Naamkunde. Jaargang 2

[p. 100]

Persoonsnamen in inscripties.

Voor onze kennis van persoonsnamen zijn inscripties van groot belang. Oorkonden en andere geschriften uit de vroege Middeleeuwen zijn uiterst schaars; meestal zijn ons alleen afschriften bewaard, waarin juist de namen aan het gevaar van foutief copieëren bloot staan. Inscripties zijn originele documenten en alleen als zij zijn verloren gegaan en de inhoud in een afschrift is bewaard, kunnen fouten binnensluipen.

Alle persoonsnamen, die men op steen of hout of ander materiaal in ons land kan lezen, bijeenbrengen zou in het bestek van een kort artikel onmogelijk zijn. Ik heb mij daarom in de tijd beperkt tot de periode van ± 400 tot ± 1200. Het materiaal uit de Romeinse tijd kan beter afzonderlijk worden bewerkt; na 1200 neemt het materiaal in omvang snel toe en het zou jaren vergen het bijeen te brengen, aangezien het nog nooit systematisch is verzameld.

Groot is het aantal namen voor 1200 niet. Ons land is nu eenmaal niet rijk aan inscripties uit die tijd. De vindplaatsen van voorwerpen, die ons namen hebben bewaard, zijn Friesland en Groningen, Utrecht en omgeving en Maastricht. Dat is niet toevallig. Maastricht is onze oudste bisschopsstad, Utrecht de oudste boven de rivieren en in het noorden van ons land hebben gelukkige conserveringsomstandigheden in de terpen materiaal bewaard, dat elders verteerd zou zijn zonder bruikbare sporen na te laten.

I Friesland en Groningen.

Het Friese materiaal is voor het grootste deel bijeengebracht door Sipma⁽¹⁾ en aangevuld door Buma⁽²⁾. Veel hiervan is afgebeeld door Boeles⁽³⁾.

1. Audulfus. Deze naam komt voor op vier munten, een in Parijs, een in Brussel en twee in Den Haag. De eerste is van onbekende herkomst, de exemplaren van Brussel en Den Haag stammen uit de

(1) P. Sipma, Fryske Nammekunde I (Drachten, 1952), afgekort Sipma.

(2) W.J. Buma, Frieslands runeninscripties (Groningen, 1957), afgekort Buma.

(3) P.C.J.A. Boeles, Friesland tot de elfde eeuw, 2de druk ('s Gravenhage, 1951), afgekort Boeles.

[p. 101]

schatvondst van Escharen⁽⁴⁾. Drie dragen het opschrift: audulfus frisia en victuria audulfo, één (Den Haag): frisia en avdulfus. Boeles acht het niet waarschijnlijk, dat de munten in Friesland zijn geslagen, Lafaurie wel⁽⁵⁾. Dat hoeft nog niet te bewijzen, dat de naam Fries is, daar, zoals Boeles opmerkt, een muntmeester Audulfus uit Toulouse bekend is. Sipma⁽⁶⁾ meent, dat het toch wel aannemelijk is, dat wij hier met een Friese naam hebben te doen; dit is echter niet de gedachte van Lafaurie: ‘Il serait possible de penser à un chef franc vainqueur des frisons, dont les textes n'ont pas perpétué le souvenir’. Volgens Lafaurie dateren de munten uit het einde van de zesde eeuw⁽⁷⁾.

2. Hada. In runen gegrift op een sceatta, gevonden bij Harlingen. Boeles (blz. 344, plaat 47.3) meent, dat de munt uit Engeland is geïmporteerd. Sipma acht het mogelijk, dat de naam toch Fries is, maar aangezien de runen niet zijn ingekrast, doch tot het randschrift behoren, is dat minder waarschijnlijk. Boeles dateert de munt in de zesde eeuw (blz. 345).

3. Foro. In runen op een bracteaat, gevonden te Hitsum. Sipma (blz. 37) aarzelt er een naam in te zien; Buma zegt (blz. 19): ‘vermoedelijk een mansnaam’. Boeles noemt dit sieraad een Noorse runenbracteaat, in Friesland geimporteerd. Daar ook hier de naam er niet achteraf is ingekrast, zal hij wel Scandinavisch zijn⁽⁸⁾.

