Naamkunde. Jaargang 19

[p. 177]

Het element schip, in het bijzonder in toponiemen als Schipholt en Schiphorst

In 1964 verscheen een artikel van de hand van B.J. Hekket over het element schip in toponiemen in het Westgermaanse taalgebied⁽¹⁾. Hekkets eindconclusie luidde dat aan schip vier betekenissen konden worden toegekend, namelijk: 1) ‘vaartuig’ (indien tweede element = waternaam), 2) ‘schaap’ (in Engelse toponiemen), 3) ‘grens’ en 4) ‘geboomte’ (jonge of afgehakte) takken’ (in bosnamen).

Het element schip in namen voor bevaarbare wateren (Schipsloot, Schipvaart e.d.) behoeft geen nader kommentaar. De op Engelse toponiemen betrekking hebbende betekenis kan voor wat betreft het Nederlandse taalgebied buiten beschouwing blijven. De argumenten voor de betekenis ‘grens’ zijn minder overtuigend. Schipluiden (1125-c. 1150 Schipleda)⁽²⁾ laat zich zeer wel verklaren als ‘bevaarbare (vergraven of gegraven) waterloop’, vgl. mnl. schiplede ‘vaart’⁽³⁾. Er is ook geen reden om schip in Schipluiden, alleen op grond van de overeenkomst van het tweede element, op één lijn te stellen met mark in Markluiden (mark ‘grens’). De Schibbeek in Herne (Belgisch Brabant) verklaart de auteur van ‘Toponymie van Herne’ weliswaar als ‘scheidbeek’, maar hij doet dit kennelijk vanuit de veronderstelling dat het eerste element niet schip maar scheid is; hij verwijst naar het toponiem Scijthaeghe ‘haag die percelen scheidt’⁽⁴⁾. Met de vierde betekenis wil Hekket toponiemen verklaren als Schiphorst en Schipholt die men in eerste instantie niet associeert met schip in de zin van ‘vaartuig’.

Aan het in verband met laatst genoemde kategorie door Hekket samengebrachte materiaal kan nog het volgende worden toegevoegd: Drente: de Schiphörst: Westerbork⁽⁵⁾; Overijsel: de Schiphorst, boer-

(1) B.J. Hekket: Het element schip in toponiemen. in: Mededelingen van de Vereniging voor Naamkunde enz. 1964, jrg 40, nr 1-2, blz. 112-119.

(2) A.C.F. Koch: Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I ('s-Gravenhage 1970), nr 88.

(3) E. Verwijs en J. Verdam: Middelnederlandsch woordenboek VII ('s-Gravenhage 1912), kol. 581.

(4) R. Billiet: Toponymie van Herne. Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Reeks VI. nr 75 (Gent 1955) blz. 158.

(5) J. Wieringa: Drentse veldnamen. Kaartblad 30. Drijber (Groningen 1981), blz. 11.

[p. 178]

derij: Batmen⁽⁶⁾; een stukje woeste en grasgrond den Schiphorst genaamd: Den Ham⁽⁷⁾; 1520 (Borchart) ter Schiphorst, 1601 een cotterste genaamt Schiphorst gelegen tussen beyde weteringen: Heino⁽⁸⁾; 1479 in de Schijpphorst, 1603 een stuk land geheeten de Schiphoerst: Broek, Raalte⁽⁹⁾; 'n Schiphurst = 1767 Schiphorst, 1787 (bouw- en hooiland) in de Schiphorst, met de einde aan de gemeene Beeke: Weerselo⁽¹⁰⁾; de Schiphorst: Wierden⁽¹¹⁾; Gelderland: 1492 een stuk land geheeten de Schiphorst, het land de Schiphorst in het kerspel Etten aan den Yseldiick tegen de Ronneboem: Etten, Gendringen⁽¹²⁾; Schiphorst, bouw- en weiland: Laag-Keppel, Hummelo⁽¹³⁾; 1631 't Schippelholt, 1667 het Schipholt: Winterwijk⁽¹⁴⁾.

