Naamkunde. Jaargang 10

[p. 191]

Een ‘Elve’ in Friesland?

In het artikel ‘De waternaam Elve in Nederland’ van N.L. Zelders (Naamkunde 4, 1972) staat aan het slot het volgende: ‘Tenslotte wil ik op mijn beurt het vermoeden uitspreken, dat nog een Elve in Nederland is bewaard en wel in de Friese waternaam Elvesloot, de verbinding tussen de Langstaartenpoel en de Gudsekop (gem. Wymbritseradeel), o.a. voorkomende op de kaart van Doniawerstal in de atlas van Schotanus (1718). Oudere vermeldingen zijn mij niet bekend. Het zou hierbij kunnen gaan om een naam van het type, waartoe o.a. ook Aamsloot (meermaals in Friesland) behoort, n.l. een secundair compositum, bestaande uit een éénstammige waternaam + een soortnaam. Een definitief oordeel zij echter aan de Frisisten overgelaten’ (p. 153).

Aan deze uitnodiging - zij het ietwat laat - gehoor gevend, meen ik het volgende te berde te moeten brengen.

De onderhavige waternaam komt in genoemde atlas van Schotanus als d Elve Sloot zowel op de kaart van Wymbritseradeel als op die van Doniawerstal voor. Het watertje vormt, ook nu nog, een deel van de grens tussen de beide gemeenten. Dat er een lidwoord, zij het in afgekorte vorm, vóór het hydroniem geplaatst werd, is bij Schotanus een uitzondering, doch zal een reden vinden in de open beginvocaal van het woorddeel Elve. Deze toevoeging kan echter bij de verklaring van de naam geen rol spelen. Maar om nu aan de kennelijk verhollandste vorm Elvesloot het vermoeden te verbinden, dat men hier te maken heeft met hetzelfde woord als bij Elve(s)dic e.t.q. in Zeeland en bij de bekende Duitse riviernaam Elbe lijkt me al te gewaagd.

Opmerkelijk is dat op de topografische kaart No 10 H Sneek (uitgave 1973) het watertje nog steeds vermeld staat als Elvesloot. Het wordt bovendien nog aangegeven als een open water, maar het is thans afgedamd en ingepolderd. Uit de volksmond schijnt de naam in deze vorm inmiddels te zijn verdwenen.

Uit een alfabetische lijst van toponiemen uit dit stukje waterland, gepubliceerd door de locaalhistoricus O. Santema in Fryske Plaknammen dl. VIII (1956), blijkt het volgende. In de Floreencohieren van Wymbritseradeel van 1838 staat het water vermeld als Elvebogt en

[p. 192]

(blijkbaar gebrekkig weergegeven) als Ellebogt. Het was de volksmond die aan de schrijver in 1955 de Friese vorm Alvebocht [ólwəbòχt] doorgaf. Een in levend gebruik zijnde vorm Alvesleat heeft hij niet meer kunnen achterhalen.

Het eerste lid van de samenstelling laat o.i. twee mogelijkheden open:

1.	er is hier sprake van het telwoord 11 (Fries: [ólwə]); dit zou dan betrekking kunnen hebben op een perceel land van elf pondemaat, grenzend aan of omsloten door het watertje; vergelijkbare numerale vormen (dus telwoord + sleat) heb ik echter bij Schotanus en anderen niet kunnen vinden;
2.	er is hier sprake van een Friese mansvoornaam Alve of de verbogen vorm van idem Alf, beide bij Winkler te vinden.

Deze laatste mogelijkheid krijgt veel steviger basis wanneer men een blik werpt op de kaarten van dit gebied. De waternamen met -sleat zijn hier namelijk legio. Het eerste lid is soms een soortnaam als in Brêge-, Draei-, Leije-, Sân-, Soal-, Terpen-, Tine-, Tsjerke-, Wei-, Wynsleat.

Frekwenter echter vindt men -sleat, voorafgegaan door een mansvoornaam: Broer(e)-, Douwe-, Houke-, Houte-, Hoite-, Jelte-, Jurjen-, Sibe-, Siuwesleat e.a. Deze laatste gangbare naamgeving is een uitvloeisel van de traditie om plaatselijk een water te vernoemen naar de boer die langs de oever ervan land bezat en/of in gebruik had. Bij Schotanus staat in een paar gevallen zelfs het patroniem erbij vermeld: Ige Sjoukes Sloot, Wybe Sjoukes Sloot, terwijl men bij de eveneens bij hem voorkomende Heere Simons Sloot wel gedacht heeft aan een boerende pastoor die ‘heer Simon’ werd genoemd.

Met deze gegevens voor zich heeft men toch wel voldoende bewijs in handen, dat in Elvesloot geen archaisch hydroniem mag worden gezocht, maar dat men te maken heeft met de naam van een vaarwater, waar enkele eeuwen geleden een Friese koemelker Alf of Alve doorheen voer naar zijn beesten of om zijn hooi binnen te halen.

Ysbrechtum.

D.A. Tamminga