Naamkunde. Jaargang 7

[p. 17]

Nervische hydroniemen (III).

Onze verklaring van Nete⁽¹⁾ is door de studie der Noordduitse waternamen Nethe en Nette bevestigd⁽²⁾. Een punt blijft echter nog op te helderen: de Nete mondt niet in de Schelde, maar in de Rupel uit; hoe is deze aan zijn naam gekomen?

De Rupel, een niet eens 12 km lange, doch 100 à 200 m brede rechterbijrivier van de Schelde, ontstaat door het samenvloeien van de Nete en de Dijle, die pas de Zenne opgenomen heeft. Dialectisch heet hij - aan de linkeroever - də ri.pəl te Heindonk, də rypəl te Klein-Willebroek (gehucht te Willebroek), Ruisbroek en Wintham (gehucht te Hingene)⁽³⁾, - aan de rechteroever - də ripəl te Boom, də rypəl te Niel en te Schelle⁽⁴⁾; daarnaast echter ook ‘de Schelde’⁽⁵⁾: te Boom volgens K. Roelandts tsxelt⁽⁶⁾. Voor de verklaring van belang zijn de volgende oude bewijsplaatsen: 753 [blijkbaar onecht of vervalst stuk] terram...

(1) Nervische hydroniemen [I], in: Naamkunde IV (1972), 21, 23-25.

(2) Nervische hydronymen (II), in: Naamkunde V (1973), 37, 42, 50, 52-53. - Corrigenda:

blz. 44 n. 76	leze men	‘Gefolgsherr’
blz. 45 r. 7 (einde) en 12	leze men	- gawi
blz. 48 n. 115 r. 2	leze men	hyper-Nederduitse
blz. 50 n. 138 r. 1	leze men	(Bremen,
blz. 51 r. 23	leze men	Langobard.

(3) E. Blancquaert, Dialect-atlas van Klein-Brabant, 2^e uitgave, met aanvullingen door F. Vanacker (Antwerpen, 1952), 64, 52, 12, 8.

(4) W. Pée, Dialektatlas van Antwerpen (Antwerpen, 1958), 443, 439, 435. Volgens K. Roelandts, Dialectologie en Onomastiek, in: Album aangeboden aan... L. Grootaers... (Leuven, 1950), 169, is Booms ripəl ‘van zeer jonge datum’.

(5) ‘Op de boorden van den Rupel zijn er hedendaags bijna negen van de tien die, wanneer zij van den Rupel spreken, 't Scheld zeggen; ten onrecht wel is waar, maar dit legt zich nogtans eenigszins uit, omdat de Rupel, bij wassende tij, zijne waters uit de Schelde ontvangt’, H. Sel, Proeve van historische mengelingen over 't land van Rumpst, en in het bijzonder over de heerlijkheid van Boom (Leuven, 1873-78), 27. Dit gebruik van de stroomnaam wordt bevestigd door J.Th. de Raadt -- J.B. Stockmans, Geschiedenis der gemeente Schelle (Lier [1893]), 10; E. Steenackers, Schelde en Rupel, in: Mechlinia II (1922-23), 17; en Roelandts, t.a.p.

(6) T.a.p. - Volgens Pée, a.w., 441, luidt ‘de Schelde’ (als naam van de stroom opgetekend) in het dialect van Boom tsχ⊣ειlt.

[p. 18]

vbi scalda Tylam excipit, dictam Francis Maslinas⁽⁷⁾; [1099⁽⁸⁾]-1107: ± 1100 in Rupenam usq⁽⁹⁾; 1288 totter nedersten ebbe vander Rupenen⁽¹⁰⁾; 1303 (kopie der XVII^e eeuw) op de Rupene... tot in de Rupene⁽¹¹⁾; 1336 (k. XV^e e.) la Rupple⁽¹²⁾; ...; 1389 in de Rupel⁽¹³⁾; 1436 opte riviere van der Ruple (2maal)⁽¹⁴⁾; ...; 1445 dwater de Scelt te Boeme⁽¹⁵⁾; 1477 datmen dwater wter scheldē oft de Ruype te bruesselwarts sal mogē leidē⁽¹⁶⁾ = (k.) dat men dwater uuter Schelde of de Ruijpel te Bruessel wairt sal mogen leijden⁽¹⁷⁾; 1477 uyt der Ruppe [lees Ruype?] oft Schelde⁽¹⁸⁾; 1531 (origineel) vuijtter Schelde of de Ruijpe (2maal)⁽¹⁹⁾; ...; 1570 (kaart) Rupel fl.⁽²⁰⁾; ± 1571 [waarschijnlijk: 1572 (naar een iets ouder stuk; or.)⁽²¹⁾] van aen den Ruepele⁽²²⁾; uitgave van

(7) I[o]. B. Gramaye, Historiae et antiquitatum urbis et provinciae Mechliniensis libri III (Bruxellae, 1607) [3].