Eerder had De Vries schip in Schiphorst geïnterpreteerd als skêp, Friese vorm van schaap. Hij ontleende deze suggestie aan Naarding die aldus schip in Schipborg had trachten te verklaren. Ook Schönfeld wees zo'n gedachte niet bij voorbaat af hoewel hij z'n twijfels had⁽¹⁵⁾. Deze verklaring kan echter voor geen van beide toponiemen overtuigen. Het element schip in Schipborg ontbreekt in de oudste vermeldingen van deze plaatsnaam; een (oud)friese herkomst is hier dan ook slecht op zijn plaats. Een Fries bestanddeel hoeven wij ook niet te verwachten in een toponiem als Schiphorst dat voorkomt in een gebied dat zich uitstrekt

(6) Veldnamenverzameling P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam.

(7) Notarieel Archief kanton Ommen 432 B, aktenr 1776.

(8) J. Bieleman: Heino. Een geschiedenis van mens en plaats (Zwolle 1980), blz. 131 en 138

(9) J.I. van Doorninck: Catalogus der archieven van het Groote (vroeger Heilige-Geesten-) en Voorster Gasthuis te Deventer (Zwolle 1879), nrs 658 en 1316. Met de lokalisering Broek wordt hier kennelijk bedoeld Broekland (vgl. G.A.J. Engelen van der Veen: Geschiedkundige Atlas van Nederland. Marken in Overijsel ('s-Gravenhage 1924), blz. 33, noot 2).

(10) Veldnamenverzameling P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam/ H. Reynders: De ‘Vondermeden’ op 't Hesselder’. In: Oald Hengel 1980, jrg 5, nr 2, blz. 13. De gemeentegrenzen zijn inmiddels gewijzigd; de Schiphorst hoort nu tot Hengelo.

(11) Veldnamenverzameling P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam.

(12) A.P. van Schilfgaarde: Het archief van het huis Bergh. Regestenlijst van oorkonden. Tweede stuk (Nijmegen 1932), Reg. 1397 en 1398.

(13) Veldnamenverzameling P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam.

(14) G.J.H. Krosenbrink: Wenterswick is minen naem. Uit de historie van Winterswijk (Zutphen 1968), tussen blz. 24 en 25 (afbeelding van kaart getekend door Nico van Geelkerken) en blz. 160. Schippelholt hyperkorrekt voor *Schippelt = Schipholt?

(15) J. de Vries: Woordenboek der Noord- en Zuidnederlandse plaatsnamen (Utrecht/Antwerpen 1962), blz. 151; J. Naarding: Terreinverkenningen inzake de dialectgeografie van Drente (Assen 1947), blz. 40; M. S(chönfeld): Billiet, Toponymie van Herne. In: De Nieuwe Taalgids 1956, jrg. 49, blz. 282; M. Schönfeld: Enige oude Drentse veldnamen. In: Driemaandelijkse Bladen 1957, deel IX, blz. 66.

[p. 179]

van Westerbork in het noorden tot Gendringen in het zuiden (plus de aangrenzende delen van Duitsland)⁽¹⁶⁾.

De door Hekket geformuleerde verklaring ‘geboomte, (jonge of afgehakte) takken’ stuit echter ook op bezwaren. Hekket gaat bij zijn interpretatie uit van de etymologie van het woord schip ‘vaartuig’, volgens Pokorny idg. skei-b- (*ausgeschnittener, gehöhlter Einbaum), bij idg. skē̌i- ‘schneiden, trennen, scheiden’, een afleiding van idg. sek- ‘schneiden’⁽¹⁷⁾. Geïnspireerd door de werken van J. Trier brengt Hekket het begrip ‘snijden’ in verband met voorhistorische bosbouw: afsnijden of kappen van takken, vervolgens de afgesneden takken of bomen zelf, en dan tenslotte: het gebruik van takken, van takken ontdane bomen of boomstronken als grenspunten⁽¹⁸⁾. Mede in de geest van Trier ziet Hekket niet een uitgeholde boomstam, maar een met huid beklede vlechtwerkkonstruktie als oorsprong van het schip. Op basis van deze argumentatie komt hij tot de betekenis schip ‘tak, boomstronk’ in toponiemen. Hij slaagt er echter niet in aannemelijk te maken dat het woord schip ooit een dergelijke betekenis heeft gehad.

