naam van de Gete, nurapiā, vermoedelijk ‘stootse waterloop’, een goede vertaling van Oergerm. skalđōn, die in de middeleeuwen nog enkel voortleefde in Neropia†, toen naam van de Ruisseau de Grand-Rosière, een rechterbijriviertje der Grote Gete⁽⁷⁶⁾. Aan die beek en aan de Cicindria, wellicht ook aan de Melsterbeek, overwoog in het begin van onze tijdrekening, zoals aan de Demer, nog steeds het Keltisch. Niets wijst erop dat de Germaanse overlevering aan Gete en Herk in de Oudheid zou onderbroken zijn: ware de naam Herk gekeltiseerd en/of gelatiniseerd en later geregermaniseerd, dan zou zijn huidige vorm niet met H- aanvangen.

In een volgende bijdrage hopen we een samenvattend overzicht te geven van de Keltisch-Germaanse hydronymie der Zuidnederlandse gewesten ten tijde van de Romeinse verovering.

Brussel

J. Devleeschouwer

(76) Zie ald., 208, 203.