Naamkunde. Jaargang 10

[p. 268]

De familienaam Seyna(e)ve

Seyna(e)ve is een familienaam die tegenwoordig vrij gebruikelijk is in zuidelijk en centraal West-Vlaanderen, te meer nog als men er de talrijke spelling- en andere varianten bijneemt: Seynha(e)ve, Seynna(e)ve Sijn(h)a(e)ve, Syn(h)a(e)ve, Sin(n)a(e)ve en Sena(e)ve.

Ofschoon het niet in mijn bedoeling ligt hier uit te weiden over de geografische spreiding van de naam, wil ik er toch even op wijzen dat de vormen met diftong in de anlaut (meestal Seynaeve gespeld) vooral talrijk blijken te zijn in de omgeving van Kortrijk, Tielt en Izegem, terwijl die met monoftong (meestal Sinnaeve) hoofdzakelijk in de omgeving van Ieper, Roeselare, Torhout en Diksmuide voorkomen⁽¹⁾. Globaal genomen zijn de gediftongeerde varianten echter veruit het talrijkst en dat wordt nog meer het geval naarmate men oudere bronnen raadpleegt. Daarin treft men de naam alleen in de omgeving van Kortrijk aan: in de 17de eeuw ook al gewoonlijk Seyn(h)a(e)ve, in de 16de vooral Sei(j)n(h)ave naast ook, bijna evenveel, Tsei(j)nave⁽²⁾. Geen wonder dat de voorlopig alleroudste attestaties ook in het Kortrijkse te vinden zijn, meer bepaald in Zwevegem a. 1398 waar vijf naamdragers Tseynave en één Tseinhave opgetekend werden⁽³⁾. Men mag dus aannemen dat de familie in die streek wortel geschoten heeft en er honkvast gebleven is, vermoedelijk zelfs tot op het einde van de 16de eeuw. Dan is er wellicht enige uitwijking geweest in westelijke richting naar gebieden die ten gevolge van de godsdienstoorlogen ontvolkt geworden waren. Daar blijken dan ook de gemonoftongeerde varianten ontstaan te zijn.

Wat is nu de betekenis van die naam?

Volgens Debrabandere⁽³⁾ kan gedacht worden aan een samen-

(1) Als bronnen hiervoor werden hoofdzakelijk kiezerslijsten en de telefoongids gebruikt.

(2) De belangrijkste bron uit het Kortrijkse die hierbij met succes geraadpleegd werd is: Klapper op de Parckemynen Index van de Kortrijkse weeskamer, Deel I (Stad Kortrijk) en Deel II (kasselrij Kortrijk), resp. in 1973 en 1976 uitgegeven door de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, afdeling Oostende-Kuststreek.

(3) F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk, 1350-1400 (Handzame, 1970), p. 403.

(3) F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk, 1350-1400 (Handzame, 1970), p. 403.

[p. 269]

stelling van mnl. segene, seine: ‘groot trek- of sleepnet’⁽⁴⁾ + mnl. haven: ‘net’⁽⁵⁾, dus een beroepsbijnaam voor een visser. De moeilijkheid hierbij is evenwel dat seine uit lat. sagena⁽⁶⁾ normaal geen ts-anlaut kan vertonen en ook dat de n-auslaut van haven in alle excerpten ontbreekt. Een totaal andere door Debrabandere⁽³⁾ gesuggereerde mogelijkheid is een samenstelling van mnl. cijns, (t)seins: ‘cijns; geschenk’⁽⁷⁾ + mnl. have: ‘bezit, erfdeel’⁽⁸⁾, dus iets als: ‘geschonken bezit of erfdeel’. Maar men zou dan eerder excerpten als *cijnshave of *(t)seinshave verwachten en er is helemaal geen verklaring voor het ontbreken van s-auslaut in het eerste element van de samenstelling. Beide verklaringen zijn derhalve niet overtuigend.

Het lijkt me daarom aannemelijker de naam als een ontlening uit het Frans te beschouwen: de ts-anlaut van de oudste attestaties moet dan, zoals in de meeste dergelijke Middelnederlandse woorden, op een Franse ch-anlaut teruggaan, terwijl de sporadische h middenin het woord gemakkelijk hypercorrect kan zijn. Me dunkt dat er dan ook geen fundamenteel bezwaar kan zijn tegen een verklaring van deze nu Vlaams klinkende naam uit ofra. *chenave, een woord dat rechtstreeks ontstaan is uit *canapus, een populair Latijnse variant van cannabis: ‘hennep’, en waarvan in het Oudfrans ook nog varianten als cheneve, chenove en chaneve opgetekend zijn, benevens Oudpicardische als kenneve, quenneve en caneve⁽⁹⁾. Voor de overgang van *canapus naar *chenave vergelijke men o.m. die van caballus naar cheval en voor de overgang van p naar v in de inlaut die van sapo naar savon. Dat *chenave zich in het Middelnederlands tot de gediftongeerde vorm tseinave ontwikkelt, is normaal, evenals het feit dat daar later een variant als Sinnaeve uit ontstaat (vgl. o.m. Senesael/Sinnesael).