Het opgevoerde idg. skē̌i-p- (waarbij woorden met de betekenis ‘staf, stok’ e.d.) heeft hier geen bewijskracht, aangezien schip teruggaat op skei-b-. Uit de citaten die Hekket opneemt in verband met ags. scip-āc ‘an oaktree fit for ship-building’ (?) kan niet worden afgelezen dat met scip hier een tak of boomstronk bedoeld zou zijn en ook niet een (uit een boom(stronk) bestaand) grenspunt, zoals Hekket suggereert (en enkele bladzijden verderop nog eens - met meer nadruk - stelt)⁽¹⁹⁾. Er wordt alleen melding gemaakt van een (tot grensteken dienende) eikeboom die als scip-āc bekend staat. Het Oostfriese schip heeft op de aangegeven bewijsplaats de betekenis ‘Schiff’. De door Hekket aangehaalde omschrijving ‘etwas Hohles, Holzgefäsz’, uit de grondbetekenis ‘spalten und schneiden’, ook ‘reissen, aufspringen, bersten’ verschijnt pas verderop in het lemma in een passage die de etymologie van het woord schip behandelt. Uit niets blijkt enige relatie tussen het Oostfriese schip en afgesneden takken of jonge ontspruitende bomen. De door Hekket

(16) Vgl. voor de verbreiding van het Fries: A. Weijnen: Nederlandse Dialectkunde (Assen 1966²), blz. 402-408.

(17) J. Pokorny: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch I (Bern/München 1959), blz. 922, 919. Als tweede mogelijke afleiding wordt wel gedacht aan vulgairlatijn *scipus ‘drinkschaal’. Vgl. N. van Wijk: Franck's etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal ('s-Gravenhage 1929²), blz. 588.

(18) Hekket 1964, blz. 113.

(19) Hekket 1964, blz. 114, 116 (n.a.v. Schivelberg).

[p. 180]

veronderstelde betekenis van schip is nergens in het Germaanse taalgebied aantrefbaar.

Daarbij komt dat wij het element schip zien optreden in kombinatie met grondwoorden als holt en horst die vanuit het nederlands verklaard kunnen worden en niet tot de oudste naamlagen gerekend worden. Ook om deze reden hoeft aan bosbouw in een voorhistorisch tijdperk niet gedacht te worden.

Het ligt veeleer voor de hand schip in Schipholt en Schiphorst eenvoudigweg te verklaren als ‘schip’ (het vaartuig). We kunnen deze toponiemen dan vergelijken met soortgenoten elders in Europa, zoals Skibeholt, Skiberød en Skibelund in Denemarken en het Zweedse Skepp(s)hult en varianten⁽²⁰⁾. De Deense toponiemen worden, voor zover zij betrekking hebben op niet aan water gelegen lokaliteiten, gewoonlijk in verband gebracht met het kappen van scheepstimmerhout. Daarbij mag niet uit het oog worden verloren dat enkele van deze lokaliteiten in een eerder stadium wèl aan het water gelegen kunnen hebben⁽²¹⁾. Het Zweedse Skepp(s)hult heeft Hekket zelf in zijn materiaal opgenomen mèt de door de Zweedse naamkundige Harry Ståhl gefourneerde verklaring: *Skipvidhaholt ‘het bos waar men scheepstimmerhout uit haalde’ (letterlijk schip/(timmer)hout/bos). Het lijkt erop dat Hekket deze informatie uit Zweden heeft misverstaan of althans minder zorgvuldig hanteert. Hij rubriceert skip in Skepp(s)hult als ‘bosnaam’ en schrijft in een latere publikatie over Schiphol: ‘in Scandinavië waar “skib” ook in samengestelde plaatsnamen voorkomt meent men dat het woord de betekenis had van hout dat voor de scheepsbouw werd gebruikt’⁽²²⁾. Dit is echter een onjuiste voorstelling van zaken: skipvidha = schiphout. Over de verklaring van Skepp(s)hult lopen de meningen overigens nog uiteen. Onderzoekers als Ståhl en Lindén beschouwen dit toponiem als een reductievorm van *Skipvidhahult(-holt). Zij ondersteunen deze gedachte door te verwijzen naar