4. Murae. In runen op een kamfoedraal uit Ferwerd (Boeles, blz. 354, pl. 27.13), volgens Boelens uit de tweede helft van de zesde eeuw. Hij zegt over de inscriptie: ‘vermoedelijk de naam van de bezitter of bezitster van de fraaie kam’. Buma (blz. 19) is positiever, maar Sipma (blz. 37) heeft bezwaren, omdat de stam mur niet aannemelijk lijkt in zo'n vroege tijd.

(4) Boeles (blz. 272) vermeldt alleen de munten in Parijs en Den Haag. Van de Haagse exemplaren vermeldt hij niet, dat zij geen identieke opschriften dragen. Sipma (blz. 36/7) kent het Parijse exemplaar niet, en weet ook niets van het korte opschrift van een der Haagse munten.

(5) J. Lafaurie, Le trésor de Escharen (Pays-Bas). Revue Numismatique (1960), blz. 153-210; vooral blz. 205.

(6) Blz. 37: ‘Wy achtsje it, oant sterker tsjinbiwiis foun wurdt, oannimlik, dat Audulfus in Fryske namme is, likernôch út de 6te ieu’.

(7) Lafaurie, a.w., blz. 163; de munten zijn afgebeeld op pl. XI 43 en XII 45.

(8) Afgebeeld door Boeles op pl. 41.1. Boeles dateert de bracteaat in de zesde eeuw; hij deelt mede, dat er een tweede exemplaar met een runeninscriptie van circa 18 tekens, in 1877 te Achlum gevonden, in 1944 aan een onbekende is verkocht en verdwenen is.

[p. 102]

5. Aha. In runen staat op een benen plaatje uit de terp van Hantum: aha k of aehae k, dat men verklaart: ‘Aha (heet) ik’ (Buma, blz. 19, Sipma, blz. 37, Boeles, blz. 354-356 en pl. 47.2a). Arntz⁽⁹⁾ daarentegen meent, dat deze inscriptie kan betekenen: auja 'k ‘Glück (gebe) ich’, hetgeen niet erg waarschijnlijk is, temeer, omdat Boeles meedeelt, dat voor de eerste a nog een rune staat, evenals de slot-k van aha gescheiden door drie puntstreepjes, maar beschadigd door de inkervingen, die later in de rand van het benen plaatje zijn aangebracht. Een en ander is duidelijk op pl. 47.2a te zien⁽¹⁰⁾. Boeles acht de datering van Arntz: 550-650, te vroeg; het plaatje maakt zijns inziens een late indruk. ± 800?

6. Aba. Op de andere zijde van hetzelfde plaatje staat in latijnse letters: aba (Boeles, pl. 47.2b). Met deze naam vergelijkt men die van de praefectus Abba, die in de achtste eeuw toezicht had op het opwerpen van de terp van Dokkum na de dood van S. Bonifatius⁽¹¹⁾. Wijst deze naam Abba al naar de tweede helft van de achtste eeuw, het gebruik van latijnse letters leidt tot dezelfde conclusie, daar latijns schrift, zoals Boeles opmerkt, eerst in Friesland is te verwachten, na de kerstening. Toch lijkt het mij niet zeker, dat beide inscripties gelijktijdig zijn; de runen kunnen ouder zijn dan de latijnse letters.

7. Eda. Runeninscriptie op een 23 cm lang houten zwaardje van taxus-hout, gevonden te Arum: edae boda (Boeles, pl. 47.4). Buma (blz. 23-28) heeft aannemelijk gemaakt, dat de vertaling moet luiden: ‘voor Ede, (de) bode’. Datering: 550-650⁽¹²⁾.

8. Liu. Inscriptie in runen op een der zijden van een staafje van taxus-hout, 12,5 cm lang, gevonden te Britsum. Twee andere zijden dragen een lange runeninscriptie, die geen naam bevat. Volgens Buma (blz. 18/9) is Liu ‘denkelijk de naam van de maker’, een mening, die ook Sipma is toegedaan (blz. 38): ‘dat sil de namme fan de fiker

(9) H. Arntz, Die Runenschrift. Ihre Geschichte und ihre Denkmäler (Halle, 1938), blz. 60.