(8) Zie R. Koepke, Gesta abbatum Trudonensium, in: G. Pertz, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus X (Hannoverae, 1852), 254.

(9) H. Vardaeus, Sancti Rumoldi... archiepiscopi Dubliniensis, Mechliniensium apostoli... acta..., Opus posthumum... à... Th. Sirino... recognitum et... suppletum... (Lovanii, 1662), 3. Niet in ruperam usque, zoals te lezen staat bij Ia. Mosander, De probatis sanctorum historiis VII, partìm ex tomis A. Lipomani..., partìm ex MSS. monumentis à... L. Surio huic operi reservatis (Coloninəe Agrippinəe, 1581), 564.

(10) K. De Flou, Toponiemen uit de provinciën Antwerpen en Brabant, in: Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor taal- en letterkunde (1925), 720.

(11) F. Prims, Geschiedenis van Antwerpen II (Brussel, 1931), 60 n. 1, 61 n.

(12) J.F. Willems, Les Gestes des ducs de Brabant... II (Bruxelles, 1843), 445.

(13) J.Th. de Raadt, De Heerlijkheden van het Land van Mechelen [I:] Niel en zijne Heeren, in: Dietsche Warande, n.r. II (1889), 533 = (Gent, 1889), 45.

(14) Antwerpsch Archievenblad XXIX (z.j.), 70.

(15) de Raadt -- Stockmans, t.a.p.

(16) Die Nieuwe Chronijcke van Brabandt... (Thantwerpen, 1565), 60.

(17) A. Wauters, Documents concernant le canal de Bruxelles à Willebroeck... (Bruxelles, 1882), 19.

(18) K. Roelandts, Bijdrage tot de toponymie van het Land van Boom (onuitgegeven doct. Leuven, 1943), 1684, naar het werk - dat we niet konden inzien - van J. van Bever -- R. Lombaerts, Beknopte geschiedenis van de Rupelstreek (Boom, 1936, 1938), 7.

(19) Wauters, a.w., 31, 32.

(20) G. Mercator, Flandria, in: A. Ortelius, Theatrum orbis terrarum (Antverpiəe, 1570), f^o 17.

(21) Zie Ch. Pergameni, Les archives historiques de la ville de Bruxelles, Notices et inventaires (Bruxelles (1943)), 255-56.

(22) Wauters, a.w., 60.

[p. 19]

1596 Rvplemvnda... nomen adipiscitur ab ostio fluuij Rupləe, aut Ripeləe⁽²³⁾; ...; uitg. 1719 vulgo Ruypel⁽²⁴⁾.

De Rupel bespoelt Ruipenbroek, polder te Hingene: dialectisch volgens Roelandts rɔⁱpəmbruk⁽⁶⁾; 1220 (-?) (or.) In Ruscebroc (= Ruisbroek)... i. spadam in Rupenbroc, que solvit annuatim scalteto de Rupenbroc iii obolos Flandrie... i. spadam in Rupembroc⁽²⁵⁾; 1254 (k. XV^e e.) a scabinis de Spiringerbroch sive Ruperbroch, 1262 (or.) in paludibus que... Rusebruc, Rupembruc vulgariter nuncupantur⁽²⁶⁾.