(20) Vgl. A. Bjerrum en C. Lisse: Maribo Amts stednavne. Danske stednavne nr. 11 (København 1954), blz. 34 en 144; I. Lumholt: Ordforrådet i Sokkelund herreds marknavne (København 1967), blz. 20; Sønderjyske stednavne III. Tønder Amt med dele av Ribe Amt. Danmarks stednavne nr. 5 (København 1933), blz. 30; W. Laur: Historisches Ortsnamenlexikon von Schleswig-Holstein (Schleswig 1967), blz. 181; B. Lindén: Björkskipus och skipustjärn. *Skepphus och skepp i ortnamn och som ord. In: Gruddbo på Sollerön. En byundersökning (Stockholm 1938), blz. 510 v.

(21) Een voorbeeld in: V. Dalberg en J. Kousgård Sørensen: Stednavneforskning 2. Udnyttelsemuligheder (København 1979), blz. 111.

(22) Hekket 1964, blz. 116-117; B.J. Hekket: Wat betekent Schiphol? in: Oud Nuus 1978, jrg. 8, nr. 3, blz. 28.

[p. 181]

Skepvidahult, naam van een bos gelegen in de gemeente Skephult in de provincie Västergötland⁽²³⁾. Archivaris Göran Hallberg (Dialekt-och Ortnamnsarkivet i Lund) daarentegen is van mening dat dit Skepvidahult niet zonder meer als voorstadium van Skephult gebruikt kan worden, omdat de beide toponiemen in de bronnen duidelijk onderscheiden worden, terwijl er nog een fors aantal toponiemen Skepp(s)hult bekend is zonder vergelijkbaar voorstadium⁽²⁴⁾. Lindén komt tot een twintigtal (inclusief de varianten)⁽²⁵⁾. Hallberg maakte mij ook attent op een tweede interpretatiemogelijkheid voor Skepp(s)hult, namelijk ‘bossage waar boot wordt afgemeerd’. Verschillende informanten hadden hem bevestigd dat het gebruikelijk was een (roei)boot af te meren op een plaats waar struikgewas of kreupelhout op de oever groeide. Veiligheidsoverwegingen speelden hierbij een belangrijke rol. De aanwezige begroeiing onttrok de boot aan het gezicht en maakte het mogelijk losse onderdelen, zoals de riemen, in het struikgewas te verbergen. Een dergelijke verklaring maakt een (gerekonstrueerd) voorstadium overbodig.

Wij moeten ons nu afvragen in hoeverre de beide betekenissen ‘bos waar scheepstimmerhout wordt gekapt’ en ‘bossage waar boot wordt afgemeerd’ denkbare alternatieven zijn voor ons Schipholt en Schiphorst. Eerst genoemde betekenisvariant roept de vraag op of een samenstelling Schipholt, -horst in deze zin uit een oogpunt van woordvorming een plausibele indruk maakt. Hout (holt) in de betekenis ‘houtgewas’ treedt op in samenstellingen ‘waarin het eerste lid doorgaans eene plaatsbepaling, de groeiwijze of een kenmerkende eigenschap aangeeft’⁽²⁶⁾, terwijl schip in Schipholt, -horst bij de gegeven interpretatie doelt op gebruik van het bos. Een toponiem Schipholt ‘bos waar timmerhout wordt gekapt’ laat zich dus niet zo gemakkelijk in het geijkte patroon inpassen (exakt vergelijkbare gegevens over horst in samenstellingen zijn niet voorhanden). Ook is er niets dat er op wijst dat Schipholt en Schiphorst het resultaat zijn van een reductieontwikkeling. We hoeven de verklaring ‘bos waar scheepstimmerhout wordt gekapt’ ondanks de zojuist geschetste problemen toch nog niet kategorisch te verwerpen. In de samenstelling met horst althans verdient de verklaring ‘bossage waar boot wordt

(23) H. Ståhl: Ortnamn och ortnamnsforskning (Stockholm 1970), blz. 95; Lindén, blz. 511. Meer recent is deze visie nog eens naar voren gebracht door J.P. Strid in zijn artikel: Yxsmedshult och Skeppeberg. in: Ortnamnssällskapets i Uppsala arsskrift 1984, blz. 62 v.