(10) Afgaande op de foto op pl. 47.2a zou ik zeggen, dat de eerste rune nauwelijks iets anders dan een i kan zijn; volgens Boeles echter (blz. 355) ziet men ‘rechts van die inkeping nog een schuin naar boven gericht eind van een streepje, uitgaande van de hoofdstaf’.

(11) Sipma, blz. 38. - Boeles, blz. 356. Vita Bonifatii auctore Willibaldo 9, ed. W. Levison (Hannover-Leipzig, 1905), blz. 57.

(12) Boeles, blz. 348. De naam Eda komt ook voor op een kam in het Oudheidkundig Museum te Luik. Buma wijst verder op de plaatsnaam Edawerd = Idaard en op het hoogduitse equivalent van Eda: Edo, dat al ± 700 is geattesteerd (Buma, blz. 26/8).

[p. 103]

wêze; in ôfkorting fan in folle, twastammige namme mei liud (= “folk”) as earste diel’. Boeles spreekt zich niet duidelijk over een datering uit, maar suggereert toch wel de zesde eeuw (blz. 341).

9. Agu. In runen gegrift op een stuk bronzen beslag in het Fries Museum te Leeuwarden, gepubliceerd door Buma (blz. 29). Daar ook een primitieve Christusfiguur is ingekrast, zal de inscriptie niet vroeger zijn dan de tweede helft van de achtste eeuw, de tijd van de kerstening van Friesland; Buma ziet er een afkorting in van oorspronkelijk tweeledige naam als bijvoorbeeld Agibert. Zijns inziens wijst de inscriptie naar Duitsland.

10-11. Adugislu en Gisuhildu. Zijn de voorafgaande misschien alle afkortingen, op een weefzwaardje van taxus-hout, 21 cm lang en gevonden te Westeremden, komen tweestammige namen voor in de 17 runen tellende inscriptie: adugislu m(e) þ gisuh(i)ldu, ‘voor Adugisl met Gisuhilde’. Boeles dateert op goede gronden het zwaardje: ‘niet ouder dan de vijfde eeuw en niet jonger dan de achtste’ (blz. 351-353). Het tweede element van de eerste naam komt in de zesde eeuw herhaaldelijk voor: Arnegisclus, Bertegiselus, Elmigisilus, Godigisclus, Gundiisclus, Hermegisclus, Uligisalus, Witigisclus⁽¹³⁾. Van de namen op -hildis is Ragnahildis 5e-eeuws, Lenteildis ± 500, Sanilda, Sunilda 6e-eeuws, Roteldis 6/7e-eeuws⁽¹⁴⁾. Wat deze elementen betreft is dus een datering als die door Boeles op archaeologische gronden is gegeven zeer aanvaardbaar.

12. Amluth. Deze naam komt voor in een uitvoerige runeninscriptie op een eveneens te Westeremden gevonden, 12 cm lang staafje van taxus-hout, door Boeles in dezelfde tijd gedateerd als het voorgaande weefzwaardje, niet ouder dan de vijfde eeuw en niet jonger dan de achtste⁽¹⁵⁾. De naam keert waarschijnlijk terug op een stukje been, 5,8 cm lang (gevonden te Jouswier?), in de Oudheidkamer van Dokkum, gepubliceerd door Buma (blz. 28). In runen staat daar amlhd, te lezen als aml(e)hd. De vader van de legendarische held Amluth-Hamlet wordt in ons land gelocaliseerd in het Castellum Arentsburg in Zuid-Holland: Aurindulius, de zeekoning Horvendillus bij Saxo Grammaticus⁽¹⁶⁾.

(13) M. Schönfeld, Wörterbuch der altgermanischen Personen- und Völkernamen nach der Überlieferung des klassischen Altertums bearbeitet, (Heidelberg, 1911). Voor -gisclus -giselus zie aldaar onder Arnegisclus, blz. 30.

(14) Schönfeld, a.w., s.v.

(15) Boeles, blz. 350. - Sipma, blz. 38. - Buma, blz. 17/8.