Hij mondt uit op 1 1/2 km ten Z.O. van het aan de linkeroever van de Schelde gelegen dorp Rupelmonde: dialectisch ter plaatse rεpəlmũ.nt, soms ook rεpərmũ.nt of 'rεpmũnt (welke laatste vorm in de buitenwijken gebruikt wordt om het centrum aan te duiden)⁽²⁷⁾, te Boom volgens Roelandts vanouds rɔ^apərəmɔnt, rɔ^apəlmɔnt, thans ripəlmɔndə⁽²⁸⁾; 1128 (2 k. XVI^e e.) apud Ruplemunda⁽²⁹⁾; 1150 (or.) apud Rypelmundo (2maal)... Acta sunt autem hec Rypelmundo⁽³⁰⁾; ...; 1171 (or.) apud rupelmundam⁽³¹⁾; ...; 1187 (or.) Rupelmunda... Ripelmunda⁽³²⁾; 1195 (k.) apud Rupelmondam⁽³³⁾; 1201 (or.) apud Ruppelmonde⁽³⁴⁾; ...; 1271 (or.) juskes à Ruplemonde, et de Ruplemonde... Chil de Ruplemonde... à Ruplemonde⁽³⁵⁾; ...; 1318-51

(23) Ia. Marchantius, Flandria commentariorum lib. IIII. descripta (Antverpiəe, 1596), 71.

(24) J.B. Sollerius, De Sancto Rumoldo episcopo et martyre Mechliniae in Belgio, in: Acta Sanctorum Julii... I (Antverpiəe, 1719), 244 n.l.

(6) T.a.p. - Volgens Pée, a.w., 441, luidt ‘de Schelde’ (als naam van de stroom opgetekend) in het dialect van Boom tsχ⊣ειlt.

(25) G. Van Caster, Relevé des biens de l'hôpital de Notre-Dame, à Malines, vers 1220, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XVI (1879), 94.

(26) P. Goetschalckx † -- B. Van Doninck, Oorkondenboek der Abdij van St-Bernaards aan de Schelde I (Antwerpen, 1926), 165, 251.

(27) E. Blancquaert, Dialect-atlas van Noord-Oost-Vlaanderen en Zeeuwsch-Vlaanderen (Antwerpen (1935)), 210.

(28) A.o., 168. Terecht oordeelt Roelandts dat de laatste vorm door de spelling beïnvloed is. - Volgens Pée, a.w., 441, luiden ‘rijp’ en ‘mond’ in het dialect van Boom resp. rɔ.˕e^əp en (vóór ‘is’) mũ˔nd.

(29) H. Pirenne, Histoire du meurtre de Charles le Bon, comte de Flandre (1127-1128), par Galbert de Bruges... (Paris, 1891), 161.

(30) A. Kluit, Historia critica comitatus Hollandiae et Zeelandiae ab antiquissimis inde deducta temporibus II (Medioburgi, 1680-82), 165.

(31) [C. Serrure,] Cartulaire de Saint Bavon à Gand (z.p. [1836-40]), 57.

(32) M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek... (z.p., 1960), 873.

(33) Willems, a.w. I (1839), 615.

(34) J.-J. De Smet, Recueil des chroniques de Flandre II (Bruxelles, 1841), 819.

(35) L. Warnkoenig, Histoire de la Flandre et de ses institutions civiles et politiques jusqu'à l'année 1305, Traduite de l'allemand, avec corrections et additions de l'auteur, par A. Gheldolf, II (Bruxelles, 1836), 460, 485, 488.

[p. 20]

(k.) boven Repelmonde⁽³⁶⁾; ...; 1332 (k. 1554) venans de Repelmonde⁽³⁷⁾; ...; 1334 (k.) en nostre chastel de Ripplemonde⁽³⁸⁾; 1336 (k. XV^e e.) bailli de Ripplemont... deux eschevins de Ryppelmonde... Rupplemonde... Ruppelmonde⁽³⁹⁾; ...; 1349 (k. XIV^e e.) in onse borch van Repelmonde, 1350 (dez. k.) onse castellain van Reupelmonde, 1350 (dez. k.) van Reuppelmonde (4maal)... van Reupelmonde (4maal)⁽⁴⁰⁾; ...; 1363 van onsen hues van Reppelmonde⁽⁴¹⁾; ...; 1488-89 opt slot van Ripelmonde, 1489-90 te Ripelmonde⁽⁴²⁾; ...; 1671 Rupelmonde (2maal)... west de kercke van Rijpermonde (2maal)... Adelisia van Rupermonde... bij Rupermonde... Rypermonde⁽⁴³⁾.