(24) Mondelinge mededeling G. Hallberg. Oude vermeldingen van Skephult en Skepvidahult in: Ortnamnen i Älvsborgs län IX, 1 (Uppsala 1916), blz. 146 en 270.

(25) Lindén, blz. 510 v.

(26) Woordenboek der Nederlandsche taal VI ('s-Gravenhage 1912), kol. 1178.

[p. 182]

afgemeerd’ echter toch de voorkeur gezien de ligging van de (exakt lokaliseerbare)⁽²⁷⁾ Schiphorsten pal aan het water. Deze interpretatie biedt ook geen problemen op het gebied van de woordvorming. De Schiphorst in Westerbork ligt aan een zijtak van het Olde Diep, die in Den Ham heeft de Hammerbeek als belending aan de zuidzijde, die in Weerselo is gelegen tussen de Bornsche Beek en de Hesselerbeek⁽²⁸⁾.

Voorwaarde voor de aannemelijkheid van deze verklaring is wel dat met schip eertijds ook een wat kleiner vaartuig bedoeld kon zijn. Terwijl in het hedendaags taalgebruik met schip over het algemeen een wat grotere boot wordt bedoeld, lijkt in het middelnederlands de betekenis inderdaad wat ruimer te zijn geweest, vgl. mnl. roeyscip ‘schip dat geroeid wordt, galei’, ook ‘boot, sloep’. Een vergelijkbare ontwikkeling heeft zich voltrokken in het duits, engels, deens en zweeds⁽²⁹⁾.

De konklusie mag zijn dat het toponymisch element schip in zowel waternamen als met holt en horst samengestelde namen de betekenis heeft van ‘vaartuig’. Niet alle schip-toponiemen kunnen echter in één van deze beide kategorieën worden ondergebracht. Wij moeten in ieder geval rekening houden met namen van het type Schip land: Jispinghuizen, Vlachtwedde⁽³⁰⁾, Schipmee, natte grond aan de Ruiten Aa: Laude, Vlachtwedde⁽³¹⁾, 1427 Schipcamp: Gaanderen, Doetinchem⁽³²⁾, 1563 ‘Een stuk groenland, genaamd die Schiphoeve’: Noordempe, Voorst⁽³³⁾, 1471 de scipma over de hoechbrugge: Rozendaal⁽³⁴⁾. In een

(27) Onder exakt lokaliseerbaar versta ik hier géén toponiemen op topografische kaarten of boerderijnamen (veldnamen die op de bebouwing zijn overgegaan).

(28) De beeknamen i.v.m. de Schiphorst in Weerselo zijn ontleend aan de topografische kaart blad 28G, schaal 1:25000 (1965).

(29) E. Verwijs en J. Verdam: Middelnederlandsch Woordenboek VI ('s-Gravenhage 1907), kol. 1502; J. en W. Grimm: Deutsches Wörterbuch IX (Leipzig 1899), kol. 53-54; The Oxford English Dictionary IX (Oxford 1961), vlz. 704; Dalberg/Kousgård Sørensen, blz. 112; Lindén, blz. 514-520.

(30) Topografische kaart 173 (1933), schaal 1:25000.

(31) W.v.d. Wijk: 't Carspel Sellingen (Laude 1972), blz. 64.

(32) P. Moors: Toponymie van IJzenvoorde, Oosselt en Gaanderen bij Doetinchem. Toponiemen tot 1650 (scriptie 1979). Glossarium G 121.

(33) R. Wartena: Inventaris van het archief van het Oude en Nieuwe Gasthuis te Zutphen 1380-1841 (Zutfen 1979), Reg. 618.