(16) Zie de gegevens hierover in mijn ‘De Nederlandse plaatsnamen uit de Romeinse tijd’, Med. Ver. Naamk., 39 (1963), blz. 86.

[p. 104]

13-15. Drie spinsteentjes, een gevonden te Aalsum, twee in de kloosterterp van Foswerd, dragen de opschriften: gerle rex, thiaire en elte (Boeles, pl. 28.11; blz. 466, fig. 84). Sipma zegt met nadruk, dat de eerste inscriptie cerle dient te worden gelezen (blz. 38); de foto bij Boeles laat echter een g zien. Zoals Boeles (blz. 467) en Sipma zeggen, is hier wel Karel de Grote bedoeld. Over de juistheid van de lezing elte kan geen twijfel bestaan. thiaire is echter misschien niet juist gelezen. Sipma merkt op, dat de combinatie iai zonder analogon is. Naar de foto te oordelen hebben wij hier mogelijk te doen met een ligatuur Ā = at: de a wordt namelijk door een opvallend lange dwarsstreep bekroond. Men zou dan thiatire kunnen lezen. Datering is moeilijk; lettervormen wijzen op vrij late tijd, twaalfde eeuw⁽¹⁷⁾.

(17) Sipma, blz. 39: ‘na 1109’, de datum waarop het klooster van Ameland naar Foswerd is verplaatst. Boeles spreekt van de Romaanse tijd, blz. 467.

II Utrecht en omgeving.

Uit Utrecht zelf zijn acht namen bewaard in twee grafschriften:

16. Ratger. Naam van een ridder, miles, op zijn grafsteen, gevonden bij de opgravingen op het Domplein in 1933 bij de Salvatorkerk, door de uitgevers nog in het Karolingische tijdperk gedateerd⁽¹⁸⁾. Dit is wel wat te vroeg. In bijlage IV van Versl. III der opgravingen spreken zij zich uit voor de tiende eeuw, hetgeen juister zal zijn⁽¹⁹⁾.

17-23. Ricfridus, hoc nomine Dodo vocatus, Baldricus, Rodolphus, Yrimfridus, Nevelongus, Herinsinde. Deze namen kwamen voor in een uitvoerig metrisch grafschrift in de crypte van de Salvatorkerk⁽²⁰⁾. Ricfridus was de vader van bisschop Balderik van Utrecht, die volgens de Chronica van Johannes de Beka op 8 januari 977 hoogbejaard overleed⁽²¹⁾. Ricfridus zal dus in de eerste helft van de tiende eeuw hebben geleefd en daarmede is de inscriptie nader gedateerd. Johannes de Beka zegt⁽²²⁾, dat hij een comes Clivensis was (‘ut quidam trad-

(18) Opgravingen op het Domplein te Utrecht. Wetenschappelijke Verslagen. I, A.E. van Giffen; II, C.W. Vollgraff en G. van Hoorn (Haarlem, 1934); III, C.W. Vollgraff en G. van Hoorn (1936); IV (1938).

(19) Blz. 124.

(20) Hiervan zijn twee afschriften bewaard: A, in het Rijksarchief te Utrecht uit de veertiende eeuw; B, gebruikt door A. Matthaeus in zijn Fundationes (1703) en Analecta (1738). Zie genoemde Bijlage IV, blz. 124. Variant van B: Erimfridus.

(21) Editie van de Chronica door A. Buchelius, Ultraiecti (1642), blz. 34.

(22) Ibidem, blz. 33.

[p. 105]

dunt’). Merkwaardig is zijn dubbele naam: Ricfridus-Dodo. Zijn vrouw was Herinsinde; de andere genoemden waren hun zonen. Volgens Schönfeld is de algemeen Nederlandse vorm van Yrimfridus: Ermenfridus, maar in de oostelijke grensdialecten zou de vorm Yrimfridus begrijpelijk zijn⁽²³⁾. Ook de vorm Nevelong, zegt Schönfeld, wijst naar het Gelders-Kleefse gebied, hetgeen goed past bij de overlevering, dat Ricfridus comes Clivensis was.