De klankwettige evolutie van Mndl. Rupene is bewaard in de naam Ruipenbroek, door Roelandts terecht verklaard als ‘Rupelbroek’⁽⁶⁾, d.i. ‘drasland aan de Rupel’; Ruype verraadt associatie met laat Mndl. ruype < Mndl. rupe v. ‘rups’ (vgl. Dt. Raupe ‘id.’)⁽⁴⁴⁾, Ruypel heeft zijn l aan Rupelmonde te danken. De huidige vorm van de riviernaam is uit dit laatste geabstraheerd: in de samenstelling is de n van het eerste bestanddeel tot l gedissimileerd en de ū vóór de zware groep -p(e)lm- verkort, doch heeft de spelling met dubbele p het niet kunnen winnen van die met enkele, zodat de voorafgaande klinker nu in de beschaafde taal weer lang uitgesproken wordt. Dialectisch verliep de verdere evolutie van Rupelmonde als volgt: de ŭ (= [y]) werd in het Waasland een korte ‘eu’, maar bleef aan de Rupel vooreerst ongewijzigd⁽⁴⁵⁾; door plaatselijke ontronding ontstond ginds

(36) Willems, a.w. I, 427.

(37) H. van Werveke, De Rechten van den Graaf van Vlaanderen op de Schelde aan de Brabantsche grens (XIV^e eeuw), in: Bijdragen tot de Geschiedenis XXI = n.r. VIII (1930), 232.

(38) F. de Potter -- J. Broeckaert, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, 3^e r. III (Gent, 1879), Rupelmonde, 130 n. 2.

(39) Willems, a.w. II, 445, 445, 449, 452.

(40) Th. de Limburg-Stirum, Cartulaire de Louis de Male, comte de Flandre, I (Bruges, 1898), 31, 278, II (1901), 281 (4maal), 281 (3maal), 282.

(41) Roelandts, a.w. (= doct.), 1685, naar een excerpt van E. Gailliard uit een oorkonde der Commanderij van Pitsenburg, te Mechelen.

(42) de Potter-Broeckaert, a.w., 120 n.l.

(43) E. Dilis, Eene reeks geschiedkundige Oorkonden in betrek met het Land van Waas (slot), in: Annalen van den Oudheidkundigen Kring van het Land van Waas XXXIV (1920-21), 19, 19, 20, 20, 20, 21, 24.

(6) T.a.p. - Volgens Pée, a.w., 441, luidt ‘de Schelde’ (als naam van de stroom opgetekend) in het dialect van Boom tsχ⊣ειlt.

(44) De soortnaam naar E. Verwijs -- J. Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek VI ('s-Gravenhage, 1907), kol. 1705.

(45) Het woord ‘put’ luidt in het arrondissement Sint-Niklaas meestal pΛt, in de provincie Antwerpen ten N. van de Rupel meestal py˕t, in dezelfde provincie ten Z.W. en ten Z. van de rivier meestal pyt, zie de kaart nr. 43 resp. bij Blancquaert, Dialectatlas van Noord-Oost-Vlaanderen..., Pée, a.w., en Blancquaert -- Vanacker, a.w.

[p. 21]

e, hier i⁽⁴⁶⁾; onder de invloed van Mndl. ripe ‘rijp’⁽⁴⁷⁾ werd deze ĭ een ī, die dan klankwettig gediftongeerd werd; soms werd de l aan de r geassimileerd, wat te Boom - daar de -e van het tweede bestanddeel reeds lang weggevallen was - een volksetymologische vervorming tot ‘rijpere(n) mond’ ten gevolge had. Mndl. Rupene (met [ȳ]) gaat niet terug op Kelt. *rupp-ara ‘eau puissante et impétueuse’, hydronymische afleiding van *ruppo- ‘animal hargneux qui perce de ses cornes’⁽⁴⁸⁾, en evenmin op een niet nader bepaalde waternaam *Rupila⁽⁴⁹⁾, maar, evenals het in Zuidfranse dialectwoorden en kanaalnamen (de Robines en Roubines) voortlevend Oudprovençaals robina v. ‘canal’, op Lat. rūpīna v. ‘kloof’⁽⁵⁰⁾. De