(34) J.B. van Loon: De plaatsnamen van Roosendaal. Enkele aanvullingen. in: Ghulden Roos 22, 1962, blz. 120. Het grasland Schipbroeken in Velsen hoort hier niet bij: 1745 Schie Broecken (L.M. van der Bergh van Eysinga: Bijdrage tot de sociaalgeographische kennis der gemeente Velsen (Utrecht 1933), blz. 21; Kaartboek uitwaterende sluizen in Kennemerland en West-Friesland 1745 (heruitgave Alphen aan den Rijn 1980²), blad 16). Vgl. ook 1806 Schie- of Scheebroek in Eext, Anlo (veldn. verz. P.J. Meertens-Instituut) dat ca. 1850 o.m. als Scheep(s)broek optreedt (opgave Nedersaksisch Instituut, Groningen).

[p. 183]

gedeelte van dit type toponiemen kan schip betrekking hebben op het aanleggen, afmeren of eventueel repareren⁽³⁵⁾ van schepen (vgl. nog schip-land ‘portus, terra, sive locus naues tuto recipiens’⁽³⁶⁾ en ‘An schiffbaren Flüssen bedeutet Schiff soviel wie Fähre bzw. die Stelle wo sie anlegt’⁽³⁷⁾. Er kan echter ook een andere relatie met een schip of schepen aan de naamgeving ten grondslag liggen. Zo wordt het toponiem Skipsdune op Terschelling verklaard als een plaats vanwaar men uitzicht had op het strand⁽³⁸⁾. Ook kan een schip-toponiem herinneren aan een vastgelopen schip, vgl. Skeppet aan de Zweedse oostkust dat wordt verklaard als herinnering aan een scheepsongeluk; op Skeppsören, aan de zuidkust, zou volgens de overlevering een schip gestrand zijn⁽³⁹⁾. Enigszins vergelijkbaar is de ontstaansgeschiedenis van de gehuchtnaam Oude Schip (gem. Uithuizermeden): in de tweede helft van de achttiende eeuw ‘kwam er bij den nieuwen dijk een Oud Schip aandrijven (bij hoogwater) hetwelk toen door eenige menschen van dien omtrek over den dijk gehaald en daar heen getrokken werd, van welke menschen er ten minste een leeft, die het mede gedaan heeft. Langen tijd hebben hier nog menschen zoo ingewoond, doch toen het eindelijk te oud werd, en onbruikbaar om er in te wonen, heeft men op diezelfde plaats een huis gebouwd en hetzelfve met dien naam genoemd’⁽⁴⁰⁾. In een toponiem als Schipstraat, naam van een straat in Leuven die uitkwam bij de Visch- of Schipbrug, is schip secundair ten opzichte van de brugnaam⁽⁴¹⁾.

In andere gevallen kan de perceelsvorm het naamgevingsmotief zijn geweest (vgl. Schiff als ‘Formwort zur Bezeichnung einer Flur in Schiffgestalt’⁽⁴²⁾). Hier kan zowel worden gedacht aan de omtrek van het perceel als aan een holte of verhoging in het terrein gelijkend op een schip of een ondersteboven gekeerd schip. Een voorbeeld van het eerste is wellicht het Schip in Woumen, prov. West-Vlaanderen dat De Vrieze

(35) Vgl. Sønderjyske stednavne III, blz. 30.

(36) C. Kiliaan: Etymologicum Teutonicae linguae (Traiecti Batavorum 1777), blz. 566.

(37) H. Dittmaier: Rheinische Flurnamen (Bonn 1963), blz. 266.

(38) J. Smit: Nammen fan Aestrein (Skylge). In: Fryske Plaknammen X, 1957, blz. 84.

(39) I. Modéer: Skeppsnamn och skärgårdsnamn (Stockholm 1956), blz. 59; B. Ohlsson: Blekingskusten mellan Mörrums- och Ronnebyån (Uppsala 1939), blz. 126.

(40) W. de Vries: Groninger plaatsnamen (Groningen/Batavia 1946), blz. 180.

(41) L.J. Deman: Toponymie der stad Leuven (proefschrift (Leuven) 1944), deel III, blz. 909. Een vergelijkbaar geval is de Schipdijk, naam van een weg langs de Schipsloot in Peize (opgave J. Wieringa, Nedersaksisch Instituut, Groningen).