24-25. In de Historia Episcoporum Ultraiectensium van Wilhelmus Heda⁽²⁴⁾, treft men op blz. 12-13 een kleine verzameling van in ons land gevonden inscripties aan, voor het merendeel Romeinse. Van twee zegt Heda zelf (blz. 13): ‘In Maarsen supra postes templi ehldehart riclint. Legit M.G. Lappius à Waveren in limine inferiore ostii: thidehart riciint. Haec non sapiunt Rom. idioma, sed Normannicum vel vernaculum’. Het lijkt mij niet onmogelijk, dat wij hier met vrij vroege middeleeuwse inscripties hebben te doen. Als zij oorspronkelijk in gotische letters waren aangebracht, zou Heda ze niet bij Romeinse hebben opgenomen. Zij kunnen uit dezelfde tijd zijn als de epitaphia van Ratger en Ricfridus. Maarsen komt al voor in de goederenlijst van S. Maarten van de negende eeuw.

26. Eén inscriptie wordt door Heda wèl als Romeins beschouwd en Bijvanck heeft deze overgenomen in Excerpta Romana II⁽²⁵⁾. Toch betwijfel ik of deze werkelijk Romeins is. Heda geeft de volgende lezing:

In lapide cocto sepulchrali apud alios non inveni.
Φ ade
lart.d.
iv.non.
avg.

Ook hiervan had Heda kunnen zeggen: Haec non sapiunt Rom. idioma. Deze inscriptie kan een epitaphium zijn van Adelart. In Middeleeuwse inscripties wordt vaak wel de sterfdatum, maar niet het sterfjaar genoemd. De Φ, waarmede de inscriptie begint, kan ik

(23) Versl. III, Bijlage IV, blz. 126. Misschien heeft B. een correctere vorm in Erimfridus bewaard, maar het zou ook een gelukkige conjectuur van de afschrijver kunnen zijn.

(24) Eveneens door Buchelius uitgegeven. Ultraiecti (1642).

(25) A.W. Byvanck, Excerpta Romana II, nr. 330, blz. 196; gevonden te Alfen a/d Rijn.

[p. 106]

niet verklaren⁽²⁶⁾. Voor de naam vergelijke men Adalart, St. Gallen, Urkundenbuch, n. 47 uit 765⁽²⁷⁾.

(26) De Φ ontbreekt bij Byvanck; er staat daar ook een. tussen Ade en lart, die Heda niet heeft. Bij Hadrianus Junius, Batavia (1588), blz. 268, staat: o adelart.d.- iiii.non.aug. Vreemd is, dat volgens Heda de inscriptie op een baksteen was aangebracht; Junius spreekt over een lapis quadratus.

(27) E. Förstemann, Altdeutsches Namenbuch, 1. Band (2. Aufl., Bonn, 1900) Personennamen, s.v.

III Maastricht.

27. Saturninus? Op een grafsteen, afkomstig uit de S. Servaas⁽²⁸⁾, staat: ...aturn. De aanvulling van de beschadigde inscriptie kan zijn: Saturnus, Saturnalis of Saturninus; het laatste komt in Christelijke inscripties verreweg het meest voor⁽²⁹⁾, maar er is niet veel meer ruimte dan voor Saturnus. De inscriptie maakt een late indruk en zal eerder in de zevende dan in de zesde eeuw thuis horen.

28. Amabeles. Op een grafsteen uit de S. Servaas komt de vrij zeldzame naam Amabeles voor, die een mannelijk persoon schijnt aan te duiden⁽³⁰⁾. Hiervoor is het pronomen q(u)i, dat op de naam volgt, geen bewijs, daar het ook in de hierna besproken inscriptie van Alufeva voorkomt en daar voor een meisje is gebruikt. Datering: vijfde eeuw⁽³¹⁾.

29. Innocentius? Op een fragment van een grafsteen, gevonden in 1954 in de pandtuin van de S. Servaas, staat een ernstig beschadigde inscriptie. De eerste regel heeft de rest van de naam van de dode bewaard: nocen. Dit zal men moeten aanvullen tot Innocentius of

(28) C.I.L.XIII.3616. - Byvanck, Exc. Rom. II, nr. 1. De inscriptie bevindt zich in de schatkamer van de S. Servaas. Een foto, helaas niet erg duidelijk, is te vinden bij J.P. Waltzing, Inscriptions latines de la Belgique Romaine. Musée Belge VII (1903), blz. 100.