(46) ‘In de platte uitspraak van Sint-Niklaas en Lokeren... klinkt... [Ndl. ŭ] daaromtrent als i, of als zachtlange e kort uitgebracht. Put = pit, peet (kort)’, A. Joos, Waasch Idioticon (Sint-Niklaas, 1904), 13. ‘De volksklasse [van Sint-Niklaas] spreekt in 't algemeen meer velaar en met ontronding.... Voorbeelden van platter uitspraak zijn: voor “kunnen naaien” (...) op Brugske: kε.n:u˔an en Ter Eeken: ki.n:u˔an’, Blancquaert, Dialect-atlas van Noord-Oost-Vlaanderen..., 136. Voor ‘put kunnen vullen zegt men te Rupelmonde pΛt kø.nə vΛlən, ald., 210; komen ontronde vormen hier nog enkel als relicten voor? - Het woord ‘put’ luidt te Heindonk pit, te Klein-Willebroek pi't, te Ruisbroek en te Wintham pyt, Blancquaert -- Vanacker, a.w., 64, 51, 11, 8; te Boom pit, te Niel py˕et, te Schelle py˕et, Pée, a.w., 442, 439, 434.

(47) Verwijs -- Verdam, a.w., kol. 1447.

(48) Hypothese van A. Carnoy, Origines des noms des communes de Belgique (...) (Louvain, 1948), 601. Oerkelt. *ruppo-s ‘stössiges Thier’ werd gereconstrueerd op grond van Iers ropp m. ‘every animal that gores’ (en o.m. met Lat. rumpere vergeleken) door Wh. Stokes, Urkeltischer Sprachschatz, Übersetzt, überarbeitet und herausgegeben von A. Bezzenberger (Göttingen, 1894), 236; zie voor vorm en betekenis van het Ierse woord nu M. Joynt, Contributions to a Dictionary of the Irish Language, R (Dublin-London, 1944), kol. 80 onder robb, en voor zijn etymologie J. Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch I (Bern, 1959), 869.

(49) Verklaring van Gysseling, t.a.p.

(50) Dit Latijnse woord betekende eigenlijk ‘Felskluft’, als afleiding van rūpēs v. ‘Felswand, Klippe, Schlucht’, A. Walde, Lateinisches Etymologisches Wörterbuch, 3., neubearbeitete Auflage von J.B. Hofmann, II (Heidelberg, 1954), 451. Zie de Zuidfranse reflexen bij W. von Wartburg, Französisches Etymologisches Wörterbuch... X (Basel, 1960), 578, en P. Lebel, Principes et méthodes d'hydronymie française (Paris, 1956), 30-31, 96-97, 166, 297-98. Ten onrechte postuleert Lebel, a.w., 298, voor het Oudprovençaalse en het Latijnse woord een met Lat. rumpere ‘briser’ verwante Voorlatijnse grondvorm *rŭp-īna ‘fracture de rochers (précipice, éboulis) et effondrement de terrain (provoqué par exemple par un torrent impétueux qui creuse son lit dans un sol friable)’: ‘Die bed[eutung] “kanal” (...)’, merkt von Wartburg op, ‘erklärt sich sehr leicht daraus, dass in der ebene keine eigentlichen klüfte zu finden sind, sodass das [lateinische] wort leicht in diesem sinn verwendet werden konnte’. De Zuidfranse o(u) is volgens deze geleerde wellicht toe te schrijven aan invloed van Lat. rŭīna; maar ook in andere Romaanse woorden verschijnt voor Lat. in de eerste lettergreep ‘bald weiter, bald weniger verbreitet o statt u’, b.v. in Fr. outil, oignon, foison en froment, W. Meyer-Lübke, Grammatik der Romanischen Sprachen I (Leipzig, 1890), 278, vgl. dezelfde, Historische Grammatik der französischen Sprache I^4-5 (Heidelberg, 1934), 96-97.

[p. 22]

naam is door verkeerde vertaling ontstaan van een jongere vorm van Oergerm. skalđōn⁽⁵¹⁾: deze werd immers volksetymologisch opgevat als de accusatief van het woord dat in het Oergermaans *skalđō v. ‘kloof’ luidde, een woord waarvan de Oerkeltische correspondent *scoltā gepostuleerd wordt door Iers scoilt (genitief -e) v. ‘cleft, split, crack, fissure; splitting’ en Kymrisch hollt v. ‘split, slit, cleft, fissure, rift, crack’⁽⁵²⁾; door die verkeerde interpretatie zijn ook Keltische hydroniemen ontstaan, die we later zullen behandelen. De Oergermaanse naam zal de Schelde èn de Rupel aangeduid hebben, zoals nu nog de dialectvorm van Ndl. Schelde in de Rupelstreek⁽⁵³⁾; zijn Latijnse vertaling is wellicht toe te schrijven aan

(51) Zie Nervische hydroniemen [I], 22, 24.