(42) Dittmaier, blz. 266.

[p. 184]

onder de vormnamen rangschikt⁽⁴³⁾. Het perceel wordt als volgt beschreven: 1699 ‘Eene partie maeygras, zeer draeyende, genaemt het schip’, 1726 ‘... de suijt sijdde seer draeijende, ghenaempt het schip’⁽⁴⁴⁾. Het is echter twijfelachtig of dit toponiem, zonder nadere kennis van ligging en vorm van het perceel, met enige zekerheid als vormnaam verklaard kan worden. Van de tweede interpretatievariant (holte respectievelijk hoogte) geeft Lindén enkele voorbeelden⁽⁴⁵⁾. Gezien het karakter van het Nederlandse landschap zal een heuvel(rug) die oprijst als een schip bij ons minder vaak verwacht mogen worden. Ook een vergelijking met scheepsonderdelen kan aan de naamgeving ten grondslag liggen. Zo mogen we misschien de Schipstarte(n), een hoge akker in Netersel⁽⁴⁶⁾ interpreteren als een benoeming naar een onderdeel van een schip (vgl. staart ‘het onderste naar achteren uitstekende gedeelte van een roer’)⁽⁴⁷⁾. Het toponiem kan worden vergeleken met de Scheepsneus in Middelie, een in een punt uitlopend perceel dat de koploper is van een drietal aan elkaar grenzende percelen Scheepsneus - Grote Fok - kleine Fok⁽⁴⁸⁾ (vgl. neus bij schepen ‘de scheg, of wel meer in het algemeen: het voorschip’)⁽⁴⁹⁾. Het is niet geheel ondenkbaar dat ook het toponiem Schiphol, 1447 ‘vier maden lants, liggende in Aelsmeer banne in Sciphol’, 1770 't Schipholl⁽⁵⁰⁾ hier ondergebracht kan worden. Als wij de naam niet scheiden in twee bestanddelen, met als tweede element hol ‘laag liggend, moerassig gebied’⁽⁵¹⁾, maar beschouwen als een toponymische eenheid kan gedacht worden aan een (hol) perceel dat is vergeleken met een scheepshol⁽⁵²⁾ (vgl. hol ‘de binnenruimte van een schip’, ook ‘scheepsromp’, mnl. hol)⁽⁵³⁾.

(43) Fr. de Vrieze: Over de vormaanduiding in Westvlaamse namen van velden. In: Mededelingen uitg. door de Vereniging voor Naamkunde te Leuven 1949, jrg. 25, nr. 2, blz. 29.

(44) K. de Flou: Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen enz. Deel XIV (Brugge 1933), kol. 290.

(45) Lindén, blz. 508.

(46) A.P. de Bont: Dialekt van Kempenland. Deel III (Assen 1969), blz. 201.

(47) Woordenboek der Nederlandsche taal XV ('s-Gravenhage-Leiden 1940), kol. 178.

(48) Veldnamenverzameling P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam.

(49) Woordenboek der Nederlandsche taal IX ('s-Gravenhage-Leiden 1913), kol. 1898.

(50) J.C. van der Loos: Amstelveen, Bovenkerk en Legmeer. In: Bijdragen voor de geschiedenis van het Bisdom van Haarlem 37 (1917), blz. 93; M.J. 't Hart: Het oude Schiphol gelokaliseerd. In: Oud Nuus 1978, jrg. 8, nr. 3, blz. 29.

(51) M. Schönfeld: Nederlandse waternamen. Bijdragen en Mededelingen der Naamkunde-commissie van de K.N.A.W. te Amsterdam VI (Amsterdam 1955), blz. 269.

(52) Woordenboek der Nederlandsche taal XIV ('s-Gravenhage 1936), kol. 710.

(53) Idem VI ('s-Gravenhage-Leiden 1912), kol. 868; E. Verwijs en J. Verdam: Middelnederlandsch Woordenboek III ('s-Gravenhage 1894), kol. 531.

[p. 185]

Bij een verdere bestudering van het element schip in toponiemen zal ook het element scheep(s)- bij het beeld betrokken moeten worden.

Amsterdam

Loes H. Maas