(29) Deze inscriptie is zeker Christelijk. De aanvullingen bij Byvanck zijn onhoudbaar; het eerste woord is duidelijk niet dlua, maar te]tolum. Men vergelijke het begin van Exc. Rom. II nr. 3. Dat de inscriptie met ]tolum begint, is al opgemerkt door W. Goossens, Een Grafschrift uit den Merovingischen tijd in de St. Servatiuskerk te Maastricht. Publ. de la Soc. Hist. et Archéol. dans le Limbourg LXIX (1933), (blz. 1-7), blz. 5, n. 1. Voor de namen Saturnus, Saturninus en Saturnalis zie men E. Diehl, Inscriptiones Latinae Christianae Veteres, III, index I, blz. 143.

(30) Dessau noemt slechts drie gevallen, waarbij onze inscriptie met de vreemde plaatsbepaling: in agro Tungrorum! (3301). In de noot bij 2648A vermeldt hij nog een vierde met de toevoeging, dat de naam tot de rariora behoort. 4276B is een twijfelachtig geval: Eutychius/coiugi Amabi/lini etc.

(31) Waltzing, a.w., blz. 98. Foto tegenover blz. 88.

[p. 107]

Innocentia⁽³²⁾. De overige regels laten geen conclusie aangaande het geslacht van de overledene toe. Deze steen kan nog uit de vijfde eeuw stammen⁽³³⁾.

30. Aluvefa. Eveneens in de S. Servaas; de inscriptie bevindt zich nog op de oorspronkelijke plaats, boven op de keizerzaal in de westbouw van de kerk. Namen op -vefa komen weinig voor. Förstemann noemt er zeven ‘nur im 6. und 7. (Jahrhundert) auf westfränkischem Boden: Aurovefa, Baudofeifa, Edoveif, Genovefa, Marcoveifa, Sunnoveifa en Vinoveifa’. Aangezien Genovefa nog in de vijfde eeuw hoort, zoals Förstemann zelf aangeeft, is de datering van de namen niet helemaal juist. Ook onze steen kan nog uit de vijfde eeuw zijn, misschien iets later⁽³⁴⁾.

31-33. In de wand onder aan de noordelijke trap van de westbouw van de S. Servaas is de volgende inscriptie ingemetseld⁽³⁵⁾:

t t e o l u m . f e l e
g a r i d u . q u i v i x e
t . p e l v s m e n s
a n n s i i m e s e
a p e r i l e . i n n o c e n s
r e c e s e t . a d s t
a n t e . p a t r e .
p r e i h t e v
f e i o g a s t i s

De steen blijkt te zijn opgericht voor een tweejarig jongetje Felegaridus, dat in tegenwoordigheid van zijn vader Preihteus overleed. Goossens meende, dat met patre priester of bisschop werd bedoeld. Eerder is het woord met Preihteu te verbinden. In Feiogastis zag Goossens de moeder van het kind; dit is echter zeer onwaarschijnlijk, daar de namen op -gastis mannen plegen aan te duiden. De laatste regel is wat slordiger ingehakt dan de voorgaande en maakt de indruk van een ‘afterthought’. Alle overige regels staan tussen lijnen, alleen

(32) Gepubliceerd door J.J.M. Timmers, Twee vroege grafschriften uit de pandtuin der Maastrichtse St. Servaas. Bull. van de Kon. Ned. Oudheidk. Bond, 6e Ser. Jg. 8, kol. 77-84. Timmers stelt als aanvulling innocens voor. De sporen op de steen wijzen mijns inziens eerder op een t achter de n.

(33) Timmers, a.w., kol. 80.

(34) Voor de namen zie Förstemann s.v. Vaif, blz. 1495. De datering is van W. Goossens, Oud-Christelijke gedenkteekenen in Nederland, in: De Katakomben Rome-Valkenburg (Bussum z.j., 1916), blz. 129.

(35) Gepubliceerd door Goossens in het in noot 29 geciteerde artikel. Facsimile van de inscriptie op blz. 2.