Ook vanuit semantisch oogpunt zijn er geen onoverkomelijke bezwaren tegen de hier vooropgestelde verklaring. Namen van gewassen zijn immers niet zelden familienamen geworden. Net als het Duitse

(4) E. Verwijs-J. Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek ('s-Gravenhage 1885-1952), dl. VII, p. 900.

(5) Ibidem, dl. III, p. 185.

(6) Het woord seine of senne: ‘plat visnet’, fra. seine en senne, lat. sagena werd ook opgetekend door L. De Bo-J. Samyn, Westvlaamsch Idioticon (Gent, 1892), p. 883-4.

(3) F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk, 1350-1400 (Handzame, 1970), p. 403.

(7) E. Verwijs-J. Verdam, o.c., dl. I, p. 1500-2.

(8) Ibidem, dl. III, p. 177-9.

(9) F. Godefroy, Dictionnaire de l'ancienne langue française et de tous ses dialectes du IX^e au XV^e siècle (Paris, 1880-1902), dl. IX, p. 41, alsook A.J. Greimas, Dictionnaire de l'ancien français jusqu'au milieu du XIV^e siècle (Paris, 1968), p. 103 en 110.

[p. 270]

equivalent Hanf⁽¹⁰⁾ zou Seyna(e)ve dan een beroepsbijnaam kunnen zijn, nagenoeg gelijk te stellen met de Franse familienamen Chen(n)evier, Chenevard⁽¹¹⁾ en de Duitse Hanfbauer, Hänfer, Hanfgarter en Hanfmann⁽¹⁰⁾, of een spottende bijnaam naar de gestalte, zoals misschien de Duitse naam Hanfstengel⁽¹⁰⁾.

Ik heb niet kunnen uitmaken of er in ons taalgebied ook toenamen ontstaan zijn uit mnl. hennep, han(n)ep, blijkens de excerpten in het Middelnederlandsch Woordenboek uitsluitend Noordnederlandse vormen⁽¹²⁾, zoals dt. Hanf en eng. hemp al vóór de eerste klankverschuiving in het Germaans bekend⁽¹³⁾. Ook niet, of er namen bestaan (hebben) die teruggaan op mnl. can(n)ep, caenp, ca(e)mp, kennep(e), kemp, jongere vormen die vooral Zuidnederlands blijken te zijn (o.m. gebruikt door Yperman)⁽¹⁴⁾ en blijkbaar rechtstreeks ontleend werden uit het middeleeuws Latijnse canabis, canapis⁽¹⁵⁾. Mag men daaruit afleiden dat de plant in de streek pas vrij laat bekend werd en dat zij in het Kortrijkse uit Frankrijk ingevoerd werd, de Franse naam incluis?

Ieper.

W. Beele

(10) J.K. Brechenmacher, Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen (Limburg/Lahn, 1961-3), dl. I, p. 648.

(11) A. Dauzat, Dictionnaire étymologique des noms de famille et des prénoms de France (Paris, 1951), p. 123.

(10) J.K. Brechenmacher, Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen (Limburg/Lahn, 1961-3), dl. I, p. 648.

(10) J.K. Brechenmacher, Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen (Limburg/Lahn, 1961-3), dl. I, p. 648.

(12) E. Verwijs-J. Verdam, o.c., dl. III, p. 343.

(13) Door de eerste (of Germaanse) klankverschuiving evolueerde de oorspronkelijke Indogermaanse k (in het Latijn c geschreven) in alle Germaanse dialecten tot h (b.v. canis/hond, caput/hoofd, centum/honderd enz.).

(14) E. Verwijs-J. Verdam, o.c., dl. III, p. 1165 en 1318. In al deze varianten is de oorspronkelijke k bewaard gebleven. Dat is ook het geval in de vormen kennep, kenp, kemp vermeld door Kiliaan (Antwerpen, 1599) p. 230, alsook in de vormen kemp, kimp, kempst, kampst in het genoemde ‘Westvlaamsch Idioticon’, p. 447.

(15) J.F. Niermeyer, Mediae latinitatis lexicon minus (Leiden, 1954-) p. 124.