(52) Het Ierse woord naar P. Dinneen, An Irish-English Dictionary (Dublin, 1927²), 978, het Kymrische naar (W.) Spurrell, Welsh-English Dictionary, Edited by J. Anwyl (Carmarthen, 1920⁹), 214. Ze horen bij Idg. *(s)kel- ‘schneiden’, Pokorny, a.w., 923-24; zie voor de Kymrische evolutie ook H. Pedersen, Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen I (Göttingen, 1909), 77, en voor de verbuiging ald. II (1913), 86-87. Benevens zijn abstracte betekenis, die reeds vóór de schriftelijke overlevering schijnt uitgestorven te zijn, had Oergerm. *skalđō er een concrete, bewaard in Oudhoogduits scalta v. [ō- en n-stam] ‘scalmus, contus, trudis’ (E. Graff, Althochdeutscher Sprachschatz (...) VI (Berlin, 1842), kol. 485), d.i. ‘Stoßstange, Bootshaken’ (Pokorny, a.w., 925), dat voortleeft in Dt. (dialect.) Schalte ‘id.’. Oerkelt. *scoltā en Oergerm. *skalđō berusten beide op *skol-tā̀: dit werd, met de betekenis ‘(abgeschnittene) Stange’, reeds als grondvorm van Ohd. scalta overwogen door A. Walde, Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen, herausgegeben und bearbeitet von J. Pokorny, II (Berlin-Leipzig, 1927), 594; het is afgeleid van Idg. *skel- zoals Gr. βροντή ‘donder’ - eveneens met analogische - van de wortel van βρέμϵιν ‘bruisen’, zie voor de vorming K. Brugmann, Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen² II, 1. Teil (Strassburg, 1906), 414-16, en vgl. F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. Auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 63-64.

(53) Kelt. suoniā, dat eveneens door verkeerde vertaling van Oergerm. skalđōn ontstaan is, hoeft dus niet eerst op de Rupel te zijn overgedragen, zoals we meenden in onze opstellen De naam Vilvoorde - in: Naamkunde III (1971) -, 14, en Nervische hydroniemen [I], 24 n. 34.

[p. 23]

mariniers der Romeinse vloot van Neder-Germanië, welke te Rumst, bij de samenvloeiing van Nete en Dijle, een aanlegplaats of station schijnt gehad te hebben⁽⁵⁴⁾. De samenstellingen Ruipenbroek en Rupelmonde berusten resp. op Westgerm. Rūpīnbrōk ‘Rupelbroek’ en Rūpīnmunþę̄, datief-locatief van *Rūpīnmunþ, ‘Rupelmond(ing)’, of op hun verdere evolutie.

Uit het voorgaande mag men afleiden dat er aan de Rupel bij de Romeinse verovering overwegend of uitsluitend Germaans, bij de Frankische overwegend of uitsluitend Latijn gesproken werd: haar eerste germanisering dankt de Rupelstreek aan de Nerviërs, haar blijvende echter aan de Franken.

Brussel.

J. Devleeschouwer, Geassocieerd Navorser van het N.F.W.O.

Correctienoot: In dit opstel duidt het teken ũ overal de halfgenasaleerde u aan.

(54) H. Van de Weerd, Inleiding tot de Gallo-Romeinse archeologie der Nederlanden (Antwerpen, 1944), 53, 82. Te Rumst vond men, buiten overblijfselen ener nederzetting en een grafveld, een baksteen gestempeld CGPF, ald., 82 n. 1, vgl. 148. CGPF betekent classis Germanicae piae fidelis, zie ald., 83. De Romeinse vloot van Neder-Germanië werd opgericht in 12 v. Chr., droeg de eretitel pia fidelis sedert of na 96, en werd voor 't laatst vermeld in 370, ald., 82. Geheel zeker is het bestaan van een vlootstation aan de Rupel echter niet: ‘Een militaire baksteen bewijst wel dat op de plaats waar hij gevonden werd een militair gebouw of een staatsgebouw gelegen heeft, niet dat de troep wiens naam op den steen voorkomt, daar gelegerd heeft’, ald., 148. De Romeinse villa van Rumst verdween na 174, maar vóór - of ten laatste in - 268, ald., 114-15.