[p. 108]

de laatste niet. Is er de grootvader mee bedoeld en moeten wij lezen: Preihteu Feiogastis (filius)? Is de eerste i misschien als l te lezen en begint de naam van de grootvader en kleinzoon met hetzelfde element fele? Voor Preihteus vergelijke men namen als Alatheus, Arintheus, Dagostheus, Fanotheus, Feletheus, Flaccitheus, Gottheus, Odotheus en Ulitheus, alle vroege namen uit de vierde tot zesde eeuw⁽³⁶⁾. Goossens dateert de inscriptie in de zesde eeuw, waarschijnlijk terecht; veel later zal zij niet zijn.

34. Op een gouden ring, in 1787 te Maastricht gevonden en later verdwenen, staat een inscriptie, door Byvanck in Excerpta Romana II opgenomen als nr. 11 aldus: Hari(...)vivas D(omin)o (Chri)sto. Goossens⁽³⁷⁾ geeft een beter beeld van de inscriptie, die in cirkelvorm is aangabracht op het stempel van de zegelring, en leest: harivivas ◿+sto. Hij voegt er aan toe: ‘het kruis, dat hier opgevat is als dienende tot afkorting van Christo, kan ook het begin van het opschrift aangeven, zoals dat bij dergelijke opschriften meermalen het geval is’. Inderdaad lijkt mij het kruis, gezien de plaats, die het op het stempel inneemt, begin en einde van de inscriptie⁽³⁸⁾. De naam zou dan Stohari zijn. Wel dient te worden opgemerkt, dat de combinatie van Christus-monogram en -stus, -sti voorkomt. Zie Diehl 2388b: Iesu ☧stus; 1729: ... in nomine ☧sti, duidelijk ter afkorting van Christus en Christi. Toch betwijfel ik, of het hier ook het geval is, aangezien hier geen Christus-monogram, maar een simpel kruis staat.

35-37. In de S. Servaas zijn twee loden grafkruisen gevonden en nog eens twee in de pandhof; van de exemplaren uit de kerk is er een zwaar beschadigd, waarbij de naam van de dode is verloren gegaan. Het andere is van de proost Geldulfus, onder wie in 1039 de wijding van de met transept en koor uitgebreide kerk plaatsvond⁽³⁹⁾. In de inscriptie is alleen de sterfdatum aangegeven, kl aprilis - 1 april. Dit kruis zal omstreeks 1050 gedateerd moeten worden. De kruisen uit de pandhof dragen de namen van de presbiter Gerbertus, overleden op 13 juli 1025, en van de acolitus Reyneco, wiens sterfjaar niet is

(36) Schönfeld, s.v.

(37) Katakomben Rome-Valkenburg, blz. 132.

(38) Een afbeelding van de ring is bewaard in J. Ghesquierius, Acta Sanctorum Belgii selecta VI (1794), blz. 29.

(39) De Monumenten van Geschiedenis en Kunst in de provincie Limburg, Eerste stuk, derde aflevering, blz. 293 en 433.

[p. 109]

vermeld, maar wel zijn sterfdatum: xi kl octobris - 21 september. Ook dit kruis zal uit de elfde eeuw stammen⁽⁴⁰⁾.

38. Op een van de kapitelen van de schitterende koorpartij van de basiliek van Onze Lieve Vrouw te Maastricht reikt een knielende man een gebeeldhouwd kapiteel over aan de patrones van de kerk. Een inscriptie noemt haar s. maria, hem heimo⁽⁴¹⁾.

Groot is de oogst aan op steen, brons of hout bewaarde namen niet. Maar het is meestal goed dateerbaar materiaal en brengt een aantal van elders niet bekende namen. Het leek mij daarom nuttig dit bijeen te brengen als een kleine bijdrage tot een nieuwe Förstemann, die zal worden geschreven.

Nijmegen.

B.H. Stolte.

(40) Bij mijn weten zijn de kruisen uit de pandhof alleen gepubliceerd in de catalogus van de tentoonstelling ‘Lente der Christelijke Kunst’ (1962), blz. 79, nr. 192 en 193.

(41) Monumenten van Gesch. en Kunst, Afl. IV, blz. 518/9; foto op blz. 518.